Sesja 1 Najnowsze koncepcje zdolności i ich weryfikacja w badaniach. Session 1

Transkrypt

1 Sesja 1 Najnowsze koncepcje zdolności i ich weryfikacja w badaniach Session 1 The newest conception of giftedness and their verification in research Moderator Dr hab. Beata Dyrda Uniwersytet Śląski Konferencja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 Wykorzystanie metod twórczego myślenia podczas pracy w sekcji Zasady grupowego twórczego myślenia: 1. Różnorodności 2. Odroczonego wartościowania 3. Racjonalnej irracjonalności 4. Kompetentnej niekompetencji 5. Ludyczności 6. Aktualności

3 Jak definiujemy zdolności? Jaki jest stan wiedzy na temat współczesnego rozumienia zdolności?

4 Za: Miller, Formalne teorie zdolności tzw. formal/explicite theory of giftedness. Teorie formalne są rezultatem modeli teoretycznych zweryfikowanych w empirycznych badaniach nad zdolnościami czy inteligencją. 2. Nieformalne teorie zdolności tzw. informal/implicite theory of giftedness (które są modelowymi wyjaśnieniami natury zdolności w oparciu o indywidualne refleksje autora danej koncepcji, wyniesione z doświadczeń w pracy z osobami zdolnymi.

5 Pionierzy badań nad zdolnościami druga połowa XIX początek XXw. Początkowo zdolności utożsamiane tylko z inteligencją (F. Galton, A. Binet, W. Stern, L.M. Terman Zdolności + model hierarchiczny inteligencji czynnik ogólny nadrzędny i czynniki specyficzne podrzędne Ch. Spearman Modele czynników równorzędnych jednakowo ważne zdolności intelektualne L. Thurstone

6 Historia rozwojowych i systemowych koncepcji zdolności w postaci modeli: Trójpierścieniowy Model zdolności J. Renzulliego 1978 Co składa się na wybitne zdolności? Twórczość Zaangażowanie w zadanie Ponadprzeciętne zdolności

7 Wieloczynnikowy Model zdolności F. Mönks a (1985) Rodzina Twórczość Zaangażowanie w zadanie Ponadprzeciętne zdolności Szkoła Rówieśnicy

8 Stanisław Popek (lata 90-te) Do modelu F. Monks a dodaje wymiar emocjonalny funkcjonowania jednostki! Wiesława Limont (1984) Model struktur uzdolnień kierunkowych Zbudowany z 5 obszarów: Czynniki osobowościowe, środowisko, komponenty uzdolnień kierunkowych (specyficzne, dywergencyjne, kreatywne)

9 R. Sternberg (1999) Twórca pojęcia Successful intelligence Inteligencja to zdolność adaptacji do środowiska uczenia się nowych doświadczeń; istotna rola mądrości życiowej

10 Jakie są trzy rodzaje inteligencji Sternberg a, które składają się na teorię inteligencji sprzyjającej powodzeniu? Analityczna dobra pamięć, sprawne funkcjonowanie procesów poznawczych, podzielność uwagi, ułatwia zdobywanie wiedzy faktograficznej, zapewnia skuteczne i szybkie uczenie się materiału wymaganego przez programy szkolne i akademickie, wiąże się z identyfikacją problemów, organizowaniem informacji. Stanowi ona podstawę osiągnięć, ale ich nie gwarantuje. Twórcza oryginalność, otwartość na nowe problemy, tolerancja na odmienność, zdolność podejmowania ryzyka. Silnie związana z procesami emocjonalno-wolicjonalnymi. Praktyczna dotychczas zaniedbywana przez psychologów. Wiąże się z rozwiązywaniem praktycznych, życiowych problemów. Składają się na nią zdolności społeczne, interpersonalne, konsekwencja w działaniu, umiejętność planowania. Sternberg podkreśla związek inteligencji praktycznej z mądrością, tej z kolei z inteligencją emocjonalną.

11 Kazimierz Dąbrowski conception (1937) odkrywana na nowo w ostatnich latach Koncepcja dezintegracji pozytywnej Właściwości i dynamizmy rozwojowe: Potencjał rozwojowy ( właściwości potencjału - nadwrażliwości overexcitability) Wpływ otoczenia społecznego na rozwój jednostki Dynamizmy wewnętrzne Rozwój osób wybitnie zdolnych i twórczych dokonuje się przez wielopoziomową i wielopłaszczyznową dezintegrację pozytywna

12 H. Gardner koncepcja intelligencji wielorakich (1983) Modele zdolności specyficznych szczególnie popularna w ostatnich latach w środowisku pedagogów i stale rozwijająca się

13 A. J. Tannenbaum (1983) Model uwzględniający czynnik przypadku koncepcje koincydentalne 1.Zdolności ogólne 2.Uzdolnienia kierunkowe 3. Czynniki pozaintelektualne 4.Wsparcie środowiska 5. Przypadek Wybite zdolności jednostki zależą od 5 czynników

14 Inteligencja emocjonalna (Salovey, Sloyters, 1999)

15 Inteligencja emocjonalna (Salovey, Sloyters, 1999) ujmowana jako kolejny rodzaj zdolności Znajomość własnych emocji Podstawą inteligencji emocjonalnej jest samoświadomość rozpoznawanie uczucia, w chwili kiedy nas ogarnia. Osoby, które orientują się w swoich uczuciach, lepiej kierują swoim życiem. Kierowanie emocjami Panowanie nad emocjami tak, aby były właściwe w każdej sytuacji, jest zdolnością opierającą się na samoświadomości. Osoby, u których zdolność ta jest słabo rozwinięta, muszą stale walczyć z negatywnymi uczuciami, natomiast te, które posiadają ją w dużym stopniu, potrafią szybko uzyskać równowagę po porażkach i niepowodzeniach. Zdolność motywowania się Podporządkowywanie emocji obranym celom ma zasadnicze znaczenie dla koncentracji uwagi, samomotywacji i opanowania oraz pracy twórczej. Samokontrola emocjonalna leży u podstaw wszelkich osiągnięć. Rozpoznawanie emocji u innych Empatia, opierająca się na własnej samoświadomości uczuciowej, jest fundamentalną umiejętnością obcowania z ludźmi. Nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi Sztuka nawiązywania kontaktów polega w dużej mierze na umiejętności kierowania emocjami innych osób. Ludzie różnią się zdolnościami w każdej z tych sfer. Poziom naszych zdolności zależy także od systemu nerwowego.

16 Zróżnicowany model zdolności i talentu Françoys Gagnè (2004) Proces rozwoju i transformacji potencjalnych zdolności w dojrzały talent Spontaniczne ujawnianie się zdolności już we wczesnym dzieciństwie w co najmniej jednej sferze aktywności Proces rozwojowy zdolności obejmuje: aktywność, postęp, inwestowanie 5 komponentów modelu: 1. Zdolności naturalne 2. Talenty 3. Proces rozwojowy 4. Katalizatory: intrapersonalny 5. Środowiskowy

17 Piramida talentu Jane Piirto (2009) Predyspozycje, determinanty zdolnościowe: aspekt genetyczny, aspekt osobowiściowo-emocjonalny, aspekt intelektualny, aspekt talentów, aspekt środowiskowy

18 A. Ziegler (2005) Akcjotopowy model zdolności zdolności i uzdolnienia są wynikiem interakcji jednostki ze środowiskiem, w którym ona funkcjonuje. Zdolności i uzdolnienia człowieka ujawniają się dzięki koincydencji kilku czynników. Po pierwsze jednostka musi chcieć podejmować określoną aktywność po drugie musi mieć potencjał aby tę aktywność podjąć, po trzecie musi mieć świadomość odnośnie możliwości podjęcia tej aktywności, a wszystko to określone jest czynnikami środowiskowymi

19 Podsumowanie stan badań nad zdolnościami (Limont, 2010) 1. Pierwszy nurt badawczy utożsamiał zdolności z inteligencją = dyspozycja ogólna 2. Wiązanie zdolności z inteligencją ale też dostrzeganie jej wewnętrznego zróżnicowania 3. Zainteresowanie badaczy zależnościami między zdolnościami specyficznymi dziedzinowo a możliwością ich ekspresji w różnych dziedzinach 4. Modele systemowe, ważność zdolności ogólnych i specyficznych dziedzinowo i ich zależność od zmiennych psychologicznych (motywacja, emocje) 5. Złożone modele ujmowane w aspekcie rozwojowym, zależne od wielu czynników tak wewnętrznych jak i zewnętrznych; spontanicznych i intencjonalnych edukacyjnych

20 Teoria a praktyka Ogromne znaczenie teoretycznych koncepcji zdolności dla praktyki edukacyjnej, są one bowiem wykorzystywane w projektowaniu działań o charakterze diagnostycznym, programowym czy dydaktycznym (w wielu amerykańskich szkołach adaptuje się wybrane koncepcje zdolności i na ich podstawie buduje program nauczania dla zdolnych, opracowuje procedury rozpoznawania zdolności uczniów, formułuje cele nauczania por. Miller, 2008).

21 Psychologiczne koncepcje i modele zdolności a edukacja dziecka zdolnego - wnioski Zmieniające się rozumienie pojęcia i koncepcji zdolności Zdolności to nie tylko inteligencja ale wiele czynników: zdolności intelektualne, specjalne, twórcze, motywacja, emocje, środowisko, przypadek Wielość metod identyfikacji i odwoływanie się do tworzenia puli talentów - ujęcie egalitarne do 25% populacji Dzięki nowoczesnym teoriom zdolności rozszerza się populacja dzieci, które uznajemy za przejawiające zdolności w jakiejś dziedzinie

22 Co dalej? - dyskusja

23 Pytania inspirujące do kreatywnego myślenia i płodnej dyskusji: 1. Jakie nowe obszary badania zdolności i uzdolnień? 2. Jakie nowe wymiary funkcjonowania uczniów zdolnych? 3. Co z wykorzystaniem technologii 2.0 w badaniu i rozwoju zdolności? 4. Nowe kategorie? 5. Co badać w szkole, w edukacji?