Temperament zależy w dużej mierze od cech i właściwości naszego układu nerwowego (siła, ruchliwość i równowaga procesów nerwowych).

Transkrypt

1

2 W wychowaniu fizycznym młodzieży ważnymi czynnikami warunkującymi poziom osiągnięć i satysfakcji z podejmowanej aktywności jest temperament i osobowość, gdyż dostosowanie treningu do indywidualnych cech zawodnika lub ucznia jest kluczowym elementem osiągania sukcesów sportowych. Na temperament (Strelau, 2006) składają się względnie stałe cechy organizmu, pierwotnie biologicznie zdeterminowane, przejawiające się w sposobie zachowania. Sprowadzają się do poziomu wykorzystania energii i charakterystyki czasowej reakcji. Temperament cechuje się względną stałością w ciągu życia człowieka, a jego zmiany są przede wszystkim zmianami rozwojowymi. Niezależnie od dokonujących się w nim zmian, w porównaniu z innymi cechami psychicznymi, cechy temperamentalne należą do najbardziej stałych.

3 Temperament zależy w dużej mierze od cech i właściwości naszego układu nerwowego (siła, ruchliwość i równowaga procesów nerwowych). Mówimy również o reaktywności jako pierwotnej charakterystyce temperamentu. Ma one swoje źródło w obserwacjach, że ludzie różnią się wielkością reakcji lub intensywnością zachowania w odpowiedzi na bodźce lub sytuacje życiowe. Temperament uzależniony od struktury i funkcji organizmu, zwłaszcza układu nerwowego, może być traktowany jako pewna trwała właściwość, dzięki której zjawiska psychiczne czy psychomotoryczne powstają łatwiej bądź trudniej, wolniej lub szybciej, są słabsze lub silniejsze. W związku z tym, jednostki różnią się sposobem magazynowania i rozładowywania energii, co przejawia się w wielkości reakcji i intensywności działań.

4 Ekstrawersja związana jest z towarzyskością, poszukiwaniem doznań, skłonnością do energicznego działania, różnorodnością podejmowanych aktywności i ukierunkowaniem na odbiór wrażeń płynących z zewnątrz. Natomiast introwersja - drugi biegun ekstrawersji - wiąże się ze skłonnością do pasywności, wycofania, refleksyjnością oraz skupieniem na przeżywaniu stanów wewnętrznych i treści własnych procesów umysłowych. Ekstrawertycy w porównaniu do introwertyków charakteryzują się niskim poziomem pobudzenia oraz wyższą wartością progu pobudzenia, dlatego też potrzebują silniejszej stymulacji, aby osiągnąć poziom pobudzenia identyczny z introwertykami.

5 Ekstrawertycy i introwertycy różnią się między sobą pod względem wrażliwości na bodźce o różnej wartości stymulacyjnej, a tym samym - dążeniem do poszukiwania lub unikania stymulacji. Osoby introwertywne (cechujące się stałym, wysokim poziomem pobudzenia) działanie nadmiernie silnych bodźców odbierają jako przykry stan przestymulowania, co skłania je do unikania silnie stymulujących sytuacji. Inaczej jest w przypadku ekstrawertyków, u których poziom pobudzenia jest stale niższy niż u introwertyków. Skłania to osoby ekstrawertywne do poszukiwania sytuacji silnie stymulujących, co z kolei chroni je przed wywołującym negatywne odczucia stanem niedostymulowania.

6 Drugi kluczowy wymiar temperamentu to neurotyczność, która przejawia się w przeżywaniu lęku, przygnębienia, napięcia, poczucia winy i niskiej samooceny. Przeciwieństwem neurotyczności jest równowaga emocjonalna. Wysoki poziom neurotyczności wiąże się z chronicznie podwyższonym pobudzeniem emocjonalnym i łatwością powstawania silnych reakcji emocjonalnych, zwłaszcza o znaku ujemnym. Może to stać się źródłem trudności w różnych obszarach funkcjonowania oraz kształtować zwiększone ryzyko powstawania niektórych zaburzeń zachowania.

7 Eysenck i Eysenck (1985) przyporządkowali cztery klasyczne typy temperamentu wyróżnione w typologii Hipokratesa-Galena do czterech kombinacji przeciwstawnych biegunów wymiarów ekstrawersji i neurotyczności: 1/cholerycy - ekstrawersja i wysoka neurotyczność, 2/sangwinicy - ekstrawersja i zrównoważenie emocjonalne, 3/flegmatycy - introwersja i zrównoważenie emocjonalne 4/melancholicy - introwersja i wysoka neurotyczność. 1/choleryk - to osoba impulsywna, wybuchowa, zmienna, aktywna, 2/sangwinik - to osoba towarzyska, otwarta, rozmowna, skłonna do przewodzenia, 3/flegmatyk- to osoba cechująca się powagą, ostrożnością, solidnością, zrównoważeniem i łagodnością, 4/melancholik - to osoba pesymistyczna, lękliwa, nietowarzyska, powściągliwa i spokojna.

8 Znaczenie temperamentu dla aktywności sportowej przejawia się poprzez determinowanie skłonności do angażowania się w aktywność sportową i poprzez kształtowanie stylu działania sportowców (Zawadzki, 1991). Największe predyspozycje do uprawiania sportu mają osoby o wysokiej potrzebie stymulacji i chronicznie niskim poziomie pobudzenia, co odpowiada w koncepcji Eysencka typowi sangwinika, który charakteryzuje się ekstrawersją i równowagą emocjonalną. Jednakże ten typ temperamentu nie zawsze warunkuje długotrwałą motywację do uprawiania sportu. Temperament zawodnika lub ucznia może warunkować jego sposób funkcjonowania w sytuacjach lekcyjnych, treningowych i startowych także w sposób pośredni, poprzez wpływ, jaki wywiera na procesy motywacyjne zaangażowane w pobudzanie aktywności i nadawanie jej kierunku.

9 U sangwiników dominującym motywem temperamentalnym jest czynnik dążenia do doskonałości. Najefektywniej pracuje się z nimi wyznaczając im kolejne, cząstkowe cele i zwracając uwagę na konsekwentną realizację zadań. Sangwinikom zwykle brak systematyczności i jeżeli ich motywacja nie jest podtrzymywana, uzyskują wyniki znacznie poniżej swoich możliwości. Wzmocnienie naturalnego dążenia do podwyższania własnej kompetencji dzięki ustalaniu ram dla ich aktywności i rozwijaniu umiejętności samodzielnego dyscyplinowania się daje najbardziej trwałe efekty.

10 W badaniach młodzieży trenującej lekkoatletykę grupą o najsilniejszej i najbardziej spójnej motywacji sportowej są cholerycy, którzy uzyskali najwyższe wśród wszystkich typów temperamentu wyniki w testach motywacji. Silna motywacja własna choleryków sprawia, że są oni grupą, w motywowanie której trenerzy mogą wkładać mniej wysiłku niż w przypadku zawodników o innych typach temperamentu. Według Gracza i Sankowskiego (2000), czasem zadaniem prowadzącego jest hamowanie tendencji choleryka do zbyt intensywnego ćwiczenia, które może prowadzić do przetrenowania i kontuzji.

11 Cholerycy są grupą o najsilniejszej ogólnej motywacji i nie wymagają tak silnych oddziaływań w zakresie budowania motywacji, jak pozostałe grupy. Cholerycy, z natury dominujący, poprzez sport mają doskonałą sposobność realizowania swoich potrzeb. Odporni na trudności, poszukujący wrażeń i przeżyć, w rywalizacji sportowej znajdują właściwy poziom stymulacji. Dlatego działalność sportowa, ze swoim ciągłym osiąganiem i przekraczaniem granic możliwości człowieka, z rywalizacją, w której może być tylko jeden zwycięzca, sama w sobie stanowi dla osób z tej grupy temperamentalnej wystarczające źródło motywacji.

12 Czynnikiem najsilniej motywującym melancholików jest potrzeba niezależności, co sprawia, że lepsze efekty w pracy z nimi daje styl kooperacyjny niż dyrektywny. Sport stwarza melancholikom okazję do decydowania o sobie, o planach treningów, udziale w zadaniach szkoleniowych czy zawodach. Osoby te, z racji wysokiej pobudliwości emocjonalnej, wymagają szczególnej opieki ze strony trenera, zwłaszcza w okresie przedstartowym, kiedy z powodu stresogenności sytuacji może dojść u nich do przestymulowania oraz do wzbudzenia nadmiernego napięcia emocjonalnego. Do poprawy słabej u melancholików odporności na stres może przyczynić się szczególnie dobre przygotowanie technicznotaktyczne, które pozwoli na zmniejszenie poziomu napięcia startowego.

13 Motywacja w grupie flegmatyków w największym stopniu opiera się na potrzebie afiliacji, czyli przynależności do grupy. Flegmatyczny typ temperamentu związany jest z introwersją, która przejawia się w trudności w nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich. Uprawianie sportu jest dla spokojnych z natury flegmatyków okazją do przełamania izolacji. Osoby takie będą wrażliwe na harmonię w relacjach między członkami grupy oraz w swoich relacjach z grupą i trenerem. Flegmatycy sami na ogół nie powodują konfliktów. Konflikty z innymi mogą być natomiast poważnym czynnikiem zakłócającym ich funkcjonowanie, a nawet zmniejszającym ich motywację do pracy. W przypadku flegmatyków silne poczucie więzi z trenerem wywiera znaczny wpływ na zaangażowanie w trening, co wynika z dużej wrażliwości tych osób na aprobatę społeczną.

14

15

16 Reaktywność jako pierwotna cecha temperamentu jest wymiarem, którego biegunowo skrajne wartości współwyznaczają wrażliwość i wydolność jednostki, tj. zdolność do reagowania na bodźce bardzo słabe, silne lub długotrwałe. Osoby, które na wymiarze reaktywności zajmują pozycje skrajne, można określić jako jednostki wysokoreaktywne lub niskoreaktywne. U tych pierwszych zarówno wielkości progu wrażliwości jak też wydolności przyjmują niższe wartości. Jednostki wysokoreaktywne można więc określić jako wykazujące wysoką wrażliwość oraz małą wydolność, natomiast niskoreaktywne cechuje mała wrażliwość oraz duża wydolność na określoną intensywność bodźców. Oznacza to, że niskoreaktywni potrzebują silnego bodźca do optymalnego poziomu pobudzenia organizmu, a wysokoreaktywni reagują już na bodziec o niskiej intensywności.

17 Osoby wysokoreaktywne mają mniejszą potrzebę stymulacji, stawiają pod tym względem mniejsze wymagania w stosunku do otoczenia, ale zwiększona dawka pobudzenia dość szybko może okazać się ponad ich możliwości. Osoby niskoreaktywne mają dużą potrzebę stymulacji, powinny więc dobrze znosić zwiększone wymagania zewnętrzne, ale w sytuacji słabego pobudzenia nie uruchamiają swoich wszystkich potencjalnych możliwości. Cechuje je większa plastyczność wyrażająca się w zdolności radzenia sobie z sytuacją trudną, a więc taką, z jaką może się zetknąć np. podczas startu w zawodach sportowych.

18 Wszyscy ludzie dążą do utrzymania pobudzenia na optymalnym poziomie. To optimum może być utrzymane poprzez regulację dopływu bodźców. Dążąc do zachowania optimum aktywacji, jednostka stara się zapewnić dopływ odpowiedniej stymulacji, co rzutuje na sposób jej działania. Może ona poszukiwać lub unikać silnych pobudzeń, przejawiać wysoką lub niską aktywność motoryczną itp. Zarówno bowiem nadmiar pobudzenia, jak też jego niedobór są czynnikami stresogennymi.

19 Jednostki wysokoreaktywne będą w gorszym położeniu w sytuacji silnie stymulującej, gdyż będą przeżywały stan swoistego przeciążenia, natomiast niskoreaktywne w sytuacji słabego pobudzenia będą czuły się niedostymulowane, znudzone. Zróżnicowana bowiem temperamentalnie tolerancja na obciążenia fizyczne sprawia, że osoby wysokoreaktywne w porównaniu z niskoreaktywnymi gorzej tolerują duże obciążenia i związany z tym brak lub zbyt krótkie przerwy w ćwiczeniu, jednorodność ćwiczeń, a także wplatanie do nich elementów współzawodnictwa. Powinno to być uwzględniane w procesie indywidualizowania obciążeń treningowych.

20 W odniesieniu do osoby niskoreaktywnej, lepszy efekt uzyskamy poprzez stosowanie stosunkowo wysokich obciążeń (wprowadzanie większej liczby powtórzeń), stosowanie mniejszej liczby przerw lub też ich skracanie, wydłużanie czasu nauczania jednego elementu, czy wreszcie stosowanie w ćwiczeniach elementów rywalizacji, szczególnie korzystnej przy uczeniu się ćwiczeń prostych bądź też będących na etapie doskonalenia. Skuteczność nauczania elementów technicznych w sporcie jest bowiem uwarunkowana stopniem dopasowania wielkości i rodzaju stosowanych obciążeń do indywidualnego zapotrzebowania ćwiczącego na stymulację, wynikającego z poziomu jego reaktywności. Prowadzić to będzie do optymalizacji warunków uczenia się, co powinno sprzyjać postępowi w szkoleniu sportowym (Gracz, Sankowski, 2007). Posiadanie temperamentu niskoreaktywnego uznaje się za bardziej sprzyjający od wysokoreaktywnego w uprawianiu sportu. Dotyczy to m.in. takich dyscyplin, jak: 1/ wioślarstwo 2/ lekka atletyka 3/ strzelectwo sportowe 4/ piłka nożna 5/ kolarstwo, 6/ narciarstwo biegowe, 7/ łyżwiarstwo szybkie, 8/ pływanie.

21 Dyscypliny o wysokim stopniu zagrożenia fizycznego W takich dyscyplinach jak np.: 1/ taternictwo, 2/ pilotaż samolotowy, 3/ spadochroniarstwo, 4/ wyścigi na żużlu, 5/ wyścigi motocyklowe na torach istotnie w nich dominują osoby niskoreaktywne. Zatem towarzyszące tym dyscyplinom wysokie napięcie emocjonalne, związane z zagrożeniem zdrowia a nawet życia, w przypadku osób wysokoreaktywnych może w istotnej mierze obniżać ich skuteczność sportową. Dyscypliny o symptomach agresywności W takich dyscyplinach jak np.: 1/ hokej na lodzie, 2/ rugby, 3/ piłka ręczna, 4/ boks, 4/ taekwondo, 5/ zapasy uznawanych niekiedy za tzw. męskie", z wyraźnie zaznaczonymi symptomami agresywności (Supiński, 1987), również niewielkie szanse powodzenia posiadają osoby wysokoreaktywne.

22 Są jednak dyscypliny, w których wysoka reaktywność zawodnika wcale nie musi przeszkadzać, a niekiedy może wręcz sprzyjać osiąganiu wysokiej sprawności sportowej. U osób o słabej sile układu nerwowego w zakresie pobudzenia wcześniej powstaje reakcja orientacyjna. W sferze biologicznej typ wysokoreaktywny może skutecznie konkurować z pozostałymi w tych dziedzinach działalności, w których na pierwszy plan wysuwa się znaczenie narządów zmysłów. W takich dyscyplinach, jak np.: 1/ gimnastyka sportowa, 2/ gimnastyka artystyczna, 3/ akrobatyka, 4/ skoki do wody, 5/ jazda figurowa i tańce na lodzie a więc w tych, które wymagają od zawodnika umiejętności subtelnego różnicowania wysiłku mięśniowego, adekwatnego spostrzegania różnych parametrów ruchu, wysokiej precyzji, wrażliwości muzyczno-rytmicznej, osoby wysokoreaktywne mają szansę uzyskać przewagę nad niskoreaktywnymi. W niektórych z powyższych dyscyplin może zaistnieć nawet dominacja osób reprezentujących typ wysokoreaktywny.