Pieniądz. Polityka pieniężna

Transkrypt

1 Pieniądz. Polityka pieniężna Dr Michał Gradzewicz Katedra Ekonomii I KAE Makroekonomia II Wykład 7

2 gru 96 sie 97 kwi 98 gru 98 sie 99 kwi 00 gru 00 sie 01 kwi 02 gru 02 sie 03 kwi 04 gru 04 sie 05 kwi 06 gru 06 sie 07 kwi 08 gru 08 sie 09 kwi 10 gru 10 sie 11 kwi 12 gru 12 sie 13 kwi 14 gru 14 sie 15 Co to jest pieniądz? Kiedyś pieniądz był pieniądzem towarowym (commodity money) jego wartość była związana z materiałem, z którego został wykonany Obecnie stosowany jest pieniądz symboliczny (fiat money), a jego wartość jest obietnicą konwersji kwoty nominalnej na banknocie na dobro realne o tej wartości Kto pilnuje dotrzymanie tej obietnicy? Państwo, które emituje pieniądz, a narzędziem stosowanym przez państwo jest polityka pieniężna, kontrolująca wartość pieniądza W obecnych czasach pieniądz to nie tylko banknoty i monety, ale również wirtualne zapisy w bankach (np. depozyty) Statystyka definiuje kilka rodzajów pieniądza, zależnych od stopnia jego płynności (liquidity) M0 = baza monetarna gotówka w obiegu, rezerwy banków komercyjnych (BK) w banku centralnym (BC) M1 = gotówka w obiegu (M0) + depozyty bieżące (łącznie z overnight) M2 = M1 + depozyty terminowe M3 = M2 + Operacje z przyrzeczeniem odkupu + dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat włącznie M0 M1 M2 M

3 Pieniądz w długim okresie zasada neutralności Pieniądz jest systemem obliczeniowym umożliwiającym wyrażenie wszystkich cen w takich samych jednostkach miary Zatem pieniądz wpływa tylko na poziom cen w gospodarce, pozostając niezmienione realne decyzje zasada neutralności pieniądza (działająca w długim okresie) Pieniądz jest utrzymywany głównie w celach transakcyjnych Tożsamość (równanie wymiany) Fishera (zwane również równaniem Cambridge): MV = PY, gdzie V jest szybkością obiegu pieniądza w gospodarce, P poziom cen, Y ilość transakcji w gospodarce (aproksymowane PKB) Co się stanie jeśli ceny wszystkich dóbr wzrosną równocześnie, np. podwoją się? Będzie można kupić dwa razy mniej dóbr - siła nabywcza pieniądza spadnie o połowę Siła nabywcza pieniądza realna wartość pieniądza: M P = 1 V Y A co się stanie, jeśli M wzrośnie, np. dwukrotnie? w krótkim okresie może mieć to efekty realne (przyjrzymy się temu później), ale w długim okresie skutkiem będzie podwojenie poziomu cen, czyli wzrost inflacji. Przy stałym V, wzrost M spowoduje wzrost P, tak aby bez zmian pozostało M oraz Y P czasami efekt ten nazywany jest iluzją pieniądza jeśli mamy więcej pieniądza w gospodarce, część podmiotów może czuć się bogatszych co może wywołać krótkookresowy wzrost popytu w gospodarce, ale ostatecznie towarzyszący większej nominalnej ilości pieniądza wzrost cen obniży realny zasób pieniądza do poziomu początkowego Dlaczego? Wzrostowi ilości pieniądza nie towarzyszy realne zwiększenie możliwości produkcyjnych gospodarki. Dodatkowo, jeśli by tak było to musiałoby to znaczyć, że tempo wzrostu gospodarczego można zwiększać w nieskończoność drukując pieniądz, co neguje historia (iluzja pieniądza może występować tylko w krótkim okresie).

4 Co determinuje stopę inflacji w długim okresie? Przypomnijmy: π t = P t P t 1 1 oraz tożsamość Fishera: MV = PY Oznaczmy: g Y - tempo wzrostu Y, g M - tempo wzrostu M Jeśli V jest stałe, to z tożsamości Fishera wynika: M t V = P t Y t lub M t 1 V P t 1 Y t g M = 1 + π 1 + g Y Co w przybliżeniu (dla małych dynamik) daje: π = g M g Y Zatem, jeśli w długim okresie PKB rośnie o 3%, to realny popyt na pieniądz również rośnie w tempie 3% (g Y = g M π) Jeśli bank centralny pozwala w takich warunkach na wzrost podaży pieniądza o 3%, to wówczas popyt i podaż na pieniądz zrównują się przy stopie inflacji 0% Jeśli bank centralny pozwala w takich warunkach na wzrost podaży pieniądza np. o 5%, to wówczas popyt i podaż na pieniądz zrównują się przy stopie inflacji 2% Wniosek w długim okresie inflacja jest zjawiskiem pieniężnym (jest to punkt wyjścia szkoły monetarystów, z czołowym ekonomistą Miltonem Friedmanem)

5 Kto wytwarza pieniądz? Zarówno bank centralny (BC), jak i (w zdecydowanie większym stopniu) banki komercyjne (BK) BC emituje gotówkę oraz tworzy rezerwy bankowe czyli kontroluje bazę monetarną (M0) BK są pośrednikami finansowymi, konwertując depozyty w kredyty Z perspektywy BK depozyty są pasywami (są zobowiązaniami wobec klientów), a kredyty aktywami (ba są zobowiązaniami klientów wobec banku). Pozostałe aktywa BK to gotówka w skarbcu i wkłady w BC oraz papiery wartościowe. Natomiast pasywa, oprócz depozytów obejmuję zobowiązania wobec BC oraz wartość netto (czyli zobowiązana wobec akcjonariuszy banku) Depozyty są najczęściej krótkoterminowe, a kredyty długoterminowe, zatem banki przekształcają termin płatności (zapadalności). Procesowi temu towarzyszy jednak ryzyko (które w zasadzie banki biorą na siebie, dostając oczywiście za to wynagrodzenie). Ryzyko to niekiedy się materializuje w postaci np. runu na bank. Odmienna z definicji struktura terminowa aktywów i pasywów banku rodzi ryzyko kryzysów bankowych. Dlatego sektor finansowy jest ściśle regulowany i nadzorowany przez państwo Jak wygląda kreacja pieniądza w BK?

6 Kreacja pieniądza przez BK i podaż pieniądza Student 1 przychodzi do BK i chce pożyczyć 100 PLN na książkę BK sprawdza jego wiarygodność i szuka funduszy na udzielenie pożyczki (własne depozyty, rynek pieniężny, bank centralny), np. w BC po określonej stopie procentowej Kredyt jest przyznany studentowi 1 jako depozyt na jego koncie (lub przekazany księgarzowi, który składa te sumę jako depozyt w banku) Część tego depozytu (załóżmy, że 10%) odkładane jest jako rezerwy (często państwo tego wymaga w postaci stopy rezerw obowiązkowych), ale 90 PLN zostaje do dyspozycji banku Student 2 przychodzi do banku po kredyt, a bank po sprawdzeniu jego wiarygodności poszukuje funduszy i znajduje 90 PLN depozytu, i przyznaje kredyt studentowi 2 w tej wysokości, itd. Zatem z pożyczonych 100 PLN od BC, BK kreuje znacznie więcej pieniądza w gospodarce Ile? Jeśli założymy, że na każdym kolejnym etapie pożyczana jest dalej część p (tutaj p = 0.9) wkładu, to suma wartości wszystkich udzielonych kredytów wynosi: 100p + 100p p 3 + = 100 p 1 p Czyli bank wykreował kredyt o łącznej wartości 900 PLN Proces ten nazywa się mnożnikiem kreacji pieniądza Pieniądz jest kreowany przez BK w trakcie udzielania kredytów sektorowi prywatnemu Przypomnienie: Podaż pieniądza definiowana jest jako gotówka (kreowana przez BC) + depozyty (kreowane przez BC) Jedynie niewielka część podaży pieniądza pochodzi od BC

7 A teraz mała wycieczka poza textbook story W praktyce (w rozwiniętych gospodarkach rynkowych, np. w PL) wygląda to nieco inaczej, nie bardzo inaczej, ale kierunki przyczynowości i siła sprawcza są nieco odmienne W obecnych czasach BC nie drukują pieniądza bezpośrednio i nie regulują podaży pieniądza stopą rezerw obowiązkowych, ale ustalają stopę procentową, czyli cenę, po jakiej BC i pośrednio pozostałe podmioty w gospodarce dokonują transakcji z BK Z kolei depozyty w większości przypadków nie pochodzą z oszczędności gospodarstw domowych, ale są tworzone kiedy bank udziela kredytu (udzielając komuś kredyt bank najczęściej przelewa środki na rachunek kredytobiorcy, tworząc wtedy nowy pieniądz) Choć to BK tworzą pieniądz poprzez udzielanie kredytów, są one ograniczone 1) swoją zyskownością i konkurencją w systemie bankowym, 2) regulacjami nadzorczymi, 3) działaniami ludzi, którzy mogą wykorzystać nowe pieniądze otrzymane (bezpośrednio lub pośrednio) poprzez nowe kredyty do spłaty swoich kredytów, niszcząc pieniądz Polityka pieniężna działa raczej jak finalne ograniczenie dla kreacji pieniądza, a banki centralne patrzą na kreacje pieniądza pod kątem jej spójności z niską i stabilną inflacją. Ustalając stopy procentowa banki centralne wpływają na cenę kredytu, regulując jego ilość, a poprzez to ilość pieniądza W ostatnich czasach niektóre banki stosują lub stosowały politykę QE (Quantitative Easing, czasami nazywaną, nieco mylnie drukowaniem pieniądza ), skupując aktywa (głownie od niebankowej części systemu finansowego) w zamian za gotówkę i bezpośrednio wpływając na podaż pieniądza jest to uzupełnienie standardowej polityki pieniężnej, o której później Dla zainteresowanych, ciekawe opracowanie Bank of England na ten temat:

8 Dygresja: Popyt na pieniądz Co to jest nominalna i realna stopa procentowa? Zasada Fishera (i t - stopa nominalna, r t - stopa realna): 1 + i t = 1 + r t 1 + Eπ t+1 Lub w przybliżeniu (dla niskich wartości r oraz π): i t = r t + Eπ t+1 Jeśli przyjmiemy dla uproszczenia oczekiwania adaptacyjne: Eπ t+1 = π t, to: i t = r t + π t 2 główne czynniki determinujące popyt na pieniądz: Ilość transakcji (element transakcyjny popytu), którą można aproksymować wartością PKB: PY (zakładamy tutaj jednostkową elastyczność popytu, zgodnie z wynikami empirycznymi) Koszt alternatywny trzymania pieniądza, mierzony nominalną stopą procentową i t Dlaczego?: mamy 2 aktywa: 1) pieniądz jako płynne aktywo umożliwiające wymianę, oferujący nominalną stopę zwrotu 0, co oznacza realnie π, 2) inne aktywo (np. obligacje), mniej płynne i nie umożliwiające bezpośrednio wymiany, ale oprocentowane stopą nominalną i oraz realnie i π Różnica miedzy stopa zwrotu z obu aktywów (zawsze jest to i, niezależnie czy liczone realnie, czy nominalnie) wyznacza koszt alternatywny utrzymywania nieoprocentowanego pieniądza Im wyższe i tym koszt alternatywny pieniądza rośnie, i popyt na niego spada Zatem: M d = f i PY, lub: M d P = f i Y, gdzie f < 0

9 Równowaga na rynku pieniężnym i polityka pieniężna Podaż pieniądza: BK zaspokajają popyt na pieniądz udzielając kredytów, ale aby to uczynić muszą one zdobyć odpowiednią ilość rezerw tworząc popyt pochodny na M0 i C Ustalanie stopy procentowej Ostatecznie BC ma kontrolę nad podażą pieniądza w gospodarce Po wzroście popytu na pieniądz BC może wpływać na sytuację na rynku pieniężnym albo bezpośrednio poprzez kontrolę podaży pieniądza (obecnie rzadziej stosowane) albo poprzez ustalanie nominalnych stóp procentowych (obecnie często stosowane), oba podejścia są w zasadzie ekwiwalentne: BC może dopasować stopę procentową do takiego poziomu, aby nie spowodowało to wzrostu podaży pieniądza (nie zmieniać podaży pieniądza i pozwolić na odpowiedni wzrost stopy procentowej), co odpowiada przesunięciu z punktu A do C BC może nie zmieniać stopy procentowej realizując wzrost popytu na pieniądz (zwiększyć podaż pieniądza, aby nie pozwolić na wzrost stopy procentowej), co odpowiada przesunięciu z punktu A do B BC może wybrać dowolny inny punkt na krzywej M d Jak BC ustalający stopy procentowe wpływa na rynek miedzybankowy? Zaopatrując banki komercyjne w odpowiednią ilość rezerw (zgodnie ze zgłaszanym przez BK popytem pochodnym) przy pomocy operacji otwartego rynku (OMO Open Market Operations) i A A C B M d B M d M s Md nowy M P Kontrola podaży pieniądza Md nowy M P

10 Polityka pieniężna w praktyce Ostateczny cel w większości banków centralnych: utrzymanie wartości pieniądza, czyli w zasadzie stabilność cen (w praktyce realizowana nie jako stabilność cen* ale stabilność inflacji na niskim poziomie, co oznacza stabilny i niski wzrost poziomu cen) W Polsce reguluje to Konstytucja RP: Art Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. A doprecyzowuje Ustawa o NBP: Art Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. Bank centralne stosują różne podejścia (strategie) do zachowania stabilności cen (nie jest to wyczerpująca lista możliwości): Kontrolę podaży pieniądza (obecnie rzadko stosowane, z różnych względów, m.in. w wyniku zmian w popycie na pieniądz związanych z wprowadzaniem różnych innowacji finansowych) Kontrola kursu walutowego (albo ustalając określony poziom kursu walutowego względem np. euro, co w praktyce oznacza importowanie na grunt krajowy polityki pieniężnej prowadzonej na zewnątrz, np. w strefie euro; albo pozwalając na określone zmiany kursy walutowego exchange rate peg) Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego (Inflation targeting, obecnie często stosowana w praktyce przez najważniejsze BC na świecie, również przez NBP) * Polityka pieniężna ukierunkowana na zapewnienie stabilnego (stałego) poziomu cen nazywana jest Price Level Targeting (w odróżnieniu od Inflation Targeting) i w zasadzie nie jest w praktyce stosowana

11 Polityka bezpośredniego celu inflacyjnego (Direct Inflation Targeting) BC ustala cel inflacyjny (w Polsce 2.5%, +/- 1 pp) BC zmienia stopy procentowe na rynku międzybankowym poprzez operacje otwartego rynku Operacje otwartego rynku BK pożycza bazę monetarną od BC, który jest jej monopolistycznym dostawcą BC ustala cenę (stopę procentową) BC i BK spotykają się podczas aukcji (często tygodniowych) BC pożycza bazę monetarną krótkoterminowo (zwykle tygodniowo) Stopy procentowe na rynku pieniężnym wpływają na stopy oprocentowania na rynku międzybankowym oraz na oprocentowanie kredytów i depozytów oferowanych przez BK firmom i gospodarstwom domowym

12 Transmisja stóp procentowych

13 Sposób oddziaływania polityki pieniężnej na gospodarkę Kanały oddziaływania polityki pieniężnej (wzrost nominalnych stóp procentowych, aby powstrzymać nadmierną inflację): Wzrostowi nominalnej stopy procentowej nie towarzyszą w bardzo krótkim okresie większe zmiany inflacji (np. ze względu na sztywności w dostosowywaniu się cen, rozszerzymy to na kolejnych wykładach), zatem rośnie też realna stopa procentowa Wzrost realnej stopy procentowej wpływa negatywnie na inwestycje i konsumpcje Zmniejszony popyt (inwestycyjny i konsumpcyjny) wpływa negatywnie na produkcję, zatrudnienie i wynagrodzenia oraz w konsekwencji na proces ustalania cen przez przedsiębiorstwa, prowadząc do spadku cen Wzrost stopy procentowej powoduje napływ kapitału portfelowego z zagranicy, wzrost popytu na walutę i aprecjację kursu walutowego (UIP). Spadek kosztów zakupów zagranicznych powoduje spadek cen dóbr importowanych i wpływa negatywnie na inflację W dłuższym okresie następuje powrót realnej stopy procentowej do poziomu wyjściowego, ceny powoli rosną, produkcja i zatrudnienie wracają do poziomu wyjściowego i gospodarka stabilizuje się

14 Jak wygląda reakcja gospodarki na wzrost stóp procentowych? (na podstawie modelu klasy DSGE: Smets, Wouters, 2003)

15 Reguła Taylora stabilizująca rola polityki pieniężnej W reakcji na wzrost (spadek) inflacji bank centralny dbający o stabilność wartości pieniądza w czasie powinien podnieść (obniżyć) stopy procentowe. Powoduje to spadek inflacji oraz obniżenie się aktywności gospodarczej w kolejnych okresach Podsumowuje to uproszczona wersja reguły Taylora: i t = r + π + α π t π Gdzie π jest celem inflacyjnym Warunek stabilności: α > 1: α jest dodatnie wzrost inflacji powyżej celu wymaga podniesienia stóp procentowych w celu obniżenia jej w przyszłych okresach α jest większe od 1 aby polityka pieniężna skutecznie stabilizowała gospodarkę, wzrost nominalnej stopy procentowej musi być wyższy niż wzrost inflacji, aby spowodować wzrost realnej stopy procentowej i wpłynąć na realną gospodarkę W praktyce funkcja reakcji banku centralnego jest bardziej skomplikowana i uwzględnia możliwość stabilizowania realnej gospodarki przez BC: Podsumowuje to rozszerzona reguła Taylora i t = r + π + α π E t π t+1 π + α y (y t y ) gdzie znów α π > 1 oraz α y > 0 a y wyznacza tzw. poziom produktu potencjalnego, przy którym nie ma presji popytowej na zmiany cen w gospodarce Banki centralne uwzględniają fakt, że zmieniając stopy dziś wpływają na jutrzejsze zachowanie się gospodarki, zatem spoglądają w przód (są forward-looking) i często prognozują zachowanie się gospodarki w przyszłości, aby na tych prognozach oprzeć bieżące decyzje.

16 Problemy ze stosowaniem reguły Taylora BC nie znają dokładnej realnej stopy równowagi r i dysponują jedyne przybliżonym i obarczonym błędem pomiarem wielkości takich jak luka popytowa (y y ), oczekiwana inflacja, czy nawet samego PKB (rewizje danych) Istnieje wiele wariantów reguły Taylora Reguła Taylora uwzględnia jedynie niewielki aspekt rzeczywistości ekonomicznej i opiera się na stabilnych relacjach w gospodarce, co nie zawsze jest spełnione Choć w praktyce nie jest wykorzystywana przez BC, to jednak reguła Taylora może stanowić punkt odniesienia dla podejmowania decyzji przez banki centralne => szerszy problem dyskrecjonalna (uznaniowa) polityka pieniężna czy oparta na regułach? (rules versus discretion)

17 Prognozy inflacji NBP Bank centralne prowadzące politykę bezpośredniego celu inflacyjnego często publikują projekcję inflacji (oraz PKB), czyli prognozę warunkową kształtowania się tych zmiennych w przyszłości Projekcje często przedstawiane są w formie wykresów wachlarzowych, które uwzględniają (nie całą, ale spora jej część) niepewność związaną w zachowaniem się podstawowych kategorii ekonomicznych w przyszłości Bieżąca projekcja inflacji i PKB (opublikowana 13 lipca 2015 r.) Źródło: