Wykaz skrótów... XI. Wykaz podstawowej literatury... XV. Przedmowa... XVII. ROZDZIAŁ I. Podstawowe koncepcje prawa... 3

Transkrypt

1 Przedmowa Dziesiąte wydanie podręcznika ze wstępu do prawoznawstwa nie zostało pomyślane jako wydanie jubileuszowe. Autorzy starali się, z jednej strony, usunąć niejasności i uproszczenia, które znalazły się w poprzednich edycjach podręcznika, a z drugiej uwzględnić zmiany zachodzące w prawie obowiązującym i w polskiej kulturze prawnej. Czy zamierzenie to powiodło się, ocenią adresaci podręcznika, zwłaszcza studenci. W pracach nad dziesiątym wydaniem podręcznika nie uczestniczył inicjator i współtwórca poprzednich edycji, prof. dr hab. Piotr Winczorek. Nasz Nauczyciel i Przyjaciel zmarł 9 lutego 2015 r. Pozostali autorzy starali się wszakże zachować myśli i opinie prof. Piotra Winczorka, gdyż ogromna większość z nich zachowuje wciąż swoją aktualność. Oddając do druku obecne wydanie podręcznika wyrażamy nadzieję, że czytelnicy tej pracy zdołają przy jej pomocy poznać oraz zrozumieć szczegółowe koncepcje i instytucje współczesnego prawa. Wiedza ta jest niezwykle istotna, gdyż służy rozstrzyganiu sporów i rozwiązywaniu problemów nierzadko o wielkim znaczeniu społecznym. Należy wszakże konkretne rozwiązania teoretyczne i praktyczne widzieć w kontekście dorobku nauk prawnych, orzecznictwa sądó oraz współczesnej myśli humanistycznej. Jedynie taki szeroki kontekst pozwala na posługiwanie się konkretnymi rozwiązaniami prawnymi ze zrozumieniem i ogranicza traktowanie ich wyłącznie jako arbitralnych instrumentów władzy publicznej. Tatiana Chauvin Tomasz Staweck Spis treści Wykaz skrótów... XI Wykaz podstawowej literatury... XV Przedmowa... XVII CZĘŚĆ I. Prawo jako przedmiot nauk prawnych ROZDZIAŁ I. Podstawowe koncepcje prawa Koncepcje prawnonaturalne Pozytywizm prawniczy i jego ewolucja Prawo jako fakt społeczny. Realizm prawny Koncepcje hermeneutyczne, argumentacyjne i komunikacyjne ROZDZIAŁ II. Wieloznaczność terminu prawo Prawo w znaczeniu prawniczym Podstawowe cechy prawa Różne sposoby użycia terminu prawo ROZDZIAŁ III. Prawo jako przedmiot badań naukowych Podstawowe problemy nauk prawnych I. Nauki dogmatyczne... 25

2 II. Nauki ogólnoteoretyczne filozofia prawa, teoria prawa, jurysprudencja III. Nauki historyczne IV. Nauki empiryczne Naukowość prawoznawstwa. Status wstępu do prawoznawstwa Metody badawcze w prawoznawstwie ROZDZIAŁ IV. Prawo a inne regulatory zachowań Prawo i wartości Wielość systemów normatywnych Systemy normatywne inne niż prawo I. Normy moralne II. Normy religijne III. Normy obyczaju IV. Normy organizacji społecznych i politycznych Normy moralne a normy prawne podstawowe różnice Relacje treściowe i funkcjonalne między prawem a moralnością I. Związki treściowe (związki przedmiotowe) II. Związki funkcjonalne Moralność, religia i obyczaje a obowiązywanie prawa Kultura prawna Etyka zawodów prawniczych ROZDZIAŁ V. Sprawiedliwość jako podstawowa wartość prawa Idea sprawiedliwości i jej interpretacje Idea sprawiedliwości w procesie stanowienia i stosowania prawa Idea sprawiedliwości społecznej Równość w prawie i wobec prawa ROZDZIAŁ VI. Prawo jako zjawisko polityczne Polityczny charakter prawa Określenie państwa... 61

3 25. Prawo w procesie sprawowania władzy. Związki prawa i państwa Współczesna krytyka państwa i jego tradycyjnej roli Unia Europejska w procesie sprawowania władzy Idea rządów prawa Demokratyczne państwo prawne Gwarancje państwa prawnego CZĘŚĆ II. Prawo jako system norm ROZDZIAŁ VII. Język prawa Prawo jako zjawisko językowe Język prawny i język prawniczy Rodzaje wypowiedzi ROZDZIAŁ VIII. Norma prawna Pojęcie normy postępowania Generalność i abstrakcyjność norm prawnych Budowa normy prawnej Hipoteza normy prawnej Dyspozycja normy prawnej I. Czyny i czynności konwencjonalne II. Sytuacje wyznaczane przez normy prawne Obowiązek Dozwolenie Wolności prawnie chronione Uprawnienia Prawo podmiotowe Kompetencja Sankcja. Rodzaje sankcji prawnych ROZDZIAŁ IX. Rodzaje norm i przepisów. Akt normatywny Przepis prawny. Norma a przepis prawny Rodzaje norm i przepisów prawnych

4 I. Normy prawne: reguły i zasady prawne II. Normy bezwzględnie i względnie wiążące III. Przepis ogólny i szczególny (lex generalis i lex specialis) IV. Przepisy odsyłające i przepisy blankietowe Akt normatywny Budowa aktu normatywnego I. Tytuł aktu normatywnego II. Przepisy merytoryczne ogólne i szczegółowe III. Przepisy o zmianie przepisów obowiązujących IV. Przepisy przejściowe i dostosowujące V. Przepisy końcowe VI. Podpis uprawnionego podmiotu VII. Załączniki ROZDZIAŁ X. System prawa Pojęcie i rodzaje systemów. System prawa Budowa systemu prawnego Związki między elementami systemu prawa Zasada niesprzeczności systemu prawa Usuwanie sprzeczności norm reguły kolizyjne Zupełność systemu prawa. Luki w prawie Zróżnicowanie systemu prawa jako efekt procesu historycznego. Gałęzie prawa I. Podstawowe gałęzie prawa wewnętrznego II. Instytucje prawne Policentryczność systemów prawnych ROZDZIAŁ XI. Obowiązywanie prawa Obowiązywanie prawa Sposoby użycia terminu obowiązywanie prawa I. Obowiązywanie prawa w ujęciu aksjologicznym

5 II. Obowiązywanie prawa w ujęciu formalnym (tetycznym) III. Realistyczne obowiązywanie prawa Obowiązywanie prawa w przestrzeni (obowiązywanie terytorialne) Obowiązywanie prawa co do osób Obowiązywanie prawa w czasie CZĘŚĆ III. Funkcjonowanie prawa ROZDZIAŁ XII. Funkcje prawa. Przestrzeganie prawa Cele i funkcje prawa Instrumentalny charakter prawa Pojęcie przestrzegania prawa VIII Spis treści 62. Postaci nieprzestrzegania prawa Znajomość prawa a jego przestrzeganie Ogłaszanie aktów normatywnych. Tekst autentyczny. Tekst jednolity Fikcja powszechnej znajomości prawa Skuteczność prawa ROZDZIAŁ XIII. Tworzenie prawa Pojęcie tworzenia prawa Źródła prawa Sposoby tworzenia prawa (fakty prawotwórcze) w ich historycznym rozwoju I. Stanowienie prawa II. Zawieranie umów o charakterze prawotwórczym III. Przekształcanie zwyczajów (obyczajów) w prawo IV. Prawotwórcze orzecznictwo sądowe V. Recepcja prawa obcego Stanowienie prawa w państwach współczesnych zasady ogólne Charakterystyka aktów normatywnych na przykładzie Polski Racjonalność ustawodawcy jako postulat

6 73. Akty normatywne prawa powszechnie obowiązującego I. Konstytucja RP (ustawa zasadnicza) II. Ustawa III. Akty normatywne o randze ustawy IV. Umowy międzynarodowe i źródła prawa europejskiego V. Rozporządzenie wykonawcze Akty prawa wewnętrznego (interna) ROZDZIAŁ XIV. Stosowanie prawa Pojęcie stosowania prawa Ideologie stosowania prawa I. Ideologia decyzji związanej II. Ideologia decyzji swobodnej III. Ideologia decyzji racjonalnej i praworządnej Typy stosowania prawa I. Sądowe stosowanie prawa II. Administracyjne stosowanie prawa Proces stosowania prawa i jego etapy. Dowody i domniemania w prawie I. Wstępne ustalenie prawdopodobieństwa pojawienia się faktu II. Udowodnienie zaistnienia faktu Zasady rozłożenia ciężaru dowodu Rodzaje dowodów dopuszczalnych w postępowaniu Sposób oceny dowodów przez organ stosujący prawo Cele postępowania dowodowego III. Ustalenie norm obowiązujących IV. Subsumcja i podjęcie decyzji V. Wykonanie decyzji prawnej Alternatywne metody rozwiązywania sporów ROZDZIAŁ XV. Wykładnia prawa i rozumowania prawnicze Pojęcie wykładni prawa

7 80. Cele i zakres wykładni Koncepcja racjonalności ustawodawcy jako założenie interpretacyjne Podział wykładni ze względu na podmiot jej dokonujący I. Wykładnia autentyczna II. Wykładnia legalna III. Wykładnia operatywna Wyroki zapadłe w wyniku skargi kasacyjnej Uchwały w sprawie wniosków o rozstrzyganie rozbieżności w wykładni Rozstrzygnięcia zagadnień prawnych IV. Wykładnia prywatna oraz doktrynalna (naukowa) Podział wykładni ze względu na sposób jej dokonania I. Wykładnia językowa (językowo-logiczna) II. Wykładnia systemowa III. Wykładnia funkcjonalna i celowościowa (teleologiczna) Teoria wykładni statycznej Teoria wykładni dynamicznej (adaptacyjnej) Teoria wykładni aktualnego ustawodawcy IV. Wykładnia porównawcza V. Dyrektywy preferencji Podział wykładni ze względu na wynik (zakres) wykładni I. Wykładnia literalna (dosłowna, ścisła) II. Wykładnia rozszerzająca III. Wykładnia zwężająca Reguły inferencyjne. Topiki prawnicze ROZDZIAŁ XVI. Stosunki prawne Pojęcie stosunku prawnego Powstanie, zmiana i ustanie stosunku prawnego Podmioty stosunku prawnego

8 I. Osoba fizyczna II. Osoba prawna III. Ułomne osoby prawne Przedmiot i treść stosunku prawnego Rodzaje stosunków prawnych Aktualizacja stosunku prawnego Pojęcie transakcji ROZDZIAŁ XVII. Odpowiedzialność prawna Pojęcie i ogólne zasady odpowiedzialności prawnej Rodzaje odpowiedzialności prawnej I. Odpowiedzialność karna Przesłanki odpowiedzialności karnej osób fizycznych II. Odpowiedzialność cywilna Odpowiedzialność deliktowa X Spis treści 2. Odpowiedzialność kontraktowa Odpowiedzialność za szkodę przyjętą w drodze umowy Szkoda wyrządzona przy wykonywaniu władzy publicznej III. Odpowiedzialność służbowa IV. Odpowiedzialność parlamentarna V. Odpowiedzialność konstytucyjna Indeks rzeczowy