Teoretyczne podstawy udarów wspinaczkowych

Transkrypt

1 Teoretyzne postawy uarów wspinazkowyh Marek Kujawiński Współzesny sprzęt wspinazkowy jest tak mony, że na pewno wytrzyma - to oraz zęśiej wypowiaana i promowana przez wielu wspinazy opinia, a przeież nie o ziś wiaomo, że: powszehność jakiegoś pogląu nie jest, prawę mówią, żanym owoem, nie aje nawet prawopoobieństwa słusznośi. Wielu z nas jenak zaowala się takim uproszzonym ujęiem tematu. Paraoksalnie, ogólna wieza na tematy mehanizne wśró wspinazy jest razej nikła, a jej powielazowy harakter może i powinien buzić niepokój. Z mojej wieloletniej praktyki szkoleniowej wynika, że instruktorzy muszą zęsto stawić zoło kłopotliwym pytaniom. Warto zatem sięgnąć głębiej, starają się poznać istotę zjawisk, aby w pełni świaomie o nih yskutować. Spróbuję tutaj omówić, w znaznym uproszzeniu, zjawisko hamowania lotu wspinaza za pośrenitwem liny (uar wspinazkowy) tak, aby i i, la któryh fizyka o zawsze była uosobieniem piątego koła u wozu, znaleźli światełko w tunelu. Mam nazieję, że przestawione zaganienia skłonią o głębszej refleksji, pobuzą o yskusji lub bęą pomone w pray instruktorskiej. 1. Postawowe pojęia Próbują opisać otazająe nas zjawiska fizyzne, zęsto posługujemy się powszehnie znanymi terminami, któryh znazenie jest nam obe lub nie o końa zrozumiałe albo używamy ih w niewłaśiwym kontekśie. Aby w przyszłośi tego uniknąć wyjaśnijmy znazenie postawowyh terminów fizyznyh, które są wykorzystywane o opisywania zjawiska powstrzymywania upaku wspinaza. W elu unifikaji wiezy zahęam również o zapoznania się z artykułem Siła uerzenia - prawy i mity (zamieszzonym w Taterniku 2/2009 i na stronie PZA w zakłae szkolenie/materiały tehnizne), gzie wyjaśniam zawiłośi związane z pojęiami takimi jak: siła granizna i siła uerzenia. Uar wspinazkowy (uerzenie) to hwilowy proes, w którym ohozi o gwałtownej zamiany energii kinetyznej spaająego wspinaza na energię potenjalną okształenia elementów ukłau hamująego. W efekie przekazywania energii w ukłazie hamująym, zwanym łańuhem asekurayjnym, wyzwalają się siły hwilowe o znaznej wartośi, które są pohonymi energii uerzenia. Siły powoują okształenia elementów tego ukłau 1

2 łąznie z iałami wspinazy, o może być niebezpiezne. Tej gwałtownej wymianie energii towarzyszy wyzielanie się znaznyh ilośi iepła. Energia to wielkość fizyzna wyrażająa zolność o wykonywania pray. Energia może występować po postaią np.: energii mehaniznej, elektryznej, ieplnej, jąrowej, hemiznej. Energia mehanizna związana z ruhem iała określana jest jako energia kinetyzna, natomiast ta związana z położeniem iała fizyznego wzglęem pewnego poziomu oniesienia zwana jest energią potenjalną. Jenostką miary ilośi energii jest żul [J]. Praa, jest to proes, w którym występuje przekazywanie energii. Związana jest z zamianą energii jenego rozaju na inny jej rozaj (np. praa siły grawitaji ziałająej na spaająe iało związana jest z zamianą energii potenjalnej tego iała na jego energię kinetyzną). Jenostką, w jakiej wyraża się wykonaną praę jest żul [J]. Siła, to wzajemne oziaływanie na siebie iał materialnyh. Może ona powoować wyprowazenie iała ze stanu spozynku bąź też (w przypaku ruhu tego iała) zmianę jego ruhu, może też spowoować jego okształenie. Siła jest wektorem, o oznaza, że posiaa wartość, kierunek ziałania, zwrot oraz miejse przyłożenia. Jenostką, w jakiej wyraża się siłę jest newton [N]. Siła uerzenia, to reakja liny na uerzenie wywołane upaająym iałem wspinaza. Siła uerzenia jest równa, o o wartośi sile bezwłanośi iała wspinaza, lez przeiwnie o niej skierowana. Siła uerzenia jest ozuwana przez wspinaza jako nagłe szarpnięie przez linę w trakie hamowania lotu. Nominalna siła uerzenia, to maksymalna wartość siły uerzenia, jaką zarejestrowano w linie przy pierwszym uarze iała o masie m, ze współzynnikiem opanięia n=1,78, przy zahowaniu warunków zgonyh z normą EN-892. Nominalna siła uerzenia jest parametrem harakterystyznym la anej liny i jest zawsze poawana na tablize znamionowej liny. Nominalna siła uerzenia jest parametrem harakteryzująym pośrenio właśiwośi ynamizne liny i mówi nam o tym, jak łagona jest opowieź liny na uar iałem spaająego wspinaza. 2

3 Siła granizna, to swoisty próg bezpiezeństwa, określony w normie la anego typu lin, którego nie można przekrozyć pozas pierwszego uaru testowego, ze wzglęu na wytrzymałość iała luzkiego. Siła granizna nie harakteryzuje w żanym stopniu parametrów konkretnej liny! Jest to parametr harakteryzująy wytrzymałość organizmu złowieka na obiążenia uarowe. Naprężenie, to miara sił wewnętrznyh powstająyh w iele po wpływem ukłau sił okształająyh je. W uproszzeniu można powiezieć, że naprężanie określa obiążenie przypaająe na jenostkę pola powierzhni przekroju iała. Jenostką naprężenia jest pasal [Pa]. Okształenie, to zmiana wymiarów lub kształtu iała materialnego po wpływem ziałania sił. Współzynnik opanięia, to parametr wyrażająy stosunek ługośi lotu wspinaza o ługośi liny praująej w zasie hamowania lotu. Parametr ten stanowi postawę kwalifikaji uarów wspinazkowyh na iężkie lub lekkie. 2. Obiążenie statyzne liny. Zależnie o sposobu ziałania obiążeń możemy pozielić je na obiążenia statyzne i ynamizne. Na wstępie zajmiemy się obiążeniami statyznymi. Z tym przypakiem obiążenia w linie mamy o zynienia wtey, gy siła wzajemnego oziaływania w ukłazie wspinaz lina nie zmienia się w zasie, wzglęnie zmienia się barzo powoli. Po wpływem oziaływania masy wspinaza i napięia wewnętrznego w linie, ukła lina wspinaz znajuje się w stanie równowagi, o oznaza, że nie występują w nim przyspieszenia, ewentualnie są one tak małe, że można je pominąć. Innymi słowy siła w linie jest stała lub narasta barzo powoli. Na wstępie obiążymy linę siłą o wartośi Q = mg przyłożoną statyznie (rys.1). Załóżmy, że naprężenia w linie nie przekrozą graniy sprężystośi materiału, o oznaza, że po ustaniu obiążenia lina powrói o swojej pierwotnej ługośi L. 3

4 Rys. 1 Na skutek statyznego oziaływania iała Q na linę jej okształenie przyłożonego obiążenia. Związek ten możemy zapisać w postai: gzie: Q QL EF jest proporjonalne o [1] EF L Q wyraża sztywność liny. [2] Występująy w tej zależnośi parametr E określany jako mouł sprężystośi połużnej Younga jest wielkośią stałą, harakterystyzną la anego materiału (w tym przypaku liny), a F jest sumaryzną powierzhnią przekroju poprzeznego włókien liny. 3. Obiążenie ynamizne liny (uerzenie). Przy uerzeniu zahozi barzo gwałtowna zamiana jenej postai energii w rugą. Obiążenia wówzas występująe harakteryzują się szybkośią i gwałtownośią przy tym oziaływania te mają harakter hwilowy. W szzególnośi zjawisko obiążenia ynamiznego w linie zahozi w zasie hamowania opanięia wspinaza (uerzenie połużne), kiey to szybkość lotu wspinaza ulega gwałtownej zmianie, na skutek oziaływania liny, zego pożąaną konsekwenją jest zahamowanie lotu. Zaaniem systemu asekurayjnego, a w szzególnośi liny, jest pohłonięie większośi energii kinetyznej iała wspinaza powstałej w wyniku jego lotu. Najkorzystniej jest, gy energia ta zostanie zamieniona na energię potenjalną okształenia liny i iepło. 4

5 W zasie hamowania lotu, iało wspinaza oznaje w wyniku oziaływania liny barzo znaznego przyspieszenia. Jego wartość jest najzęśiej kilka (a w skrajnyh przypakah o kilkunastu) razy większa o przyspieszenia ziemskiego, o w sposób bezpośreni wpływa na wartość sił generująyh się w ukłazie hamująym (asekurayjnym). Ciało wspinaza oziałuje na linę siłą bezwłanośi równą ilozynowi masy iała i przyspieszenia, jakiemu jest ono poane w zasie hamowania lotu. Opowiezią liny na uerzenie wspinaza jest powstanie w niej reakji równej o o wartośi sile bezwłanośi iała Q, lez przeiwnie o niej skierowanej. Nazwiemy ją alej siłą uerzenia. Siła bezwłanośi iała Q wywołuje w linie naprężenie. Wartość tego naprężenia można wyznazyć traktują siłę bezwłanośi jako obiążenie statyzne ziałająe na linę. Na wstępie założymy, że nieokształalne iało o iężarze Q=mg, spaa z wysokośi H, a hamowanie jego upaku następuje za pośrenitwem oinka sprężystej liny. W rozważaniah pominiemy też masę oinka liny, biorąego uział w hamowaniu lotu, przyjmują, że jest ona mała w stosunku o masy upaająego iała wspinaza. Szzegóły tego zjawiska zilustrowano na rys. 2. Rys. 2 Doświazenia wskazują, że mouł sprężystośi połużnej Younga E nie zmienia swojej wartośi również przy ynamiznym oziaływaniu sił po warunkiem, że zjawiska te przebiegają w graniah okształeń sprężystyh. Jeśli wię tylko naprężenia ynamizne w linie nie przekrazają tej graniy, to okształenie liny jest proporjonalne o reakji ukłau hamująego w postai siły bezwłanośi P. Postać wzoru bęzie wię taka sama jak w [1], z tą tylko różnią, że o liny zostanie przyłożona w tym przypaku siła bezwłanośi P iała Q. 5

6 P P L EF [3] Przy założeniu, że okształeniu polega tylko lina, energia kinetyzna E k spaająego iała zgonie z zasaą zahowania energii mehaniznej zamieni się w ałośi na energię potenjalną związaną ze sprężystym okształeniem liny k U. Możemy, zatem napisać: E = U [4] Ponieważ 1 mv 2 2 Ek oraz U EF 2, to możemy zapisać: 2L Stą: 1 2 mv 2 V EF 2 2L ml EF [5] Z uwagi na to, że wyłużenie można wyrazić również zależnośią [3], to naprężenie występująe w linie można zapisać w następująy sposób: P me V [6] F FL Zależność [6] wskazuje niezbiie na to, że siła bezwłanośi iała wspinaza wywołuje w linie naprężenie, które jest tym mniejsze im więej liny bierze uział w powstrzymaniu spaania (większa jest pojemność ukłau hamująego), a o za tym izie wygeneruje się mniejsza siła uerzenia ziałająa na iało wspinaza. Niestety, z uwagi na wielowątkową buowę liny i truność w określeniu rzezywistej powierzhni jej przekroju (nie jest ona prętem pełnym), reakję liny na uerzenie zmuszeni jesteśmy wyznazyć w inny sposób np. w opariu o zasaę zahowania energii mehaniznej. Strata energii potenjalnej iała U h (tj. praa L h siły wykonanej przez iało Q na roze upaku) równa jest energii potenjalnej U zgromazonej w okształonej linie (tj. pray siły bezwłanośi L na roze okształenia liny). Możemy, zatem napisać: U h = U oraz L h = L [7] 6

7 Lina o sztywnośi C oznaje w hwili uerzenia okształeń sprężystyh. Jej wyłużenie osiąga maksymalną wartość w hwili, gy prękość hamowanego iała osiągnie wartość równą 0. Zwróćmy uwagę na to, że o momentu upaku o osiągnięia maksymalnego wyłużenia ynamiznego liny, siła Q, ziałają przez ały ten zas pełną swoją wartośią wykonuje praę o możemy zapisać zależnośią: L h L na roze H ), Q H ) [8] ( h ( W zasie hamowania upaku, tj. o momentu naprężenia się liny o hwili maksymalnego jej wyłużenia, siła bezwłanośi P rośnie poząwszy o wartośi zerowej aż o wartośi maksymalnej. W skutek okształenia liny zostaje w niej zgromazona energia okształenia postaiowego U. Energia potenjalna tego okształenia równa jest pray L wykonanej przez siłę bezwłanośi P ziałająej na roze wyłużenia liny. Wartość tej pray określimy, zatem z zależnośi: L 1 [9] 2 P Po postawieniu o równania [7] wyrażeń na praę [8] i [9] otrzymamy równanie kwaratowe wzglęem wyłużenia ynamiznego w postai: 2 2 2H 0 [10] Rozwiązaniem tego równania jest wyrażenie: 2 2H [11] Znak (-) w wyrażeniu nie ma fizyznego znazenia, latego w elu wyznazenia maksymalnego wyłużenia ynamiznego liny posługujemy się zależnośią: 2 2H 2H, a po przekształeniu 1 1 [12] 2H Jeśli wyrażenie 1 1 oznazymy przez K i nazwiemy je jako ynamizny współzynnik uerzenia, to wyłużenie ynamizne liny możemy zapisać w postai: K [13] 7

8 Fizyzne znazenie ynamiznego współzynnika uerzenia K sprowaza się o tego, że znają parametry statyzne jesteśmy w stanie wyznazyć parametry ynamizne w taki oto sposób, że wartośi parametrów ynamiznyh wyrażamy jako wielokrotność parametrów statyznyh. Ową wielokrotność można zinterpretować jako ynamizny, w którym eyująą rolę ogrywa tzw. współzynnik opanięia. komponent Ponieważ siły, jak i naprężenia w linie są proporjonalne o jej okształenia, latego wyrażenia na siłę ynamizną (siłę uerzenia) P i naprężenie w linie bęą miały postać: oraz P K Q [14] K [15] Z poanyh zależnośi łatwo już wyznazymy interesująą nas siłę uerzenia P oraz wyłużenie ynamizne liny, znają parametry takie jak iężar Q iała i wyłużenie liny powstałe po wpływem statyznego oziaływania iężaru iała. 4. Wpływ współzynnika opanięia na wartość siły uerzenia w linie. Wiemy o tym nie o ziś, że o iężkośi upaku nie świazy ługość lotu, lez współzynnik opanięia rozumiany jako stosunek ługośi lotu o ługośi liny praująej w zasie opanięia. Dlazego tak się zieje? Ogólnie rzez ujmują, siła uerzenia, o o wartośi jest proporjonalna o masy iała wspinaza i przyspieszenia, jakiemu jest ono poane w trakie hamowania lotu. Nie należy go jenak mylić z przyspieszeniem ziemskim! Przyspieszenie to jest wywołane zmianą ruhu iała, a nie ziałaniem pola grawitayjnego Ziemi i zależy ono o właśiwośi fizyznyh liny (poatnośi liny na okształenia) i o zynników geometryznyh, tj. współzynnika opanięia. Właśiwośiami fizyznymi liny nie bęziemy się w tym miejsu zajmować, zastanówmy się natomiast, jaki wpływ na wartość siły uerzenia ma współzynnik opanięia. Jeśli w wyrażeniu na ynamizny współzynnik uerzenia K uwzglęnimy zależność [1], to otrzymamy wyrażenie: 2EF K 1 1 Q H L [16] 8

9 Zauważmy, że iloraz L H = n to ni innego, jak poszukiwany współzynnik opanięia. Ostatezna postać wyrażenia na współzynnik ynamizny uerzenia postać: 2EF K 1 1 n Q K przybierze wówzas [17] Wartość współzynnika opanięia zawiera się zwykle w graniah 0 2, hoć zarzają się sytuaje, w któryh przybiera wartość większą niż 2. Dzieje się tak np. w przypakah, gy asekurująy w trakie lotu partnera usunie z ukłau hamująego zęść liny (wybierze ją). Z punktu wizenia mehaniki teoretyznej, opanięia obywająe się przy tym samym współzynniku, niezależnie o ługośi lotu, wywołają taki sam skutek tj. takie same naprężenia i siły w linie (wynika z zależnośi [17] [13] [14] [15]). Dzieje się tak, latego, że przy wyłużaniu lotu przy tym samym współzynniku opanięia, ługość liny hamująej również rośnie, i to proporjonalnie o ługośi lotu. Dlatego też, mimo że energia kinetyzna spaająego iała jest większa przy ługim loie, to zolność pohłaniania jej przez linę również proporjonalnie wzrasta. Dla śisłośi: tak jest tylko w teorii, przy założeniu, że iała wspinazy są nieokształalne. W rzezywistyh warunkah jest jenak inazej. Przy krótkih lotah z n=2 barzo uża zęść energii upaku pohłaniana jest przez iała wspinazy, o znaznie zniekształa mehanikę teoretyzną. Tak, wię wumetrowy lot z ałą pewnośią nie wygeneruje w linie siły uerzenia o takiej samej wartośi, o lot 20-metrowy przy tym samym współzynniku opanięia, ponieważ stosunek energii pohłoniętej przez linę o tej pohłoniętej przez iało w trakie hamowania nie jest stały w obu tyh przypakah. Operują współzynnikiem opanięia wyrażonym jako n=h/l zęsto zapominamy o tym, że wyrażenie to nie uwzglęnia zjawisk taria liny o skałę i w przelotah, jest wię współzynnikiem zysto teoretyznym. W praktye jenak występuje tarie, które powouje, że oinek liny pomięzy opaająym a asekurująym jest obiążony nierównomiernie. Oinki liny pomięzy opaająym wspinazem, a pierwszym miejsem taria liny i alej, pomięzy kolejnymi przelotami, są obiążone siłą stopniowo zmniejszająą się na skutek taria. Siła uerzenia ziała w pełnej wartośi tylko pomięzy opaająym wspinazem, a pierwszym miejsem taria na linie (jest to zwykle ostatni przelot lub występ skalny). Jak łatwo się omyślić, własnośi amortyzayjne liny nie są wię w pełni wykorzystane. Oznaza to, że w rzezywistyh warunkah na siłę uerzenia ma wpływ rzezywisty współzynnik opanięia, który może być znaznie większy niż by to wynikało z oblizeń teoretyznyh. 9

10 O stopniu wykorzystania liny jako absorbera energii eyuje w praktye ilość i rozmieszzenie przelotów na wyiągu. Ogólnie rzez biorą, im mniej jest taria w przelotah i o skałę, tym łuższy oinek ma szansę brać uział w pohłanianiu energii upaku, i naprężenia w linie z tytułu opanięia bęą mniejsze (patrz zależność [6]. Mają na uwaze maksymalne wykorzystanie zolnośi amortyzayjnyh liny, należy ążyć o zminimalizowania taria liny w karabinkah przelotowyh na wyiągu. Najprośiej można to osiągnąć poprzez prostoliniowe prowazenia jej na wyiągu. Pomonym rozwiązaniem w tym wzglęzie są również karabinki z elementem toznym (np. DMM Revolver). Jenak zaleam ostrożność przy tym rozwiązaniu! Zastosowanie karabinków obniżająyh tarie liny w przelotah z jenej strony wpływa w sposób znaząy na obniżenie siły uerzenia ziałająej na opaająego wspinaza, jenak z rugiej powouje powyższenie wypakowej siły ziałająej na ostatni przelot, o może oprowazić o jego estrukji. Dlatego ze wzglęów bezpiezeństwa pole użyia tyh karabinków zawęziłbym tylko o róg na stałe ubezpiezonyh za pomoą kotw wklejanyh. Z uwagi na przeniesienie na asekurująego większej siły niż by to miało miejse w przypaku trayyjnyh karabinków (zmniejszenie efektu taria w karabinkah), może znaznie łatwiej ojść o utraty kontroli na liną przez asekurująego. Jeśli o tego oać to, że współzesne liny harakteryzują się małą śrenią oraz śliskośią powłok impregnayjnyh, to wiać niezbiie, że utrata kontroli na liną jest wiele prawopoobna. Wzglęy bezpiezeństwa przy tym rozwiązaniu wymuszają stosowanie przyrząów asekurayjnyh o wyższej sile hamowania. 5. Szzególny przypaek współzynnika opanięia. Jakże zęsto spotykamy się ze stwierzeniem:, kiey współzynnik opanięia jest równy 0, to w linie nie występuje siła ynamizna. Czy tak jest w istoie? Wyobraźmy sobie następująą sytuaję: wspinaz stojąy na półe skalnej jest przauony o stanowiska za pomoą napiętego auta, ale na nim nie wisi. W pewnym momenie półka, na której stoi, urywa się. Wspinaz zawisa na auie. Jak wielka siła zaziała wówzas na stanowisko, przy założeniu, że iało wspinaza jest nieokształalne? Wystarzy o zależnośi [17] postawić współzynnik opanięia o wartośi n=0, a okaże się, że ynamizny współzynnik uerzenia wyniesie K =2! Z alszej analizy zależnośi [14] wynika, że siła wzrośnie wukrotnie w stosunku o obiążenia statyznego, mimo iż współzynnik opanięia wynosi 0! Jest to spowoowane wystąpieniem siły bezwłanośi pohoząej o nagłego przyłożenia iężaru iała Q o auta! Tyle mówi teoria, a jak jest w praktye? 10

11 W praktye siła, która wystąpi w auie z ałą pewnośią nie wzrośnie aż wukrotnie, bowiem iało opaająego pohłonie w użej zęśi energię uerzenia. W ukłazie tym wystąpi jenak siła ynamizna ziałająa na stanowisko. Jeśli hemy, aby w linie nie wystąpiło naprężenie ynamizne na skutek urwania półki, nie wystarzy skasować luz na auie, ale należy konieznie na nim się owiesić. Z ientyznymi zjawiskami ynamiznymi spotykamy się nagminnie pozas asekuraji ogórnej rugiego wspinaza na linie lub asekuraji na wękę. Mają na uwaze, że w tyh przypakah zynny oinek liny jest znaznie łuższy, to ynamizne oziaływanie siły bezwłanośi spowouje znaznie większe wyłużenie liny, o w konsekwenji może przyzynić się o powstania sytuaji niebezpieznyh. Jakże zęsto w wyniku przekonania, że w trakie asekuraji na wękę lub na rugiego nie występują siły ynamizne, ohozi o upaku na ziemię wspinająego się. Wizimy, zatem, że zaprezentowany na wstępie poglą jest błęny. Siła ynamizna wystąpi również wtey, gy współzynnik opanięia bęzie równy Asekuraja z wykorzystaniem wielu lin w ukłazie jeno i wielotorowym. Opowieź na pytanie zy w przypaku opanięia wspinaza asekuraja z wykorzystaniem wóh lin zapewnia bezpiezeństwo? - nie jest jenak taka prosta, jak się na pozór wyaje i jest uzależniona o tego, w jakim ukłazie (jenotorowym, zy wielotorowym) prowazimy asekuraję. Zależy też o rozaju lin i konfiguraji przelotów na wyiągu. Użyie wóh lin przy asekuraji w ukłazie równoległym może prowazić o wzrostu wypakowej siły uerzenia w stosunku o siły uerzenia opowiaająej pojeynzej linie. Ogólnie rzez ujmują można rozróżnić wa przypaki. Pierwszy z nih otyzy sytuaji, kiey liny w zasie opanięia są równoześnie naprężane. Z przypakiem tym mamy o zynienia, kiey liny są prowazone jenotorowo lub, wielotorowo lez przeloty na obu torah są rozmieszzone na tyh samyh wysokośiah, o wóh konsekwenji prowazi o jenozesnej pray obu lin. Wypakowa wóh sił uerzenia lin nie jest jenak, jak się może wyawać, wukrotnie większa w stosunku o siły uerzenia pojeynzej liny. Analiza zależnośi teoretyznyh [17] i [14] wskazuje na to, że w tyh przypakah, kiey liny naprężone są jenoześnie wypakowa wóh sił uerzenia la lin tego samego typu i takih samyh właśiwośiah wzrasta o ok. 40% w stosunku o siły uerzenia pojeynzej liny. Sytuaja staje się szzególnie niebezpiezna w przypaku użyia wóh lin pojeynzyh, kiey 11

12 może ojść o wzrostu wypakowej siły uerzenia powyżej opuszzalnej graniy (siły graniznej), o w konsekwenji może spowoować uszkozenie opaająego wspinaza. Użyie wóh lin pojeynzyh w ukłazie jenotorowym lub wielotorowym, z założeniem, że mogą praować jenoześnie, jest nieopuszzalne! Użyie natomiast lin połówkowyh i bliźniazyh w ukłazie jenotorowym wprawzie powouje wzrost wypakowej siły uerzenia, lez z ałą pewnośią nie przekrozymy wartośi opuszzalnyh. W rugim przypaku, kiey spotykamy się z ukłaem wielotorowym, w którym nie występuje jenozesne napięie lin w zasie hamowania lotu (każa z lin prauje niezależnie) możemy sobie pozwolić na zastosowanie lin zarówno połówkowyh jak i pojeynzyh bez obawy przekrozenia siły graniznej. 7. Najwyższy przelot jako blozek. W zasie hamowania opanięia najwyższy przelot w ukłazie asekurayjnym można potraktować jako tzw. blozek nieruhomy. W elu powstrzymania upaku (wynika to z warunku równowagi sił) koniezne jest, aby siła uerzenia występująa po jenej stronie tego blozka była zrównoważona siłą po przeiwnej jego stronie. W przeiwnym przypaku osoba, która zaliza lot, spałaby na ziemię. Siła potrzebna o zrównoważenia siły uerzenia oziałuje na asekurująego. Na skutek taria pomięzy liną a karabinkiem siła ziałająa na asekurująego jest zawsze mniejsza o siły uerzenia ziałająej na opaająego. Różnia ta może wynosić nawet ok. 40%. Tarie liny o karabinek zależy o siły uerzenia generująej się w linie, kinematyznego współzynnika taria pary iernej lina/ karabinek oraz tzw. kąta opasania liny na karabinku. Siła uerzenia i siła równoważąa po rugiej stronie karabinka, tworzą ze sobą pewien kąt. Wypakowa sił występująyh po obu stronah przelotu jest ih sumą geometryzną. Do zrównoważenia tej siły wypakowej potrzebna jest reakja przelotu skierowana przeiwnie o siły wypakowej. W wyniku uaru maksymalna wypakowa siła ziałająa na najwyższy przelot bęzie, o najmniej 1,6 razy większa o siły uerzenia i takiej to sile bęzie musiał sprostać ostatni przelot. 12

13 8. Wpływ nominalnej siły uerzenia na ostatni punkt przelotowy. Deyująy wpływ na siłę ziałająą na ostatni przelot mają: masa opaająego, współzynnik opanięia, właśiwośi fizyzne liny oraz sposób asekuraji (ynamizna, statyzna). Nominalna siła uerzenia liny jest parametrem harakteryzująym pośrenio właśiwośi fizyzne liny i jest parametrem harakteryzująym opowieź liny na uar, zyli jej właśiwośi ynamizne. Przy założeniu jenakowego współzynnika opanięia oraz jenakowego sposobu asekuraji lina o niższej nominalnej sile uerzenia wygeneruje w ukłazie asekurayjnym mniejszą siłę uerzenia, a tym samym mniejsza siła zaziała na ostatni przelot (efekt blozka). Mówią inazej, lina o niższej nominalnej sile uerzenia łagoniej traktuje zarówno nasz organizm w trakie hamowania lotu jak i przeloty na wyiągu niż lina o większej nominalnej sile uerzenia. Wzglęy bezpiezeństwa sugerują, aby wybierać te właśnie liny, które harakteryzują się mniejszą nominalną siłą uerzenia. Bibliografia: Wytrzymałość materiałów N. M. Bielajew; WMON Warszawa 1954 Mehanika ogólna tom 1,2 Jerzy Leyko; PWN Warszawa 1978 Mehanika tehnizna J. Szerszyński; WSiP Warszawa 1982 Wytrzymałość materiałów M. E. Niezgoziński, T. Niezgoziński; PWN Warszawa 1984 W skale zasay alpinizmu w. Sonelski; OU PTTK Politehniki Śląskiej Gliwie 1987 Fly By.. Marek Pokszan, Warszawa 1990 O wykorzystaniu punktów asekurayjnyh na stanowisku Henryk Mierzejewski; Warszawa 1990 Liny alpinistyzne Aleksaner Lwow; Wroław 1992 Wspinazka skalna K. Treter; Paskal Bielsko- Biała 2005 Wspinazka w skale C. Luebben; Galaktyka Łóź 2006 Marek Kujawiński Instruktor taternitwa PZA i wspinazki wysokogórskiej (uprawnienia państwowe), z wykształenia inż. mehanik. Praę szkoleniową rozpozął w 1992 r. Jest absolwentem stażu w renomowanej szkole alpinizmu ENSA w Chamonix we Franji. Należy o Akaemikiego Klubu Górskiego w Łozi, prezes klubu w latah W latah złonek Komisji Szkolenia PZA. Artykuł powstał w roku 2013 i w skróonej wersji został opublikowany w Taterniku. 13