róŝnice indywidualne

Transkrypt

1 róŝnice indywidualne

2 osobowość jako struktura trzech poziomów poziom świadomości, historia Ŝycia konstrukty rozwojowe i motywacyjne, nawyki, czynności intencjonalne cechy, wrodzone dyspozycje (EAS, RTT, BigFive)

3 temperament pojęcie temperamentu wywodzi się z rozwaŝań staroŝytnych filozofów i lekarzy greckich Hipokrates (IV w.p.n.e.) wyjaśniał zdrowie i chorobę za pomocą koncepcji soków organizmu krew Ŝółć śluz Ŝółć czarną (prawdopodobnie była to krew Ŝylna) Galen (II w.p.n.e.) uzupełnił tę teorię o interpretację psychologiczną podstawowe temperamenty sangwinik przewaga krwi choleryk Ŝółci flegmatyk śluz melancholik czarna Ŝółć

4 typy definicji temperamentu wywodzące się z orientacji biologicznej temperament jako przejaw typu układu nerwowego temperament jako odziedziczony składnik osobowości

5 temperament jako przejaw typu układu nerwowego

6 Iwan Pawłow ( ) 1936) laureat Nagrody Nobla z medycyny w 1904

7 temperament wg Pawłowa temperament odpowiada typowi układu nerwowego

8 typologia Pawłowa typ układu nerwowego silny słaby melancholik zrównowaŝony niezrównowaŝony choleryk ruchliwy sangwinik powolny flegmatyk

9 temperament jako odziedziczony składnik osobowości dzieci

10 temperament temperament EAS Buss i Plomin zespół dziedziczonych cech osobowości ujawnia się w pierwszym roku Ŝycia zdeterminowy genetycznie stanowi podstawę kształtowania się i rozwoju osobowości cechy określaj lające strukturę temperamentu: emocjonalność (Emotionality) aktywność (Activity) towarzyskość (Sociability)

11 EAS Bussa i Plomina emocjonalność obejmuje trzy pierwotne emocje o zabarwieniu negatywnym: niezadowolenie strach złość

12 EAS Bussa i Plomina niezadowolenie (niezróŝnicowana emocjonalność) niezadowolenie emocjonalność tendencja do łatwego i silnego reagowania niepokojem genetycznie zdeterminowanym poziomem pobudzenia układu sympatycznego przejawy obserwowane od chwili urodzenia się dziecka duŝa zmienność reakcji emocjonalnych w ich aspekcie aktywacyjnym brak reakcji intensywna, trudna do opanowania, niekontrolowana aktywność: płacz, krzyk, napady złego humoru

13 EAS Bussa i Plomina emocjonalność w okresie niemowlęctwa emocjonalność róŝnicuje się na strach i złośćz strach pojawia się w 2-3 miesiącu Ŝycia dziecka wiąŝe się z unikaniem awersyjnej stymulacji oraz próbami ucieczki przed zagroŝeniem reakcjom tym towarzyszyć moŝe płacz czy przeraźliwy krzyk złość pojawia się około 6 miesiąca wywoływana jest przez bodźce, które draŝnią lub frustrują dziecko przejawem jest atakowanie, odpychanie lub odsuwanie przedmiotów, a takŝe głośne skarŝenie się

14 EAS Bussa i Plomina aktywność wymiar związany z wydatkowaniem energii przejawia się w rodzaju zachowania w tempie zachowania w intensywności zachowania wigorze obejmuje róŝnorodne zmiany aktywności bezruch skrajnie energetyczne zachowania

15 EAS Bussa i Plomina towarzyskość dąŝenie do poszukiwania i przebywania z innymi ludźmi i unikania samotności źródłem tej tendencji są nagrody, które jednostka moŝe uzyskać w kontakcie społecznym miary towarzyskości: częstotliwość inicjowania kontaktów społecznych liczba związków ilość czasu spędzanego z innymi ludźmi reakcja na izolację społeczna wraŝliwość

16 temperament jako odziedziczony składnik osobowości dorośli

17 temperament RTT Jan Strelau względnie stałe cechy osobowości, występujące u człowieka od wczesnego dzieciństwa i mające swoje odpowiedniki w świecie zwierząt pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy neurobiochemiczne, temperament podlega powolnym zmianom spowodowanym procesem dojrzewania oraz indywidualnie specyficznym oddziaływaniem między genotypem a środowiskiem

18 regulacyjna teoria temperamentut sześć czynników: Ŝwawość perseweratywność wraŝliwość sensoryczna reaktywność emocjonalna wytrzymałość aktywność

19 Ŝwawość tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa aktywność i łatwej zmiany z jednego zachowania i reakcji w inne odpowiednio do zmian w otoczeniu

20 perseweratywność tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który to zachowanie wywołał

21 wraŝliwość sensoryczna zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej

22 reaktywność emocjonalna tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyraŝająca się w duŝej wraŝliwości i niskiej odporności emocjonalnej

23 intensywność reakcji niskoreaktywni wysokoreaktywni wielkość reakcji próg wraŝliwości zmysłowej próg wydolności intensywność bodźców

24 wytrzymałość zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności i/lub w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej

25 aktywność tendencja do podejmowania zachowań o duŝej wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających stymulacji zewnętrznej (z otoczenia)

26 biologiczne podłoŝe temperamentu w ujęciu RTT odziedziczalność cech: Ŝwawość 0,47 perseweratywność 0,40 wraŝliwość sensoryczna 0,40 reaktywność emocjonalna 0,50 wytrzymałość 0,42 aktywność 0,47

27 biologiczne podłoŝe temperamentu w ujęciu RTT mechanizmy biochemiczne i fizjologiczne związane z funkcjonowaniem ośrodkowego i wegetatywnego układu nerwowego składają się na indywidualność neurohormonalną specyficzność wynika ze zmienności genetycznej

28 osobowość próby definicji definicja kliniczna osobowość to utrwalone wzorce zachowań, wynikające z oddziaływania czynników konstytucjonalnych i społecznych, odpowiadające charakterystycznemu stylowi Ŝycia i odnoszenia się do innych ludzi

29 osobowość próby definicji definicja Gordona Allporta (1961) osobowość jest dynamiczną organizacją wewnątrz jednostki tych systemów psychofizycznych, które określają jej charakterystyczny sposób zachowania i myślenia

30 teorie osobowości róŝnir nią się między sobą: podkreślanym aspektem natury człowieka preferowanymi metodami badania osobowości preferowanymi metodami badań naukowych preferowanymi metodami terapeutycznymi

31 teorie typów najstarsze podejście do osobowości typologia Wiliama Sheldona (1940) oparta na budowie ciała somatotypy typ endomorficzny gruby, miękki, okrągły typ mesomorficzny muskularny, kanciasty, silny typ ektomorficzny chudy, wysoki, kruchy

32 teorie cech wywodzą się z typologicznego podejścia do osobowości oparte na metodach statystycznych: Raymond Catell: 16 czynników Hans Eysenck: 3 czynniki Paul Costa i Robert McCrae: Wielka piątka

33 cztery ćwiartki Eysenkowskiego koła a osobowości

34 osobowość pięcioczynnikowy model osobowości ci Costa i McCrae neurotyczność ekstrawersja otwartość na doświadczenie ugodowość sumienność zakłada ada stabilność osobowości w ciągu Ŝycia

35 interpretacja czynników w NEO-FFI neurotyczność - odzwierciedla przystosowanie emocjonalne vs emocjonalne niezrównowaŝenie (emocjonalność w zakresie negatywnych emocji) stateczny spokojny zadowolony odpręŝony opanowany niewzruszony napięty niespokojny nerwowy o złym nastroju draŝliwy wybuchowy

36 interpretacja czynników w NEO-FFI ekstrawersja - jakość i ilość interakcji społecznych oraz poziom aktywności, energii i zdolność do odczuwania pozytywnych emocji spokojny wycofany nieśmiały osamotniony milczący powściągliwy rozmowny energiczny aktywny stanowczy towarzyski entuzjastyczny

37 interpretacja czynników w NEO-FFI otwartość na doświadczenie - tendencja jednostki do poszukiwania i pozytywnego wartościowania doświadczeńŝyciowych, tolerancja wobec nowości i ciekawość poznawcza o wąskich zainteresowaniach banalny prosty płytki niezbyt inteligentny o szerokich zainteresowaniach z wyobraźnią oryginalny z intuicją ciekawy świata z inwencją

38 interpretacja czynników w NEO-FFI ugodowość - opisuje pozytywne vs negatywne nastawienie do innych ludzi, orientację interpersonalną przejawiającą się w altruizmie vs antagonizmie, doświadczanych w uczuciach, myślach i działaniu oschły wrogi kłótliwy twardy nieuprzejmy niewdzięczny Ŝyczliwy uprzejmy chwalący serdeczny szczodry ufający

39 interpretacja czynników w NEO-FFI sumienność - stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji w działaniach zorientowanych na cel, opisuje stosunek człowieka do pracy niedbały nieporządny lekkomyślny nieodpowiedzialny niezręczny zapominalski zorganizowany skrupulatny skuteczny odpowiedzialny rzetelny rozwaŝny

40 inteligencja

41 norma społeczno eczno-kulturowa składają się na nią dwa pojęcia: normalne jest to co powszechne, typowe dla danej kultury, zgodne ze zwyczajami człowiek normalny jest typowy dla danej kultury, odchylenie od wzorców społeczno-kulturowych to dewiacja normalne jest to co zgodne ze skodyfikowanymi normami moralnymi i prawnymi

42 norma ilościowa wynik pomiaru, odzwierciedla rozkład danej cechy w populacji, określana za pomocą procedur statystycznych wynik przeciętny, uzyskany przez 2/3 osób w badanej w populacji biologicznych wysokość i masa ciała, poziom cukru we krwi, tętno, wskaźnik BMI dotyczy cech: psychologicznych poziom inteligencji, pojemność pamięci, neurotyczność, ekstrawersja

43 norma rozwojowa wskaźnik określający poziom rozwoju czynności psychicznych i ruchowych najczęś ęściej spotykany w danej grupie wiekowej

44 norma teoretyczna punktem odniesienia są ogólne prawidłowości lub twierdzenia naukowe o stanie normalnym wnioskuje się porównuj wnując c obserwowalne wskaźniki z teoretycznymi modelami wzorzec normy jest wzorcem idealnym czyli modelem

45 inteligencja definicja względnie stałe warunki wewnętrzne człowieka, współdeterminujące efektywność działań wymagających udziału typowo ludzkich procesów poznawczych, takich jak rozumowanie, wnioskowanie itp. inteligencję często utoŝsamia się ze zdolnościami ogólnymi

46 model Spearmana zdolności specjalne uzdolnienia (czynniki s) zdolności ogólne inteligencja (czynnik g) s s g s s

47 koncepcja Cattella inteligencja płynnap zdolność dostrzegania złoŝonych relacji między symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach niezaleŝna od doświadczenia indywidualnego i znaczenia owych symboli inteligencja skrystalizowana inteligencja skrystalizowana dysponowanie wiedzą i umiejętnościami waŝnymi w danym kontekście kulturowym

48 inteligencja płynna wiek (czas) skrystalizowana skrystalizowana 16 lat

49 typy inteligencji wg Gardnera językowa matematyczno-logiczna przestrzenna muzyczna cielesno-kinestetyczna (ruchowa) interpersonalna intrapersonalna

50 inteligencja emocjonalna Goleman zdolność rozpoznawania uczuć własnych i uczuć innych osób zdolności motywowania się i kierowania emocjami, zarówno własnymi, jak i osób znaczących zdolność do panowania nad emocjami i ich wykorzystywanie do osiągania celów

51 komponenty inteligencji emocjonalnej samoświadomo wiadomość wiedza o swoich stanach wewnętrznych, preferencjach, moŝliwościach samoregulacja panowanie nad swoimi stanami wewnętrznymi, impulsami i moŝliwościami samokontrola utrzymywanie norm uczciwości i prawości, sumienność, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian motywacja skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dąŝenie do osiągnięć, zaangaŝowanie, inicjatywa, optymizm; empatia uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i niepokojów innych osób umiejętno tności społeczne umiejętność wzbudzania u innych poŝądanych reakcji

52 struktura intelektu Guilford

53 metody badania inteligencji testy niewerbalne test kwadratów, test matryc Ravena zadania typu: porządkowanie obrazków, braki na obrazkach, układanki, klocki, symbole cyfr testy werbalne część zadań w teście Wechslera: wiadomości, rozumienie, arytmetyka, powtarzanie cyfr, podobieństwa, słownik

54 II = WI Wś x100 II iloraz inteligencji (IQ intelligence quotient) WI wiek inteligencji Wś wiek Ŝycia

55 rozkład normalny 68,26% 34,13% 34,13% -3σ 2,15% 13,59% 13,59% 2,15% -2σ -1σ 0 +1σ +2σ +3σ

56 poziomy funkcjonowania intelektualnego poziom funkcjonowania iloraz inteligencji inteligencja bardzo wysoka powyŝej 145 inteligencja wysoka inteligencja wyŝsza niŝ przeciętna inteligencja przeciętna inteligencja niŝsza niŝ przeciętna upośledzenie umysłowe lekkie upośledzenie umysłowe umiarkowane upośledzenie umysłowe znaczne upośledzenie umysłowe głębokie do 25

57 porównanie terminologiczne ICD-10 upośledzenie umysłowe lekkie upośledzenie umysłowe umiarkowane upośledzenie umysłowe znaczne upośledzenie umysłowe głębokie terminologia obowiązująca do 1953 roku debilizm górny imbecylizm dolny imbecylizm idiotyzm

58 występowanie w populacji osób b niepełnosprawnych nosprawnych umysłowo głębokie 5% znaczne i umiarkowane 20% lekkie 75%