OPRACOWANIE WYNIKÓW POMIARU

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "OPRACOWANIE WYNIKÓW POMIARU"

Transkrypt

1 OPRACOWANIE WYNIKÓW POMIARU 1. CEL ĆWICZENIA Celem ćwizenia jest poznanie podstawowyh zagadnień związanyh z opraowaniem wyników pomiaru.. WPROWADZENIE.1. Wstęp Umiejętność właśiwego opraowania wyników pomiaru jest niezbędna w wielu dziedzinah nauki, tehniki oraz gospodarki. O wysokiej randze tej problematyki świadzą prae międzynarodowyh komisji, któryh elem jest znalezienie i ujednolienie metod opraowania wyników pomiaru. Wyniki tyh pra są publikowane i z zasem zyskują harakter normatywny, jak np. [1]. W wielu przypadkah surowy wynik pomiaru, bez jego właśiwego opraowania, jest uwaŝany za bezuŝytezny. Pomiary moŝna ogólnie podzielić na bezpośrednie lub pośrednie. Pomiarem bezpośrednim jest na przykład pomiar napięia stałego za pomoą woltomierza. Przykładem pomiaru pośredniego jest pomiar rezystanji metodą tehnizną: prąd płynąy przez mierzony rezystor jest mierzony za pomoą amperomierza, a spadek napięia na rezystorze za pomoą woltomierza. Rezystanja oblizana jest z prawa Ohma... Błąd i poprawka Najzęśiej surowy wynik pomiaru x jest jedynie przybliŝeniem wartośi rzezywistej (prawdziwej) x rz wielkośi mierzonej X. RóŜnia pomiędzy wynikiem pomiaru x a wartośią rzezywistą nazywana jest rzezywistym błędem bezwzględnym x rz x = x x (1) rz Wartość rzezywista wielkośi mierzonej jest znana tylko w wyjątkowyh przypadkah. Dlatego pojęie rzezywistego błędu bezwzględnego x rz ma niewielkie znazenie praktyzne. W praktye, w zaleŝnośi od wymaganej dokładnośi pomiaru, doświadzenie pomiarowe modyfikuje się tak, aby otrzymać wartość najbliŝszą x rz. Wartość tę nazywa się wartośią poprawną x popr. Wtedy wyraŝenie na błąd bezwzględny przyjmuje postać. rz x = x x popr () Bezwzględny błąd ze zmienionym znakiem nazywany jest poprawką p( x )

2 p( x) = x (3) Poprawka dodana do wyniku pomiaru daje tzw. wynik skorygowany - zyli wartość poprawną. Błąd względny δx jest to stosunek błędu bezwzględnego do wartośi poprawnej x δ x = (4) x popr Błąd względny jest zęsto wyraŝany w proentah (1 % = 10 - ) lub promilah (1 = 10-3 ). Spotykane są takŝe mnoŝniki: ppm (ang. part per million; 1 ppm = 10-6 ) oraz ppb (ang. part per billion; 1 ppb = 10-9 ), jednak ih stosowanie do wyraŝania błędu wielkośi elektryznyh nie jest zaleane. Na przykład względny błąd pomiaru napięia naleŝy zapisać w postai = 1 µv/v zamiast δ U = 1 ppm. Błąd moŝe być spowodowany róŝnymi zynnikami. Z tego powodu do słowa błąd dodaje się określenie wskazująe na jego przyzynę lub harakter. Na przykład błąd rozdzielzośi jest błędem spowodowanym ogranizoną rozdzielzośią, błąd przypadkowy - błędem wynikająym z losowej zmiennośi wyników powtarzanego doświadzenia pomiarowego itp..3. Klasyfikaja błędów Ogólnie błędy dzieli się na: 1) systematyzne, ) przypadkowe, 3) nadmierne (grube). PowyŜszy podział powstał na podstawie obserwaji zahowania się wyników pomiaru przy powtarzaniu doświadzenia pomiarowego. Ad.1. Błędy systematyzne moŝna podzielić na: a) błędy systematyzne stałe, b) błędy systematyzne zmienne. Błąd systematyzny stały moŝna wykryć po powtórzeniu doświadzenia pomiarowego w elowo zmienionym (zmodyfikowanym) układzie warunków fizyznyh. Wykryie stałego błędu systematyznego przez powtarzanie doświadzenia pomiarowego w niezmiennym układzie warunków fizyznyh jest niemoŝliwe. Jeśli wyniki powtarzanego doświadzenia pomiarowego w pozornie niezmiennym układzie warunków fizyznyh harakteryzują się systematyzną zmianą (dryfem), to wyniki pomiaru δ U

3 3 obarzone są błędem systematyznym zmiennym. Ten rodzaj błędów powstaje np. w wyniku zmian jakiejś dominująej wielkośi zakłóająej (wpływająej) np. temperatury otozenia. Występowanie błędu systematyznego zmiennego świadzy o tym, Ŝe podstawowy układ warunków fizyznyh doświadzenia pomiarowego nie jest niezmienny. Cehą harakterystyzną tego błędu jest moŝliwość wyznazenia (zdeterminowania) zaleŝnośi między tym błędem i wywołująym go zynnikiem. Błąd systematyzny zmienny moŝe być monotonizny (rosnąy albo malejąy) lub okresowy. Inny podział błędów systematyznyh bierze pod uwagę ogniwo doświadzenia pomiarowego, w którym powstaje błąd. Na rys.1 przedstawiono strukturalny shemat doświadzenia pomiarowego, przydatny do sklasyfikowania błędów systematyznyh. Rys.1. Strukturalny shemat doświadzenia pomiarowego Pierwsza składowa błędu systematyznego jest związana z obiektem pomiaru. Dołązenie przyrządu pomiarowego powoduje zmianę równowagi energetyznej w obiekie badanym. Dohodzi zatem do naruszenia podstawowego układu warunków fizyznyh, w jakih odbywa się doświadzenie pomiarowe i - w konsekwenji - do zmiany miary wielkośi mierzonej. Błąd spowodowany zmianą równowagi energetyznej jest nazywany zasem błędem metody. Nazwa ta jest zbyt ogólna. Bardziej właśiwe jest stosowane określenia błąd spowodowany zmianą równowagi energetyznej. Błąd ten zazwyzaj wyznaza się teoretyznie (obliza). Druga składowa błędu systematyznego jest związana z właśiwośiami narzędzia pomiarowego. Nazywana jest błędem instrumentalnym. Jeśli błąd systematyzny narzędzia pomiarowego występuje w znamionowyh warunkah uŝytkowania, to nazywany jest błędem podstawowym narzędzia pomiarowego. Przez znamionowe warunki uŝytkowania rozumie się podstawowy układ warunków fizyznyh, podany w normah lub przez produenta przyrządu, a takŝe układ warunków, w któryh dokonano wzorowania przyrządu lub w któryh przyrząd harakteryzuje się największą dokładnośią. Błąd dodatkowy narzędzia pomiarowego powstaje, gdy warunki fizyzne odbiegają od określonyh przez znamionowe warunki uŝytkowania. Błąd instrumentalny ma dwie składowe: błąd modelowy oraz błąd wykonania narzędzia pomiarowego. Pierwszy powstaje na skutek rozbieŝnośi między fizyzną zasadą pomiaru (modelem) a rzezywistymi zjawiskami zahodząymi w narzędziu pomiarowym. Drugi jest spowodowany ogranizoną dokładnośią z jaką wykonano lub wzorowano narzędzie pomiarowe. Błąd instrumentalny moŝna wyznazyć przez wzrorowanie przyrządów przyrządów pomiarowyh uŝytyh w doświadzeniu.

4 4 Trzeia składowa błędu systematyznego jest związana z subiektywizmem (tendenyjnośią) pomiarowa. Jest szzególnie istotna w przypadku przyrządów analogowyh. Przykład 1 Do pomiaru siły elektromotoryznej E ogniwa o rezystanji wewnętrznej woltomierza o rezystanji wewnętrznej Oblizyć: a) wartość poprawną siły elektromotoryznej E, b) bezwzględny błąd systematyzny E pomiaru E, ) poprawkę p ( E) pomiaru E, d) względny błąd systematyzny δe pomiaru E. Rozwiązanie: R = 0, 8 Ω uŝyto R = 1500 Ω. Woltomierz wskazał napięie U =,875 V. V a) na podstawie shematu zastępzego, przedstawionego na rys., wartość poprawną E obliza się ze wzoru E U R 0,8 1 + w =, ,8765 V R 1500 = V V w V Rys. Shemat zastępzy układu do pomiaru siły elektromotoryznej ogniwa b) bezwzględny błąd systematyzny = U E,875,8765 1,5 mv ) poprawka p ( E) = E = 1,5 mv E V 3 E 1,5 10 d) względny błąd systematyzny δ E = = 0,06% E,8765 Ad. ) Błędy przypadkowe występują, gdy powtarzanie doświadzenia pomiarowego w pozornie niezmiennym układzie warunków fizyznyh ujawnia losową zmienność wyników. Słowo pozornie ma w tym przypadku szzególne znazenie, gdyŝ błędy przypadkowe są spowodowane oddziaływaniem wielu zmiennyh i z reguły niezaleŝnyh od siebie zynników. Deterministyzny opis takiego oddziaływania jest z reguły niemoŝliwy gdyŝ przekraza ludzkie moŝliwośi poznawze. Przykładem pomiaru zdominowanego zynnikiem losowym jest np. pomiar wartośi hwilowej napięia szumów rezystora. Do opisu błędów przypadkowyh stosuje się modele probabilistyzne.

5 5 Ad. 3) Błędy nadmierne mogą być spowodowane błędem odzytu, hwilowym silnym zaburzeniem lub innymi zynnikami. Najprostszy sposób postępowania polega na odrzueniu wyników raŝąo róŝniąyh się od spodziewanyh. Bardziej właśiwe jest zastosowanie odpowiedniego testu statystyznego. Końowy wynik pomiaru powinien być wynikiem skorygowanym, tj. nie powinien zawierać znanyh błędów systematyznyh oraz nadmiernyh..4. Niepewność Grafizną interpretaję relaji występująyh między parametrami wyniku przedstawiono na rys.3. x popr - u( x) x popr x rz x popr + u( x) x x rz u( x) u( x) Rys.3. Interpretaja relaji występująyh między parametrami wyniku pomiaru Na rys.3. punkty x popr u( x) i x popr + u( x) wyznazają granie przedziału, w którym z określonym prawdopodobieństwem znajduje się wartość rzezywista x rz. Parametr u ( x) jest nazywany niepewnośią bezwzględną. Niepewność ma zawsze znak dodatni, gdyŝ wyraŝa długość jednostronnego przedziału. Często niepewność wyniku pomiaru zapisuje się jako x popr ± u( x) pomiaru, z określonym prawdobodobieństwem, znajduje się w przedziale o szerokośi u( x) symetryznym względem wartośi poprawnej., o oznaza iŝ wynik, Niepewność względną u r ( x) definiuje się jako stosunek niepewnośi bezwzględnej do wartośi poprawnej:.5. Klasyfikaja niepewnośi ( x) u u r ( x) = (5) x Zgodnie z ustaleniami międzynarodowymi [1] wyróŝnia się dwa typy niepewnośi: 1) niepewność typu A, ) niepewność typu B. popr

6 6 Ad.1) do niepewnośi typu A zaliza się niepewnośi, któryh rozkłady są znane lub mogą być oszaowane na podstawie powtarzalnyh pomiarów, wykonanyh w nominalnie takih samyh warunkah. Oena niepewnośi typu A wykorzystuje ustalony algorytm: wyznaza się wartość średnią, niepewność pojedynzego wyniku oraz niepewność wartośi średniej. Wyznazenie niepewnośi typu A wymaga wykonania serii pomiarów, w elu ujawnienia losowego harakteru ih zmian. Ad.) jeśli niepewność szaowana jest nie na podstawie powtarzalnyh pomiarów, ale innyh danyh, to nazywa się ją niepewnośią typu B. Do niepewnośi typu B zalizyć moŝna niepewnośi przyrządów podane w ih dokumentaji, świadetwah kalibraji, wartośi współzynników podane w normah i tabliah. Jeśli niepewność wyniku nie jest określona i nie ma moŝliwośi jej oeny, to przedział niepewnośi określa się na podstawie lizby yfr znaząyh wyniku..6. Szaowanie standardowej niepewnośi typu A Oszaowanie niepewnośi typu A jest moŝliwe jedynie wtedy, gdy wykonano serię pomiarów x 1, x,... x N, gdzie N>1. Przede wszystkim naleŝy w serii wykryć i usunąć wyniki obarzone błędem nadmiernym. Gdy lizba zynników zakłóająyh pomiar jest duŝa i Ŝaden z nih nie dominuje, to moŝna załoŝyć, iŝ rozkład losowy błędu pomiaru jest rozkładem zbliŝonym do rozkładu normalnego (Gaussa). WyróŜnia się dwa przypadki: 1) seria pomiarów jest długa (N 10), ) seria pomiarów jest krótka (N < 10). Ad.1) dla długiej serii pomiarów, korzystają z metody estymaji punktowej obliza się: - wartość poprawną wyniku, którą jest średnia arytmetyzna: x = 1 N N x n n= 1, (6) - odhylenie standardowe średniej arytmetyznej: gdzie s s = x x N, (7) N 1 s x = n (8) N 1 n= 1 ( ) x x jest odhyleniem standardowym pojedynzego wyniku. Standardowa niepewność typu A u A ( x) jest równa:

7 7 A ( x) sx u = (9) Ad.) dla krótkiej serii wyników pomiaru o błędah przypadkowyh będąyh zmienną losową o rozkładzie normalnym oblizone wartośi x i s x mogą się znaznie róŝnić od parametrów tego rozkładu. W tym przypadku, w elu zwiększenia wiarygodnośi wyników, korzysta się z rozkładu t-studenta [1]. Gdy lizba wyników pomiaru N wzrasta, to rozkład Studenta staje się bliski rozkładowi normalnemu. Dla N 10 moŝna w większośi przypadków korzystać z rozkładu normalnego. W rozkładzie Studenta występuje pojęie lizby stopni swobody k : gdzie N jest lizbą wyników pomiaru w serii. Standardową niepewność typu A wyznaza się następująo: k = N 1 (10) 1. Dla standardowej niepewnośi typu A przyjmuje się poziom ufnośi (prawdopodobieństwo) α =0,687. Jest to poziom ufnośi, któremu w rozkładzie normalnym odpowiada kwantyl równy odhyleniu standardowemu pojedynzego wyniku pomiaru.. Obliza się lizbę stopni swobody k ze wzoru (10). 3. Korzystają z tabliy rozkładu Studenta dla oblizonego k i przyjętego α wyznaza się kwantyl t k, α. 4. Obliza się standardową niepewność typu A ze wzoru Wartośi kwantyli k, α zamieszzono w tabliy 1. Wartośi kwantyli stopni swobody k t u A ( x) tk, sx = (11) α dla rozkładu Studenta w zaleŝnośi od lizby stopni swobody ν Tablia 1 t k, α dla rozkładu Studenta dla poziomu ufnośi α =0,687 w zaleŝnośi od lizby k t 1,84 1,3 1,0 1,14 1,11 1,09 1,08 1,07 1,06 1,05 1,05 1,04 1,01 1,005 k,α.7. Oena niepewnośi typu B w pomiarah bezpośrednih W niektóryh przypadkah rozrzut wyników jest bardzo mały i dominująą niepewnośią jest niepewność związana z niedoskonałośią aparatury lub przyjętej metody pomiarowej, zwana niepewnośią typu B. Nie moŝna jej sharakteryzować metodami statystyznymi, jak w przypadku niepewnośi typu A, poniewaŝ nie dysponuje się serią wyników. Z tego powodu

8 8 do oeny niepewnośi typu B wykorzystuje się wszelkie dostępne informaje, którymi mogą być: - znajomość zjawisk występująyh w pomiarah; - właśiwośi przyrządów i metod pomiarowyh; - informaje zawarte w dokumentaji przyrządów; - dokumenty i ertyfikaty kalibrayjne przyrządów; - dane z wześniej przeprowadzonyh pomiarów; - doświadzenie lub intuija eksperymentatora. Najzęśiej przyjmuje się, Ŝe niepewność typu B harakteryzuje się rozkładem jednostajnym i z poziomem ufnośi α =1 zawiera się w przedziale ±a wokół wartośi poprawnej. Wówzas standardowa niepewność typu B jest równa [1] a u B ( x) =. (1) 3 Przykład Oblizyć niepewność typu B woltomierza wskazówkowego klasy 0,5 o zakresie 100 V. Rozwiązanie: MoŜna przyjąć, Ŝe wewnątrz symetryznego przedziału wokół wartośi poprawnej zmierzonego napięia, o szerokośi połówkowej równej U klasa zakres = 100 0,5 100 = = 0,5 V 100 prawdopodobieństwo wystąpienia wartośi prawdziwej mierzonego napięia, którą reprezentuje wartość poprawna, jest w kaŝdym punkie jednakowe (opisuje je rozkład jednostajny). Standardowa niepewność typu B jest równa u B = U 3 0,5 3 ( U ) = = 0, 87 Jedną ze składowyh niepewnośi typu B jest składowa spowodowana ogranizoną rozdzielzośią pomiaru. Jeśli produent nie podał sposobu jej oblizania, to dla przyrządów z odzytem yfrowym, wykorzystująyh wbudowany mikroproesor do przelizania wyniku przyjmuje się, iŝ maksymalny błąd rozdzielzośi jest równy wartośi odpowiadająej ± 0, 5 najmniej znaząej yfry wyświetlaza. Wynika to z załoŝenia, Ŝe wynik pomiaru jest przed wyświetleniem prawidłowo zaokrąglony. W przypadku tanih multimetrów wyposaŝonyh w przetwornik analogowo-yfowy o podwójnym ałkowaniu przyjmuje się, iŝ maksymalny błąd rozdzielzośi jest równy wartośi odpowiadająej ± 1 najmniej znaząej yfry wyświetlaza. We wszystkih przypadkah przyjmuje się, iŝ rozkład tego błędu w V

9 9 określonym przedziale jest jednostajny Związaną z tą składową niepewność typu B obliza się ze wzoru (1). Przykład 3 Oblizyć niepewność typu B woltomierza yfrowego, który na zakresie U zakr =0 V harakteryzuje się rozdzielzośią 4½ yfr znaząyh. W dokumentaji przyrządu zawarta jest informaja, iŝ maksymalny błąd pomiaru jest równy 0,05% U odzyt + 0,005% U zakr, gdzie U odzyt =4,34 V jest wartośią napięia wyświetloną na wyświetlazu przyrządu. Ponadto z dokumentaji wynika, Ŝe przyrząd zawiera mikroproesor przelizająy wynik pomiaru przed jego wyświetleniem. Rozwiązanie: Rozdzielzość pomiaru jest równa przedziału wokół napięia U odzyt U rozdz =1 mv. MoŜna przyjąć, iŝ wewnątrz symetryznego, o szerokośi połówkowej równej 0,05 0,005 1 U = Uodzyt + U zakr + U rozdz = ,05 0,005 1 = 4, ,001 = 3,66 mv prawdopodobieństwo wystąpienia wartośi prawdziwej mierzonego napięia, którą reprezentuje wartość poprawna, jest w kaŝdym punkie jednakowe (opisuje je rozkład jednostajny). Standardowa niepewność typu B jest równa u B = U 3 3,66 3 ( U ) = =, 11 mv.8. Oblizanie standardowej niepewnośi złoŝonej w pomiarah bezpośrednih Oblizanie standardowej niepewnośi złoŝonej zęsto występuje w praktye: występują błędy losowe reprezentowane przez niepewność u A typu A, której przypisać moŝna rozkład normalny, oraz błędy przyrządów pomiarowyh, którym moŝna z reguły przypisać rozkład jednostajny, a które są sharakteryzowane przez niepewność nieskorelowane (niezaleŝne od siebie). ub typu B. Błędy te są z reguły Standardową niepewność złoŝoną u pomiaru, z uwzględnieniem niepewnośi przyrządu pomiarowego (zyli niepewnośi typu B), obliza się wg następująego algorytmu: 1. Obliza się standardową niepewność u A typu A;. Obliza się standardową niepewność u B typu B; 3. Obliza się standardową niepewność złoŝoną u ze wzoru

10 10 4. Podaje się końowy wynik w następująej postai: u = u + u ; (13) A x = x ±, z dodanym następująym komentarzem: gdzie lizba zapisana za symbolem ± jest wartośią złoŝonej niepewnośi standardowej u, a nie jest przedziałem ufnośi. Podany wyŝej sposób zapisu wyniku pomiaru jest zaleany przez [1]. u B Przykład 4 Woltomierzem yfrowym o rozdzielzośi 4½ yfry dokonano, na zakresie U zakr =750 V, pomiaru napięia siei elektroenergetyznej. Średnia z N = 0 pomiarów wynosiła U = 30, 4 V z odhyleniem standardowym su = 1,8 V. W dokumentaji przyrządu zawarta jest informaja, iŝ maksymalny błąd pomiaru jest równy 0,5% U odzyt + 0,05% U zakr. Prawidłowo zapisać wynik pomiaru. Rozwiązanie: Niepewność typu A pomiaru jest równa Rozdzielzość pomiaru jest równau przedziału wokół U odzyt u A s = N 1,8 U ( U ) = 0, 40 rozdz 0, o szerokośi połówkowej równej V =0,1 V. MoŜna przyjąć, Ŝe wewnątrz symetryznego 0,5 0,05 1 U = Uodzyt + U zakr + U rozdz = ,5 0,05 1 = 30, ,1 = 1,395 V prawdopodobieństwo wystąpienia wartośi prawdziwej mierzonego napięia, którą reprezentuje wartość poprawna, jest w kaŝdym punkie jednakowe (opisuje je rozkład jednostajny). Standardowa niepewność typu B jest równa 1,395 u ( ) = U B U = = 0, 716 V. 3 3 Standardowa niepewność złoŝona pomiaru jest równa ( 0,40) + ( 0,716) 0, 81 u = V. = u A + ub Ostateznie wynik zapisuje się jako U = ( 30,4 ± 0,8)V, gdzie lizba zapisana za symbolem ± jest wartośią złoŝonej niepewnośi standardowej, a nie jest przedziałem ufnośi.

11 11.9. Oblizanie rozszerzonej niepewnośi złoŝonej w pomiarah bezpośrednih Opjonalnie moŝna rozszerzyć (ang. expand) złoŝoną niepewność standardową u zyli oblizyć połówkową szerokość przedziału, w którym znajdzie się błąd pomiaru ze zwiększonym prawdopodobieństwem w stosunku do prawdopodobieństwa przyjętego dla niepewnośi standardowej. W tym elu: 1. Rozszerza się złoŝoną niepewność standardową u do Ŝądanego poziomu ufnośi α, mnoŝą u przez odpowiedni współzynnik (kwantyl) k α. Dokładne wyznazenie współzynnika k α, zaleŝnego od Ŝądanego poziomu ufnośi, jest zagadnieniem trudnym []. W elu uproszzenia rozwaŝa się dwa przypadki: u u, zyli dominuje niepewność typu A o rozkładzie normalnym lub - A B niepewność typu A jest bliska niepewnośi typu B; u < u, zyli dominuje niepewność typu B o rozkładzie jednostajnym. - A B Wartośi kα wyznaza się z tabliy. dla jednej z trzeh wybranyh wartośi poziomu ufnośi α: 0,68; 0,95 i 0,99, które są zaleane przez [1]. Tablia Wartośi k α w zaleŝnośi od poziomu ufnośi α [] Poziom ufnośi α 0,68 0,95 0,99 u A u B 0,994 1,960,576 u A < u B 1,179 1,645 1,715. Zapisuje się końowy wynik pomiaru w postai x = x ± kαu dodają komentarz o przyjętym poziomie ufnośi oraz informaję, Ŝe jest to niepewność złoŝona. Sposób ten jest przybliŝony. Dla duŝej serii wyników pomiaru, któryh rozrzut moŝna sharakteryzować za pomoą rozkładu normalnego, kwantyl k α wyznazyć moŝna z tabli funkji Laplae a []. Publikaja [1] zalea stosowanie tylko kilku wartośi poziomów ufnośi. Odpowiadająe im kwantyle kα zestawiono w tabliy 3. Wartość współzynnika k α określająego dla rozkładu normalnego przedział o poziomie ufnośi α. Poziom ufnośi α % 68, , ,73 Współzynnik rozszerzenia k - 1 1,645 1,960,576 3 α Tablia 3

12 1.10. Oblizanie niepewnośi pomiarów pośrednih W przypadku pomiaru pośredniego mierzona wielkość Y jest funkją M wielkośi X m mierzonyh bezpośrednio: gdzie m = 1,,... M. y = f Dla kaŝdej wielkośi X m dokonuje się serii pomiarów, a następnie obliza się średnią arytmetyzną x m, standardową niepewność złoŝoną u, m oraz koryguje się x m przez uwzględnienie odpowiedniej poprawki. Następnie obliza się: ( ) x m - wartość średnią wielkośi Y, która jest wartośią poprawną: ( ) - złoŝoną niepewność standardową dla średniej y : gdzie są tzw. współzynnikami wraŝliwośi. y = f (14) u m x m M m m= 1 ( y) = m u, m, (15) y = (16) x Niepewność u ( y) jest dobrze oszaowana jedynie przy spełnieniu następująyh warunków: - liniowość funkji y = f ( ) x m wyŝszyh rzędów w rozwinięiu w szereg Taylora; jest wystarzająa na tyle, aby nie uwzględniać wyrazów - zmienne losowe X m oraz ih wartośi średnie x m są wzajemnie niezaleŝne. Przyjęie załoŝenia liniowośi w przypadku silnie nieliniowyh funkji prowadzi do zaniŝenia oeny niepewnośi. Gdy zmienne losowe się tzw. kowarianję [3]. X m lub X m są wzajemnie zaleŝne obliza Przy oblizaniu niepewnośi wielkośi mierzonyh pośrednio sporządza się tak zwany budŝet niepewnośi. Ma on postać tabliy, zawierająej w podstawowej postai wartośi poprawne poszzególnyh wielkośi mierzonyh bezpośrednio, ih złoŝone niepewnośi standardowe, współzynniki wraŝliwośi oraz udział standardowej niepewnośi kaŝdej wielkośi mierzonej bezpośrednio w niepewnośi wielkośi mierzonej pośrednio. W tabelah bardziej zaawansowanyh budŝetów niepewnośi podaje się dodatkowe informaje o rozkładzie prawdopodobieństwa błędów losowyh, lizbie stopni swobody oraz kowarianji poszzególnyh zmiennyh [1].

13 13 Przykład 5 Mo wydzielaną na pewnym obwodzie prądu stałego zmierzono za pomoą woltomierza i amperomierza. Zmierzona wartość napięia wyniosła (4,000 ±0,00) V, a zmierzona wartość prądu (1,000 ±0,004) A. W obu wynikah lizba za symbolem ± jest wartośią złoŝonej niepewnośi standardowej. Oblizyć standardową niepewność pomiaru rezystanji i sporządzić jej budŝet przy załoŝeniu, iŝ moŝna zaniedbać wpływ błędu systematyznego, spowodowanego wpływem rezystanji przyrządów. Rozwiązanie: Poprawną wartość moy obliza się ze znanego wzoru: P = U I = 4,000 1,000 = 4,000 W PoniewaŜ pomiar napięia i prądu był realizowany róŝnymi przyrządami, moŝna przyjąć, iŝ wyniki pomiaru obu wielkośi są od siebie niezaleŝne. Wówzas standardową niepewność pomiaru moy obliza się z zaleŝnośi u ( P) u ( U ) + u ( I ) gdzie współzynniki wraŝliwośi oraz U I są równe P U = = I =1,000 A, U P I = = U = 4,000 V. I Po podstawieniu do (18) otrzymuje się =, (18) U ( P) = ( 1,000) ( 0,00) + ( 4,000) ( 0,004) = 0, ,00056 = 0,0161 0, 0 u W. I Zatem zmierzona mo jest równa (4,00±0,0) W, gdzie lizba za symbolem ± jest wartośią złoŝonej niepewnośi standardowej, a nie jest przedziałem ufnośi. BudŜet niepewnośi pomiaru moy przedstawiono w tabliy 4. Symbol wielkośi X i Tablia 4 Przykład budŝetu niepewnośi dla pomiaru moy prądu stałego Oszaowanie Niepewność Współzynnik Niepewność Udział w wielkośi standardowa wraŝliwośi składowa niepewnośi moy złoŝonej y y u y x ( ) i u x i i u i ( ) u i ( )/ ( ) U 4,000 V mv 1,000 A mw 11% I 1,000 A 4 ma 4,000 V 16 mw 89% P 4,00 W 0,0 W

14 Reguły zaokrąglania wyniku pomiaru i niepewnośi Ogólnie zapis końowego wyniku pomiaru powinien mieć postać następująą: ( x) x = x ± popr u (informaja o poziomie ufnośi) Końowy wynik pomiaru powinien składać się z dwóh lizb przybliŝonyh, z któryh pierwsza wyraŝa poprawną wartość wielkośi mierzonej, a druga określa jej niepewność. Istotny jest sposób zaokrąglania tyh lizb. Obowiązują następująe zasady: 1. Lizbę wyraŝająą niepewność zaokrągla się najzęśiej w górę, do lizby o jednej yfrze znaząej. Wynika to z faktu, Ŝe wartość niepewnośi nie jest dokładnie określona. W szzególnyh przypadkah pozostawia się dwie yfry znaząe. Czyni się tak gdy: - lizba będzie uŝywana do dalszyh oblizeń; - w przypadku podawania niepewnośi stałyh fizyznyh; - w przypadku pomiarów dokładnyh; - jeśli po zaokrągleniu do 1 yfry znaząej błąd zaokrąglenia byłby większy od 0%. Na przyklad 0,1111 moŝna zaokrąglić do 0,11 a nie do 0,. W tym przypadku nie zaokrągla się tej lizby w górę, lez zgodnie z ogólnymi regułami zaokrąglania.. Lizbę wyraŝająą wynik pomiaru zaokrągla się pozostawiają najmniej znaząą yfrę na tym miejsu, na którym występuje najmniej znaząa yfra niepewnośi. Obowiązują następująe reguły postępowania przy zaokrąglaniu wyników pomiaru: a) Zastępuje się przez 0 zbędne yfry lizb ałkowityh, a zbędne yfry po przeinku dziesiętnym odrzua się. b) JeŜeli pierwsza zbędna yfra (lizą od lewej strony) ma wartość <5, to pozostająyh yfr się nie zmienia. JeŜeli ta yfra jest >5, to najmniej znaząą pozostająą yfrę powiększa się o 1. ) JeŜeli pierwszą zbędną yfrą (lizą od lewej strony) jest 5, a yfry z prawej strony od 5 nie są zerami, to najmniej znaząą pozostająą yfrę powiększa się o 1. d) JeŜeli pierwszą zbędną yfrą (lizą od lewej strony) jest 5, a yfry z prawej strony od 5 są zerami, to najmniej znaząej pozostająej yfry nie zmienia się, jeŝeli jej wartość jest lizbą parzystą. JeŜeli jej wartość jest lizbą nieparzystą, to powiększa się ją o Opraowanie wyników pomiaru prezentowanyh w postai wykresów Często wyniki pomiaru prezentowane są postai wykresów. TakŜe w tym przypadku wykres powinien zawierać informaję o niepewnośi przedstawionyh na nim wyników pomiaru. Na rysunku 4 przedstawiono przykładowy wykres harakterystyki prądowo-napięiowej. Na uwagę zasługują harakterystyzne słupki ( wąsy ), które reprezentują złoŝone niepewnośi

15 15 pomiaru obu wielkośi. Podpis pod rysunkiem powinien informować o sposobie interpretaji słupków niepewnośi. Rys.4. Przykładowy wykres harakterystyki prądowo-napięiowej. Słupki błędów reprezentują złoŝone niepewnośi standardowe pomiaru. Podobnie naleŝy sporządzać wykresy błędów lub poprawek. Na rysunku 5 przedstawiono przykładowy wykres błędu. W tym przypadku zazwyzaj na wykresie zamieszza się jedynie słupki błędów reprezentująe niepewność wyznazenia błędu lub poprawki. Rys.5. Przykładowy wykres błędu. Słupki błędu reprezentują złoŝone niepewnośi standardowe wyznazenia błędu. Na uwagę zasługuje takŝe sposób opisania osi wykresów przedstawionyh na rys.4 oraz rys.5.

16 16 3. PROGRAM ĆWICZENIA 1. Za pomoą yfrowego woltomierza napięia przemiennego o rozdzielzośi minimum 5 yfr znaząyh wykonać serię a) N=, b) N=4, ) N=10, d) N=30 pomiarów napięia na wyjśiu autotransformatora regulowanego. Prawidłowo zapisać końowe wyniki pomiaru.. Wykonać pomiar jak w p.1, ale przy wykorzystaniu yfrowego woltomierza napięia przemiennego o mniejszej rozdzielzośi (np. 3,5 yfry). Prawidłowo zapisać końowe wyniki pomiaru. 3. Wykonać pomiar jak w p.1, zastępują autotransformator programowanym generatorem funkyjnym, wytwarzająym napięie sinusoidalne o wartośi skuteznej zbliŝonej do napięia na wyjśiu autotransformatora i o zęstotliwośi 50 Hz. Prawidłowo zapisać końowe wyniki pomiaru. 4. Wykonać pomiar jak w p., zastępują autotransformator programowanym generatorem funkyjnym, wytwarzająym napięie sinusoidalne o wartośi skuteznej zbliŝonej do napięia na wyjśiu autotransformatora i o zęstotliwośi 50 Hz. Prawidłowo zapisać końowe wyniki pomiaru. 5. Porównać wyniki uzyskane w p.1,, 3 i 4. Wyiągnąć wnioski. 6. Dokonać pomiaru moy prądu a) stałego b) przemiennego, wydzielanej na odbiorniku wskazanym przez prowadząego ćwizenie. Pomiar wykonać w układzie a) poprawnie mierzonego napięia, b) poprawnie mierzonego prądu. Oblizyć wartość poprawną moy, bezwzględny błąd systematyzny, poprawkę oraz względny błąd systematyzny. Sporządzić budŝet niepewnośi i prawidłowo zapisać końowy wynik pomiaru. 7. Dokonać pomiaru rezystanji metodą tehnizną obiektu wskazanego przez prowadząego ćwizenie. Pomiar wykonać w układzie a) poprawnie mierzonego napięia, b) poprawnie mierzonego prądu. Oblizyć wartość poprawną rezystanji, bezwzględny błąd systematyzny, poprawkę oraz względny błąd systematyzny. Sporządzić budŝet niepewnośi i prawidłowo zapisać końowy wynik pomiaru. 8. Wyznazyć harakterystykę napięiowo-prądową Ŝarówki zasilanej napięiem przemiennym uzyskiwanym z autotransformatora. Wynik pomiaru przedstawić w postai wykresu. 9. Za pomoą yfrowego woltomierza napięia przemiennego o rozdzielzośi minimum 5 yfr znaząyh wyznazyć błąd nastawy napięia przemiennego i stałego programowanego generatora funkyjnego. Pomiar błędu nastawy napięia

17 17 przemiennego wykonać dla kilku wartośi zęstotliwośi z przedziału od 40 Hz do 100 khz. Wynik pomiaru błędu nastawy przedstawić w postai wykresu. Uwaga: oblizenia błędów i niepewnośi powinny być wykonywane w trakie przeprowadzania ćwizenia. Zaleane jest przyniesienie na zajęia kalkulatorów inŝynierskih realizująyh proste oblizenia statystyzne. 4. PYTANIA KONTROLNE 1. Podać definiję błędu bezwzględnego, poprawki oraz błędu względnego.. Opisać rodzaje błędów i ogólne sposoby ih wyznazania. 3. Wymienić typy niepewnośi i sharakteryzować je. 4. Opisać metody wyznazania standardowej niepewnośi typu A. 5. Opisać metody wyznazania standardowej niepewnośi typu B. 6. Opisać metodę wyznazania niepewnośi złoŝonej. 7. Opisać sposób sporządzania budŝetu niepewnośi. 5. LITERATURA [1] WyraŜanie niepewnośi pomiaru. Przewodnik. Główny Urząd Miar, Warszawa 1999 [] Turzenieka D., Oena niepewnośi wyniku pomiaru, Wydawnitwo Politehniki Poznańskiej, Poznań 1997 [3] Skubis T., Podstawy metrologiznej interpretaji wyników pomiaru, Wydawnitwo Politehniki Śląskiej, Gliwie 004 Opraował: dr inŝ. Marian Kampik v.1 / 14 XI 008

Niepewność pomiaru. Wynik pomiaru X jest znany z możliwa do określenia niepewnością. jest bledem bezwzględnym pomiaru

Niepewność pomiaru. Wynik pomiaru X jest znany z możliwa do określenia niepewnością. jest bledem bezwzględnym pomiaru iepewność pomiaru dokładność pomiaru Wynik pomiaru X jest znany z możliwa do określenia niepewnością X p X X X X X jest bledem bezwzględnym pomiaru [ X, X X ] p Przedział p p nazywany jest przedziałem

Bardziej szczegółowo

Pomiary bezpośrednie Błędy graniczne przyrządów pomiarowych pomiary napięcia i prądu przyrządami analogowymi i cyfrowymi

Pomiary bezpośrednie Błędy graniczne przyrządów pomiarowych pomiary napięcia i prądu przyrządami analogowymi i cyfrowymi Pomiary bezpośrednie Błędy granizne przyrządów pomiarowyh pomiary napięia i prądu przyrządami analogowymi i yfrowymi 1. Cel ćwizenia Poznanie źródeł informaji o warunkah uŝytkowania przyrządów pomiarowyh,

Bardziej szczegółowo

Zajęcia wprowadzające W-1 termin I temat: Sposób zapisu wyników pomiarów

Zajęcia wprowadzające W-1 termin I temat: Sposób zapisu wyników pomiarów wielkość mierzona wartość wielkości jednostka miary pomiar wzorce miary wynik pomiaru niedokładność pomiaru Zajęcia wprowadzające W-1 termin I temat: Sposób zapisu wyników pomiarów 1. Pojęcia podstawowe

Bardziej szczegółowo

Procedura wyznaczania niepewności pomiarowych

Procedura wyznaczania niepewności pomiarowych Proedura wyznazania niepewnośi poiarowyh -0 Zakład Elektrostatyki i Elektroterii Dr inŝ Dorota Nowak-Woźny Proedura wyznazania niepewnośi poiarowyh Wstęp KaŜdy poiar lub obserwaja obarzona jest pewną niepewnośią

Bardziej szczegółowo

POMIARY REZYSTANCJI. Cel ćwiczenia. Program ćwiczenia

POMIARY REZYSTANCJI. Cel ćwiczenia. Program ćwiczenia Pomiary rezystancji 1 POMY EZYSTNCJI Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest poznanie typowych metod pomiaru rezystancji elementów liniowych i nieliniowych o wartościach od pojedynczych omów do kilku megaomów,

Bardziej szczegółowo

Teoria błędów pomiarów geodezyjnych

Teoria błędów pomiarów geodezyjnych PodstawyGeodezji Teoria błędów pomiarów geodezyjnych mgr inŝ. Geodeta Tomasz Miszczak e-mail: tomasz@miszczak.waw.pl Wyniki pomiarów geodezyjnych będące obserwacjami (L1, L2,, Ln) nigdy nie są bezbłędne.

Bardziej szczegółowo

Dokładność pomiaru: Ogólne informacje o błędach pomiaru

Dokładność pomiaru: Ogólne informacje o błędach pomiaru Dokładność pomiaru: Rozumny człowiek nie dąży do osiągnięcia w określonej dziedzinie większej dokładności niż ta, którą dopuszcza istota przedmiotu jego badań. (Arystoteles) Nie można wykonać bezbłędnego

Bardziej szczegółowo

WSKAZÓWKI DO WYKONANIA SPRAWOZDANIA Z WYRÓWNAWCZYCH ZAJĘĆ LABORATORYJNYCH

WSKAZÓWKI DO WYKONANIA SPRAWOZDANIA Z WYRÓWNAWCZYCH ZAJĘĆ LABORATORYJNYCH WSKAZÓWKI DO WYKONANIA SPRAWOZDANIA Z WYRÓWNAWCZYCH ZAJĘĆ LABORATORYJNYCH Dobrze przygotowane sprawozdanie powinno zawierać następujące elementy: 1. Krótki wstęp - maksymalnie pół strony. W krótki i zwięzły

Bardziej szczegółowo

FUNKCJA KWADRATOWA. Poziom podstawowy

FUNKCJA KWADRATOWA. Poziom podstawowy FUNKCJA KWADRATOWA Poziom podstawowy Zadanie ( pkt) Wykres funkji y = ax + bx+ przehodzi przez punkty: A = (, ), B= (, ), C = (,) a) Wyznaz współzynniki a, b, (6 pkt) b) Zapisz wzór funkji w postai kanoniznej

Bardziej szczegółowo

Statystyczne Metody Opracowania Wyników Pomiarów

Statystyczne Metody Opracowania Wyników Pomiarów Statystyczne Metody Opracowania Wyników Pomiarów dla studentów Ochrony Środowiska Teresa Jaworska-Gołąb 2017/18 Co czytać [1] H. Szydłowski, Pracownia fizyczna, PWN, Warszawa 1999. [2] A. Zięba, Analiza

Bardziej szczegółowo

Projektowanie systemów pomiarowych. 02 Dokładność pomiarów

Projektowanie systemów pomiarowych. 02 Dokładność pomiarów Projektowanie systemów pomiarowych 02 Dokładność pomiarów 1 www.technidyneblog.com 2 Jak dokładnie wykonaliśmy pomiar? Czy duża / wysoka dokładność jest zawsze konieczna? www.sparkfun.com 3 Błąd pomiaru.

Bardziej szczegółowo

Wykład 9. Terminologia i jej znaczenie. Cenzurowanie wyników pomiarów.

Wykład 9. Terminologia i jej znaczenie. Cenzurowanie wyników pomiarów. Wykład 9. Terminologia i jej znaczenie. Cenzurowanie wyników pomiarów.. KEITHLEY. Practical Solutions for Accurate. Test & Measurement. Training materials, www.keithley.com;. Janusz Piotrowski: Procedury

Bardziej szczegółowo

Statystyczne Metody Opracowania Wyników Pomiarów

Statystyczne Metody Opracowania Wyników Pomiarów Statystyczne Metody Opracowania Wyników Pomiarów dla studentów ZMIN Teresa Jaworska-Gołąb 2018/19 Co czytać [1] I Pracownia fizyczna, Andrzej Magiera red., Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków 2006; http://www.1pf.if.uj.edu.pl/materialy/zalecana-literatura

Bardziej szczegółowo

Statystyczne Metody Opracowania Wyników Pomiarów

Statystyczne Metody Opracowania Wyników Pomiarów Statystyczne Metody Opracowania Wyników Pomiarów dla studentów ZMIN Teresa Jaworska-Gołąb 2017/18 Co czytać [1] I Pracownia fizyczna, Andrzej Magiera red., Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków 2006; http://www.1pf.if.uj.edu.pl/materialy/zalecana-literatura

Bardziej szczegółowo

ANALIZA DOKŁADNOŚCI WYNIKU POMIARÓW

ANALIZA DOKŁADNOŚCI WYNIKU POMIARÓW ĆWICZENIE 3 ANALIZA DOKŁADNOŚCI WYNIKU POMIARÓW 3.. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest nauczenie studentów określania błędów granicznych oraz niepewności całkowitej w pomiarach bezpośrednich i pośrednich

Bardziej szczegółowo

XXXV OLIMPIADA FIZYCZNA ETAP III Zadanie doświadczalne

XXXV OLIMPIADA FIZYCZNA ETAP III Zadanie doświadczalne XXXV OLIMPIADA FIZYCZNA ETAP III Zadanie doświadzalne ZADANIE D1 Nazwa zadania: Wyznazanie iepła pierwiastków (azot, ołów) Wyznaz iepło rowania iekłego azotu oraz iepło właśiwe ołowiu (wartość średnią

Bardziej szczegółowo

POMIAR NAPIĘCIA STAŁEGO PRZYRZĄDAMI ANALOGOWYMI I CYFROWYMI. Cel ćwiczenia. Program ćwiczenia

POMIAR NAPIĘCIA STAŁEGO PRZYRZĄDAMI ANALOGOWYMI I CYFROWYMI. Cel ćwiczenia. Program ćwiczenia Pomiar napięć stałych 1 POMIA NAPIĘCIA STAŁEGO PZYZĄDAMI ANALOGOWYMI I CYFOWYMI Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest poznanie: - parametrów typowych woltomierzy prądu stałego oraz z warunków poprawnej ich

Bardziej szczegółowo

Laboratorium Metrologii

Laboratorium Metrologii Laboratorium Metrologii Ćwiczenie nr 1 Metody określania niepewności pomiaru. I. Zagadnienia do przygotowania na kartkówkę: 1. Podstawowe założenia teorii niepewności. Wyjaśnić znaczenie pojęć randomizacja

Bardziej szczegółowo

Pomiar rezystancji metodą techniczną

Pomiar rezystancji metodą techniczną Pomiar rezystancji metodą techniczną Cel ćwiczenia. Poznanie metod pomiarów rezystancji liniowych, optymalizowania warunków pomiaru oraz zasad obliczania błędów pomiarowych. Zagadnienia teoretyczne. Definicja

Bardziej szczegółowo

Wstęp do teorii niepewności pomiaru. Danuta J. Michczyńska Adam Michczyński

Wstęp do teorii niepewności pomiaru. Danuta J. Michczyńska Adam Michczyński Wstęp do teorii niepewności pomiaru Danuta J. Michczyńska Adam Michczyński Podstawowe informacje: Strona Politechniki Śląskiej: www.polsl.pl Instytut Fizyki / strona własna Instytutu / Dydaktyka / I Pracownia

Bardziej szczegółowo

4. WYZNACZANIE PARAMETRÓW HYDRAULICZNYCH STUDNI

4. WYZNACZANIE PARAMETRÓW HYDRAULICZNYCH STUDNI 4. WYZNACZANIE PARAMETRÓW HYDRAULICZNYCH STUDNI Na wielkość depresji zwieriadła wody w pompowanej studni wpływ mają zjawiska hydraulizne wywołane przepływem laminarnym, występująym w ujętej warstwie wodonośnej

Bardziej szczegółowo

Zespół Szkół Technicznych im. J. i J. Śniadeckich w Grudziądzu

Zespół Szkół Technicznych im. J. i J. Śniadeckich w Grudziądzu Zespół Szkół Tehniznyh im. J. i J. Śniadekih w Grudziądzu raownia elektryzna MontaŜ Maszyn nstrukja laboratoryjna omiar moy prądu stałego Opraował: mgr inŝ. Marin Jabłoński Cel ćwizenia: oznanie róŝnyh

Bardziej szczegółowo

Rozkład normalny, niepewność standardowa typu A

Rozkład normalny, niepewność standardowa typu A Podstawy Metrologii i Technik Eksperymentu Laboratorium Rozkład normalny, niepewność standardowa typu A Instrukcja do ćwiczenia nr 1 Zakład Miernictwa i Ochrony Atmosfery Wrocław, listopad 2010 r. Podstawy

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie nr 10. Pomiar rezystancji metodą techniczną. Celem ćwiczenia jest praktyczne zapoznanie się z różnymi metodami pomiaru rezystancji.

Ćwiczenie nr 10. Pomiar rezystancji metodą techniczną. Celem ćwiczenia jest praktyczne zapoznanie się z różnymi metodami pomiaru rezystancji. Ćwiczenie nr 10 Pomiar rezystancji metodą techniczną. 1. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest praktyczne zapoznanie się z różnymi metodami pomiaru rezystancji. 2. Dane znamionowe Przed przystąpieniem do

Bardziej szczegółowo

Grupa. Nr ćwicz. Celem ćwiczenia jest poznanie wybranych metod pomiaru właściwości rezystorów, kondensatorów i cewek.

Grupa. Nr ćwicz. Celem ćwiczenia jest poznanie wybranych metod pomiaru właściwości rezystorów, kondensatorów i cewek. Politehnika zeszowska Katedra Metrologii i Systemów Diagnostyznyh aboratorim Metrologii POMAY MPEDANCJ Grpa Nr ćwiz. 9... kierownik...... 4... Data Oena. Cel ćwizenia Celem ćwizenia jest poznanie wybranyh

Bardziej szczegółowo

Temat: SZACOWANIE NIEPEWNOŚCI POMIAROWYCH

Temat: SZACOWANIE NIEPEWNOŚCI POMIAROWYCH Temat: SZCOWNIE NIEPEWNOŚCI POMIROWYCH - Jak oszacować niepewność pomiarów bezpośrednich? - Jak oszacować niepewność pomiarów pośrednich? - Jak oszacować niepewność przeciętną i standardową? - Jak zapisywać

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY OPRACOWANIA WYNIKÓW POMIARÓW Z ELEMENTAMI ANALIZY NIEPEWNOŚCI POMIAROWYCH

PODSTAWY OPRACOWANIA WYNIKÓW POMIARÓW Z ELEMENTAMI ANALIZY NIEPEWNOŚCI POMIAROWYCH PODSTAWY OPRACOWANIA WYNIKÓW POMIARÓW Z ELEMENTAMI ANALIZY NIEPEWNOŚCI POMIAROWYCH Dr Benedykt R. Jany I Pracownia Fizyczna Ochrona Środowiska grupa F1 Rodzaje Pomiarów Pomiar bezpośredni - bezpośrednio

Bardziej szczegółowo

Laboratorium Podstaw Pomiarów

Laboratorium Podstaw Pomiarów Laboratorium Podstaw Pomiarów Ćwiczenie 5 Pomiary rezystancji Instrukcja Opracował: dr hab. inż. Grzegorz Pankanin, prof. PW Instytut Systemów Elektronicznych Wydział Elektroniki i Technik Informacyjnych

Bardziej szczegółowo

LABORATORIUM Z FIZYKI

LABORATORIUM Z FIZYKI LABORATORIUM Z FIZYKI LABORATORIUM Z FIZYKI I PRACOWNIA FIZYCZNA C w Gliwicach Gliwice, ul. Konarskiego 22, pokoje 52-54 Regulamin pracowni i organizacja zajęć Sprawozdanie (strona tytułowa, karta pomiarowa)

Bardziej szczegółowo

Laboratorium Podstaw Pomiarów

Laboratorium Podstaw Pomiarów Laboratorium Podstaw Pomiarów Ćwiczenie 5 Pomiary rezystancji Instrukcja Opracował: dr hab. inż. Grzegorz Pankanin, prof. PW Instytut Systemów Elektronicznych Wydział Elektroniki i Technik Informacyjnych

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie nr 41: Busola stycznych

Ćwiczenie nr 41: Busola stycznych Wydział PRACOWNA FZYCZNA WFiS AGH mię i nazwisko 1.. Temat: Rok Grupa Zespół Nr ćwiczenia Data wykonania Data oddania Zwrot do popr. Data oddania Data zaliczenia OCENA Ćwiczenie nr 41: usola stycznych

Bardziej szczegółowo

Sprawdzenie narzędzi pomiarowych i wyznaczenie niepewności rozszerzonej typu A w pomiarach pośrednich

Sprawdzenie narzędzi pomiarowych i wyznaczenie niepewności rozszerzonej typu A w pomiarach pośrednich Podstawy Metrologii i Technik Eksperymentu Laboratorium Sprawdzenie narzędzi pomiarowych i wyznaczenie niepewności rozszerzonej typu A w pomiarach pośrednich Instrukcja do ćwiczenia nr 4 Zakład Miernictwa

Bardziej szczegółowo

Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych. Wykład tutora na bazie wykładu prof. Marka Stankiewicza

Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych. Wykład tutora na bazie wykładu prof. Marka Stankiewicza Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych Wykład tutora na bazie wykładu prof. Marka Stankiewicza Po co zajęcia w I Pracowni Fizycznej? 1. Obserwacja zjawisk i

Bardziej szczegółowo

ROZKŁAD NORMALNY. 2. Opis układu pomiarowego

ROZKŁAD NORMALNY. 2. Opis układu pomiarowego ROZKŁAD NORMALNY 1. Opis teoretyczny do ćwiczenia zamieszczony jest na stronie www.wtc.wat.edu.pl w dziale DYDAKTYKA FIZYKA ĆWICZENIA LABORATORYJNE (Wstęp do teorii pomiarów). 2. Opis układu pomiarowego

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 3 Temat: Oznaczenia mierników, sposób podłączania i obliczanie błędów Cel ćwiczenia

Ćwiczenie 3 Temat: Oznaczenia mierników, sposób podłączania i obliczanie błędów Cel ćwiczenia Ćwiczenie 3 Temat: Oznaczenia mierników, sposób podłączania i obliczanie błędów Cel ćwiczenia Zaznajomienie się z oznaczeniami umieszczonymi na przyrządach i obliczaniem błędów pomiarowych. Obsługa przyrządów

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 1. Metody określania niepewności pomiaru

Ćwiczenie 1. Metody określania niepewności pomiaru Grzegorz Wielgoszewski Data wykonania ćwiczenia: Nr albumu 134651 7 października 01 Proszę podać obie daty. Grupa SO 7:30 Data sporządzenia sprawozdania: Stanowisko 13 3 listopada 01 Proszę pamiętać o

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie nr 3 Sprawdzenie prawa Ohma.

Ćwiczenie nr 3 Sprawdzenie prawa Ohma. Ćwiczenie nr 3 Sprawdzenie prawa Ohma. 1. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest praktyczne wykazanie i potwierdzenie słuszności zależności określonych prawem Ohma. Zastosowanie prawa Ohma dla zmierzenia oporności

Bardziej szczegółowo

BŁĘDY W POMIARACH BEZPOŚREDNICH

BŁĘDY W POMIARACH BEZPOŚREDNICH Podstawy Metrologii i Technik Eksperymentu Laboratorium BŁĘDY W POMIARACH BEZPOŚREDNICH Instrukcja do ćwiczenia nr 2 Zakład Miernictwa i Ochrony Atmosfery Wrocław, listopad 2010 r. Podstawy Metrologii

Bardziej szczegółowo

Metodę poprawnie mierzonego prądu powinno się stosować do pomiaru dużych rezystancji, tzn. wielokrotnie większych od rezystancji amperomierza: (4)

Metodę poprawnie mierzonego prądu powinno się stosować do pomiaru dużych rezystancji, tzn. wielokrotnie większych od rezystancji amperomierza: (4) OBWODY JEDNOFAZOWE POMIAR PRĄDÓW, NAPIĘĆ. Obwody prądu stałego.. Pomiary w obwodach nierozgałęzionych wyznaczanie rezystancji metodą techniczną. Metoda techniczna pomiaru rezystancji polega na określeniu

Bardziej szczegółowo

Sprawozdanie z ćwiczenia na temat. Badanie dokładności multimetru cyfrowego dla funkcji pomiaru napięcia zmiennego

Sprawozdanie z ćwiczenia na temat. Badanie dokładności multimetru cyfrowego dla funkcji pomiaru napięcia zmiennego Szablon sprawozdania na przykładzie ćwiczenia badanie dokładności multimetru..... ================================================================== Stronę tytułową można wydrukować jak podano niżej lub

Bardziej szczegółowo

Dioda półprzewodnikowa

Dioda półprzewodnikowa COACH 10 Dioda półprzewodnikowa Program: Coach 6 Projekt: na MN060c CMA Coach Projects\PTSN Coach 6\ Elektronika\dioda_2.cma Przykład wyników: dioda2_2.cmr Cel ćwiczenia - Pokazanie działania diody - Wyznaczenie

Bardziej szczegółowo

Odchudzamy serię danych, czyli jak wykryć i usunąć wyniki obarczone błędami grubymi

Odchudzamy serię danych, czyli jak wykryć i usunąć wyniki obarczone błędami grubymi Odchudzamy serię danych, czyli jak wykryć i usunąć wyniki obarczone błędami grubymi Piotr Konieczka Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska D syst D śr m 1 3 5 2 4 6 śr j D 1

Bardziej szczegółowo

Fizyka (Biotechnologia)

Fizyka (Biotechnologia) Fizyka (Biotechnologia) Wykład I Marek Kasprowicz dr Marek Jan Kasprowicz pokój 309 marek.kasprowicz@ur.krakow.pl www.ar.krakow.pl/~mkasprowicz Marek Jan Kasprowicz Fizyka 013 r. Literatura D. Halliday,

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 1 Metody pomiarowe i opracowywanie danych doświadczalnych.

Ćwiczenie 1 Metody pomiarowe i opracowywanie danych doświadczalnych. Ćwiczenie 1 Metody pomiarowe i opracowywanie danych doświadczalnych. Ćwiczenie ma następujące części: 1 Pomiar rezystancji i sprawdzanie prawa Ohma, metoda najmniejszych kwadratów. 2 Pomiar średnicy pręta.

Bardziej szczegółowo

Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych. Wykład tutora na bazie wykładu prof. Marka Stankiewicza

Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych. Wykład tutora na bazie wykładu prof. Marka Stankiewicza Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych Wykład tutora na bazie wykładu prof. Marka tankiewicza Po co zajęcia w I Pracowni Fizycznej? 1. Obserwacja zjawisk i efektów

Bardziej szczegółowo

E1. OBWODY PRĄDU STAŁEGO WYZNACZANIE OPORU PRZEWODNIKÓW I SIŁY ELEKTROMOTORYCZNEJ ŹRÓDŁA

E1. OBWODY PRĄDU STAŁEGO WYZNACZANIE OPORU PRZEWODNIKÓW I SIŁY ELEKTROMOTORYCZNEJ ŹRÓDŁA E1. OBWODY PRĄDU STŁEGO WYZNCZNIE OPORU PRZEWODNIKÓW I SIŁY ELEKTROMOTORYCZNEJ ŹRÓDŁ tekst opracowała: Bożena Janowska-Dmoch Prądem elektrycznym nazywamy uporządkowany ruch ładunków elektrycznych wywołany

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 362. Wyznaczanie ogniskowej soczewek metodą Bessela i pomiar promieni krzywizny za pomocą sferometru. Odległość przedmiotu od ekranu, [m] l

Ćwiczenie 362. Wyznaczanie ogniskowej soczewek metodą Bessela i pomiar promieni krzywizny za pomocą sferometru. Odległość przedmiotu od ekranu, [m] l Nazwisko Data Nr na liśie Imię Wydział Ćwizenie 36 Dzień tyg Godzina Wyznazanie ogniskowej sozewek metodą Bessela i pomiar promieni krzywizny za pomoą serometr I Wyznazanie ogniskowej sozewki skpiająej

Bardziej szczegółowo

Określanie niepewności pomiaru

Określanie niepewności pomiaru Określanie niepewności pomiaru (Materiały do ćwiczeń laboratoryjnych z przedmiotu Materiałoznawstwo na wydziale Górnictwa i Geoinżynierii) 1. Wprowadzenie Pomiar jest to zbiór czynności mających na celu

Bardziej szczegółowo

Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności statystycznych

Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności statystycznych Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności statystycznych Dr inż. Marcin Zieliński I Pracownia Fizyczna dla Biotechnologii, wtorek 8:00-10:45 Konsultacje Zakład Fizyki Jądrowej

Bardziej szczegółowo

Ćw. 2: Analiza błędów i niepewności pomiarowych

Ćw. 2: Analiza błędów i niepewności pomiarowych Wydział: EAIiE Kierunek: Imię i nazwisko (e mail): Rok:. (200/20) Grupa: Zespół: Data wykonania: Zaliczenie: Podpis prowadzącego: Uwagi: LABORATORIUM METROLOGII Ćw. 2: Analiza błędów i niepewności pomiarowych

Bardziej szczegółowo

LABORATORIUM PODSTAW TELEKOMUNIKACJI

LABORATORIUM PODSTAW TELEKOMUNIKACJI WOJSKOWA AKADEMIA TECHNICZNA im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie Wydział Elektroniki LABORATORIUM PODSTAW TELEKOMUNIKACJI Grupa Podgrupa Data wykonania ćwiczenia Ćwiczenie prowadził... Skład podgrupy:

Bardziej szczegółowo

Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych

Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych dla studentów Chemii (2018) Autor prezentacji :dr hab. Paweł Korecki dr Szymon Godlewski e-mail: szymon.godlewski@uj.edu.pl

Bardziej szczegółowo

FIZYKA LABORATORIUM prawo Ohma

FIZYKA LABORATORIUM prawo Ohma FIZYKA LABORATORIUM prawo Ohma dr hab. inż. Michał K. Urbański, Wydział Fizyki Politechniki Warszawskiej, pok 18 Gmach Fizyki, murba@if.pw.edu.pl www.if.pw.edu.pl/ murba strona Wydziału Fizyki www.fizyka.pw.edu.pl

Bardziej szczegółowo

Wyznaczanie budżetu niepewności w pomiarach wybranych parametrów jakości energii elektrycznej

Wyznaczanie budżetu niepewności w pomiarach wybranych parametrów jakości energii elektrycznej P. OTOMAŃSKI Politechnika Poznańska P. ZAZULA Okręgowy Urząd Miar w Poznaniu Wyznaczanie budżetu niepewności w pomiarach wybranych parametrów jakości energii elektrycznej Seminarium SMART GRID 08 marca

Bardziej szczegółowo

PRACOWNIA ELEKTRYCZNA I ELEKTRONICZNA. Zespół Szkół Technicznych w Skarżysku-Kamiennej. Sprawozdanie

PRACOWNIA ELEKTRYCZNA I ELEKTRONICZNA. Zespół Szkół Technicznych w Skarżysku-Kamiennej. Sprawozdanie Zespół Szkół Tehizyh w Skarżysku-Kamieej Sprawozdaie PRCOWN ELEKTRYCZN ELEKTRONCZN imię i azwisko z ćwizeia r 1 Temat ćwizeia: UKŁDY REGULCJ NTĘŻEN PRĄDU rok szkoly klasa grupa data wykoaia. Cel ćwizeia:

Bardziej szczegółowo

Układy regulacji i pomiaru napięcia zmiennego.

Układy regulacji i pomiaru napięcia zmiennego. Układy regulacji i pomiaru napięcia zmiennego. 1. Cel ćwiczenia: Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z metodami regulacji napięcia zmiennego, stosowanymi w tym celu układami elektrycznymi, oraz metodami

Bardziej szczegółowo

Źródła zasilania i parametry przebiegu zmiennego

Źródła zasilania i parametry przebiegu zmiennego POLIECHNIKA ŚLĄSKA WYDZIAŁ INŻYNIERII ŚRODOWISKA I ENERGEYKI INSYU MASZYN I URZĄDZEŃ ENERGEYCZNYCH LABORAORIUM ELEKRYCZNE Źródła zasilania i parametry przebiegu zmiennego (E 1) Opracował: Dr inż. Włodzimierz

Bardziej szczegółowo

ĆWICZENIE 6 POMIARY REZYSTANCJI

ĆWICZENIE 6 POMIARY REZYSTANCJI ĆWICZENIE 6 POMIAY EZYSTANCJI Opracowała: E. Dziuban I. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest wdrożenie umiejętności poprawnego wyboru metody pomiaru w zależności od wartości mierzonej rezystancji oraz postulowanej

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie: "Mierniki cyfrowe"

Ćwiczenie: Mierniki cyfrowe Ćwiczenie: "Mierniki cyfrowe" Opracowane w ramach projektu: "Informatyka mój sposób na poznanie i opisanie świata realizowanego przez Warszawską Wyższą Szkołę Informatyki. Zakres ćwiczenia: Próbkowanie

Bardziej szczegółowo

Pomiary małych rezystancji

Pomiary małych rezystancji Politechnika Rzeszowska Katedra Metrologii i Systemów Diagnostycznych Laboratorium Miernictwa Elektronicznego Pomiary małych rezystancji Grupa Nr ćwicz. 2 1... kierownik 2... 3... 4... Data Ocena I. C

Bardziej szczegółowo

Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych

Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych dla studentów Chemii 2007 Paweł Korecki 2013 Andrzej Kapanowski Po co jest Pracownia Fizyczna? 1. Obserwacja zjawisk i

Bardziej szczegółowo

LABORATORIUM METROLOGII. Analiza błędów i niepewności wyników pomiarowych. dr inż. Piotr Burnos

LABORATORIUM METROLOGII. Analiza błędów i niepewności wyników pomiarowych. dr inż. Piotr Burnos AKADEMIA GÓRICZO - HTICZA IM. STAISŁAWA STASZICA w KRAKOWIE WYDZIAŁ ELEKTROTECHIKI, ATOMATYKI, IFORMATYKI i ELEKTROIKI KATEDRA METROLOGII LABORATORIM METROLOGII Analiza błędów i niepewności wyników pomiarowych

Bardziej szczegółowo

Laboratorium miernictwa elektronicznego - Narzędzia pomiarowe 1 NARZĘDZIA POMIAROWE

Laboratorium miernictwa elektronicznego - Narzędzia pomiarowe 1 NARZĘDZIA POMIAROWE Laboratorium miernictwa elektronicznego - Narzędzia pomiarowe 1 NARZĘDZIA POMIAROWE CEL ĆWICZENIA Poznanie źródeł informacji o parametrach i warunkach eksploatacji narzędzi pomiarowych, zapoznanie ze sposobami

Bardziej szczegółowo

Dr inż. Paweł Fotowicz. Procedura obliczania niepewności pomiaru

Dr inż. Paweł Fotowicz. Procedura obliczania niepewności pomiaru Dr inż. Paweł Fotowicz Procedura obliczania niepewności pomiaru Przewodnik GUM WWWWWWWWWWWWWWW WYRAŻANIE NIEPEWNOŚCI POMIARU PRZEWODNIK BIPM IEC IFCC ISO IUPAC IUPAP OIML Międzynarodowe Biuro Miar Międzynarodowa

Bardziej szczegółowo

ĆWICZENIE 5. POMIARY NAPIĘĆ I PRĄDÓW STAŁYCH Opracowała: E. Dziuban. I. Cel ćwiczenia

ĆWICZENIE 5. POMIARY NAPIĘĆ I PRĄDÓW STAŁYCH Opracowała: E. Dziuban. I. Cel ćwiczenia ĆWICZEIE 5 I. Cel ćwiczenia POMIAY APIĘĆ I PĄDÓW STAŁYCH Opracowała: E. Dziuban Celem ćwiczenia jest zaznajomienie z przyrządami do pomiaru napięcia i prądu stałego: poznanie budowy woltomierza i amperomierza

Bardziej szczegółowo

Niepewności pomiarów

Niepewności pomiarów Niepewności pomiarów Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) w roku 1995 opublikowała normy dotyczące terminologii i sposobu określania niepewności pomiarów [1]. W roku 1999 normy zostały opublikowane

Bardziej szczegółowo

Laboratorium Metrologii

Laboratorium Metrologii Laboratorium Metrologii Ćwiczenie nr 3 Oddziaływanie przyrządów na badany obiekt I Zagadnienia do przygotowania na kartkówkę: 1 Zdefiniować pojęcie: prąd elektryczny Podać odpowiednią zależność fizyczną

Bardziej szczegółowo

SPRAWDZENIE PRAWA OHMA POMIAR REZYSTANCJI METODĄ TECHNICZNĄ

SPRAWDZENIE PRAWA OHMA POMIAR REZYSTANCJI METODĄ TECHNICZNĄ Laboratorium Podstaw Elektroniki Marek Siłuszyk Ćwiczenie M 4 SPWDZENE PW OHM POM EZYSTNCJ METODĄ TECHNCZNĄ opr. tech. Mirosław Maś niwersytet Przyrodniczo - Humanistyczny Siedlce 2013 1. Wstęp Celem ćwiczenia

Bardziej szczegółowo

Laboratorium Podstaw Pomiarów

Laboratorium Podstaw Pomiarów Laboratorium Podstaw Pomiarów Dokumentowanie wyników pomiarów protokół pomiarowy Instrukcja Opracował: dr hab. inż. Grzegorz Pankanin, prof. PW Instytut Systemów Elektronicznych Wydział Elektroniki i Technik

Bardziej szczegółowo

Pytanie 2 Belkę przedstawioną na rysunku, obciążono momentem skupionym M = 3 [knm] w punkcie C. Odległości wynoszą a=2 [m], b=1 [m].

Pytanie 2 Belkę przedstawioną na rysunku, obciążono momentem skupionym M = 3 [knm] w punkcie C. Odległości wynoszą a=2 [m], b=1 [m]. Pytanie 1 Belkę przedstawioną na rysunku, obiążono siłą P = 3 [kn]. Odległośi wynoszą a= [m], b=1 [m]. A a Reakje podpór dla belki wynoszą: A) R A = [kn], R B =1 [kn] B) R A =1 [kn], R B = [kn] C) RA=

Bardziej szczegółowo

ODRZUCANIE WYNIKÓW POJEDYNCZYCH POMIARÓW

ODRZUCANIE WYNIKÓW POJEDYNCZYCH POMIARÓW ODRZUCANIE WYNIKÓW OJEDYNCZYCH OMIARÓW W praktyce pomiarowej zdarzają się sytuacje gdy jeden z pomiarów odstaje od pozostałych. Jeżeli wykorzystamy fakt, że wyniki pomiarów są zmienną losową opisywaną

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie nr 71: Dyfrakcja światła na szczelinie pojedynczej i podwójnej

Ćwiczenie nr 71: Dyfrakcja światła na szczelinie pojedynczej i podwójnej Wydział Imię i nazwisko 1. 2. Rok Grupa Zespół PRACOWNIA Temat: Nr ćwiczenia FIZYCZNA WFiIS AGH Data wykonania Data oddania Zwrot do popr. Data oddania Data zaliczenia OCENA Ćwiczenie nr 71: Dyfrakcja

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 14. Sprawdzanie przyrządów analogowych i cyfrowych. Program ćwiczenia:

Ćwiczenie 14. Sprawdzanie przyrządów analogowych i cyfrowych. Program ćwiczenia: Ćwiczenie 14 Sprawdzanie przyrządów analogowych i cyfrowych Program ćwiczenia: 1. Sprawdzenie błędów podstawowych woltomierza analogowego 2. Sprawdzenie błędów podstawowych amperomierza analogowego 3.

Bardziej szczegółowo

Sposoby opisu i modelowania zakłóceń kanałowych

Sposoby opisu i modelowania zakłóceń kanałowych INSTYTUT TELEKOMUNIKACJI ZAKŁAD RADIOKOMUNIKACJI Instrukcja laboratoryjna z przedmiotu Podstawy Telekomunikacji Sposoby opisu i modelowania zakłóceń kanałowych Warszawa 2010r. 1. Cel ćwiczeń: Celem ćwiczeń

Bardziej szczegółowo

LABORATORIUM TERMODYNAMIKI ĆWICZENIE NR 3 L3-1

LABORATORIUM TERMODYNAMIKI ĆWICZENIE NR 3 L3-1 L3-1 L3-2 L3-3 L3-4 L3-5 L3-6 L3-7 L3-8 L3-9 L3-10 L3-11 L3-12 L3-13 L3-14 L3-15 L3-16 L3-17 L3-18 L3-19 OPIS WYKONYWANIA ZADAŃ Celem pomiarów jest sporządzenie przebiegu charakterystyk temperaturowych

Bardziej szczegółowo

st. stacjonarne I st. inżynierskie, Energetyka Laboratorium Podstaw Elektrotechniki i Elektroniki Ćwiczenie nr 4 OBWODY TRÓJFAZOWE

st. stacjonarne I st. inżynierskie, Energetyka Laboratorium Podstaw Elektrotechniki i Elektroniki Ćwiczenie nr 4 OBWODY TRÓJFAZOWE Politechnika Gdańska Wydział Elektrotechniki i Automatyki 1. Wstęp st. stacjonarne I st. inżynierskie, Energetyka Laboratorium Podstaw Elektrotechniki i Elektroniki Ćwiczenie nr 4 OBWODY TRÓJFAZOWE Układem

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie do rachunku niepewności pomiarowej. Jacek Pawlyta

Wprowadzenie do rachunku niepewności pomiarowej. Jacek Pawlyta Wprowadzenie do rachunku niepewności pomiarowej Jacek Pawlyta Fizyka Teorie Obserwacje Doświadczenia Fizyka Teorie Przykłady Obserwacje Przykłady Doświadczenia Przykłady Fizyka Potwierdzanie bądź obalanie

Bardziej szczegółowo

PRAWO OHMA DLA PRĄDU PRZEMIENNEGO

PRAWO OHMA DLA PRĄDU PRZEMIENNEGO ĆWICZENIE 53 PRAWO OHMA DLA PRĄDU PRZEMIENNEGO Cel ćwiczenia: wyznaczenie wartości indukcyjności cewek i pojemności kondensatorów przy wykorzystaniu prawa Ohma dla prądu przemiennego; sprawdzenie prawa

Bardziej szczegółowo

Komputerowa Analiza Danych Doświadczalnych

Komputerowa Analiza Danych Doświadczalnych Komputerowa Analiza Danych Doświadczalnych dr inż. Adam Kisiel kisiel@if.pw.edu.pl pokój 117b (12b) 1 Materiały do wykładu Transparencje do wykładów: http://www.if.pw.edu.pl/~kisiel/kadd/kadd.html Literatura

Bardziej szczegółowo

Pracownia Astronomiczna. Zapisywanie wyników pomiarów i niepewności Cyfry znaczące i zaokrąglanie Przenoszenie błędu

Pracownia Astronomiczna. Zapisywanie wyników pomiarów i niepewności Cyfry znaczące i zaokrąglanie Przenoszenie błędu Pracownia Astronomiczna Zapisywanie wyników pomiarów i niepewności Cyfry znaczące i zaokrąglanie Przenoszenie błędu Każdy pomiar obarczony jest błędami Przyczyny ograniczeo w pomiarach: Ograniczenia instrumentalne

Bardziej szczegółowo

SERIA II ĆWICZENIE 2_3. Temat ćwiczenia: Pomiary rezystancji metodą bezpośrednią i pośrednią. Wiadomości do powtórzenia:

SERIA II ĆWICZENIE 2_3. Temat ćwiczenia: Pomiary rezystancji metodą bezpośrednią i pośrednią. Wiadomości do powtórzenia: SE ĆWCZENE 2_3 Temat ćwiczenia: Pomiary rezystancji metodą bezpośrednią i pośrednią. Wiadomości do powtórzenia: 1. Sposoby pomiaru rezystancji. ezystancję można zmierzyć metodą bezpośrednią, za pomocą

Bardziej szczegółowo

Pomiar podstawowych wielkości elektrycznych

Pomiar podstawowych wielkości elektrycznych Instytut Fizyki ul. Wielkopolska 15 70-451 Szczecin 1 Pracownia Elektroniki. Pomiar podstawowych wielkości elektrycznych........ (Oprac. dr Radosław Gąsowski) Zakres materiału obowiązujący do ćwiczenia:

Bardziej szczegółowo

ĆWICZENIE 13 TEORIA BŁĘDÓW POMIAROWYCH

ĆWICZENIE 13 TEORIA BŁĘDÓW POMIAROWYCH ĆWICZENIE 13 TEORIA BŁĘDÓW POMIAROWYCH Pomiary (definicja, skale pomiarowe, pomiary proste, złożone, zliczenia). Błędy ( definicja, rodzaje błędów, błąd maksymalny i przypadkowy,). Rachunek błędów Sposoby

Bardziej szczegółowo

Analiza korelacyjna i regresyjna

Analiza korelacyjna i regresyjna Podstawy Metrologii i Technik Eksperymentu Laboratorium Analiza korelacyjna i regresyjna Instrukcja do ćwiczenia nr 5 Zakład Miernictwa i Ochrony Atmosfery Wrocław, kwiecień 2014 Podstawy Metrologii i

Bardziej szczegółowo

Ćw. 1: Wprowadzenie do obsługi przyrządów pomiarowych

Ćw. 1: Wprowadzenie do obsługi przyrządów pomiarowych Wydział: EAIiE Kierunek: Imię i nazwisko (e mail): Rok: 2018/2019 Grupa: Zespół: Data wykonania: Zaliczenie: Podpis prowadzącego: Uwagi: LABORATORIUM METROLOGII Ćw. 1: Wprowadzenie do obsługi przyrządów

Bardziej szczegółowo

Korzystanie z podstawowych rozkładów prawdopodobieństwa (tablice i arkusze kalkulacyjne)

Korzystanie z podstawowych rozkładów prawdopodobieństwa (tablice i arkusze kalkulacyjne) Korzystanie z podstawowych rozkładów prawdopodobieństwa (tablice i arkusze kalkulacyjne) Przygotował: Dr inż. Wojciech Artichowicz Katedra Hydrotechniki PG Zima 2014/15 1 TABLICE ROZKŁADÓW... 3 ROZKŁAD

Bardziej szczegółowo

VI WYKŁAD STATYSTYKA. 9/04/2014 B8 sala 0.10B Godz. 15:15

VI WYKŁAD STATYSTYKA. 9/04/2014 B8 sala 0.10B Godz. 15:15 VI WYKŁAD STATYSTYKA 9/04/2014 B8 sala 0.10B Godz. 15:15 WYKŁAD 6 WERYFIKACJA HIPOTEZ STATYSTYCZNYCH PARAMETRYCZNE TESTY ISTOTNOŚCI Weryfikacja hipotez ( błędy I i II rodzaju, poziom istotności, zasady

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie nr 2: ZaleŜność okresu drgań wahadła od amplitudy

Ćwiczenie nr 2: ZaleŜność okresu drgań wahadła od amplitudy Wydział PRACOWNIA FIZYCZNA WFiIS AGH Imię i nazwisko 1. 2. Temat: Rok Grupa Zespół Nr ćwiczenia Data wykonania Data oddania Zwrot do popr. Data oddania Data zaliczenia OCENA Ćwiczenie nr 2: ZaleŜność okresu

Bardziej szczegółowo

Weryfikacja hipotez statystycznych, parametryczne testy istotności w populacji

Weryfikacja hipotez statystycznych, parametryczne testy istotności w populacji Weryfikacja hipotez statystycznych, parametryczne testy istotności w populacji Dr Joanna Banaś Zakład Badań Systemowych Instytut Sztucznej Inteligencji i Metod Matematycznych Wydział Informatyki Politechniki

Bardziej szczegółowo

Katedra Energetyki. Laboratorium Podstaw Elektrotechniki i Elektroniki

Katedra Energetyki. Laboratorium Podstaw Elektrotechniki i Elektroniki 1 Katedra Energetyki Laboratorium Podstaw Elektrotechniki i Elektroniki Temat ćwiczenia: POMIARY PODSTAWOWYCH WIELKOŚCI ELEKTRYCZNYCH W OBWODACH PRĄDU STAŁEGO (obwód 3 oczkowy) 2 1. POMIARY PRĄDÓW I NAPIĘĆ

Bardziej szczegółowo

Badanie widma fali akustycznej

Badanie widma fali akustycznej Politechnika Łódzka FTIMS Kierunek: Informatyka rok akademicki: 00/009 sem.. grupa II Termin: 10 III 009 Nr. ćwiczenia: 1 Temat ćwiczenia: Badanie widma fali akustycznej Nr. studenta: 6 Nr. albumu: 15101

Bardziej szczegółowo

Podstawy niepewności pomiarowych Ćwiczenia

Podstawy niepewności pomiarowych Ćwiczenia Podstawy niepewności pomiarowych Ćwiczenia 1. Zaokrąglij podane wartości pomiarów i ich niepewności. = (334,567 18,067) m/s = (153 450 000 1 034 000) km = (0,0004278 0,0000556) A = (2,0555 0,2014) s =

Bardziej szczegółowo

Teoria błędów. Wszystkie wartości wielkości fizycznych obarczone są pewnym błędem.

Teoria błędów. Wszystkie wartości wielkości fizycznych obarczone są pewnym błędem. Teoria błędów Wskutek niedoskonałości przyrządów, jak również niedoskonałości organów zmysłów wszystkie pomiary są dokonywane z określonym stopniem dokładności. Nie otrzymujemy prawidłowych wartości mierzonej

Bardziej szczegółowo

1 Instrukcja dodatkowa do ćwiczenia 3a; Statystyczna obróbka wyników pomiaru Kolejność czynności 1. Połączyć układ pomiarowy zgodnie ze schematem:

1 Instrukcja dodatkowa do ćwiczenia 3a; Statystyczna obróbka wyników pomiaru Kolejność czynności 1. Połączyć układ pomiarowy zgodnie ze schematem: 1 Instrukcja dodatkowa do ćwiczenia 3a; Statystyczna obróbka wyników pomiaru Kolejność czynności 1. Połączyć układ pomiarowy zgodnie ze schematem: a) b) ys 1. Schemat podłączenia amperomierza i woltomierza

Bardziej szczegółowo

Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych

Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych dla studentów Biologii A i B dr hab. Paweł Korecki e-mail: pawel.korecki@uj.edu.pl http://www.if.uj.edu.pl/pl/edukacja/pracownia_i/

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie: "Pomiary rezystancji przy prądzie stałym"

Ćwiczenie: Pomiary rezystancji przy prądzie stałym Ćwiczenie: "Pomiary rezystancji przy prądzie stałym" Opracowane w ramach projektu: "Wirtualne Laboratoria Fizyczne nowoczesną metodą nauczania realizowanego przez Warszawską Wyższą Szkołę Informatyki.

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie nr 9. Pomiar rezystancji metodą porównawczą.

Ćwiczenie nr 9. Pomiar rezystancji metodą porównawczą. Ćwiczenie nr 9 Pomiar rezystancji metodą porównawczą. 1. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest praktyczne poznanie różnych metod pomiaru rezystancji, a konkretnie zapoznanie się z metodą porównawczą. 2. Dane

Bardziej szczegółowo

Charakterystyka mierników do badania oświetlenia Obiektywne badania warunków oświetlenia opierają się na wynikach pomiarów parametrów świetlnych. Podobnie jak każdy pomiar, również te pomiary, obarczone

Bardziej szczegółowo