PUBLICZNE PRAWO BANKOWE. dr Teresa Augustyniak-Górna 1

Transkrypt

1 PUBLICZNE PRAWO BANKOWE dr Teresa Augustyniak-Górna 1

2 Prawo bankowe 1. Prawo bankowe reguluje organizację i funkcjonowanie systemu bankowego. Jest gałęzią interdyscyplinarną. Zawiera przepisy o charakterze: - prywatnoprawnym (normujące funkcjonowanie banków na rynku finansowym (rachunki bankowe, kredyty, gwarancje bankowe, rozliczenia pieniężne itp.), - publicznoprawnym (normujące tworzenie banków, nadzór bankowy, system gwarantowania depozytów, politykę pieniężną). 2. Źródła prawa bankowego to w szczególności: - art. 227 konstytucji RP: 1. Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. 2. Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego, - ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, - ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim, - ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, - ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym i niektóre inne. 3. Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. System bankowy działa na dwóch poziomach: - banku centralnego, - banków operacyjnych. dr Teresa Augustyniak-Górna 2

3 Narodowy Bank Polski - bank centralny państwa 1. Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym państwa. Pełni funkcje: banku emisyjnego, banku banków i banku państwa. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. 2. NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. 3. NBP pełni funkcje regulacyjne w stosunku do banków w celu zachowania bezpieczeństwa depozytów, reguluje płynność finansową banków, refinansuje je, organizuje rozliczenia pieniężne. Jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo całego systemu bankowego. 4. NBP wykonuje usługi bankowe oraz finansowe na rzecz organów państwa i jednostek państwowych. Prowadzi bankową obsługę wykonywania budżetu państwa, obsługuje płatności zagraniczne, prowadzi gospodarkę rezerwami dewizowymi i działalność dewizową w granicach określonych ustawami, opracowuje statystykę pieniężną i bankową, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, działa na rzecz stabilności systemu finansowego instytucji finansowych. 5. Rada Polityki Pieniężnej (jeden z organów NBP) ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada do wiadomości Sejmowi, a następnie sprawozdanie z ich wykonania. Ustala m.in.: - stopy rezerwy obowiązkowej banków, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych; - wysokość stóp procentowych NBP; - górne granice zobowiązań zaciąganych przez NBP; - zasady operacji otwartego rynku. dr Teresa Augustyniak-Górna 3

4 Nadzór nad bankami, gwarantowanie depozytów bankowych 1. Nadzór nad bankami sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego. Jego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych, zapewnienie działalności banków zgodnie z przepisami prawa. KNF jest centralnym organem administracji publicznej, niezależnym od administracji rządowej. 2. KNF dysponuje różnymi środkami nadzorczymi: - informacyjnymi nie mają charakteru władczego; ich istotą jest zapewnienie KNF stałego dostępu do informacji o podmiotach nadzorowanych i udzielanie wskazówek w razie potrzeby, - personalnymi oddziaływanie na skład osobowy podmiotów nadzorowanych, w szczególności ich organy zarządcze i nadzorcze oraz osoby pełniące funkcje kierownicze w ramach udzielania zezwoleń na wykonywanie określonej działalności; przybierają najczęściej postać decyzji administracyjnej, - środki korygujące uzgodnienia, opinie, zalecenia; - środki reglamentacyjne zezwolenia (np. na utworzenie banku), zgody, sprzeciwy, zatwierdzenia. To są przede wszystkim środki nadzoru prewencyjnego; - środki policyjne władcze wpływanie na działalność podmiotów nadzorowanych za pomocą nakazów i zakazów (np. nakaz opublikowania określonych informacji, zakaz wykonywania określonej działalności); - środki represyjne mają na celu wyciągnięcie konsekwencji prawnych w przypadku naruszenia przepisów prawa lub niewykonywania uprawnień i obowiązków. 3. Bankowy Fundusz Gwarancyjny - gwarantuje deponentom wypłatę środków w razie ich niedostępności (do wysokości równowartości euro w 100%). Podmioty objęte systemem gwarantowania (banki) wnoszą na rzecz BFG obowiązkowe opłaty. dr Teresa Augustyniak-Górna 4

5 PRAWO WALUTOWE I DEWIZOWE dr Teresa Augustyniak-Górna 5

6 Prawo walutowe 1. Prawo walutowe określa ustrój pieniężny państwa, w tym jednostki pieniężne dopuszczone do obiegu (pieniądz gotówkowy) i stanowiące miarę pieniądza bezgotówkowego (kredytowego i elektronicznego). Waluta jest przedmiotem władztwa państwowego zasada monopolu walutowego państwa. 2. Źródła prawa walutowego art. 227 konstytucji RP, art. 4 i rozdział 5 ustawy o Narodowym Banku Polskim, ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o denominacji złotego. 3. Jednostką pieniężną w Polsce jest złoty, który dzieli się na 100 groszy. Jest prawnym środkiem płatniczym na terenie Rzeczypospolitej Polskiej nikt nie może odmówić przyjęcia zapłaty w złotówkach. 4. Wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej przysługuje Narodowemu Bankowi Polskiemu. NBP odpowiada za wartość polskiego pieniądza (art. 227 ust. 1 konstytucji RP). Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej (art. 227 ust. 6 konstytucji RP). 5. Kurs złotego (wyrażona w złotych cena waluty obcej) jest kursem rynkowym; kształtuje się pod wpływem popytu i podaży. Jest ważnym miernikiem ekonomicznym; pozwala ocenić opłacalność transakcji zagranicznych. 6. Narodowy Bank Polski wylicza bieżące kursy średnie walut obcych i ogłasza je. dr Teresa Augustyniak-Górna 6

7 Prawo dewizowe 1. Podstawy prawne ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. Prawo dewizowe oraz akty wykonawcze. Reguluje obrót dewizowy zasady obrotu walutami obcymi, metalami szlachetnymi i innymi wartościami dewizowymi. Jego celem jest ochrona interesu dewizowego państwa. 2. Wartości dewizowe to: a) zagraniczne środki płatnicze, które dzielą się na: waluty obce (będące obcymi środkami płatniczymi) i dewizy (papiery wartościowe udziałowe i dłużne (akcje, prawa poboru, obligacje) i inne dokumenty (np. weksla, czeki, czeki podróżne) wystawione w walutach obcych). Waluty obce nie są dewizami; b) złoto i platyna dewizowa występujące w stanie nieprzerobionym oraz w postaci sztab, półfabrykatów i monet bitych po 1850 r. 3. Rezydenci i nierezydenci. Kryterium rozróżnienia miejsce zamieszkania bądź siedziby. Rezydenci - osoby fizyczne zamieszkujące w kraju oraz osoby prawne mające siedzibę w kraju, znajdujące się w kraju oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez nierezydentów; Nierezydenci - osoby fizyczne zamieszkujące za granicą oraz osoby prawne mające siedzibę za granicą, znajdujące się za granicą przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez rezydentów, 4. Obrotem dewizowym jest: obrót dewizowy z zagranicą oraz obrót wartościami dewizowymi w kraju. To transfer wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych w określonych przez prawo przypadkach. 5. Obrotem dewizowym z zagranicą jest: - zawarcie i wykonywanie umowy, dokonanie innej czynności prawnej skutkujących rozliczeniami pieniężnymi między rezydentem i nierezydentem lub przeniesieniem między nimi wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych; - zawarcie i wykonywanie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej skutkującej przeniesieniem między rezydentami rzeczy lub praw nabytych w obrocie dewizowym z zagranicą; - wywóz, przekazywanie oraz wysyłanie za granicę wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, a także ich przywóz, przekazywanie oraz nadsyłanie z zagranicy do kraju. dr Teresa Augustyniak-Górna 7

8 Prawo dewizowe c.d. 6. Obrotem wartościami dewizowymi w kraju jest zawarcie i wykonywanie umowy lub dokonanie innej czynności skutkującej rozliczeniami w kraju między rezydentami lub między nierezydentami w walutach obcych albo przeniesienie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami własności wartości dewizowych. Czynności te muszą spełniać następujące warunki: a) powodować dokonanie rozliczeń w walutach obcych lub przeniesienie własności wartości dewizowych, b) odbywać się w kraju, c) ich uczestnicy muszą mieć jednakowy status prawnodewizowy (albo być rezydentami, albo nierezydentami). 7. Zasadą jest, że dokonywanie obrotu dewizowego jest dozwolone, z zastrzeżeniem jednak istniejących ograniczeń. Reglamentacja dewizowa występuje w postaci nakazów i zakazów. 8. Zakazy skierowane do rezydentów. Ograniczeniom podlega: a) wywóz, wysyłanie, przekazywanie do krajów trzecich (nie będących członkiem UE) krajowych lub zagranicznych środków płatniczych, z przeznaczeniem na inwestycje w zakresie działalności gospodarczej, w tym na nabycie nieruchomości na potrzeby tej działalności, b) nabywanie m.in. udziałów i akcji spółek mających siedzibę w krajach trzecich, papierów wartościowych dłużnych nierezydentów, c) zbywanie w krajach trzecich papierów wartościowych dłużnych krótkoterminowych, wierzytelności i innych praw skutkujących dokonaniem rozliczeń pieniężnych, d) otwieranie rachunków w bankach i oddziałach banków, mających siedzibę w krajach trzecich, z wyjątkiem ich otwierania w czasie pobytu w tych krajach. dr Teresa Augustyniak-Górna 8

9 Prawo dewizowe c.d. 9. Zakazy skierowane do nierezydentów z krajów trzecich - nie będących członkami Unii Europejskiej. (W UE obowiązuje pełna swoboda przepływu kapitału i płatności pomiędzy krajami członkowskimi). Ograniczeniom podlega: a) zbywanie w kraju przez nierezydentów: papierów wartościowych dłużnych o terminie wykupu krótszym niż rok, z wyjątkiem nabytych w kraju oraz wierzytelności i innych praw, z wyjątkiem nabytych w kraju, b) dokonywanie rozliczeń pieniężnych w wykonywaniu wskazanych wyżej czynności. 10.Nakazy skierowane do rezydentów i nierezydentów: a) obowiązek zgłaszania przywozu do kraju i wywozu złota dewizowego i platyny dewizowej, bez względu na ilość, oraz krajowych i zagranicznych środków płatniczych o wartości przekraczającej równowartość euro; b) obowiązek dokonywania przekazów pieniężnych za granicę oraz rozliczeń w kraju związanych z obrotem dewizowym w kwocie przekraczającej euro za pośrednictwem uprawnionych banków i instytucji płatniczych, c) obowiązek przedstawiania organom celnym i Straży Granicznej przywożonych lub wywożonych za granicę wartości dewizowych oraz krajowych środków płatniczych. 11. Odstępowanie od ograniczeń jest dozwolone na podstawie ogólnego albo indywidualnego zezwolenia dewizowego. Zezwoleń ogólnych udziela Minister Finansów w drodze rozporządzenia (dotyczą wszystkich lub rodzajowo określonej kategorii podmiotów oraz wszystkich lub rodzajowo określonych czynności), a indywidualnych - Prezes NBP w formie decyzji. dr Teresa Augustyniak-Górna 9