FORUM DEBATY PUBLICZNEJ SPRAWNE I SŁUŻEBNE PAŃSTWO VII SEMINARIUM EKSPERCKIE SYSTEM STANOWIENIA PRAWA SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA

Transkrypt

1 FORUM DEBATY PUBLICZNEJ SPRAWNE I SŁUŻEBNE PAŃSTWO VII SEMINARIUM EKSPERCKIE SYSTEM STANOWIENIA PRAWA SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA Prof. zw. dr hab. Piotr Winczorek Prof. UW dr hab. Tomasz Stawecki

2 System źródeł prawa 15 lat po uchwaleniu Konstytucji R.P. 1. Koncepcja zamkniętego katalogu źródeł prawa jako remedium na rozchwianie systemu prawa w czasach PRL 2. Spory pierwszej dekady (m.in. spór o wydawanie aktów normatywnych przez Radę Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego)

3 Dyskusja wokół możliwego otwarcia systemu źródeł prawa 1. Dwa typy potencjalnych źródeł prawa: a) dekrety / rozporządzenia z mocą ustawy (inne niż wydawane w okresie stanów wyjątkowych) b) prawotwórcze orzeczenie sądowe 2. Wspólne źródła inspiracji: a) zmiana modelu źródeł prawa powszechnie obowiązującego po przystąpieniu do Unii Europejskiej b) niska jakość ustaw

4 Dekrety (rozporządzenia z mocą ustawy) Dekrety w pamięci prawników polskich 1. Zła sława dekretów, w tym dekretu z 13 grudnia 1981 r. 2. Pomnikowe akty ustawodawcze z lat wydane w formie rozporządzeń prezydenta RP (m.in. kodeks karny, kodeks handlowy, kodeks zobowiązań)

5 Argumenty przemawiające za dekretami 1. Niska jakość ustawodawstwa tworzonego w procesie politycznych (partyjnych) przetargów 2. Niezdolność Sejmu do sprawnej implementacji dyrektyw UE 3. Specjalistyczny (techniczny, ekonomiczny) charakter wielu regulacji, przez to demokratyczna kontrola nad ustawodawstwem często pozorna 4. Przykłady krajów europejskich wykorzystujących tę postać prawodawstwa

6 Dekrety we współczesnych projektach Konstytucji (zmiany Konstytucji) 1. Projekty z lat Projekt Prawa i Sprawiedliwości z lat Obecność idei dekretów we współczesnym dyskursie konstytucyjnym i zastrzeżenia wobec niej: a) polityczne (brak nadziei na większość parlamentarną zdolną do zmiany Konstytucji) b) ustrojowe (zasada podziału władz)

7 Prawotwórstwo sądowe w systemie prawa kontynentalnego 1. A. Stelmachowski (1967) szczególna rola wytycznych wymiaru sprawiedliwości, prekursorskich orzeczeń SN i brak obawy przed wykładnią secundum legem 2. Sceptycyzm lub krytyka doktryny 3. Lata 1990 szczególna twórcza rola Trybunału Konstytucyjnego 4. Art. 8 ust. 2 Konstytucji bezpośrednie stosowanie przepisów Konstytucji, odejście od prymatu ustawy

8 Prawotwórstwo sądowe w systemie prawa kontynentalnego (2) 5. Grupa z Bielefeld międzynarodowe badania nad rolą orzeczeń sądowych (1997) 6. Popularność tezy o precedensach de facto 7. Lata 2000 wsparcie doktryny prawniczej (L. Morawski, J. Trzciński)

9 Prawotwórstwo sędziowskie perspektywa konstytucyjna 1. Art. 10 ust. 1 Ustrój RP oparty na podziale i równowadze władz 2. Art. 10 ust. 2 władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat 3. Art. 87 ust. 1 zamknięty katalog aktów normatywnych prawa powszechnie obowiązującego

10 Prawotwórstwo sędziowskie perspektywa konstytucyjna (2) 4. Art. 88 ust. 1 wymóg ogłaszania aktów normatywnych 5. Art. 175 wymiar sprawiedliwości zastrzeżony dla sądów 6. Art. 178 ust. 1 niezawisłość sędziów i podleganie ich tylko Konstytucji i ustawom

11 Argumenty za dopuszczalnością prawotwórczej roli sądów 1. Odrzucenie argumentu ustrojowego (brak zakazu rozszerzenia roli sądów, szersze rozumienie zasady trójpodziału władz) 2. Odwrócenie argumentu z praktyki sądów ( One to robią! ), zarzut hipokryzji prawników

12 Argumenty za dopuszczalnością prawotwórczej roli sądów (2) 3. Potrzeba rozwiązania konfliktu wartości w przypadku zawieszenia mocy wyroków TK stwierdzających niekonstytucyjność przepisu ustawowego 4. Argument z nowoczesnego rozumowania prawniczego (balancing of policy considerations)

13 Argumenty za dopuszczalnością prawotwórczej roli sądów (3) 5. Prawo i ekonomia: kosztowność procedury legislacyjnej przeciwko niższe koszty orzecznictwa 6. Argument z nieuchronnie twórczego charakteru wykładni prawa 7. Argument z europejskiej (unijnej) inspiracji

14 Argumenty przeciwko prawotwórczej roli sądów 1. Argument z zasad ustroju państwa 2. Argument z praktyki sądowych uzasadnień 3. Argument ze struktury rozumowania sądowego 4. Argument z różnic między kulturami prawnymi

15 Argumenty przeciwko prawotwórczej roli sądów (2) 5. Argument z niejawności orzeczeń sądowych 6. Argument z braku demokratycznej legitymizacji sądów 7. Argument z niepewności prawa (m.in. niespójności orzecznictwa)

16 Nowe typy źródeł prawa - dylematy 1. Dylemat pierwszy: między obroną zasad ustroju a potrzebami współczesności 2. Dylemat drugi: jak urzeczywistnić rozwiązania, które wydają się nieosiągalne politycznie, kultura prawna a przepisy Konstytucji