UŻYWAJ HAMULCA Z GŁOWĄ

Transkrypt

1 UŻYWAJ AULCA Z GŁOWĄ Czasami są takie sytuacje, że mamy na kiju rybę życia, która nam ojeżża, hamulec kołowrotka gwiżże na całego, żyłki ubywa z kołowrotka aż tu nagle luz. Pękła żyłka. Po rzuceniu kilku nieparlamentarnych słów w kierunku ryby oraz proucenta żyłki i kołowrotka robimy wielkie oczy. Jak to możliwe, przecież na kołowrotek nawinięta była nowa żyłka. Po ochłonięciu tłumaczymy sobie, że żyłka zleżała albo, że gzieś przetarła się. Czy aby na pewno? oże jest inna przyczyna? iestety wina leży po naszej stronie w niewłaściwym posługiwaniu się hamulcem kołowrotka. Prawa barzo oczywista, ale spróbuję to przestawić uwzglęniając prawa fizyki. Poczas holu zaciętej wcześniej ryby, jenej z najpiękniejszej chwil każego wękarza, uciekająca ryba oziałuje siłą F R na linkę (rys.1). Rys.1. olowanie ryby [1] Wartość siły F R zależy o wielkości ryby, jej ynamiki, sposobu holu, sztywności węki, wielkości haka (kotwicy), linki, itp. Ze wzglęu na to, iż linka nawinięta jest na szpulę kołowrotka, siła F R oziałuje na kołowrotek (koła zębate, łożyska). W przypaku obracającej się szpuli, na skutek siły F R, powstaje moment obrotowy R, gyż linka jest nawinięta na pewnej śrenicy, a siła i ramię tworzą moment, co przestawiono na rys.. = F Rys.. Siły F, F R rozciągające linkę poczas holu ryby R = F R oment R możemy zapisać równaniem: R = FR - 1 -

2 Aby przeciwziałać temu momentowi R należy wytworzyć na szpuli moment hamowania, który bęzie miał zwrot przeciwny o momentu R. Oczywiście wartość momentu ustalamy za pomocą hamulca kołowrotka, a precyzując za pomocą ciernego sprzęgła przeciążeniowego. oment możemy zapisać równaniem: = F Wobec tego linka na całej swej owiniętej ługości bęzie rozciągana siłami: F R o strony ryby oraz F o strony kołowrotka. Obie te siły wpływają na zerwanie linki, przy czym na wartość siły F R nie mamy wpływu, natomiast na siłę hamowania F jak najbarziej. I co najważniejsze siła F zmienia swą wartość poczas holu ryby, a okłaniej poczas nawijania lub owijania linki ze szpuli. Rozpatrzmy wa skrajne przypaki, które pokazano na rys.3. Rys.3. Zmiana wartości siły hamowania F poczas holu ryby A) aksymalne nawinięcie linki na szpulę B) inimalne nawinięcie linki na szpulę Rys.3A przestawia szpulę wypełnioną linką w sposób maksymalny, a rys.3b szpulę z minimalnym wypełnieniem. W celu łatwiejszej analizy załóżmy, że moment wytworzony na szpuli kołowrotka nie zmienia się i jest taki sam, co o wartości la obu rozpatrywanych przypaków. Dla pierwszego przypaku moment możemy zapisać: a la rugiego przypaku: A B A A = F, B B = F Z rys.3 wynika, że ramię (połowa śrenicy nawoju linki) / la rugiego przypaku jest B A mniejsze niż la pierwszego przypaku, czyli <. Zatem, przy stałej wartości momentu B A, siła F w rugim przypaku jest większa niż w pierwszym przypaku, czyli F > F. Stą - -

3 wynika ważny wniosek, iż poczas owijania linki poczas holu ryby siła oziałująca na linkę (siła hamowania) F rośnie. Zanim opowiemy sobie, jaką wartość siły hamowania F ( ) należy ustalić prze przystąpieniem o wękowania spróbujmy wyjaśnić, w jaki sposób tę siłę wytwarzamy przy użyciu hamulca. Ogólnie można wyróżnić wie grupy hamulców: z regulacją na szpuli (przeni) oraz z regulacją na ole korpusu kołowrotka (tylny). Oba te hamulce mają buowę barzo poobną. amulec skłaa się (rys.4) z naprzemiennie ułożonych płytek metalowych i z tworzywa sztucznego oraz z elementu ociskowego. Elementem ociskowym jest najczęściej sprężyna. Rys.4. Buowa przeniego hamulca kołowrotka [3, 5] Pokręcając pokrętłem hamulca wywołujemy siłę w sprężynie F D, która ociska płytki o szpuli, co pokazano na rys.5. Pomińmy tutaj rozważania, w jaki sposób obrót pokrętła wywołuje siłę F D, gyż należałoby omówić połączenia gwintowe oraz zasaę ziałania sprężyny. Rys.5. Sposób ziałania hamulca kołowrotka Zgonie z prawem fizyki, na skutek ziałania siły F R (owijanie lub nawijanie linki poczas holowania ryby) pomięzy szpulą a płytkami pojawi się tarcie, określane współczynnikiem tarcia µ, a w konsekwencji powstaje siła tarcia F T. Wobec tego można zapisać siłę F T w następujący sposób: F = F T D µ n - 3 -

4 gzie n określa liczbę par ciernych (płaszczyzn styku pomięzy płytkami). W obrej klasie kołowrotka hamulec posiaa kilka płytek, tworząc więcej niż jeną parę cierną. Skutkiem tego jest to, że o wywołania siły tarcia F T potrzeba mniejszej siły ocisku F D. Jest to korzystne, gyż płytki mniej okształcają się i współczynnik tarcia µ przyjmuje stałą wartość poczas pracy hamulca. Ponato płytki powinny być głakie a ich płaszczyzny równoległe o siebie, wówczas sprawność i płynność ziałania hamulca bęzie wysoka. Oczywiście metalowe płytki powinny być nierzewne a płytki wykonane z tworzywa nie mogą chłonąć woy. W przeciwnym razie praca hamulca nie bęzie płynna, gyż współczynnik tarcia µ bęzie zmieniał swoją wartość. ateriały na płytki powinny być obrane tak, aby współczynnik tarcia µ posiaał jak największą wartość, ale żeby nie ochoziło o zbyt szybkiego zużycia płytek. Tutaj ochozi jeszcze jeen aspekt. Poczas tarcia płytek o obracającą się szpulę powstawać bęzie ciepło, co również prowazi o zmiany wartości współczynnika tarcia µ. Lepiej ciepło oprowazane na zewnątrz jest w hamulcach umieszczonych w szpuli kołowrotka niż w korpusie. Jenakże te różnice wioczne są poczas ekstremalnego holu. Wróćmy jenak o siły tarcia F T. Poczas obracania się szpuli siła tarcia F T bęzie ziałać na ramieniu T tworząc moment tarcia T, który określony jest w następujący sposób: T T = F = F µ n T T D oment T generuje moment hamowania szpuli, czyli siłę hamowania F. Analizując ten wzór możemy stwierzić, że oatkowo powierzchnia tarcia (płytka o śrenicy T ) wpływa na opór, jaki stawia hamulec kołowrotka (siła hamowania F ) poczas wyciągania linki przez rybę. iestety powierzchnia ta (śrenica płytki hamulca) nie może być zbyt uża, gyż w przeciwnym razie powiększyłyby się rozmiary kołowrotka, a tego raczej nie chcemy. Lepiej jest zwiększyć liczbę par ciernych n przy małych rozmiarach płytek. Skoro już wiemy jak za pomocą hamulca wytwarzana jest siła hamowania F i o czego zależy to już najwyższy czas na określenie jej wartości. iestety nie ma jenoznacznej opowiezi jak powinno się wyregulować hamulec kołowrotka, aby siła hamowania F nie spowoowała zerwania linki. Wynika to z tego, że inaczej jest obciążana linka poczas zacięcia, inaczej w trakcie holu i jeszcze inaczej wówczas, kiey pobieramy rybę. Regulację hamulca wykonujemy przy obciążeniach statycznych a w rzeczywistości często mamy o czynienia z obciążeniami ynamicznymi, np. przy zacięciu lub poczas pobierania ryby. A to są całkowicie omienne sytuacje. ie możemy niestety ustawić w jenym położeniu pokrętło hamulca. ależy poczas holu ryby sterować siłą hamowania F, czyli zmieniać położenie pokrętła hamulca. Jest kilka teorii, w jaki sposób powinno się wyregulować hamulec. Jeną z nich jest poana przez p. Jarosława Kurka []. Prze przystąpieniem o łowienia możemy określić wa skrajne położenia pokrętła hamulca kołowrotka. Pierwsze położenie pokrętła hamulca określamy la siły hamowania F, o wartości A, la której zarówno linka jak i pozostały sprzęt nie ulegnie zniszczeniu. Drugie położenie pokrętła hamulca określać bęzie siłę F o wartości C, la której węzisko jeszcze ugina się. Zatem wartość A określa maksymalną siłę hamowania F, a wartość C minimalną. Poczas wękowania bęziemy ustalać położenie pokrętła hamulca tak, aby siła hamowania F przyjmowała wartość w przeziale o C o A. Poczas wękowania występują trzy główne fazy kontaktu z rybą: zacięcie, hol oraz pobieranie ryby. Wszystkie fazy są barzo istotne i siła hamowania F przyjmuje różne wartości, inne la każej z tych faz. Siła F potrzebna o zacięcia o wartości B musi być mniejsza o siły A, ale większa o siły C. Jej wartość zależy o wielu czynników: wielkości haka (grubość rutu), rozciągliwości linki, sztywności szczytówki i olnika węziska, gatunku ryby (buowa pyska). Poczas holowania ryby, zwłaszcza rekorowej, należy zmniejszyć wartość siły F pomięzy B i C, aby ryba zmęczyła się a jenocześnie sprzęt nie uległ uszkozeniu. ależy - 4 -

5 pamiętać, że uciekająca ryba wybiera linkę z kołowrotka, zatem zmniejsza się śrenica nawoju linki. Wówczas siła hamowania F rośnie i żeby utrzymać ją na stałym poziomie musimy stopniowo luzować hamulec, czyli zmniejszać siłę ocisku F D, a w konsekwencji siłę tarcia F T. Siła hamowania F w punktach A i B też jest teraz o wiele większa niż prze przystąpieniem o wękowania. To latego linka bęzie pękać w czasie holu, nawet po owinięciu kilkuziesięciu metrów linki ze szpuli, jeśli nie bęziemy regulować pokrętłem hamulca. Oczywiście nasze zachowanie zależy także o warunków wękowania. Inaczej zachowamy się na użej rzece, gzie jest mało zaczepów i mamy spory zapas linki nawiniętej na szpuli kołowrotka, a inaczej w małej rzeczce pstrągowej pełnej zaczepów. W pierwszym przypaku ryba może aleko opłynąć bez jej utraty. Stą możemy stosować nieco elikatniejszy sprzęt niż to wynika z gatunku łowionej ryby. atomiast w rugim przypaku musimy forsownie holować rybę, inaczej ucieknie w zaczepy. ależy wówczas używać sprzęt mocniejszy niż to wynika z gatunku łowionej ryby. Ostatnią fazą jest pobieranie zaciętej ryby. Linka nawinięta jest na szpuli kołowrotka w sposób maksymalny. Wówczas siła hamowania F w punktach A i B jest taka sama jak prze przystąpieniem o wękowania. ależy okręcić hamulec, żeby siła F była pomięzy A i B. Jenak możemy to zrobić opiero wtey, kiey ryba jest całkowicie zmęczona. W przeciwnym przypaku możemy ją stracić. Stosowanie tej teorii wymaga, aby kołowrotek posiaał na pokrętle hamulca cyfry opowiaające sile ocisku. W starszych moelach kołowrotków były takie cyfry zaznaczane. Obecnie nie. Wobec tego sposób poany przez p. J. Kurka w obecnych czasach jest mało praktyczny. Inaczej wizi ustawienie hamulca p. Jacek Kolenowicz [4]. Siłę hamowania F głównie uzależnia o wielkości łowionych ryb, a co za tym izie, o wytrzymałości sprzętu: linki, węziska. Pozielił na trzy kategorie ustawiania hamulca: lekko, śrenio i mocno. Lekko ustawiamy hamulec wówczas, gy łowimy niewielkie ryby na barzo małe przynęty, używając elikatnych węzisk oraz cienkich linek. Cienką linkę możemy zerwać przy zbyt gwałtownym zacięciu, poczas niewłaściwego holu oraz w trakcie zaczepienia przynęty o powoną przeszkoę. Dlatego należy ustawić hamulec znacznie poniżej wytrzymałości linki. Robimy to bezpośrenio na woą. Poczas prowazenia przynęty wykonujemy kilkakrotnie zacięcie, takie jak zwykle robimy poczas zacinania ryby. amulec powinien za każym razem wyraźnie puszczać. Jeśli nie puszcza, to oznacza, że jest zbyt uża siła hamowania ustawiona i należy hamulec lekko luzować, aż o uzyskania pożąanego efektu. Jeśli natomiast puszcza przy lekkim zacięciu to trzeba hamulec elikatnie okręcać, aż o wyraźnego puszczania hamulca poczas zacinania z siłą, z jaką zacinamy rybę. Takie ustawienie hamulca ma zalety i way. Zaletą jest to, że poczas brania ryby nie zerwiemy linki, nie uszkozimy elikatnych pyszczków małych ryb oraz nie powinniśmy stracić elikatnie zahaczonych ryb. Waą jest omawiane ustawienie hamulca w sytuacji, gy zacinamy rybę z twarym pyskiem lub wówczas, gy ryba jest aleko o nas. W takiej sytuacji możemy rybę zbyt słabo zaciąć lub, co gorsza w ogóle nie zaciąć. oże też zarzyć się nałożenie obu przypaków, czyli zacinamy rybę z twarym pyskiem na użej oległości. Jest prawie pewne, że ryba nie bęzie zacięta. A co należy zrobić jak zatniemy użą rybę? Wówczas po zacięciu okręcamy hamulec z wyczuciem, korygując jego ustawienie na bieżąco w zależności jak ryba się zachowuje. W innym przypaku ryba z niewielkim la niej oporem wysnuje nam znaczną ilość linki z kołowrotka. ożemy stracić kontrolę na rybą poczas holu i ją stracić. Śrenie ustawienie hamulca stosujemy poczas łowienia większych ryb na śreniej wielkości przynęty stosując przy tym mocniejsze węziska niż przy łowieniu niewielkich ryb. Ustawiamy wówczas siłę hamowania F w taki sposób, aby hamulec puszczał przy barzo mocnym zacięciu testowym poczas prowazenia przynęty. amulec możemy ustawić prze - 5 -

6 rozpoczęciem łowienia, owiązując linkę o rzewa i wykonując mocne zacięcie. amulec powinniśmy ustawić tak, aby nieznacznie puszczał, a linka nie pękała. Przy tym ustawieniu możemy wyholować użą rybę bez zerwania linki. ocne ustawienie hamulca stosujemy poczas łowienia barzo użych ryb i używamy najmocniejszy sprzęt, tzn. węziska, którego nie możemy złamać siłą luzkich mięsni, linkę, której nie a się zerwać na największej rybie, a haki lub kotwice stosowane w przynęcie są grube. Wówczas możemy okręcić pokrętło hamulca o oporu. We wszystkich rozpatrywanych przypakach należy pamiętać, że siłą zrywająca linkę musi być mniejsza niż siła powoująca złamanie węziska. Przestawione rozważania zostały omówione przy następujących założeniach: - hamulec kołowrotka nie posiaa bezwłaności, czyli natychmiast puszcza linkę po przekroczeniu ustawionej siły hamowania F ; - hamulec jest sprawny, czyli nie zacina się; - węzły stosowane o mocowania przynęty nie osłabiają linki. am nazieję, iż te skromne rozważania pozwolą Wam wyholować niejeną rekorową rybę, czego Wam i sobie życzę. Literatura 1. Kolenowicz J.: Wękarstwo spinningowe, ultico, Warszawa, Kurek J.: Po co kołowrotki mają hamulec, Wękarz Polski, r 11/ Deputat W.: Usprawniamy hamulec, Wękarz Polski, r 3/ Kolenowicz J.: Ustawianie hamulca, Wękarski Świat, r 3/ ateriały katalogowe firmy Daiwa