In fo r m a ty k a w zarządzaniu V,- Cena zł

Transkrypt

1 1991 In fo r m a ty k a w zarządzaniu. V,- Cena zł

2 uora S U P R A SP. Z ul. Trybunalska 54, PO ZNA Ń telefon : , telefaks: teleks: AUTORYZOWANY DYSTRYBUTOR FIRMY MANNESMANN TALLY OFERUJE DRUKARKI HEAVY DUTY MT 645 drukarka m o z a ik o w o -w ie rs z o w a doskonała jakość druku niezawodność 7000 h MTBF duża szybkość 450 wierszy/m in. cicha praca bufor 27 KB liczba kopii pełna grafika 240 (dpi) polskie litery (opcja) wewnętrzny program testujący dwa interfejsy automatycznie przełączane podw ójny system traktorów MT 340 drukarka m o za ik o w a (18 ig ło w a) o doskonała jakość druku niezawodność szybkość 400 zn/sek. cicha praca polskie litery (opcja) druk kolorow y (opcja) MT 230 drukarka m ozaikow a (9, 18, 24 ig ło w a ) «doskonała jakość druku niezawodność szybkość 300 zn/sek. cicha praca polskie litery (opcja) druk kolorow y (opcja) MANNESMANN T A L L Y PRAW DOPODOBNIE NAJLEPSZE DRUKARKI NA ŚWIECIE! 0 / 2/91

3 Informatyka nr Sierpień Rok wydania XXVI M ie s ię c zn ik IS S N IN D E K S W numerze KOLEG IU M REDAKCYJNE: mgr Jarosław DEMINET mgr inż. Piotr FUGLEW ICZ dr inż. W acław ISZKOW SKI m gr Teresa JA B Ł O Ń S K A (sekretarz redakcji) W ładysław KLEPACZ (redaktor naczelny) dr inż. W ojciech MOKRZYCKI mgr inż. Jan RYŻKO dr Zdzisław SZYJEWSKI mgr Hanna W ŁO D A R SK A S tro n a O d system u inform atycznego d o system u inform acyjnego w spartego technologią kom p u tero w ą - Wiesław F lakiewicz N ow e generacje system ów inform atycznych w zarządzaniu - A ntoni N ow akow ski F A C T O R - podejście do projektow ania system ów inform acyjnych - Wojciech O lejniczak, Ireneusz Szydłow ski Problem y b ad an ia potrzeb inform acyjnych w system ach zarządzania - Edward Kolbusz Skąd brać pieniądze na inwestycje inform atyczne? - M arian N iedźw iedziński /u n ix S tudium klienta i usługodaw cy, czyli o Sun-ow ej koncepcji sieci otw arty ch (1). P rocedury w ołane z daleka - Jacek Surm a D ziura Efialtesa - Jan W alasek z B IT K i PRZEW ODNICZĄCY R ADY PROGR AM O W EJ: M cta-rozw ażania o napraw ie inform atyki - W acław Iszkow ski 26 W najbliższych numerach: Prof. dr hab. Juliusz Lech KULIKOW SKI W YD A W C A: W yd a w n ic tw o Czasopism i Książek Technicznych S IG M A NOT Spółka z o.o. ul. Biała W AR S ZA W A skrytka pocztow a 1004 P i o tr O s tro w s k i i M a r e k Ś re d n ia w a c h a ra k te r y z u ją ję z y k S D L, o b e jm u ją c y sw y m z a k re s e m sp e c y fik a c ję w y m a g a ń i o p is rz e c z y w is te g o z a c h o w a n ia się s y s te m ó w te le k o m u n ik a c y jn y c h. M a riu s z K la p p e r o m a w ia p ra k ty c z n e a s p e k ty k o m p le k s o w e j a n a liz y fu n k c jo n a ln e j p r z e d s ię b io r s tw i m e to d y k ę u s ta la n ia fa k tó w. B a r b a r a Ł u k a s ik - M a k o w s k a n a ś w ie tla z n a c z e n ie s ta n d a r y z a c ji sy s te m ó w in fo r m a ty c z n y c h j a k o je d n e j z m e to d p o p r a w ia n ia ja k o ś c i p o s z c z e g ó ln y c h p r o d u k tó w (sy s te m ó w ). T o m a s z C ie rp is z o p is u je p r o b le m i m e to d y k o m p re s ji d a n y c h, p o le g a ją c e n a z n a le z ie n iu o p ty m a ln e j fu n k c ji p rz e k s z ta łc a ją c e j w e jśc io w ą p o s ta ć in fo r m a c ji w p o s ta ć u p a k o w a n ą. W a ru n k i p re n u m e ra ty P rz y ję c ie p r e n u m e r a ty - w yłącznic n a p o d sta w ie d o k o n a n e j w p łaty n a d ru k a c h d o sta rc za n y c h d o ty ch czaso w y m p re n u m e ra to ro m p rzez W yd aw n ictw o, lu b now ym W y d aw n ictw a. p o u p rze d n im zgłoszeniu z a p o trz eb o w a n ia (pisem nie lu b telefonicznie) w Z ak ład z ie K o lp o rta ż u B la n k ie t w p ła ty - p o w in ien zaw ierać n a stę p u jąc e in fo rm acje: d o k ła d n a nazw a i a d re s (z k o d em p o czto w y m ) z am aw iająceg o, tytuły zam aw ian y ch czaso p ism, ich liczbę i o k res p ren u m e ra ty. Redakcja: Warszawa, PI. In w a lid ó w 10, p. 104, W p ła ta - zg o d n ie z p o d a n y m i cen am i n ależy d o k o n a ć w b a n k u lu b w U P T n a k o n to p o d a n e n a naszym blankiecie, tj: P a ń s tw o w y B a n k K r e d y to w y I I I O /W a rs z a w a n r : P r e n u m e r a to r z y z b io r o w i o soby p raw n e o b o w iązu ją b lan k ie ty W p ła ta-z a m ó w ien ie. C e n a n o rm a ln a. P r e n u m e r a to r z y in d y w id u a ln i o so b y fizyczne o b o w ią z u ją b lan k iety ty p u p rzek azy d la w p łat n a rac h u n k i b a n k o w e. C en a n o rm a ln a. P r e n u m e r a ta u lg o w a M a teriałó w nie zam ów ionych redakcja nie zwraca zgodnie z p o d a n ą c en ą ulgow ą p rzy słu g u je w yłącznie o so b o m fizycznym, będ ący m c zło n k am i S N T, stu d e n to m i u czniom szk ó ł zaw o d o w y ch. U czniow ie szk ó ł o g ó ln o k ształcący ch m o g ą zam ó w ić w p ren u m e ra c ie ulgow ej ty lk o m iesięcznik A u r a ' U w aga! w p o d a n y m o k resie p re n u m e ra ty m o żn a z am ó w ić ty lk o p o jed n y m eg zem p larzu z k a ż d eg o ty tu łu. P r e n u m e r a ta z e z le c e n ie m w y sy łk i z a g ran ic ę - c en a p re n u m e ra ty ze zleceniem wysyłki za g ran ic ę jest d w u k ro tn ie w yższa o d ceny n o rm aln ej. N ależy p o d a ć d o k ła d n y a d re s o d b io rc y z a gran icą. W s praw ach ogłoszeń prosim y z w ra c a ć się bezpośrednio do Redakcji lub Działu Reklam y i M a r k e tin g u W a rs z a w a ul. Biała 4 te le fo n : telefaks: teleks: T e r m in y p r z y jm o w a n ia p r e n u m e ra ty : d o 10 listo p a d a n a I, II, III, IV k w a rta ł n a stę p n e g o ro k u - d o 28 lu teg o n a II, 111, IV k w a rta ł br. - d o 31 m aja n a III i IV k w a rta ł br. - d o 31 sierp n ia n a IV k w a rta ł br. Z m ia n y w p ren u m eracie, n p. z m ia n a liczby ty tu łó w, liczby egzem plarz), rezy g n acja z p ren u m e ra ty, m o żn a zgłaszać ty lk o w p o d a n y c h term in a c h z m o cą o b o w ią z u ją c ą o d n a stę p n e g o k w a rta łu. E g z e m p la rz e a rc h iw a ln e (z lat ubiegłych) M o ż n a n a b y ć za g o tó w k ę w K lu b ie P ra sy T echnicznej, W arszaw a, ul. M azo w ieck a 12 ( ) lu b z am ó w ić pisem nie w Z a k ład z ie K o lp o rta ż u, D ział H a n d lo w y, W a rsz a w a, sk r. p o czt ( ), n a ra c h u n e k lu b z a zaliczeniem poczto w y m. In fo r m a c ji o p r e n u m e ra c ie u d z ie la : Z a k ła d K o lp o rta ż u W y d aw n ictw a S IG M A -N O T S p ó łk a z o.o., W a rsz a w a, ul. B artycka 20, sk r T elefo n y : w ew n. 293, 295, 299 lu b , W s tę p n a c e n a je d n e g o eg zem p larza n a 1991 ro k : n o rm a ln a zł, u lg o w a zł W a r to ś ć p r e n u m e r a ty (w zł): N o r m a l n a : k w a rta ln a , p ó łro c z n a , ro czn a U lg o w a : k w a rta ln a , p ó łro c z n a , ro czn a U w a g a : W p r z y p a d k u z m ia n y c e n w o k r e s ie o b ję ty m p r e n u m e r a tą, p r e n u m e r a to r z y z o b o w ią z a n i s ą d o d o p ła ty r ó ż n ic y c e n. Skład i druk: D rukarnia SIG M A -N O T Sp. z o.o., z. 340/91 n In fo rm a ty k a nr

4 IN FO G R Y F 90 W 1972 roku odbyły się I K ołobrzeskie Dni Informatyki IN F O G R Y F '12. Od tego czasu impreza ta odbywała się co dwa lata pod ogól nym hasłem Inform atyka w zarządzaniu przed siębiorstw em. W ciągu tych 18 lat staraliśmy się służyć środow iskom zajmującym się inform aty ką oraz rzeczywistym i potencjalnym użytkow nikom informatyki. W okresie tym zmieniło się wiele, zarówno w samej inform atyce, jak i w jej otoczeniu. Pom im o różnych przeciwności (w tym przede wszystkim finansowych) zdecydowaliśm y się na organizację X Dni Informatyki IN F O G R Y F 90 już nie w K ołobrzegu (właśnie te finanse), a w Świnoujściu. M otywem przewod nim tej imprezy (trwała od 6 do 8 grudnia 1990) był rozwój m etod i system ów informatyki stoso wanej w zarządzaniu, podstawowym zaś celem - podtrzymanie tradycji, z nadzieją kontynuo wania tej imprezy w przyszłości. W przeciwień stwie do poprzednich, Jnfogryfów ostatni ob radował tylko w jednej sekcji, a w materiałach opublikow ano 15 referatów. Korzystając z uprzejmości Redakcji,,Infor m a ty k i chcemy Państwu przedstawić kilka refe ratów, których treść ogólnie charakteryzuje ob szar dyskusji, jaka odbyła się podczas,,/n/ogryfu i9 0. Wydaje się, że referaty te oddają obserwowany obecnie kierunek zastosow ań in formatyki w zarządzaniu, a także kierunek roz woju jej instrumentarium. W rozwoju tym zauważyć m ożna trzy podstawow e wątki. Są nimi: reorientacja filozofii tworzenia system ów z podejścia technicystycznego (pod technologię) na podejście informacyjne, stopniow e przechodzenie z system ów trans akcyjnych na zastosowania wspomagające w sposób"bardziej bezpośredni zarządzanie, a więc na systemy wspom agania decyzji z zastosow a niem sztucznej inteligencji i baz wiedzy, autom atyzacja procesów tworzenia syste m ów, a więc szeroko rozumiana problematyka system ów kom puterowego wspom agania proje ktowania system ów (CASE) i związane z tym zagadnienie tworzenia adekwatnej m etodologii projektowania. Prezentowane referaty poddane zostały drob nym zabiegom redakcyjnym, mającym na celu nadanie im charakteru artykułów. Obowiązkiem naszym jest również poinfor m owanie Państwa, że imprezę zorganizowali: Instytut Cybernetyki Ekonomicznej i Inform a tyki Uniwersytetu Szczecińskiego oraz TBOiK w Szczecinie. ED W A R D KO LBU SZ W O JC IE C H O L E JN IC Z A K U podstaw przeprow adzonych niżej rozw ażań leżą następujące założenia wstępne: Z a ło ż e n ie 1. K ażdy system zarząd zan ia (zarów no w skali m a k ro -ja k i m ikrogospodarczej) w ykształca dla swych celów służebny względem siebie in fo rm a c y jn y sy ste m z a rz ą d z a n ia (zw any dalej ISZ) w yznacza jąc m u określone cele i zadania. Jeśli rozpatrzeć m odel scentralizow ane go zarządzania, trak to w an eg o w całości, oraz b udow any obecnie m odel rynkow y, należy stw ierdzić, iż m odele te w sto su n k u d o siebie są całkow icie przeciw staw ne. Im bardziej przeciw staw ny d o danego jest now y system zarządzania, tym bardziej przeciw staw ne są o d p o w iad ają ce im ISZ. Stąd w niosek, że obow iązujące dotychczas zaró w n o filozofię, ja k i p ra k ty k ę ISZ, należy p o d d a ć generalnej i zasadniczej przebudow ie. Z a ło ż e n ie 2. W spom niana konieczność przebudow y ISZ w ynika z zasa dniczej zm iany jego celów o ra z zadań. O ile w m odelu scentralizow anym podstaw ow ym celem ISZ było generow anie in fo rm a c ji ro z licz e n io w ej (ewidencyjnej, k o ntrolnej i pow iadam iającej o stanie sp raw w danym m om encie czasow ym ), o tyle w m odelu rynkow ym podstaw ow ego znaczenia n ab iera in fo rm a c ja u k ie ru n k o w a n a n a e fe k ty w n o ść p r o cesów i d z ia ła ń g o s p o d a rc z y c h (będziem y ją n azyw ać krócej in fo rm a cja p ro e fe k ty w n o śc io w a ). E fektyw ność tę należy rozum ieć ja k o efek tyw ność ex p o st ja k i ex ante. O znacza to, że inform acja rozliczeniow a, k tó ra d o dziś w szechw ładnie d om inuje w m odelu rządzania rynkow ego, zostaje sprow adzona d o uzasadnionych proporcji udziału w całym ISZ (lokalizując się głównie na operacyjnym szczeblu zarządzania danym p o dm iotem gospodarczym ). N a to m ia st podstaw ow ego znaczenia n a biera teraz in fo rm a c ja a n a lity c z n a (opisująca przyczyny i skutki określonych procesów, stanów i działań) oraz in fo rm a c ja z a d a n io w a (obejm ująca ni.in. prognozy, pro g ram y i plany), zw iązane ze strategią i ta k ty k ą przedsięwzięć rozw ojow ych i ro z p atry w a n a w różnych prze k ro jach tem atycznych o ra z w różnych hory zo n tach czasow ych. N ależy podkreślić, że te trzy typy inform acji (rozliczeniow a, analityczna i zadaniow a) będą spełniać dwie różne funkcje trak to w a n e rów nolegle: fu n k c ję p o z n a w c z ą o ra z d e cy z y jn ą (odpow iednio: ja k jest i ja k należy działać). Z a ło ż e n ie 3. W system ie scentralizow anym (w latach osiem dziesiątych) podstaw ow ym odniesieniem ISZ jest - m ów iąc ogólnie - przedsiębior stw o państw ow e (spółdzielcze) o ra z instytucje centralne (np. m inister stw a, G U S). G enerow anie inform acji rozliczeniow ej, silnie stypizow a nej i o m asow ym c harakterze, w skali krajow ej, tw orzenie p o d staw ow ych zbiorów inform acji było stosunkow o łatw e. Jednakże ju ż obecnie na progu zasadniczych zm ian m odelu z arząd zan ia należy d ostrzec isto tn e zm iany w powyżej naszkicow anym obrazie. N a zm iany te w pływ ają następujące zjawiska: ró ż n ic o w a n ie się fo rm w ła sn o śc i: liczba firm pryw atnych, spółek o różnym statucie praw nym itp. p o dm iotów, zaczyna znacząco rosnąć; założony p ro c e s p ry w a ty z a c ji firm p a ń s tw o w y c h (różne form y własności); przew idyw ane podstaw ow e z m ia n y w m e to d o lo g ii r a c h u n k o w o ś c i (orientacja n a sta n d ard y św iatow e), czyli w zakresie tw orzenia p o d sta wowej bazy inform acji ISZ p odm iotów gospodarczych., W szystkie te zjaw iska rozp atry w an e łącznie, w raz z pow iększającą się liczbą instytucji bankow o-kredytow ych i ubezpieczonych o ra z przebu dow ą ogólnopaństw ow ych system ów inform acyjnych (np. SPIS itp.) zaczynają stw arzać m o z a ik ę IS Z, zależną m.in. o d celó w, fu n k c ji, w ie lk o ści, p ro filu, k a p ita łu i u d z ia le w ry n k u danego p odm iotu gospodarczego. M im o że ISZ w tym now ym układzie jest o p a rty na inform acji proefektyw nościow ej (vide założenie 2), to je d n a k staje się on system em silnie zróżnicow anym w zależności od w spom nianych wyżej In fo rm a ty k a S 991

5 W IE S Ł A W FLA K IE W IC Z W a rs z a w a Od systemu in fo rm a ty c zn e g o do systemu in fo rm a c y jn e g o w s p a rte g o te c h n o lo g ią k o m p u te r o w ą cech p o d m io tu gospodarczego. N a m arginesie w spom nijm y p o n a d to, że m im o tej m ozaiki ISZ, podstaw ow ą rolę grać tu będzie w co raz szerszym sto p n iu in fo rm a c ja fin a n s o w o -k o s z to w a przy względnej redukcji tzw. części rzeczow ej, co m a związek z proefektyw nościow ym charakterem ISZ. Z a ło ż e n ie 4. W m odelu scentralizow anym podstaw ow ą rolę spełnia in fo rm a c ja p r o g r a m o w a n a i sty p iz o w a n a, opisująca zjawiska o wy sokim stopniu s ta n d a ry z a c ji i p o w ta rz a ln o ś c i. Preferow ało to oparcie ISZ z jednej stro n y na in fo rm a c ji ja w n e j, tj. bezpośrednio wpisanej na określony jej nośnik, a z drugiej na w yraźnym p o d z ia le z b io ró w in fo rm a c ji na ich tem atyczne agendy, przy zachow aniu logicznej i fizycznej ro z d z ie ln o śc i tych zbiorów m iędzy poszczególnym i ag en d a mi. W m odelu rynkow ym podstaw ow ego znaczenia nabierają: in fo rm a c ja u w ik ła n a, otrzym ana na podstaw ie b adania różnych relacji zachodzących m iędzy inform acjam i jaw nym i, in fo rm a c ja n ie p e łn a, tzn. o p a rta na przybliżeniach, szacunkach, hipotezach, w arian tach itp. O b a te rodzaje inform acji dotyczyć będą zarów no zjaw isk zachodzą cych w ram ach danego p o d m io tu gospodarczego, ja k i zachodzących w jeg o otoczeniu. Z achodzi zatem p o trze b a budow y właściwie z o rg an i zow anego b an k u inform acji o otoczeniu danego p o d m io tu, kategorii zupełnie nieznanej w kraju. N ależy przy tym podkreślić, że wyżej przytoczone rodzaje inform acji nie b ędą m iały c h ara k te ru incydentalne go, ale przeciw nie, będą w łączone w codzienny nu rt pracy osób zatru d n io n y ch w d anym podm iocie gospodarczym i m uszą uw zględniać tem atyczną specyfikę danego stanow iska pracy. W efekcie, zam iast dotychczasow ej logicznej i fizycznej rozdzielności zbiorów inform acji będzie m usiał następow ać proces ich silnej integracji, co m a zasadnicze znaczenie d la rozw oju technologii kom puterow ej w dziedzinie zarz ąd z a nia. Z a ło ż e n ie 5. O ile orientacja ISZ była dotychczas skierow ana na procesy w ysoko zrutynizow ane i pow tarzalne, zw iązane z codziennym tokiem p racy jeg o użytkow nika, o tyle w system ie rynkow ym ta k pojęty proces przestaje być p un k tem wyjścia. T akim pun k tem staje się problem rozw iązyw ania na podstaw ie decyzji urucham iających właściwy proces lub procesy, o różnej w ew nętrznej i zew nętrznej złożoności inform acyj nej. Problem rozum iany tu ja k o zauw ażone (ocenione ja k o istotne), w ym agające ingerencji odchylenie m iędzy tym co jest, a tym, co pow inno być lub zdarzyć się m oże z określonym p ra w d o p o d o b ień stwem. T ak więc z obsługi standardow ych i rutynow ych procesów, ISZ przechodzi na analizę problem ów i w spom aganie racjonalności p o d e jm ow anych decyzji. Z a ło ż e n ie 6. Z m ienia się w isto tn y sposób algorytm izacja procesów inform acyjnych. O ile d otychczas m ieliśm y d o czynienia z algorytm izacją p ły tk ą (agregacja, procenty, proste relacje logiczne itp.), o tyle obecnie należy uw zględnić istotny w zrost algorytm izacji głębokiej (szeroko pojęte m odelow anie zjawisk społeczno-gospodarczych w języ kach form alnych typu sym ulacja, optym alizacja, opis statystyczny itp.). Bez tej zm iany podejścia do procesów algorytm izacji nie m ożna praw idłow o przygotow ać inform acji analitycznej, zadaniow ej, czy też obsłużyć decyzji obarczonych ryzykiem lub niepew nością. Oczywiście i tu m usim y założyć różne podejścia co d o zakresu owej algorytm izacji głębokiej w zależności od cech d anego p o d m io tu gospodarczego (vide założenie 3). O pierając się n a pow yższych ogólnych założeniach wyjściowych, nie pretendujących do pełnego w yczerpania tem atu przekształceń ISZ, I n fo rm a ty k a nr a jedynie m arkujących go za pom ocą grubej kreski", tytułow e zagadnienie arty k u łu m ożna przedstaw ić przyjm ując następujące zało żenia: w' każdym system ie zarządzania istnieje określony rodzaj ISZ, przejście ze scentralizow anego na rynkow y IS Z oznacza zasadniczą jego restrukturyzację, restru k tu ry zacja ISZ jest złożonym procesem, dotyczy bowiem w szystkich pięciu stru k tu r każdego system u inform acyjnego (tzn. stru k tu ry inform acyjnej, przestrzennej, technologicznej, technicznej i organizacyjnej) oraz w ym aga przem yślanego i spójnego rozw iązania. N a tym tle pow stają dw a głów ne problem y, a m ianow icie: 1) ja k a pow inna być filozofia lub m etodyka restrukturyzacji ISZ, 2) w ja k i sposób tego d o k o n a ć (problem drogi dojścia). P róbując odpow iedzieć n a pow yższe p ytania, trak to w a n e ja k o z asad niczy w ątek p rzeprow adzonych rozw ażań, należy podkreślić, że: wysoki stopień złożoności om aw ianych zagadnień um ożliw ia zaled wie naszkicow anie odpow iedzi. odpow iedzi o zdecydow anie u tylitarnym ch ara k te rze m ogą być p raw idłow o skonkretyzow ane jedynie n a podstaw ie indyw idualnej analizy każdego p o d m io tu gospodarczego, któ ry zgadza się na tak ą restrukturyzację ISZ w określonych w aru n k ach o rg an izacy jn o -k ad ro wych o ra z finansow ych. Ogólne założenia reorientacji ISZ na zarządzanie rynkowe ISZ funkcjonujący w scentralizow anym system ie zarząd zan ia był z inform acyjnego p u n k tu w idzenia stosunkow o łatw y d o in fo rm a ty zacji. P odstaw ow ym problem em c h ara k te ru organizacyjnego było um ożliw ienie w prow adzania (aktualizacji) w nim m asow ych danych w sp o só b m ożliwie bezbłędny i w odpow iednim term inie o ra z zebranie w ym aganych danych wyłącznie na podstaw ie kom pletu d o k u m en tó w form alnych (obow iązujących dany pod m io t gospodarczy). D rugą zm ien n ą była szybkość przetw orzenia, zależna od rozporządzanej przez pod m io t konfiguracji kom puterow ej, a także posiad an eg o o p ro gram o w an ia system ow ego i użytkow ego. T o o statn ie dla określonego użytkow nika było każdorazow o tw orzone od podstaw. T ak więc spraw ność kom puteryzow anego ISZ była p o ch o d n ą jak o ści kadry p ro jek tan tó w i program istów, przyjętych rozw iązań organizacyjnych o ra z m ożliwości finansow ych użytkow nika. M asow e przechodzenie na technologię m ik ro k o m p u tero w ą nic zm ieniło zadań i funkcji system ów dziedzinow ych, k tó re w swym wyrazie, organizacji i funkcjach, p o z o sta ły bez zm ian w p o rów naniu d o stosow anego d o tą d p rzetw arzania w sadow ego. W tym św ietle nie dziwi utrzym ująca się nadal w m ocy klasyczna definicja system u inform atycznego, dla której grom adzenie, utrzym anie i przetw arzanie danych jest o p a rte na technikach niekonw encjonalnych, a zwłaszcza n a technologii kom puterow ej. Z auw ażm y, że ta k w teorii, ja k i w prak ty ce nik t nie silił się n a bliższe sprecyzow anie, co to znaczy ta część" system u inform acyjnego (jaka to jest część, co sobą obejm uje, a co pozostaje p oza nią). A pozostaw ało bard zo du żo, m.in. cała sfera analiz, plan o w an ia i decyzji. W praktyce nie przyw iązyw ano do tego zbyt wielkiej uwagi, gdyż w centrum zainteresow ania po zo staw ało przez lata tzw. sterow anie bieżące, d o którego system y dziedzinow e d oskonale się nadaw ały. M ożna zapytać w tym m iejscu, jak i ISZ w spom agał w system ie scentralizow anym analizy, planow anie i złożone decyzje? M ów iąc ściślej, czym ch arakteryzow ał się ISZ n a szczeblu tak ty czn y m i s tra 3

6 tegicznym zarządzania pod m io tem gospodarczym? Przecież i w tym system ie z arząd zan ia podejm ow ano decyzje złożone, tru d n e, obarczone ryzykiem lub niepew nością. O dpow iedź jest taka, że te problem y i decyzje o p a rte były w zasadniczym stopniu na inform acji nieform alnej (opartej na nieform alnych pow iązaniach decydentów ). Prow adziło to d o decyzji a rb itraln y ch, lecz tak pojęty ISZ m iał na ogół, jeśli nie zerow ą - to ujem ną efektyw ność i skuteczność. Dziś jest to p ra w d a pow szechna, ale w a rto ją pow tórzyć. Przybliżm y teraz nieco dokładniej ogólne założenia rynkow o zorien tow anego ISZ. W ydaje się celowe przytoczyć najpierw tzw. s tr u k tu r a l n ą d e fin icję IS Z, z ap ro p o n o w a n ą przez M an so n a i N itro ffa, definicję p rzy taczan ą najczęściej w literaturze przedm iotu krajów w ysoko uprze m ysłow ionych. Z godnie z nią inform acyjny system zarządzania składa się z: co najm niej jednej o so b y, osoby reprezentującej określony ty p psychiczny, osoby będącej członkiem danej o rg a n iz a c ji, osoby napotykającej w tej organizacji p ro b le m y, osoby żądającej d ow odu istn ie n ia p ro b le m u oraz m o żliw o śc i je g o ro z w ią z a n ia, rozw iązania za pom ocą określonego system u p re z e n ta c ji in fo r m a cji (podkreślenia dotyczą zm iennych ISZ). Jakie w skazania d la budow y ISZ zaw iera ta definicja? M ożna tu w skazać na konieczność w yodrębnienia następujących zagadnień: P s y c h o lo g ia in fo rm a c ji. Definicja odnosi wszystkie zm ienne do człow ieka. Je st to istotne ze względu na fakt, że człowiek w ISZ jest zarów no generatorem inform acji ja k i tym, któ ry ocenia w ystarczalność i jak o ść udostępnionych inform acji (tw orzenie popytu i organizacja podaży inform acji). W tym kontekście istotne jest rozpoznanie zasad i sposobów, wg których człowiek ja k o in d y w id u u m grom adzi i reaguje n a napływ ające inform acje, zaw arte w obszarze jego percepcji (tzw. teoria rozbieżności inform acyjnej). S o c jo lo g ia in fo rm a c ji. C złow iek w organizacji nie m oże być ro z p a t ryw any ja k o indyw iduum. Problem polega na tym, że ujęcie psychologi czne jest skrajnie zindyw idualizow ane, n a to m iast w praktyce człowiek pracuje w określonej m ikrogrupie, w ram ach której w ystępują m.in. więzi inform acyjne zw iązane z p racą w ykonyw aną w sp ó ln ie. Te więzi inform acyjne nak ład ają ograniczenia n a indyw idualne reakcje na napływ ające inform acje. O graniczenia te prow adzą d o stw orzenia m ożliwości koordynacji d ziałań w spółzależnych. Istotą spraw y jest rozpoznanie tych ograniczeń i skutków, jak ie p ow odują one w k ształto w aniu inform acyjnej stru k tu ry ISZ. L in g w isty k a. Ściślej m ów iąc chodzi tu o leksykę, a więc słow nictw o, któ re jest w yrazem językow ego odw zorow ania rzeczywistości społecz no-gospodarczej. W arto podkreślić tu następujące zagadnienia: Język etniczny jest se m a n ty c z n ie n a d m ia ro w y. N adm iarow ość ta m usi być drastycznie o graniczona przy tw orzeniu skom puteryzow anego ISZ, operującego na k o m u n ik a ta c h, w skład k tórych wchodzi: bad an y obiekt, jego w łasności, relacje między obiektam i o ra z w artość i czas. O graniczenie nadm iarow ości sprow adza się do usunięcia h o m o i sy n o n im ii o r a z p o lisem ii pojęć. A by tego d o k o n ać, należy tw orzyć na p otrzeby IS Z k a ta lo g i czy też te z a u ru s y pojęć, w sparte jed n o zn aczn y m i ich d e fin ic ja m i i jednolitym sy ste m em k o d ó w. K ró tk o m ów iąc, ISZ w ym aga m e ta b a z y in fo rm a c y jn e j ja k o podstaw y d o utrzym ania integralności zbiorów inform acji, opartej na spójności językow ej i in fo r m acyjnej zbieranych i generow anych kom unikatów. Ja k łatw o spostrzec, leksykalny p u n k t w idzenia jest podstaw ą do tw orzenia zintegrow anych zbiorów inform acji, o p arty ch na technologii baz danych (o czym niżej). B a d a n ia p o p y tu in fo rm a c y jn e g o potencjalnych użytkow ników ISZ, a więc kon stru o w an ie odpow iedzi na pytania: kom u? po co? dlaczego? dla jak ich problem ów -decyzji? jak ie inform acje i w jak im czasie są niezbędne? S konstruow anie praw idłow ej odpow iedzi na powyższe p y tan ia je st bard zo trudne, gdyż użytkow nik w w arunkach krajow ych nie um ie odpow iedzieć praw idłow o na powyższe pytania, a p o n a d to istnieje silne sprzężenie m iędzy kształtem p o p y tu inform acyj nego a psychologią i socjologią inform acji (p a trz wyżej). N aw iasem m ów iąc istnieje znaczna ró żn o ro d n o ść m etod i technik b ad an ia popytu inform acyjnego, k tórych w praktyce krajow ej się nie stosuje i co w ażniejsze - nie zna. Jednocześnie takie badanie w ym aga sprecyzow a 4 nia funkcji i roli spełnianej przez użytkow nika ISZ, zaś sam użytkow nik m usi w ykazać się w łaściw ą psychologiczną gotow ością i um iejętnością podjęcia dyskusji na tem at istoty rozw iązyw anych przez niego p roble m ów (operacyjnych, taktycznych i strategicznych), sposobów ' decydo w ania o ra z określenia niezbędnych, istotnych - d la niego - inform acji użytkow ych. U n o w o c z e ś n ie n ie s t r u k t u r o rg a n iz a c y jn y c h p o d m io tó w g o s p o d a rc z y c h, któ re decydują się na w drożenie now oczesnego ISZ. Z ap o trzebow ane inform acje m ają c h a ra k te r d ynam iczny w tym sensie, że ich projektow anie w ym aga uw zględnienia ich przepływ u w ram ach p o d m iotu gospodarczego (tzw. projektow anie strum ieni inform acji). F o r m a tego przepły wu nie jest obojętn a dla spraw ności ISZ. O znacza to, że dro g a od inform acji źródłow ej d o przetw orzonej i stosow anej w danym węźle decyzyjnym, kończącym strum ień (tzw. użytkow nik końcow y), pow inna być możliwie n ajk ró tsza i przy m inim alizacji pętli zw rotnych, zw łaszcza w tedy, gdy p rojektow any strum ień przechodzi przez większą liczbę stanow isk decyzyjnych (decydenci pośredni), zanim dotrze do użytkow nika (decydenta) końcow ego. Prow adzi to do analizy stru k tu ry organizacyjnej, w ram ach której efektyw ność przepływ u inform acji nabiera istotnego znaczenia. W p ra ktyce krajow ej oznacza to zasadniczą p rzebudow ę istniejących stru k tu r, k tó re - ja k d o tą d - odznaczają się pełną stałością i niew rażliw ością na zm iany, a pow inny (i m uszą) stać się elastyczne w g ospodarce rynkow ej. E fektem tego jest m.in. przew artościow anie w obsadzie stanow isk kierow niczych (jedne pow stają, inne giną), a co za tym idzie, w liczbie, wielkości i funkcjach kom órek organizacyjnych. W tym m iejscu p roble m y organizacyjne i inform acyjne w ykazują silne jun citim z polityką k a d ro w ą pod m io tu gospodarczego. Z a p r o je k to w a n ie o d p o w ie d n ie j k o n fig u ra c ji k o m p u te ro w e j i o d p o w ie d n ie g o o p ro g ra m o w a n ia. Z w rócić należy uw agę na zasadniczą zm ianę w podejściu d o kom puteryzacji ISZ w po ró w n an iu d o stanu istniejącego. Z m iana ta polega na tym, że w m odelu rynkow ym problem y ściśle inform atyczne pojaw iają się n a k ońcu naszych rozw a żań, tzn. stanow ią o s ta tn ie o g n iw o w drożenia ISZ. W m odelu scent ralizow anym k o m p u te r pojaw ił się n atychm iast i n a p o c z ą tk u tego cyklu. Jest to spow odow ane m.in. tym. że k o m p u te r jest funkcją integralności danych, a nie odw rotnie. Oczywiście, w świetle om ów ionego na w stępie a rty k u łu założenia 3 i proefektyw nościow ych celów ISZ m usim y założyć silną dyw ersyfika cję rozw iązań sprzętow ych i o p ro g ram o w an ia, gdyż są one poch o d n ą celów, wielkości, profilu działania, udziału w rynku i posiadanego k ap itału poszczególnych pod m io tó w gospodarczych. Jednocześnie pojaw iają się je d n a k problem y w spólne, w ym agające standardow ych rozw iązań, zm ierzające d o po w sta w a n ia pakietów p ro g ram ó w orientow anych problem ow o. T a k więc p rzekazanie d anych dla celów zarządzania, obejm ujące z góry z ap ro jek to w a n ą część ISZ, staw ia in fo rm aty k a w całkow icie now ym świetle, stw arzając tym sam ym zad an ia, d o k tórych k a d ra p ro jek tan tó w i prog ram istó w nie w ydaje się być należycie przygotow ana. N a tle pow yższych rozw ażań w yłania się kilka kwestii bardziej szczegółow ych, k tó re - ja k się w ydaje - zasługują na bliższe om ów ienie. Niektóre problemy szczegółowe S pośród tej klasy problem ów należy wymienić: IS Z a p ro b le m z n a c z e n ia in fo rm a c ji N ajogólniej m ów iąc, ISZ pow inien grom adzić inform acje, m ające znaczenie d la użytkow nika. W przeciw nym razie ISZ nie m oże spełnić swojej funkcji, naw et gdyby techniczno-technologiczne aspekty jego budow y zostały rozw iązane bez zarzu tu. Z naczenie m a tu inform acja, k tó ra dla u żytkow nika m a sens i sens ten je st istotny ze względu na podejm ow ane przez niego działania. T ak pojęte znaczenie inform acji jest bard zo trudne d o form alnego ustalenia. U stalenie znaczenia danej inform acji zależy bowiem od: U w a r u n k o w a ń so c jo -p sy c h ic z n y c h u ż y tk o w n ik a. P rzykładow o, d la użytkow nika A inform acja X w m om encie t m a znaczenie bardzo duże. gdy w tym sam ym czasie ta sam a inform acja dla innej osoby In fo rm a ty k a

7 B m oże m ieć znaczenie m arginalne. Z ak ład am y przy tym, że A i B są to osoby w łączone w tym sam ym podm iocie gospodarczym w procesy zarządzania, któ re m ogą piastow ać różne lunkcje. K = <X, Z >, gdzie A"jest «-k ro tn ą obiektów (n = 1, 2....). >' jest cechą (relacją) o biektu, a Z jest czasem. Inform acja I - w g tej szkoły jest funkcją (/) U w a r u n k o w a ń c z a so w y c h o trz y m a n ia in fo rm a c ji. Jeśli użytkow nik potrzebuje d la określonego celu inform acji, lo zwykle określa on końcow y m om ent czasow y, d o którego pow inien inform ację otrzym ać. D o tego m om entu znaczenie tej inform acji jest określone, nato m iast po tym m om encie znaczenie to praktycznie sp ad a d o poziom u zerowego. Im bardziej użytkow nik uznaje z apotrzebow aną inform ację za znaczącą i jeśli jej nie otrzy m a w założonym czasie, to je st zm uszony przeform ułow ać problem, nad którego rozw iązaniem a k tu aln ie pracuje. Pow oduje to słabsze rozeznanie problem u o ra z zw iększa ryzyko (niepewność) rozw iązania (decyzji). 1 = f ( K, S, I) K o n te k s tu s y tu a c y jn e g o, na tle k tórego otrzym uje się p opyt na określone inform acje. Rzecz sprow adza się do spostrzeżenia, że analiza p roblem u decyzyjnego nie dotyczy sam ego problem u, tzn. w yizolow a nia go z szerszej sytuacji, n a tle której problem ten jest analizow any. Przeciwnie. B ardzo często problem stanow i funkcję takiego kontekstu. M oże rów nież pow stać sytuacja o d w ro tn a, polegająca na tym, żc k ontekst sytuacyjny zm ienia się, pow odując zm ianę oceny tego sam ego p roblem u. W szystkie te czynniki pow odują zm ianę znaczenia inform a cji. P roblem y tego typu zostały dostrzeżone w teorii i p raktyce in fo rm aty cznej, stając się pow odem tw orzenia specjalnej klasy system ów in fo rm a tycznych, zw anych sy s te m a m i p rz y ja z n y m i d la u ż y tk o w n ik a (ang. userfriendly system s). System y tego typu w pełnym ich zastosow aniu są w w a ru n k ac h krajow ych - niestety - kw estią przyszłości (generatory p rogram ów o p a rte na system ach typu Decision S upport Systems). Gadania potrzeb informacyjnych użytkownika Jak ju ż w spom niano, krajow y użytkow nik nic ma niezbędnej m oty wacji do reorganizacji ISZ, nic m a właściwej wiedzy na tem at roli i funkcji inform acyjnej w zarządzaniu i nie p otrafi ani właściwie opisać problem ów, ani też określić bliżej swych p otrzeb inform acyjnych w sposób b e z p o ś re d n i, tzn. gdy podstaw ow ym źródłem pop y tu staje się użytkow nik ISZ, jest drastycznie ograniczona. Sposób pośredni, prze w idujący ingerencję specjalisty (analityka system u) jest też ograniczony, a to - w w aru n k ach krajow ych - z następujących trzech pow odów : w Polsce nie szkoli się analityków system ów, a co najwyżej p ro jek tan tów (i to w sposób bard zo tradycyjny, nastaw iony na tw orzenie system ów dziedzinow ych, a nie system ów w konw encji w spólnych baz danych); tzw. w izja św iata p ro jek tan ta i program isty różni się zasadniczo w odniesieniu d o roli i funkcji inform acji, któ re spełnia o n a w danym podm iocie gospodarczym (rozbieżność podejść, inny język opisu); sam o pojęcie u żytkow nik inform acji nie jest logicznie ostre. M ożem y bow iem w yróżnić użytkow ników : - p o te n c ja ln y c h - tj. w szystkich pracow ników ' p od m io tu gospodarcze go, k tórzy z różnych pow odó w są zainteresow ani określoną inform acją, - p rz y p u sz c z a ln y c h - tj. w szystkich tych pracow ników p o d m io tu gospodarczego, którzy m ają praktycznie dostęp d o inform acji, tak w sposób bezpośredni, ja k i pośredni, - rz ec zy w isty c h - tj. w szystkich tych pracow ników, którzy rzeczywiś cie korzystają z danej inform acji w ram ach swych obow iązków ' służbo wych, - k o rz y sta ją c y c h - tj. w szystkich tych pracow ników, którzy wynoszą bezpośrednie korzyści z posiadania inform acji o ra z z racji użycia jej w określonym celu. Stąd, b a d ając użytkow ników ISZ ze względu na stru k tu rę generow a nego p o p y tu inform acyjnego należy w yraźnie zdaw ać sobie spraw ę z tego, d o jakiej kategorii należy zaliczyć danego użytkow nika, gdyż każde z nich inaczej określa ów popyt. gdzie K - k o m u n ik at, S - osobow ość człow ieka, zaś t - czas, który człowiek operujący na K m a przeznaczony na nam ysł. C ały problem sprow adza się zatem d o tego, aby zm inim alizow ać różnicę m iędzy K oraz /, co zresztą w ynika bezpośrednio z przytoczonej wcześniej definicji M au so n a i M itroffa. Aby jed n a k d o prow adzić d o tej m inim ali zacji, p ro jek tan t ISZ m usi uw zględnić w szystkie u w arunkow ania, 0 których w spom niano w rozdziale na tem at ogólnych założeń reo rien tacji ISZ, ja k i ograniczenia zw iązane ze znaczeniem inform acji 1 badaniem potrzeb inform acyjnych. K ró tk o m ów iąc, należy założyć i przyjąć ja k o pew nik, że najlepiej naw et zbudow any ISZ będzie zawsze system em zaw odnym (problem tylko, w jak im stopniu). Jedynym rozw iązaniem jest dążenie do zapew nienia m u m aksym alnej elastyczno ści, ukierunkow anej na stany socjopsychiczne człow ieka, czyli na zbudow anie systemów' przyjaznych dla użytkow nika, co jest zabiegiem b ardzo złożonym i kosztow nym. W tym miejscu p ro jek tan t m usi decydow ać się n a w y b ó r opcji, zw iązanych z odpow iedzią n a pytanie, ja k i typ system u inform acyjnego w spom aganego k om puterem będzie preferow any w kon k retn y ch ap li kacjach. W chodzą tu w rachubę n astępujące klasy system ów : system y transakcyjne (ST), M an ag em en t In fo rm atio n System s (M IS ), Décision S upport System s (DSS) o ra z E xpert System s (ES). K ażda z tych klas m a sw oje zalety i w ady, niem niej w a rto podkreślić, że ST są to z reguły system y o funkcjach poznaw czych, a pozostałe - o funkcjach zarów no poznaw czych ja k i decyzyjnych. W ym aga lo zatem w łaściw ego d o b o ru zarów no sprzętu, ja k i o p ro g ram o w a n ia system ow ego i użytkow ego. D roga dojścia T o, żc w w aru n k ach krajow ych zbudow anie now oczesnego IST jest procesem długim, jest oczywiste. Jed n ak rekonstrukcja sta n u obecnego, czyli przejście z system ów inform atycznych (dziedzinow ych) d o IST w zarysow anych wcześniej k o n tu rac h, staje się koniecznością i w ym aga w ypracow ania choćby najogólniej ujętych dró g dojścia. W iclokryteryjna luka, k tó ra dzieli nasz kraj od p a ń stw w ysoko uprzem ysłow ionych w dziedzinie inform acji i jej w ykorzystania w szero ko pojętym zarząd zan iu jest skutkiem zapóźnienia cywilizacyjnego, k tó re m ożna oszacow ać na lal. C o to oznacza w sferze inform acji, dla specjalistów nie jest żadną tajem nicą. W arto w tym m iejscu uprzytom nić sobie, że na początk u lat osiem dziesiątych ekonom ista am erykański pochodzenia austriackiego, R. M achlup, w prow adził do tej nauki pojęcie p rz e m y słu in fo rm a c y j n e g o ja k o w yznacznika społeczeństw a p o in fo rm o w an e g o ", n astęp st w a (skutku) ery p o stindustrialnej w krajach w ysoko uprzem ysłow io nych. W przem yśle tym zatru d n io n e są n astępujące grupy osób: tw órcy, d o których zalicza się uczonych, artystów, architektów i... statystyków, osoby zatru d n io n e w sferze grom adzenia inform acji, np. biblio tek a rze, archiw iści, program iści kom puterów itp., osoby zatru d n io n e w przekazie inform acji, np. pracow nicy środków łączności, nauczyciele, księża, pracow nicy m ass m ediów itp., specjaliści w szelkiego rodzaju, np. inżynierow ie, ekonom iści, finansi ści, praw nicy, o rganizatorzy itp.. m enedżerow ie, tj. ci, którzy p o trafią łączyć w całość podstaw ow e kategorie ekonom iczne, do których zalicza się obecnie pracę, ziemię, k apitał, organizację o ra z inform ację, uczniowie i studenci, k tórzy są przedstaw icielam i następnej generacji w szystkich ww. grup, a zadaniem których jest ab so rp cja inform acji. Projektowanie ISZ P rzeprow adzony d o tą d szkic rozw ażań nad ISZ d oprow adza do w niosku, że m etodyka jeg o projektow ania zasadniczo różni się od projek to w an ia system u inform atycznego. N a tym tle w arto przytoczyć pogląd (reprezentow any przez skandynaw ską infologiczną szkołę in fo r m acji), że inform acja jest zawsze czy jąś inform acją i dlatego nie istnieje m ożliw ość z budow ania tak pojętnego ISZ. W g tej szkoły, w szystko to, co m ożem y sensow nie uczynić, to zap rojektow ać zbiory k om unikatów In fo rm a ty k a n r 8, 1991 D o k o n an e w USA szacunki stw ierdzają, że udział przem ysłu infor m acyjnego w dochodzie narodow ym tego k raju w 1984 r. wynosił 48,6%. Stanow i to d o bitny d o w ód, że inform acja jest czynnikiem w pływ ającym w zasadniczy sp o só b na wielkość w ytw orzonego d o chod u narodow ego. T en p o stu lat m ożna - ja k się w ydaje - przyjąć ja k o m o tto p oszukiw ania owej drogi dojścia kraju d o społeczeństw a poin fo rm o w a nego. Jed n ą z dróg, k tó ra nas tu interesuje najbardziej - jest budow a now oczesnego ISZ w skali ogólnogospodarczej. 5

8 W ydaje się w tym m iejscu zasad n e p ostaw ić hipotezę, że rozw oju ISZ nie uda się o siągnąć bez w łaściw ej m u in fr a s tr u k tu r y o p a rte j n a w łaściw ej p o lity c e in fo rm a c y jn e j k ra ju. Sądzę, że jest to zagadnienie podstaw ow ej wagj i dlatego chciałbym pośw ięcić m u nieco m iejsca. blem atyki budow y ISZ. T a k więc tru d n o m ów ić o now oczesnym z arząd zan iu, jeśli odpow iedzia ln a k a d ra m enedżerów nie będzie pełniła (m.in.) funkcji o rganizatorów inform acji. T w orzenie in frastru k tu ry inform acyjnej w naszym k raju rozum iem ja k o szereg pow iązany ch ze so b ą przedsięwzięć o długotrw ałym c h a ra k terze, realizow anych z żelazną konsekw encją. W ram ach tych przedsię wzięć należy wy odręb n ić następujące ich podgrupy: N a tle tych uw ag o budow ie in frastru k tu ry inform acyjnej należy podkreślić elem enty przyspieszające jej pow stanie. D o tych elem entów zaliczyć m ożna - ja k się w ydaje - dw a, a m ianow icie przem iany w łasnościow e i pow staw anie n a tym tle palety różnego rodzaju firm o k a p ita le w łasnym lub m ieszanym (z zagranicznym w łącznie), ja k też bezpośrednie w chodzenie k ap itałó w zagranicznych w p ostaci np. zagra nicznych przedsiębiorstw lub b a nków. Jest to proces znajdujący się w praw dzie w m om encie początkow ym, jed n a k że je g o przyspieszenie m usi dop ro w ad zić d o konkurencji, ta zaś b ez należy cie zorganizow anej inform acji je st nie d o pom yślenia. K o n k u ren cja rodzi autom atycznie p o p y t n a inform ację, nie tylko o sobie sam ym, ale i o otoczeniu. N ależy zatem przew idzieć pow staw anie firm, k tó re profesjonalnie i w trybie kom ercyjnym tru d n ić się będą zdobyw aniem ż ądanych przez swych klientów inform acji. T ak więc należy przew idzieć, że w stosunkow o niedługim czasie inform acja stanie się p ro d u k tem, k tó reg o cenę w yzna czać będzie p o p y t i p o d aż n a rynku. W p ro w a d z e n ie p o w s z e c h n o ś c i n a u c z a n ia e le m e n ta rn y c h p o d sta w in fo rm a ty k i o ra z w ied zy o in fo rm a c ji w s z k o ła c h ś re d n ic h oraz stopniow e w prow adzenie o dpow iednich przedm iotów zw iązanych z in form acją i in fo rm a ty k ą ja k o obow iązkow ych, w łączonych d o św iadect w a m aturalnego. D o p ro w a d z e n ie d o g e n e ra ln e j rew izji p ro g r a m ó w n a u c z a n ia w w yższym sz k o ln ic tw ie e k o n o m ic z n y m. Sytuacja bieżąca jest a n a chro n iczn a, a to ze względu na następujące okoliczności: - Ilość zajęć z tzw. przed m io tó w inform atycznych je st niew spółm ier nie m ała n a k ierunkach i specjalnościach ościennych w sto su n k u d o specjalności p rzetw arzanie d a n y ch. Problem y p rzetw arzania danych trak to w a n e są n a ogół ja k o rzecz sam a w sobie tzn., że nie istnieje żadne ju n c tim m iędzy przetw arzaniem danych a tzw. przedm iotam i zaw odow ym i (n p. ekonom ia, finanse, planow anie itp.). M ów iąc w prost, w przed m io tach zaw odow ych stosuje się pow szechnie m etodę o pisow ą, w m inim alnym sto p n iu zaś oblicza się odpow iednie w ielkości i poddaje je w arian to m. - W p ro g ram ach zajęć nie w ystępuje w ogóle now oczesna wiedza 0 inform acji. S praw y tej nie rozw iązuje podejście ilościowe, w yw odzące się z e ntropii. Problem y jakościow e inform acji praktycznie nie w ystępu j ą w p ro g ram a ch nauczania, a bez ich om ów ienia nie m ożna w ykształcić ani św iadom ego użytkow nika ISZ, ani now oczesnego p ro je k ta n ta tego system u (nie m ów iąc ju ż o a nalityku system u). - Z ajęcia z p rzetw arzania danych w dom inującym stopniu kręcą się w zaczarow anym kole system ów dziedzinow ych (agendow ych), naw et jeśli pro w ad zo n e są na m ikro k o m p u terach z w ykorzystaniem db ase dow olnej num eracji. N ow oczesnej se k w e n cji zajęć dotyczącej p ro jek to w ania baz danych w p ro g ram a ch brak. - P roblem y form alnego opisu zjawisk społeczno-gospodarczych (m o delow anie statystyczno-ckonom etryczne) są trak to w an e rów nież ja k o rzecz sam a w sobie. M ają one jed n a k ścisły związek zarów no z przedm iotam i zaw odow ym i, ja k i z przetw arzaniem danych (problem y algorytm izacji przetw arzania). Stan ten w ym aga zasadniczych zm ian, gdyż m ów iąc o brazow o - cały św iat liczy, gdy m y opow iadam y. - N ależy podnieść rangę n o w o c ze sn e j wiedzy o organizacji z arząd za nia. T w orzy o n a bazę d la zrozum ienia roli i funkcji inform acji. D otychczas dyscyplina ta była trak to w a n a po m acoszem u. Z m ia n a p o lity k i w z a k re sie w y p o sa ż e n ia uczeln i e k o n o m ic z n y c h w n o w o c z e sn y s p rz ę t in fo rm a ty c z n y. Nie istnieje m ożliw ość zrealizo w ania w pełni zam ierzeń, o których m ow a w poprzednim punkcie, o ile uczelnie nie będą w yposażone w now oczesny sprzęt i m inim alne opro g ram o w an ie system ow e i użytkow e. W ydaje się, że należy o d ch o dzić o d m itu, że m ik ro k o m p u ter o sobisty m oże rozw iązać w zadow ala jąc y sp o só b nauczenie now oczesnego przetw arzania danych. N ależy myśleć o różnych opcjach, ale takich, które pozw olą n a instalow anie baz danych, w ykorzystujących now oczesne języki m anipulacji danym i 1 języki zapytaniow e. O sobną spraw ą są sieci kom puterow e o różnym zasięgi i funkcjach. R ozw iązanie tej spraw y tkwi głów nie - choć nie wyłącznie - w m ożliw oś ciach budżetu p ań stw a, któ re docenia wagę usprzętow ienia uczelni, ale w tym zakresie należy liczyć się z realiam i. Prow adzone obecnie (któreś z kolei) prace nad program em inform atyzacji szkół wyższych pozw olą m oże na bardziej jasn e w ykrystalizow anie się zasad polityki państw a w tym zakresie. O so b n ą sp raw ą je st tzw. d o s k o n a le n ie k a d r k ie ro w n ic z y c h w d z ie d z in ie in fo rm a c ji i in fo rm a ty k i. Jest to zastanaw iające, że naw et w p ro g ram ach różnych szkół m enedżerów, organizow anych w kraju z udziałem specjalistów zagranicznych, o inform acji m ówi się ta k m ało. M ożna postaw ić hipotezę, że przyczyną tego fa k tu jest to, że na Z achodzie istnieją w łaściw e podstaw y do budow y ISZ i że jest to po p ro stu o k reślo n a d a n a. W Polsce po d staw tych b rak u je, zaś o rg a n iz ato rzy ow ych szkół niew ątpliw ie sam i nie bard zo o rientują się, ja k rozgryźć ten orzech, zw łaszcza przy b ra k u rodzim ych specjalistów od p ro 6 B udow ę in frastru k tu ry inform acyjnej należy uznać za spraw ę p o d sta wow ą. W niej u patrujem y pierw szy ciąg przem ian ukierunkow anych na budow ę I S Z Oczywiście m usi o n być w spom agany przez publikacje, któ re przybliżać będą tę p ro b lem aty k ę d o różnych g ru p odbiorców (od ujęć pop u larn y ch d o specjalistycznych). D rugi ciąg, to w drażanie ISZ w poszczególnych p o d m io ta ch gospo darczych. W św ietle w spom nianego fa k tu opóźnienia cywilizacyjnego, ja k też w yraźnego b ra k u zainteresow ania p ro b lem aty k ą ISZ w k ra jo wych przedsiębiorstw ach i instytucjach, w najbliższej przyszłości nie m ożna oczekiw ać znaczących zm ian. J a k się w ydaje, a w skazuje n a to p ra k ty k a, zm iany te zapoczątkow ane być m ogą nic przez indyw idualne pod m io ty gospodarcze, ale przez system y inform acyjne o zasięgu ogólnokrajow ym (energetyka, b anki, finanse, Z U S itp.). W tym obszarze obserw uje się zainteresow anie renom ow anych firm zagranicznych, oferujących odpow iedni sp rzęt k o m p u tero w y i opro g ram o w an ie. W y daje się, że stw orzenie na takiej podstaw ie now oczesnej inform atyki stosow anej, m oże sp e łn ić -n ie z a le ż n ie od k o n k u re n c ji- ro lę ak celerato ra przem ian idących w k ierunku budow y ISZ. Bez w zględu na n a tu rę ow ego przyspieszenia, podstaw ow y problem tkw i w organizacji baz danych. U praszczając tę złożoną p roblem atykę należy w yraźnie stw ierdzić, że praw idłow a budow a takiej bazy ro z p o czyna się od procesu organizacji zap o trzeb o w an ia na inform acje ze stro n y użytkow ników ' bazy (m odel zew nętrzny), aby poprzez synchroni zację tych zap o trzeb o w ań (m odel koncep tu aln y ) dojść d o rozw iązań ściśle technologicznych (m odel logiczny i fizyczny). W dw óch pierw szych m odelach poczesną rolę odgryw a tw orzenie m etabazy inform acyj nej o ra z sem antycznego p ro jek to w an ia bazy danych. M ożna przew i dzieć, że pierw szy e ta p rozw oju b az d an y ch kon cen tro w ać się będzie na operacyjnym poziom ie zarządzania. Inaczej m ów iąc, m usi nastąpić konw ersja dotychczasow ych systemów' dziedzinow ych n a bazy danych, przy jednoczesnym zw róceniu istotnej uw agi na ich językow ą i in fo rm a cyjną spójność. W pra k ty c e oznacza to rew olucję inform atyczną, oczywiście p o d w arunkiem p o sia d an ia odpow iedniego sprzętu i now o czesnego system u z arząd zan ia b azą danych, dostosow anego d o funkcji, k tó rą m a o n spełnić na rzecz użytkow nika. T a k więc w tym pierw szym etapie preferencje b ędą udzielane funkcjom poznaw czym, a nie decyzyj nym. D ecyzyjna funkcja baz danych, to drugi - ja k się w ydaje - i dłuższy okres rozw oju. D och o d zą tu d o głosu p akiety p ro g ram ó w u k ieru n k o w ane problem ow o. Jest kw estią, czy takie p akiety m ogą być rodzim ego ro dow odu. M o żn a m ieć co d o tego duże w ątpliw ości, zwłaszcza przy szerokich m ożliw ościach z ak u p u (dzierżaw y) o p ro g ram o w a n ia spraw dzonego w renom ow anyh firm ach zachodnich. N a tym tle spraw ą bard zo p iln ą jest w yraźne określenie przyszłości polskiego przem ysłu inform atycznego. 1 wreszcie problem y organizacyjne. N ależy zw rócić uw agę, że nie istnieje m ożliw ość b udow y now oczesnego ISZ bez zinstytucjonalizow a nego w spółuczestnictw a u żytkow nika. O znacza to konieczność pow oła nia w tych instytucjach, k tó re będą budow ały ISZ. stanow iska koo rd y n a to ra system u inform acyjnego w ran d ze d y re k to ra (lub stanow iska rów norzędnego). In fo rm a ty k a

9 B udow a ISZ będzie w ym agała (w w aru n k ach krajow ych) zasad n i czych zm ian organizacyjnych. O znaczać to będzie jednocześnie rozwój firm doradczych, specjalizujących się w organizow aniu przedsiębiorstw o ra z instytucji, ja k rów nież w yraźne w zm ocnienie kom órek organizacji pracy użytkow ników ' ISZ, obsadzonych przez kadry fachowe. W szystkie te przedsięwzięcia trak to w an e łącznie m ogą dopiero uruchom ić proces przekształcenia funkcjonow ania naszych podm iotów gospodarczych w p od m io ty now oczesne. M im o elem entów przyspiesza jących, przekształcenie to trw ać będzie lata i nie będzie przebiegać bezkolizyjnie. W ystarczy dostrzec związki zachodzące m iędzy spraw nym obiegiem do b rze zorganizow anej inform acji i budow ą właściwych ISZ, elastycznie reagujących n a zachodzące w podm iocie gospodarczym o ra z w jego otoczeniu zm iany, a np. polityką k adrow ą, od której będzie zależeć pow oływ anie właściwych osób, zwłaszcza na stanow iska k iero wnicze. N ie jest zatem p rzesadą tw ierdzenie, że przestaw ienie gospodarki na tory rynkow e nic m oże udać się bez przeprow adzenia swoistej rewolucji organizacyjno-inform acyjnej. Tej rewolucji i konieczności przejścia przez nią na ogół - niestety - nie dostrzega się z należytą ostrością. Ja k zaznaczono ju ż wcześniej, zaaw izow ane problem y zaró w n o nie w yczerpują ich pełnej listy, ja k też nie m ogą - ze względu n a b ra k miejsca - być właściwie pogłębione. M ożna je d n a k mieć nadzieję, że m im o tego au to ro w i u d a ło się ukazać złożoność i tru d n o ść zw iązaną z tytułow ym zagadnieniem przejścia od system u inform atycznego d o inform acyjne go. T o przejście nie dotyczy w yłącznie i tylko użytkow nika ISZ, ale rów nież k a d r p ro jek tan tó w i program istów. / T ru d n o nie zgodzić się z pojęciem w yuczonej nieudolności, która charakteryzuje tak użytkow nika, ja k i znaczną część inform atyków -praktyków tkw iących w rutynie. W ydaje się, że potrzeb n y byłby tu właściw y intelektualny ruch w iążący u żytkow ników i in form atyków i kierujący ich zainteresow anie ku ISZ. Ja k d o tąd o p o w staniu takiego ru ch u nic m oże być m owy. P o ruszoną w artykule pro b lem aty k ą interesują się bow iem tylko nieliczne osoby, a ich głos prezentow any w publikacjach nic znajduje - ja k d o tąd - odzewu. A u to r zdaje sobie spraw ę, że dla wielu osób przedstaw ione poglądy m ogą w ydaw ać się dyskusyjne czy znacznie przejaskraw ione. Poglądy tc stanow ią sum ę przem yśleń a u to ra n a tle jeg o p ra c koncepcyjnych i dość szerokiej praktyki. Bez względu je d n a k na o d b ió r przedstaw ionych tu poglądów w arto na koniec przytoczyć myśl znanego am erykańskiego socjologa. Ch. A rygirysa, któ ry stw ierdził, co następuje: Im bardziej organizacja staje się nieefektyw na, tym bardziej w ykazuje tendencje do produkowania praw dziw ych inform acji dla m ało istotnych i dobrze ustrukturyzow anych problem ów oraz m ało znaczących inform acji dla problem ów istotnych. M yśl tę m ożna uznać za kw intesencję przeprow adzonych wyżej roz w ażań. L IT E R A T U R A (1] E gcm an H., F lakiew icz W,: S p ó jn o ść sy stem ó w in fo rm aty czn y ch. SSP is 1990 (2] F lakiew icz W.: S ystem y inform acy jn e p rzed sięb io rstw i instytucji. P W E 1987 ZAKŁAD SYSTEMÓW MIKROKOMPUTEROWYCH MiCOMP Katowice, ul. Astrów 7 telefon , telefaks , teleks Systemy teletransmisji danych IC L /O D R A Integracja system ów ICL i O D R A z m ikrokom puterami standardu PC i systemami NO VELL, U N IX SCO procesor sieci rozległej WAN M ic O M P 8075 (emulacja ICL 7503) most NOVELL - ICL/ODRA N etc R O SS-FX BM program teletransmisji danych M ic R O S-FX B M (PC, rozproszone bazy danych, wersja sieciowa - NOVELL), skaner M PX SC A N -8007, adaptery, modemy, testery, emulatory terminali karty BSC do połączeń komputerów: PC/XT/AT z PC/XT/AT PC/XT/AT z IBM/370, R32, R34 z emulatorami IBM 3270/3780 PC/XT/AT z ICL karty kompatybilne z IR M A do połączeń PC/XT/AT z IBM 370 lokalnie przez IBM 3274 (3] F lakiew icz W.: In fo rm acy jn e system y z a rz ą d z a n ia. Z a sa d y b u d o w y i fu n k cjo n o w a n ia. PW ł karty SN A /SD L C Przypominamy! Jeszcze do końca sierpnia można zaprenumerowwać INFO RM ATYKĘ na czwarty kw artai bieżącego roku. Brakujące egzemplarze bieżące i archiwalne wysyłamy za zaliczeniem pocztowym. Wystarczy telefonicznie złożyć zamówienie w redakcji ( czynny całą dobę). In fo rm a ty k a nr konwertery o szybkościach do bps do zdalnego przyłączania terminali przystawki teleksowe współpracujące z mikrokomputerami PC/XT/AT Instalacje w największych systemach na terenie całego kraju! 0/23/90 l

10 ANTONI NOW AKOW SKI In s ty tu t Cybernetyki Ekonomicznej i In fo rm a ty k i U n iw e rs y te t Szczeciński N o w e generacje s y s te m ó w in fo rm a ty c zn y c h w zarządzaniu W c w spółczesnym świecie w ystępuje co raz więcej różnych rodzajów obiektów' zastosow ań inform atyki. W interesującej nas dziedzinie wym ienić m ożna trzy p odstaw ow e obiekty. Są to zarządzanie, przedsię biorstw o oraz decydent. In fo rm aty k a w z arząd zan iu pow inna realizow ać zaró w n o cele o b iek tu gospodarczego, a także cele pojedynczego decydenta z uw zględnie niem w szystkich aspektów i p u n k tó w w idzenia system u zarządzania, które uda się uw zględnić w system ie inform atycznym. Zarządzanie jako obiekt zastosow ań informatyki Przedsiębiorstwo jako obiekt zastosowań informatyki Z arządzanie (system, proces, elem enty) jest w rozw ażaniach niniejsze go a rty k u łu obiektem zastosow ań inform atyki. Jest to system szczegól nie złożony, któ ry nie d a się opisać z jednego p u n k tu w idzenia. M ożna go analizow ać z p u n k tu widzenia k o nkretnego o bserw atora, który dok o n u je dekom pozycji i identyfikacji jeg o składników i pow iązań z istotnego dla niego p u n k tu obserw acji. M oże to być opis obejm ujący: cele działania (strategiczne, taktyczne, operacyjne; hierarchia celów: człowiek, zadanie, dziedzina, przedsiębiorstw o), funkcje zarząd zan ia (planow anie, organizow anie, pobudzanie, k o n trolow anie, koordynow anie), dziedziny z arząd zan ia (odpow iadające tradycyjnem u podziałow i przedsiębiorstw a n a dziedziny, np. g o sp o d a rk a m ateriałow a, plan o w a nie produkcji itp.), realizow ane procesy (decyzyjne, inform acyjne, w ytw órcze, p o d sta wowe, pom ocnicze), inform acje zarządcze z ich w łaściw ościam i (retrospektyw na, prospe ktyw na, stała, zm ienna, wejścia, w yjścia, praw dziw a, pew na, term in o w a, zdarzeniow a, k o n tro ln a, alarm u jąca itp.), m etody zarząd zan ia (zarządzanie przez cele, w yjątki, czynności itp.), właściwości system u, techniki i narzędzia zarząd zan ia (m etody sym ulacji, optym alizacji itp.), sposoby pow iązania z otoczeniem (dyrektyw ny, param etryczny, m ieszany; nadrzędne, podrzędne, z system am i kooperującym i), stru k tu ry (scentralizow ane, zdecentralizow ane), role w zarządzaniu (prestiż, w ładza, kom petencje itp.), zakresy w spom agania (ew idencja, inform ow anie, regulacja), um iejscowienie system u w otoczeniu. T radycyjna definicja system u inform atycznego zarządzania (SIZ), m ów iąca, że jest to system au tom atycznego p rzetw arzania danych w spom agający proces z arz ąd z an ia 1, jest więc zawsze a k tu a ln a i tak ogólna, że m ieszczą się w niej ró ż n o ro d n e system y - od ew idencyjnych począw szy, d o system ów doradczych włącznie. O gólnie m ożna jed n a k określić wzorzec, d o k tórego pow inien zm ierzać system inform atyczny, w tapiając się w system zarządzania, by w efekcie pow stał system inform atyczny zarządzania. W zorzec ten pow inien spełniać m iędzy innym i następujące w arunki: - d ostarczać dla każdego szczebla decyzyjnego w przedsiębiorstw ie właściwie d o b ra n e inform acje we właściwym czasie, - zaw ierać w sobie ró ż n o ro d n e m odele typow ych i indyw idualnych procesów decyzyjnych, - um ożliw iać w ykorzystanie w tych procesach m etod m atem atyczno-ekonom etrycznych, optym alizacyjnych, m odelow ania i sym ulacji kom puterow ej, - zapew niać elastyczność w do b o rze układów inform acyjno-decyzyjnych użytkow nika, - ułatw iać zarządzanie w w aru n k ach zm ieniających się m echanizm ów ekonom iczno-finansow ych. In fo rm a ty k a w z a rz ą d z a n iu. P ra c a z b io ro w a p o d red. T. W ierzb ick ieg o, P W N, W arszaw a 1986, s. 80 Przedsiębiorstw o, ja k o obiekt w spom aganego kom p u terem zarzą dzania, jest: zbudow ane z określonych kom órek organizacyjnych i dziedzin działalności, realizuje określone procesy produkcyjne i zarządzania, dysponuje odpow iednim i zasobam i (m aterialne i inform acyjne). W szystkie te czynniki przedsiębiorstw o w ykorzystuje d o realizacji określonych celów. T ak rozum iany obiekt zastosow ań i zakres w spom a gania zarząd zan ia stw arzają ja k gdyby m a p ę m ożliw ych zastosow ań, któ re p o uw zględnieniu specyfiki obiek tu i dezagregacji system u zarządzania (do poziom u k o nkretnych procesów i czynności), um ożli wia określenie kon k retn y ch system ów inform atycznych. P otrzeby system u z arząd zan ia przedsiębiorstw em w ynikają z konie czności przetw arzan ia danych w różnych cyklach, w śród których m ożna w yraźnie w yodrębnić następujące: p rzetw arzanie dzienne, k tórego celem jest dostarczenie zagregow a nych inform acji o zaszłościach gospodarczych, jak ie w ystąpiły w ciągu jednego dnia roboczego; 0 p rzetw arzania pięciodniow e, tygodniow e lub dekadow e, w ynikające z potrzeb użytkow nika, w tym z dopuszczalnych okresów aktualizacji planów produkcji, w eryfikacji i aktualizacji norm atyw ów itp., 0 p rzetw arzanie m iesięczne, trak to w a n e ja k o podstaw ow y cykl prze tw arzania i stanow iące jednocześnie podstaw ow y okres rozliczeniow o-spraw ozdaw czy, w k tórym d o k o n u je się kom pleksow ego rozlicza nia działalności gospodarczej przesiębiorstw a, przetw arzanie kw artalne, półroczne i roczne, trak to w a n e ja k o prze tw arzanie uzupełniające do p rzetw arzania m iesięcznego. przetw arzanie na żądanie, w ram ach k tórego są w ykonyw ane różne obliczenia w ynikające z potrzeb bieżącego zarządzania. Jednocześnie p otrzeb y system ów zarząd zan ia w ynikają z w ielopozio mowej stru k tu ry organizacyjnej przedsiębiorstw a, k tó ra pow oduje, że procesy p rzetw arzania m ają p ostać rozproszonego, hierarchicznego przetw arzania danych. W zw iązku z tym w yróżnić w nim m ożna kilka podstaw ow ych poziom ów p rzetw arzania danych, a m ianow icie: - poziom 0, czyli poziom sterow ania urządzeniam i wykonaw czym i (robotyzacja), - poziom 1, na którym są w ykonyw ane funkcje zbierania danych źródłow ych ze w stępnym ich przetw arzaniem o ra z sterow anie w czasie zbliżonym d o rzeczywistego, - poziom 2, n a k tórym są w ykonyw ane stosunkow o p ro ste pro ced u ry sterow ania przebiegiem procesów w ystępujących w poszczególnych gosp o d ark ach przedsiębiorstw a lub w ydzielonych ich obiektach (o d p o w iada o n cyklowi p rzetw arzania dziennego), - poziom 3, n a k tó ry m są w ykonyw ane złożone pro ced u ry o silnych pow iązaniach logicznych z różnym i zbioram i danych, poziom ten integruje pozostałe poziom y, a także system y inform atyczne, - poziom 4, n a k tórym są w ykonyw ane funkcje w spom agające proces podejm ow ania decyzji strategicznych i taktycznych przez kierow nictw o przedsiębiorstw a. Poziom ten integruje przedsiębiorstw o z otoczeniem. In fo rm a ty k a

11 Przedstaw iona ch ara k te ry sty k a procesów przetw arzania danych w system ie zarządzania przedsiębiorstw em w skazuje, że sprostać p o d staw ow ym, ale zróżnicow anym p otrzebom tych system ów m ogą jedynie now oczesne, rozb u d o w an e system y inform atyczne. D ecydent jako obiekt zastosow ań informatyki Poszczególni użytkow nicy system u inform atycznego nie p atrzą na system z p u n k tu w idzenia całości, lecz realizow anych przez siebie zadań. System inform atyczny pow inien być tak zbudow any, aby te zadania m ógł w spom agać, a jednocześnie realizow ać funkcje globalne. W przeci w nym razie potencjalny użytkow nik nie widzi celu eksploatacji system u, k tó ry nie przynosi m u bezpośrednich korzyści, a jednocześnie w ym aga d o d atkow ych prac zw iązanych z obsługą jeg o eksploatacji. System inform atyczny u k ierunkow any na w spom aganie indyw idual nych zad ań użytkow ników pow inien realizow ać określone działania w ykonyw ane przez decydentów, np.: - pozyskiw anie danych elem entarnych, - dostarczanie m echanizm ów d o analizy danych, - dostarczanie w stępnie w yspecyfikow anych, zagregow anych danych w form ie rap o rtó w, - szacow anie konsekw encji propo n o w an y ch decyzji, - pro p o n o w an ie decyzji, - podejm ow anie decyzji. D ziałania te są niezależne od o bszaru funkcjonalnego (produkcja, finanse, m arketing itp.), problem u (u strukturalizow any bądź nie), rodzaju decyzji (sterow anie operacyjne, planow anie strategiczne), czy też technologii kom puterow ej (konserw acyjne, wsadow e). Przy czym d ziałania te są u k ierunkow ane albo na dane, albo n a m odele. P odstaw ow ym elem entem system u inform atycznego wspierającego decydenta jest dialog, poniew aż w łaśnie tym sposobem użytkow nik postrzega i rozum ie cały system. W podsystem ie dialogu wszystkie zastosow ania są identyfikow ane przez użytkow nika i przyjm ow ane przez system. Przez ten w łaśnie podsystem użytkow nik m a pełną k o n tro lę n a d operacjam i, a także w ybiera właściwe m odele i dane. W spółdziałanie użytkow nika z kom puterem m oże obejm ow ać n astę p ującą sekwencję czynności. P rocesor użytkow nika operuje na o b ra zach w celu sform ułow ania plan u działania. N astępnie plan ten m usi zostać p rzetłum aczony na działanie akceptow ane przez term inal. U żyt kow nik rozum iejący w yśw ietlone operacje je st pod wpływem zarów no w ykonyw anej pracy, ja k i wiedzy system u kom puterow ego. M yślenie odnosi się d o in terp reto w an ia przez użytkow nika wyśw ietlanych d a nych. P lan d z ia łan ia odnosi się do zm ian, jak ie użytkow nik chce uzyskać w w yśw ietlanych obrazach. T łum aczenie dla system u" odnosi się do kroków, ja k ie m usi w ykonać użytkow nik, aby przekształcić bezpośrednio p o żądane działanie w działanie, które będzie akceptow ane przez system. Z asoby system u (sprzęt, oprogram ow anie) w ym agają od użytkow nika określonych działań, np. ustaw ienia k u rso ra w o dpow ied nim m iejscu, n aciskania odpow iednich klaw iszy, w prow adzania danych itp. T ak więc m yślenie, planow anie działania i tłum aczenie dla system u p rzep latają się m iędzy so b ą w procesie pracy użytkow nika. P ro ceso r k o m p u te ra u zupełnia pętle in terp retu jąc d ziałania użytkow nika, pobie ra d ane z pam ięci tam, gdzie jest to konieczne, w ykonuje w ym agane obliczenia i tłum aczy w szystko w p o stać zrozum iałą przez użytkow nika. Język prezentacji stanow i środek, przez który użytkow nik przy m ini m um m yślenia in te rp retu je w ypow iedzi system u. Język działania p o zw ala użytkow nikow i m ożliwie w sposób n a tu ra ln y przekazyw ać polecenia d o system u (m inim um kroków, m inim um tłu m aczenia dla system u, łatw e d o zap am iętan ia, nie pow oduje błędów użytkow nika). Jak zbudować system dla tak zdefiniowanych obiektów zastosowań? D rogi, jak im i następuje rozwój system ów inform atycznych zarząd za nia, ilustruje rys. 1. Rozwój zastosow ań inform atyki w zarządzaniu odbyw a się z poziom u em pirycznego uogólnień, a także z poziom u system ów idealnych (w zorcow ych). Jest to ja k gdyby budow anie system ów z jednej stro n y m eto d ą diagnostyczną, z drugiej - m etodą prognosty czną. D ośw iadczenia osiągniętego poziom u zastosow ań, ich ocena, pozw alają tw orzyć system y ulepszone w po ró w n an iu z system em ju ż funkcjonującym. T en now y, ulepszony system je st po d staw ą bad ań i przedm iotem kolejnych ulepszeń. W ten sp o só b system y inform atyczne In fo rm a ty k a nr 8, 1991 R y s. 1. R o z w ó j s y s te m ó w in f o r m a ty c z n y c h z a r z ą d z a n ia rozw ijają się o d zastosow ań ew idencyjnych w kierunku w spom agania decyzji, przy czym nieosiągalnym, ale stale ak tu aln y m celem tego rozw oju je st uzyskanie najpełniejszego w spom agania decyzji obejm ują cego co raz szerszy zakres, w szystkie poziom y zarządzania, różne fazy procesu decyzyjnego itp. Rozwój system ów jest m ożliwy dzięki stałem u rozw ojow i środków technicznych inform atyki oraz opro g ram o w an ia. Jednocześnie rozwój inform atyki stosow anej w zarząd zan iu następuje rów nież w w yniku długofalow ych, perspektyw icznych program ów badaw czych rozw oju inform atyki (czyli z poziom u system ów ideal nych). Ich najw yższym poziom em je st koncepcja sztucznej inteligencji (SI) i w ynikające z niej m ożliw ości w ykorzystania inform atyki w zarzą dzaniu. Z ależności te przedstaw ia rys. 2. Z astosow ania bierne, j czynności ew idencyjne, zorientow anie na czynności czynne, kierow nicze, zorientow anie na o g ó ln ą nos'ć m e c h a n i c z n a, skup ien te s ię no p r z e s z - I lości, nccłsk na I sztości, nacisk n a e lo s ty c z - kom pleksow osc I ność Przetw arzanie danych w system ach dziedzinoyth Z astosow ania spraw - e f e k ł y w n o ś ę. s k u p i e n i e się na te r a ź n i e j s z o ś c i t p r z y zastosow ań Typowe z e - Podejm ow anie staw ienia d la realizacja de cy z ji, decyzji decydenta R y s. 2. Z a le ż n o ś c i p o m ię d z y s y s te m a m i w s p o m a g a n ia dec> zji a s y s te m a m i p r z e tw a r z a n ia danych Systemy wspom agania decyzji K lasyfikacja o p a rta na kryterium działań kierow niczych w yróżnia siedem rodzajów system ów w spom agania decyzji21: system y w nioskow ania ze zbioru (File Drawer System s), pozw alające na bezpośredni dostęp do danych elem entarnych; system y analizy danych (D ata A nalysis System s), pozw alające na m anipulow anie danym i za pom ocą operacji ukierunkow anych na zadanie i jego otoczenie oraz działania kierow nicze; system y inform acji analitycznej (A nalysis Inform ation System s), um ożliw iające dostęp d o kilku baz danych i m ałych m odeli; m odele rachunkow ościow e (Accounting M odels), obliczające konse kwencje planow anych d ziałań na podstaw ie rachunkow ości, a więc jej algorytm ów o ra z danych, a więc ex post; m odele obrazow ania (Representational M odels), szacujące konsekw e ncje działań na podstaw ie m odeli, k tó re są częściowo niedefiniowalne, m odele optym alizacyjne (O ptim alization M odels), dające ogólne wytyczne d o działania przez generow anie rozw iązania optym alnego, z uw zględnieniem określonych ograniczeń, 21 S.L. A lter: D ecisio n S u p p o rt System s, C u rre n t P ractice a n d C o n tin u in g C hallenges, A d d iso n -W esley Publish in g C o m p a n y. L o n d o n, A m ste rd a m, Sydney

12 m odele sugerow ania (Suggestion M odets), w ykonują m echaniczną pracę, p ro w ad zącą d o w yraźnie z aproponow anych decyzji d la zadań w pełni strukturalizow anych. Ja k w idać z przytoczonej klasyfikacji, system y w spom agania decyzji (S W D ) m o żn a dzielić w k ategoriach ogólnych d ziałań jak ie realizują, niezależnie od rodzaju problem u, o bszaru funkcjonalnego czy też perspektyw' decyzyjnych. Kierunek zastosow ań system ów eksperckich w zarządzaniu P rzytoczone na w stępie p u n k ty spojrzenia na system zarządzania są spojrzeniam i ekspertów. M o żn a zatem ro z p atru ją c system zarządzania w ujęciu funkcji zarząd zan ia rozw'ażać m ożliw ość i celowość budow y system ów eksperckich (SE) d la w sparcia poszczególnych funkcji. P o dobnie m ożna rozp atry w ać fazy procesu decyzyjnego. M o żn a zatem określić podstaw ow e obszary zastosow ania system ów eksperckich w zarząd zan iu. B ędą to z pew nością następujące obszary: budow anie strategii rozw ojow ych przedsiębiorstw a, b a d an ia rynku, w prow adzenie now ych w yrobów, m arketing, program ow anie i planow anie działalności, operatyw ne planow anie produkcji i rozdział zadań, analiza i k o n tro la kosztów produkcji. P o d staw ą zastosow ań system ów eksperckich w zarząd zan iu jest baza dan ych gospodarczych przedsiębiorstw a. Są to więc system y odp o w ia dające ró ż n o ro d n y m zastosow aniom użytkow ym i w ykorzystujące w spólny zasób inform acji. Ich budow a bez tego zasobu z pew nością n ap o ty k a barierę ekonom icznej opłacalności. System ekspercki pow i nien bardziej ekonom icznie w ykonyw ać pracę człow ieka3. W zarz ąd z a niu trzeba bow iem opierać się na licznych danych wejściow ych, które pow inny być dostępne dla w szystkich zastosow ań. O rganizow anie d an y ch dla pojedynczych i autonom icznych zastosow ań jest zbyt kosztow ne. O znacza to, że w m iarę rozw oju system u inform acyjnego przedsiębiorstw a, a zwłaszcza jeg o au tom atyzacji, w określonym m om e ncie tego rozw oju pow stają m ożliwości i w arunki d o zastosow ań system ów eksperckich. W odróżnieniu od tego rodzaju system ów w innych dziedzinach działalności człow ieka, w zarząd zan iu system y te są znaczne silniej pow iązane z danym i. SW D i SW E w spom agają spraw ność działania indyw idualnego u żytkow nika system u (np. w ykonanie zad a ń w kró tk im czasie, um ożli wienie w ykonania innego z ad a n ia, w arunkow anego zadaniem w spom a ganym przez system itp.), przyspieszają rozw iązyw anie problem ów (choćby przez lepsze sposoby spojrzenia na rozw iązyw any problem ), u łatw iają łączność interdyscyplinarną (np. przez opracow anie jednolitej bazy pojęciow ej), w pływ ają na um iejętności zaw odow e i wiedzę k a d r kierow niczych. W w yniku działania SW D i SE uzyskuje się ogólną efektyw ność, zam iast skuteczności adm inistracyjnej charakterystycznej d la system ów A P D. K A R T Y P R Z E T W O R N IK Ó W A N A L O G O W O -C Y F R O W Y C H d o k o m p u te r ó w IB M X T /A T /3 8 6 P o d z e sp o ły A N A L O G D E V IC E S M A X IM B U R R B R O W N 12, 14, 22 bity izolacja galw aniczna pam ięć buforow a p ra ca w tle p ró bkow anie d o I MHz!!! K A R TY PRO CESO RÓ W SY G N A ŁO W Y CH TM S320C 25 M O T O R O L A A T & T D SP32C Bogate o program ow anie K om pleksow a obsługa zam ów ień Serwis G w arancja Pom oc w instalacji P R A C O W N IA U S Ł U G IN F O R M A T Y C Z N Y C H I K O M P U T E R O W Y C H C O N V E R T W ro c ła w, ul. M a z o w ie c k a 17, te le fo n w. 210, te le fa k s /4191 S p ó łk i Z O O. Istota zmian rozwojowych system ów inform atycznych zarządzania T radycyjne system y inform atyczne zarządzania były projektow ane przede w szystkim z m yślą o autom atyzacji procesów przetw arzania d a n y ch i m ożliwie szybkim uzyskiw aniu inform acji w ynikow ych w p o staci przede w szystkim spraw ozdaw czości. System y w spom agania decy zji i system y eksperckie są p rojektow ane w celu autom atyzacji p o d e jm o w ania decyzji. System y te nie w ykluczają się wzajem nie, poniew aż system y u k ierunkow ane na decyzje bardzo często w yrastają z system ów p rzetw arzania danych ew idencyjnych (por. rys. 1 i 2), czyli podstaw ow a różnica m iędzy nim i tkwi w sam ych celach system ów. K olejna różnica to sposób, w jak i są w ykorzystyw ane i rodzaj korzyści, jak ich żąd a się od nich w trakcie eksploatacji. Z ależności m iędzy om aw ianym i system am i (jako ogranicznikam i pewnej linii rozw ojow ej SIZ) ilustruje w spom niany ju ż rys. 2. R óżnice m iędzy system am i w spom agania decyzji SW D i system am i przetw arzania danych (SP D ) w ynikają z ich filozoficznych podstaw. U praszczając, m ożna pow iedzieć, że pod staw o w ą filozofią większości S P D (S A R D ) jest au to m aty zacja, zm niejszająca koszty przetw arzania, p odnosząca d o k ład n o ść inform acji, pozw alająca na szybki d o stęp do danych o codziennych operacjach. F ilozofią leżącą u podstaw SW D jest to, ja k posłużyć się kom p u teram i d o uspraw nienia lub przyspieszenia procesów, za p o m o cą których ludzie podejm ują i przekazują decyzje, n atom iast system ów eksperckich (SE) - procesów podejm ow ania decyzji. D ochodzi d o tego jeszcze p ytanie, czego spodziew ać się po k o m p u te rze w obydw u system ach. System y A P D w ystępują wszędzie tam. gdzie decydenci i p ro jektanci m yślą o k om puterze ja k o narzędziu do a u to m atyzacji i zastęp o w an ia czegoś, a n ie ja k o o narzędziu d o w spom aga nia i uspraw niania. A. M alczew ski: S z tuczna inteligencja a zarząd zan ie. N a u k i o Z a rzą d z a n iu. 1-2, 1986, s Przedsiębiorstw o P opierania Postępu TERA Spółka z o.o. uprzejm ie inform uje, że posiadając kilkuletnie doświadczenie w instalacji systemów w spomagających zarządzanie o f e r u j e opracow anie projektów systemów, optym alny kosztow o i rozw ojow o dobór sprzętu i o p ro g ra m ow ania, instalację systemu u klienta, bezpłatnie przez ro k konserw ację oprogram ow ania oraz serwis sprzętu w raz z doradztw em techniczno-eksploatacyj nym, szybką dostaw ę uzupełnień konfiguracji lub sprzętu m ikro kom puterow ego niezależnego od systemu, w tym m ikrokom puterów ALR firm y W earnes Technology. W szelk ie d o d a tk o w e in fo rm a c je uzyskają P ań s tw o c o d zie n n ie o p ró cz niedziel w B iu rze H a n d lo w y m K a to w ic e, ul. 27 Stycznia 31/1 7 (faks): , teleks: te ra pl PAM IĘTAJ! Instalacje XEN IX/N O VELLIPC MOS 386 oraz serwis to nasza specjalność - ZAPRASZAM Y, ponieważ czterech lat doświadczeń nigdzie nie kupisz. 0/19190 In/ornitinkii S I W l

13 CHCESZ ZABEZPIECZYĆ BAZY DANYCH PRZED UTRATĄ INFORMACJI? CHCESZ ZAPEWNIĆ PRAWIDŁOWĄ PRACĘ KOMPUTERA CENTRALI TELEFONICZNEJ TELEFAKSÓW W WARUNKACH ZANIKU NAPIĘCIA ZASILAJĄCEGO kup ZASILACZE B E Z P R Z E R W O W E naszej produkcji UPS (abonenckie centrale telefoniczne i telefaksy) UPS UPS UPS produkcji AMERICAN POWER CONVERSION: UPS UPS UPS UPS UPS UPS produkcji BEST POWER TECHNOLOGY ON - LINE: 500 VA - 18 kva S p rzed ajem y ró w n ie ż AKUM ULATO RY BEZOBSŁUGOWE, HERMETYCZNE FIRMY PANASONIC do zasilania urządzeń alarmowych, jedyne dopuszczone do używania w pomiesz czeniach zamkniętych, GENERATORY PRĄDOTWÓRCZE FIRMY ENDRESS O MOCY OD 1 kva DO 350 kva T w o j e p ro b le m y w dziedzinie zasilania a w a r y jn e g o r o z w ią ż ą specjaliści z f ir m y M E D C O M. BIURO Al. U jazdo w skie 2 6/ W a rs za w a , teleks In fo rm a ty k a nr 8, 1991 Oddział w G liw icach ul. Chorzow ska 50, G liw ic e w e w. 139, 140 teleks ip tif pl 0/20/S0

14 W O J C IE C H O LE JN IC Z A K IR E N E U S Z S Z Y D Ł O W S K I In s ty tu t Cybernetyki Ekonomicznej i In fo rm a ty k i U n iw e rs y te t Szczeciński FACTOR - podejście do p ro je k to w a n ia s y s te m ó w in fo rm acyjn ych W yjaśnijm y n a w stępie, że term in C A S E (C om puter A ided System Engineering) należy rozum ieć zgodnie z następującym schem atem zależności (rys. 1): I NTERFEJSY ENCYKLOPEDIA inżynieria oprogramowania inżynieria systemów (osobliwie informacyjnych) i Celem stosow ania o ra z efektem C A S E jest system inform atyczny. System jest też (w w ąskim znaczeniu) zbiorem p rogram ów. R ezultatem stosow ania C A S E nie jest je d n a k system z kom putera, lecz system tw orzony z kom puterem. R ys. 2 P atrząc ogólnie na system inform atyczny SI, m ożna rozw arstw ić na cztery podstaw ow e układy: stru k tu rę funkcjonalną ST F, stru k tu rę inform acyjną STI, stru k tu rę techniczną STT, stru k tu rę przestrzenną STP, oraz d o d a ć piąty układ, w k tó ry m SI funkcjonuje (jego środow isko): stru k tu rę organizacyjną STO, k tó ra jest środow iskiem ludzi, w yposażenia technicznego o ra z środków finansow ych. SI jest częścią tego środow iska, na k tó re on z kolei aktyw nie oddziałuje. U kłady te (których definicje są p ro ste i intuicyjnie zrozum iałe) są zawsze przedm iotem p ro jek to w an ia SI. W ich p ro jek to w aniu w ystępują: - różne obiekty i konfiguracje obiektów tw orzących te układy, - specyficzne dla tych układów problem y, odm ienne spoiw o układów włączających je w całą stru k tu rę SI. Podejm ując problem tw orzenia SI, przyjęliśm y określoną form ułę wyjściową, któ ra jest n aszą filozofią rozum ienia istoty procesów inform acyjnych. W iele podejść zdobyło pew ną p o p u larn o ść, na czoło w ybija się podejście E -R. Ich m ankam entem jest m.in. to, że m im o znacznych w alorów i w pływ u, ja k i wyw arły na kon stru k cję system ów i narzędzi, rozstrzygają one w sum ie w dość w ąskim zakresie kom pleksu zagadnień w ystępujących w p ro jek to w an iu system ów. B rak im też jest c h a ra k te ru operacyjnego czy w p ro st rcccptualnego. Sens tw orzenia SI istnieje w tedy, gdy istnieją: strategia, m etodologia, narzędzia. M etodologia D latego p roponujem y m etaform ułę: STRU K TU RA F U N K C JO N O W A N IE ROZW ÓJ z p okazanym n a rys. 3 pow iązaniem jej poszczególnych członów : orientacja orientacja strukturalna dynamiczna C entralne znaczenie m a m etodologia, k tó ra profiluje i aktualizuje strategię, tw orzy n arzędzia i oczywiście decyduje o kształcie SI. Z drugiej strony, m etodologia realizuje o kreśloną strategię, w ykorzystując do tego odpow iednie narzędzia. E-R Z-P-0 O-R-A M - S - W itd. podejścia szczegółowe Strategia R y s. 3 S potykan e w literaturze fachow ej i często stosow ane w praktyce strategie realizacji SI sk ładają się (wg zasad inżynierii inform acji J. M artin a) z następujących członów: zarządzanie planow anie projektow anie konstruo w anie analiza. O rientacja m etodologiczna daje projek tan to w i dwie m ożliw ości wejścia w projekt system u. P ro jek tan t musi więc zdecydow ać się, czy stru k tu ra w yznacza działanie SI, czy też działanie to w yznacza stru k tu rę. Decyzja jest w tym w ypadku określana w pew nym sensie przez skłonności psychotechniczne ludzi, tradycje kon k retn y ch ośro d k ó w itp. czynniki. A kceptując to przyjm ujem y następujący układ pow iązań (rys. 2): N iezależnie od pow yższego w yboru m ożna określić uk ład pow iązań p o k azan y na rysunku 4: D o powyższej strategii jest p o trzeb n a m etodologia, k tó ra w pleciona w nią we właściwy sp o só b i d o niej d o p aso w an a, jest elem entem decydującym o jak o ści system u. M etodologia widzi w ielopoziom ow o system podzielony m iędzy s tru k tu ry sieci połączonych obiektów. P ro je k ta n t w chodzi w tę sieć w dow olnym w'ęźle. P ro jek tan t chodzi następnie p o sieci - p odobnie 12 In fo rm a ty k a 8 991

15 ja k w grze planszow ej - sterow any dostępnym i m echanizm am i1, w sposób dow olny, jednakże z przestrzeganiem obow iązku posunięć sensow nych. Przejście z jednej planszy n a d ru g ą (z jednej stru k tu ry do drugiej) jest d ow olne, o kreślone przez m echanizm y. T ak a wizja m etodo logii czyni projektow anie działaniem sw obodnym. PROJEKT O W A N I E NAR Z Ę D Z I P R O J E K T O W A N I E APLIK. E WOLUCJA M ET E D O - P R O J E K T O W A N I E SYS T E M Ó W LOGII I N A RZĘDZI ZWIĄZEK Z FORMUŁA P ROJEKT O W A N I E PO - 4- STRUKTURY»1 M TRZEBA Z MIAN 4- F U NCJONOWANIA PROTOTYP T P I E R W S Z A W E R S J A SI ROZWOJU.f i-> 11 '1 MUTACJE H I S T O R I A SI NOWE G E N E R A C J E - T D R O B N E POPR. T NOWY SI R y s. -4 Z ary so w an a dotychczas m etodologia m a zastosow anie d o p ro jek to w ania zaaw ansow anych, aczkolw iek klasycznych zastosow ań infor m atyki w zarządzaniu. C echą charakterystyczną tych zastosow ań jest proces o panow yw ania m asyw u danych, a następnie ich przetw orzenie i dostarczenie użytkow nikow i. N asz p u n k t w idzenia stanow i przekonanie, że 100% C O D E G E N E R A T E D A U T O M A T IC A L L Y " stanow i zaledw ie w ierzchołek góry lodowej rozległej problem atyki tw orzenia SI. W rzeczyw istości, aby w pełni w ykorzystać w artość w szystkich zbieranych danych p o czątk o w ych, należy przyjąć form ułę zakład ającą następ u jącą różnorodność: wiele problem ów, wiele system ów, wielu użytkow ników. P rojektując SI, w rzeczywistości projektujem y wiele różnych syste m ów (z k tórych jed n y m jest o program ow anie), w tym rów nież system kierow ania, organizacji, system funkcjonalny, inform acyjny, technicz ny, przestrzenny. System y te projek tu je w ielu użytkow ników, a także są w ykorzystyw ane przez wielu użytkow ników, k tórzy z. kolei m ają wiele problem ów zw iązanych z projektow aniem, funkcjonow aniem i rozw o jem zastosow ań. N ie m a żadnego sensow nego przeciw w skazania p o zbaw ienia ich stosow anego C A SE (M E T A -C A S E ). K onstrukcja takiego narzędzia jest o p a rta na: w spólnych zasobach danych początkow ych (k tó re dotychczas, ja k w spom niano, nie są w pełni w ykorzystane), w spólnych dla wielu profili zastosow ań algorytm ach, w spólnych d la narzędzi i zastosow ania algorytm ach (np. triangulacji, norm alizacji), w spólnych stru k tu rac h danych. W ydaje się, że dla takiego podejścia w ystarczy tylko nieco rozszerzyć wejścia d la zbieranych danych (lub niektórych ich cech), a rys. 5 m ożna będzie przekształcić na p ostać z aw artą w rys. 6. O becnie celem system u inform acyjnego nie jest zebranie d la potrzeb k ierow ania m aksym alnego zestaw u wszelkich danych, lecz sam o kiero w anie, o p a rte na wiedzy, a nie n a danych. D latego n a czoło będzie w ychodzić a lgorytm kierow ania, któ ry w yznaczy nieodłączny o d niego zestaw danych. O becnie jesteśm y św iadkam i standaryzacji w dziedzinie m etodologii p rojektow ania, a rch ite k tu ry C A SE oraz. w ytw orów C A S E pow stają cych podczas realizacji zastosow ań. T ak a standaryzacja św iadczy o dojrzałości m etodologicznej narzędzi, którym i się posługujem y, oraz daje gw arancję skutecznego ich stosow ania. Jed n a k w pew nych okolicz nościach dążenie d o nadm iernej standaryzacji m oże stanow ić ham ulec rozw oju m etodologii, narzędzi i system ów. Proces tw orzenia z astosow ań z w ykorzystaniem narzędzi, obrazujący zw ężanie się pola zastosow ań tych narzędzi, p o k a za n o na rysunku 5. DA NE W EJ ŚC IO WE R y s. 5. O b s z a r z a k re s k o w a n y o z n a c z a z ie m ię n ic z y ją In terp retacja tego rysunku m oże być następująca: d ane początkow e w prow adzane do procesu p ro jek to w an ia są nadm iarow e w stosunku do rzeczyw istych p o trze b narzędzia i m im o że zaw ierają wiele innych inform acji, to nie opuszczają granic o b szaru zajętego przez C A S E i nie przedostają się d o o b sz a ru ziem i niczyjej, tracą sw oją w artość inform acyjną o ra z są nic w ykorzystane. Przyczyna w ynika z tego, że CASE < > C A SE przy czym w nierów ności" lej stro n a lewa, to p u n k t widzenia narzędzia: C A S (oftw are)e, n ato m iast praw a, to p u n k t widzenia na całość: CA S(ystem s)e. ł> M echanizm to precyzyjnie o k re ślo n a p ro c e d u ra p o stę p o w an ia i to w tak im sto p n iu, a b y m ogła być p ro g ra m em In fo rm a ty k a n r elem entem C A SE. Ram y proponow anego podejścia Z akładam y, że należy stw orzyć system i m etodologię. System pow i nien realizow ać m etodologię, ta zaś - zapew nić realizację celów. Cele są w yznaczane otw arty m obszarem zastosow ań, któ ry np. m oże obejm o w ać systemy: kierow ania, organizacji, funkcjonalny, inform acyjny, techniczny, przestrzenny. W ielość i złożoność zagadnień (problem ów ) d eterm inuje z astosow a nie m etodologii ukierunkow anej n a w ielostronne w ykorzystanie k o m p u tera w całym procesie tw orzenia i realizacji w szystkich zagadnień. K onsekw entne stosow anie m etodologii przy w ykorzystaniu narzędzia kom puterow ego pow inno zapew nić integrację procesu tw orzenia, efek tów poszczególnych fa z a także końcow ych p ro d u k tó w, którym i oprócz 100% k o d u p ro g ra m u są rozw iązania innych problem ów - w szyst kich tych, k tó re w ynikają z danych początkow ych. Integrację danych i efektów m oże zapew nić tylko projektow anie na p odstaw ie centralnej encyklopedii, będącej składnicą wiedzy o pro jek to w an iu, o rozw iązyw a nych problem ach, o przebiegu procesu p ro jek to w a n ia, o efektach procesu tw orzenia zastosow ań. O znacza to, że ram y naszego podejścia są w yznaczane m ożliw ościam i centralnej encyklopedii o ra z konsekw en cjam i grom adzenia w niej całej potrzebnej wiedzy. Narzędzie K oncepcja narzędzia o nazwie F A C T O R akceptuje p rezentow aną powyżej strategię i m etodologię. N arzędzie to jest także częścią m eto d o logii. Innym i słowy, m etodologia realizuje strategię z p o m o cą FA C T O RA. Poszczególne p rogram y F A C T O RA są autonom iczne i m ogą sam oistnie funkcjonow ać w obrębie sw ojego przeznaczenia, jednakże 13

16 z uw zględnieniem następujących faktów : poszczególne g ru p y p ro g ram ó w m ożna łączyć w m oduły o uży tk o w ym znaczeniu, p ro g ram y i m oduły stanow ią podsystem y F A C T O R A, z F A C T O R A m ożna w yciąć system o innym przeznaczeniu, np. system p ro jek to w an ia organizacji. A rc h ite k tu ra F A C T O R A jest m odułow a; w yróżnić w niej m ożna: in te rfejsy : - podstaw ow y IP, - graficzny IG, - inteligentny II, e n c y k lo p e d ię : - baza danych projektow ych BDP. - baza m etod projektow ych BM P, - baza m etodyczna i norm atyw na projektow ania (B M in P ), b a zę w y n ik ó w p ro je k to w y c h B W P : - rap o rto w an ie, - analizy, - w arianty. P o w iązania tych kom p o n en tó w tw orzących arch itek tu rę F A C T O R A prezentuje rysunek 7. P L A N O W A N I E 1 ZARZĄDZANIE i P R O J E K T O W A N I E l K O N S T R U O W A N I E Rys. 7 T ak a a rch ite k tu ra sprzyja rozw ojow i system u F A C T O R przez roz wój poszczególnych m odułów. T reść m erytoryczna tych m odułów zależy od pojętności p ro jek tan tó w, n a to m iast m ożliw ość zastosow ania sam ego system u od spolegliwości użytkow ników. System F A C T O R jest p ró b ą im plem entacji naszego podejścia do rozw iązyw ania problem ów z w ykorzystaniem ko m p u tera. O tym, czy F A C T O R (stra te g ia -m eto d o lo g ia -n arz ęd z ie) lub system y jem u p o d o b ne będą pow szechnie stosow ane w praktyce, decyduje wiele czynników - niekoniecznie bezpośrednio zw iązanych z inform atyką i inżynierią inform acji. Już dziś jed n a k w iadom o, że problem y w ynikające z szyb kich przem ian system u gospodarczego będzie trzeba rozw iązyw ać niekonw encjonalnym i m etodam i, jeśli m ają one zostać rozw iązane w skończonym czasie. O tw iera to ogrom ne pole zastosow ań dla współczesnych rozw iązań inżynierii inform acji typu C A S E, w których z ak ład a się globalne podejście d o p roblem u i któ re ułatw iają o d n a j d ow anie istoty p roblem u oraz. autom atyzację działań. Poniew aż jesteś m y na początk u drogi, więc m ożem y o wielu rzeczach zadecydow ać, m.in. czy budow ać w łasne rozw iązania dosto so w an e do naszych realiów, ale z w ykorzystaniem tego co najlepsze u innych, czy też przejm ow ać od innych gotow e, ze wszystkim i tego konsekw encjam i. L IT E R A T U R A (1) v an A ssche F.: O n th e fu tu re o f C A S E tools, C A S E 89 (2J B ostrom B.T.: In fo rm a tio n System s D e v elo p m en t S u p p o rtin g M e th o d o lo g ie s W ith C o m p u terized T ools. C A S E '89 [3) N ielsen J.G.: C A S E in A ctio n : IE F a t N y k re d it. C A S E 90 [4] R o lla n d C.: O n th e fu tu re o f m odelling. C A S E '89. Wszystkich zainteresowanych nabyciem IN FO R M A TYKI prosimy o kontakt z redakcją ( ) lub Działem Handlowym SIG M Y ( ) - może my wysyłać egzemplarze za zaliczeniem pocztowym. Czytelnicy z terenu Warszawy mogą kupić poszczegól ne numery w Klubie SIGM Y przy ul. M azowieckiej 1 2, w księgarni PP D o m u Książki" przy ul. M okotow skiej 5 1/5 3 oraz w lokalu redakcji. Jednocześnie przypominamy, że najpewniejszą fo r mą otrzymywania INFORMATYKI jest prenumerata. 14 Identyfikowanie potrzeb informacyjnych ma istotne zna czenie dla racjonalności procesów zarządzania i decydujący wpływ na użyteczność system ów informacyjnych organiza cji gospodarczych. D latego w strukturze znanych, szczegó łow ych m etod projektowania system ów informacyjnych problematyka ta znajduje odbicie, co jednak najczęściej sprowadza się tylko do odnotow ania wagi problem u. U zna je się również, że badanie potrzeb informacyjnych jest tym ważniejszym problem em projektowym, im bardziej rozwią zania system ow e zmierzają w kierunku system ów wspom a gania decyzji, eksperckich, opartych na bazach wiedzy, sztucznej inteligencji i nowoczesnej technologii przetwarza nia. Problemy pojawiają się, gdy poszukuje się odpow iedzi na pytanie: jak badać potrzeby informacyjne; jest to pytanie 0 m etodę, techniki lub procedury, ale również o podstawy teoretyczne, a w tym w szczególności o instrumentarium term inologiczne (pojęciowe). Stan wiedzy w tym obszarze rzeczywistości, zarówno w sensie teoretycznym, jak i m eto dologicznym, jest niezadowalający. Poniżej przedstawiono główne problemy teoretyczne, w tym propozycję definicji podstaw ow ych zm iennych, um o żliwiających konstruowanie m odeli, oraz ogólne założenia m etodyki badania potrzeb informacyjnych. Rozw iązyw a nie tych problem ów jest in statu nascendi, a więc wymaga dyskusji. Niniejszy artykuł jest zatem udziałem w tej dysku sji i propozycją sposobu podejścia (zapewne jako jednego z wielu m ożliwych) do rozwiązania problemów. W śród wielu problem ów teoretycznych i m etodologicznych na czoło w ysuw a się zagadnienie in stru m en tariu m term inologicznego; jest to pewien język opisu potrzeby inform acyjnej, adekw atny d o tla, na k tórym te p otrzeb y będą opisyw ane, czyli d o m odeli system u z arząd za nia i system u inform acyjnego zarządzania. E lem enty tego in stru m e n ta rium są trak to w a n e ja k o zm ienne, za pom ocą k tó ry ch w spom niane m odelow anie będzie m ożliwe. W tym m iejscu przedstaw iam y niektóre, naszym zdaniem, podstaw ow e zm ienne. Problem zarządczy jako podstaw ow y punkt odniesie nia dla indentyfikacji potrzeb informacyjnych P otrzeby infom acyjne są zgłaszane przez a p a ra t zarządzający organi zacji gospodarczej. P ow stają one ja k o rezu ltat obserw acji przebiegu przeszłych i bieżących procesów sfery realnej i sfery z arząd zan ia oraz procesów zachodzących w otoczeniu organizacji, ja k rów nież ja k o p odstaw a antycypacji tych procesów. Ź ródłem zaspokojenia potrzeb inform acyjnych jest system inform acyjny organizacji. Jego stru k tu ra 1 funkcjonow anie, ja k rów nież h arm onijny (w spółbieżny d o z achodzą cych zm ian w organizacji i jej otoczeniu) rozw ój m ają decydujące znaczenie dla właściwego zaspokojenia tych potrzeb. W powyższym założeniu stw ierdza się w ystępow anie zw iązku przyczynow ego m iędzy zarządzaniem a po trzeb am i inform acyjnym i. I w tym m iejscu pojaw ia się pierw szy problem : czym w istocie rzeczy jest zarządzanie? W lite ratu rze [3, 6, 9, 10] pojęcie to jest przew ażnie utożsam iane z procesam i podejm ow ania decyzji. Z pow yższego podejścia w ynika, że celem in fo rm a ty k a S 991

17 E D W A R D K O LBUS Z In s ty tu t Cybernetyki Ekonomicznej i In fo rm a ty k i U n iw e rs y te t Szczeciński Problem y badania potrzeb inform acyjnych w systemach zarządzania zarządzania jest decydow anie. N ie p odejm ując dyskusji co d o słuszności takiego stw ierdzenia, należy jed n a k zgłosić zastrzeżenie, że takie ujęcie zarządzania oznacza, iż człow iek ja k o uczestnik organizacji i jedyny pod m io t d ziałania, uczestnicząc w p rocesach zarządzania nie m a innych potrzeb inform acyjnych, p oza tym i, k tó re są m u niezbędne d o podejm o w ania decyzji. C złow iek je d n a k oprócz działań decyzyjnych podejm uje niejako rów nolegle działania w sferze poznaw czej, których efektem jest n a g ro m a d zo n a w iedza, b ezpośrednio zw iązana ze stru k tu rą, funkcjono w aniem i rozw ojem organizacji. W dan y m p rzypadku w iedza ta m oże być w yko rzystana w innym czasie d o p odejm ow ania decyzji. P odkreśla nie tego faktu jest isto tn e z p u n k tu w idzenia b ad an ia potrzeb inform a cyjnych. W tej chwili m ożna określić, że będą to potrzeby decyzyjne i poznaw cze. Z pow yższych pow odów a u to r proponuje w łasną definicję pojęcia zarządzanie, k tó ra uw zględnia zgłoszone p o stu laty i pozwoli w dalszych rozw ażaniach sform alizow ać m odel p rocesu zarządzania ja k o głównego pu n k tu odniesienia dla indentyfikow ania p otrzeb inform acyjnych. Definicja jest następująca: Z arządzanie to tyle, co ro z w ią z y w a n ie p ro b le m ó w n a potykanych przez a p a ra t zarządzający organizacji gospodarczej w realizacji założo nych celów. P roblem y te pow stają w sferze realnej organizacji, jej system ie zarządzania i w otoczeniu tej organizacji. R ozw iązyw anie tych problem ów objaw ia się ja k o identyfikow anie, przygotow yw anie i w yko nyw anie zadań w ynikających z celów organizacji oraz podstaw ow ych funkcji zarząd zan ia, tj. p lanow ania, organizow ania, m otyw ow ania i kontroli. P roblem y pojaw iające się w procesach zarządzania, dla odróżnienia od innych problem ów (np. technicznych), będziem y nazy wać p ro b le m a m i z a rz ą d c z y m i. Problem em zarządczym będziem y nazyw ać w yodrębniony w określo nym celu z organizacji gospodarczej i (lub) jej otoczenia zbiór obiektów w raz z przysługującym i im cecham i oraz relacjam i. Z b ió r ten m a dla a p a ra tu zarządzającego określone znaczenie z uwagi n a stru k tu rę, funkcjonow anie lub rozw ój tej organizacji, a sam a p a ra t zarządzający podjął w sto su n k u d o niego zam iar po zn an ia, utrzym ania w stanie rów now agi lub d o k o n a n ia zm iany. M ożna stw ierdzić n astępującą zależność przyczynow o-skutkow ą: CELE O R G A N IZ A C JI,., CgeHCrujA) PR O BLEM Y ZARZADCZE,., (g e n e r u ją ) POTRZEBY m ip O R M A C Y J NE Z tej zależności w ynika założenie, że obszarem b ad an ia potrzeb inform acyjnych są w yodrębnione ze z bioru celów organizacji problem y zarządcze. W arunkiem rozw iązania dow olnego problem u zarządczego jest posiadanie m etody postępow ania, w ybranej ze zbioru m etod m ożliwych, o ra z z bioru inform acji adekw atnego dla w ybranej m etody, a w ybranego ze z bioru w szystkich inform acji, jakim i dysponuje o rg a n i zacja gospodarcza. Pom ijając w tym m iejscu problem m etody p o stę p o w ania, dochodzim y d o kolejnej, kluczow ej z p u n k tu w idzenia badania p otrzeb inform acyjnych kategorii - d o kategorii inform acji. teoria ilościow a [7], k tó ra zajm uje się badaniem zjawisk inform acyjnych w aspekcie w ykryw ania w nich zm ian stopnia nieokreśloności, w zależ ności od stanów w yróżnionych badanego układu. Podstaw ow ym i kategoriam i tej teorii są: e n tro p ia i praw dopodobieństw o. D rugą jest teoria jakościow a, ja k dotychczas nie w pełni sprecyzow ana, której obszarem zainteresow ania jest b ad an ie i w yjaśnianie w łasności in fo rm a cji w aspekcie użytkow ym. W teorii tej pojęcie inform acji jest k ojarzone z takim i określeniam i, ja k : nazwa treści zaczerpniętej ze świata zew nętrz nego [8]; wszelkie wiadomości o procesach i stanach dowolnej natury [2]; informacja to znaczenie (tre ść ), ja k ie p rzy zastosowaniu odpowiednich konwencji przyporządkow uje się danym [4], Interesującym kierunkiem b ad ań w ram ach teorii jakościow ej jest podejście infologicznc. zapoczątkow ane przez B. S undgrena i B. L angeforsa w latach pięćdziesiątych [1]. W ujęciu tym w yodrębniono dw a pojęcia inform acji: infologiczne i datalogiczne. Inform acje w sensie infologicznym to znaczenie, jak ie n adaje się danym przy uw zględnieniu czynników psychosocjologicznych, językow ych i sem antycznych. Z n a czenie inform acji (sens i istotność) jest w tym ujęciu ściśle zw iązane z o sobą jej tw órcy lub odbiorcy. Stąd stw ierdzenie, że każda informacja je s t czyjąś informacją [I]. Z tych m.in. powodów' projektow anie infołogicznych system ów inform acyjnych jest niem ożliwe. D rugim ujęciem jest datalogiczna interpretacja inform acji. Z ak ład a się w niej odpersonifikow anie inform acji, a ja k o jej ź ródło uznaje się dane, pod w arunkiem d obierania ich w edług układu: obiekt, cecha lub relacja, czas. T aki układ stanow i m inim um, aby uznać zebrane w nim d ane ja k o źródło inform acji. Przejście z tego u k ład u d o pojęcia inform acji w sensie infologicznym w ym aga procesu interpretacji i w nioskow ania. W obec niepokonyw alnych, ja k dotychczas, trudności w nad aw an iu znaczenia inform acjom w sensie infologicznym, w dalszych rozw ażaniach przyjęto datalogiczną interpretację pojęcia inform acji. M ożna jednocześnie założyć, że jednym z celów b a d an ia potrzeb inform acyjnych jest m inim alizow anie rozbieżności m iędzy infologicznym a datałogicznym znaczeniem inform acji. Problem modelu opisu potrzeby informacyjnej Kluczow ym zagadnieniem w rozw iązyw aniu p roblem ów zarządczych jest pozyskiw anie inform acji o tych problem ach, inform acji w artościu jących te problem y ja k o takie, a także o przew idyw alnych sk u tk ach w szerokim kontekście system u działania. B rak tych inform acji określa poziom niew iedzy o danym problem ie zarządczym i jeg o konsekw en cjach, szerzej o w ybranym fragm encie o b iek tu kierow anego. Potrzebę inform acyjną m ożna więc zdefiniow ać ja k o p o stu lat kierow any d o system u inform acyjnego organizacji gospodarczej w celu zrów now aże nia pew nego poziom u niewiedzy, Problem interpretacji pojęcia informacja Z przytoczonej definicji m ożna w yw nioskow ać, że podstaw ow ym i składnikam i stru k tu ry potrzeby inform acyjnej są: p odm iot zgłaszający potrzebę, przedm iot, czyli definicja p roblem u zarządczego przedstaw iona w kategoriach obiektów, cech, relacji i czasu, zbiór m ożliwych sposobów rozw iązania problem u, pożądany term in zaspokojenia potrzeby, postulow ane cechy poszukiw anych inform acji. W teorii inform acji istnieje w zasadzie zgodność co d o tego, że inform acja jest pojęciem pierw otnym, a więc niedefiniow ałnym w sensie norm atyw nym. Są w zasadzie dwie teorie inform acji. Pierw sza to tzw. M ożna stw ierdzić, że w ykorzystując pow yższą listę składników, w procesach b a d an ia potrzeb i projek to w an ia sposobów ich zaspokoje nia, określony zb ió r p otrzeb inform acyjnych m ożna strukturalizow ać In fo rm a ty k a nr

18 w edług różnych kryteriów, tzn. w yznaczać (sensow nie) relacje między składnikam i. R ezultatem b a d an ia p otrzeb inform acyjnych jest p o stu lo w any z b ió r inform acji, o k tórym m ożna stw ierdzić, że jest użyteczny dla rozw iązania danego p roblem u zarządczego. Jeśli tego stw ierdzić nie m ożna, problem zarządczy w ym aga przeform ulow ania. i Z p u n k tu w idzenia projek to w an ia system ów inform acyjnych zarzą dzan ia, b ad an ie p o trz e b inform acyjnych należy rozpatryw ać ja k o dw a niezależne procesy: badanie p o trze b inform acyjnych w ykonyw ane instytucjonalnie przez odpow iednie służby organizacji gospodarczej lub pod m io ty zew nętrzne, m ające na celu określenie kierunków rozw oju system u inform acyjnego, w tym jeg o zaw artości inform acyjnej; jest to działanie w stosunku do k o nstytuującego system u inform acyjnego; b ad an ie p o trz e b inform acyjnych w ykonyw ane przez a p a ra t zarzą dzający organizacji gospodarczej na bieżąco, polegające n a poszukiw a niu inform acji użytecznej w rozw iązyw aniu pojaw iających się p roble m ów zarządczych; źródłem pozyskiw ania inform acji są zasoby funkcjo nującego system u inform acyjnego; w szczególnym p rzy p ad k u procesy te m ogą generow ać potrzebę zm ian w stru k tu rze tego system u. Oczywiście w sensie organizacyjnym procesy te nie dadzą się tak dychotom icznie rozdzielić. M odel opisu potrzeby inform acyjnej pow inien m.in. umożliwiać: szczegółow e identyfikow anie potrzeby na poziom ie form uły o b ie k t-cechy-relacje, sform alizow anie opisu w celu uzyskania odpow iedniej precyzji (jednoznaczności) o ra z m ożliw ości kom puterow ego w spom agania p ro cesów analizy, dochodzenie do ostatecznej definicji potrzeby w dro d ze p ro to ty p o w ania na m akiecie stru k tu ry : problem z a rz ąd c zy -d a n e -z a w a rto ść in form acyjna. W ynika stąd, że będzie tu chodzić o dw a wzajem nie się uzupełniające m odele opisu, stosow nie d o dw óch głów nych faz b a d an ia potrzeby, a m ianow icie: fazy preparacji potrzeb (problem zarząd czy -d an e) i fazy strukturalizacji (d an e-z aw arto ść inform acyjna). Efektem fazy p re p a ra cji jest m odel opisow y p otrzeb inform acyjnych, zaś fazy następnej - m odel stru k tu raln y. K oncepcja m odelu opisow ego sprow adza się d o następujących podstaw ow ych założeń: opis potrzeby m a c h a ra k te r dw uw ym iarow ej tablicy, której w ek to ra mi są problem y zarządcze i użytkow nicy inform acji, problem y zarządcze m ogą być definiow ane na różnym poziom ie ogólności, m ogą być łączone w grupy (kategorie) i tw orzyć stru k tu rę hierarchiczną, pojęcie użytkow nika trak tu je się rów nież ja k o z b ió r wielu użytkow ni ków, generujących potrzeby w obszarze tego sam ego p roblem u z arz ąd czego, 0 zaw artość inform acyjna potrzeby jest określana przez nazwę danej, przypisane jej cechy i relacje o ra z czas. M odel stru k tu raln y potrzeby inform acyjnej pow inien um ożliw ić sw obodne przekształcenie w ycinka system u inform acyjnego w idzianego przez użytkow nika poprzez pryzm at potrzeby, na poziom stru k tu ry logicznej i fizycznej bazy danych. P o stu lat ten jest pew nym uproszcze niem, zakłada bow iem, że każda p o trze b a m oże być zasp o k o jo n a przez zaw artość inform acyjną baz danych. W arunkiem spełnienia w ym ienionych założeń jest nadanie m odelow i opisu potrzeby dw óch podstaw ow ych atrybutów : dokład n eg o zdefiniow ania stru k tu ry opisu potrzeby, sform alizow ania języka opisu. W stru k tu rze potrzeby należy wym ienić następujące podstaw ow e składniki: iden ty fik ato r potrzeby (podm iot, przedm iot, typ itp.), postulow ane cechy, relacje, a w tym: miejsce potrzeb y w ogólnej stru k tu rze p otrzeb danego system u, - ź ródło zaspokojenia potrzeby, treść, czyli d a n e m ające zaspokoić d an ą potrzebę. 16 Założenia m etodyki badania potrzeb informacyjnych Ja k o składow e m etodyki b a d an ia p o trze b inform acyjnych uznaje się: założenia teoretyczne i m etodologiczne, których zarys przedstaw io n o powyżej, stru k tu rę procesu analizy, m etody, techniki i p rocedury analizy, narzędzia k om puterow ego w spom agania. N ależy stw ierdzić istnienie trzech istotnych czynników, w aru n k u ją cych stru k tu rę procesu b a d an ia p o trzeb inform acyjnych. Są nimi: - problem zarządczy, generujący o kreśloną potrzebę. - sam a p o trzeb a, ro zu m ian a ja k o intencje p o zn an ia lub oddziaływ ania na problem z arząd czy,, - inform acje m ogące zaspokoić tę potrzebę. O gólnie stru k tu rę procesu b ad an ia potrzeb m ożna więc zdefiniow ać następująco: ID E N T Y FIK A C JA - A N A LIZA - SYNTEZA - OCENA Pow yższa form uła stanow i podstaw ę d o sform ułow ania stru k tu ry procesu b a d an ia p otrzeb, trak to w an ej ja k o składnik m etodyki. R ozw i jają c tę form ułę, w stru k tu rze p rocesu b ad an ia p o trze b m ożna w yodręb nić następujące cztery fazy, dające podzielić się n a sekw encje działań elem entarnych. Id e n ty fik o w a n ie p ro b le m u z a rz ą d c z e g o. W tej fazie m ożna wy m ienić w stępnie następujące działania elem entarne: - opis problem u zarządczego inicjującego potrzebę, - definicja celów, funkcji, algorytm ów itp.. definicja użytkow ników, - definicja p ożądanych a try b u tó w i relacji, - upo rząd k o w an ie opisu zgodnie z w ym aganiam i m odelu. O p ra c o w a n ie m o d e lu o p iso w e g o. D o podstaw ow ych zadań tej fazy m ożna zaliczyć: - p orządkow anie i opis identyfikatora potrzeby, - p orządkow anie i opis a try b u tó w i relacji, - opracow anie listy danych zaspokajających potrzebę. Pow yższe działania są odnoszone d o każdej w yodrębnionej potrzeby, ja k rów nież d o g ru p (kategorii) potrzeb. O m aw iany opis jest w ykony w any na poziom ie języka użytkow nika, co m a zapew nić odpow iedni poziom izom orfizm u m iędzy m odelem a intencjam i użytkow nika. O p ra c o w a n ie m o d e lu s tru k tu ra ln e g o. D o podstaw ow ych zadań tej fazy zalicza się: - przekształcenie m odelu opisow ego w m odel stru k tu raln y, z użyciem odpow iedniego języka algorytm icznego, - przekształcenie m odelu stru k tu raln eg o w m odel zaw artości in fo rm a cyjnej kom u n ik atu, - przekształcenie m odelu stru k tu raln eg o w odpow iednie relacje o d n o szone d o baz danych system u, - opracow anie w ym agań dla k o m u n ik a tu o ra z baz danych. O statnie trzy d ziałania są istotne ze względu na fakt, że proces badania p o trzeb inform acyjnych tra k tu je się ja k o elem ent procesu pro jek to w a nia system u inform acyjnego. W e ry fik a c ja ta m a na celu spraw dzenie osiągniętych rezultatów z intencjam i użytkow ników, w tym ocenę: - zgodności m odelu opisow ego z intencjam i użytkow nika, - zgodności m odelu opisow ego i stru k tu raln eg o, - realizow alności m odelu stru k tu raln eg o, zwłaszcza w kontekście za w artości inform acyjnej baz danych. M etody, techniki i p rocedury b a d an ia p otrzeb inform acyjnych pow inny um ożliw iać skuteczną realizację poszczególnych działań skła dających się na proces b a d an ia. N a w ybór m etody działania m ają wpływ: rodzaj p roblem u zarządczego o ra z stan wiedzy użytkow nika o danym problem ie. W tym zakresie m ożna w yróżnić dw ie typow e sytuacje: pełna definiow alność p roblem u zarządczego i w ynikająca stąd m ożliw ość pełnego określenia p otrzeby inform acyjnej przez zdefiniow a nie zbioru danych zaspokajających d a n ą potrzebę, częściow a definiow alność p roblem u zarządczego; w iedza użytkow ni In fo rm a ty k a

19 ka o d any m p roblem ie jest nieprecyzyjna, a więc potrzeb a inform acyjna m oże być zdefiniow ana hipotetycznie. M etodam i właściw ym i dla pierwszej grupy problem ów będą m etody o p arte na logice dedukcji (algorytm iczne m etody analizy'). W drugiej grupie problem ów właściwe będą m etody o p a rte n a logice indukcji, której podstaw ow ym i składow ym i są: poszukiw anie zbioru rozw iązań m ożliw ych o ra z procesy uznaw ania, tzn. oceny i w yboru. M ogą to być m.in. m etody heurystycznego p rototypow ania. to organizacja + informatyka SIM PLE to największy w Polsce Sp. z o.o. Software H ouse Oferujemy wszystkie dostępne na rynkach zachodnich pakiety oprog ramowania licencjonowanego po bardzo niskich cenach. I tak np.: M ic ro s o ft Problem kom puterow ego wspomagania Quick C wersja 2.0-1,5 min zl Windows wersja 3.0-2,5 min zl N a zakończenie rozw ażań na tem at m etodyki b a d an ia potrzeb inform acyjnych w a rto przedstaw ić w ym agania i ogólne założenia o p ro g ram o w an ia w spom agającego. System w spom agający powinien spełniać następujące w ym agania: być elem entem szerszego" system u, tzn. system u w spom agania projektow ania system ów inform acyjnych, um ożliw iać bezproblem ow e przejście z fazy b ad an ia p otrzeb do projektow ania stru k tu ry inform acyjnej, zapew niać przyjazny dialog an ality k a i użytkow nika z kom puterem, zwłaszcza w fazach identyfikow ania i budow y m odelu opisow ego, zapew niać a u to m aty czn ą konw ersję m odelu opisow ego w postać m odelu stru k tu raln eg o, zapew niać a u to m aty czn ą konw ersję m odelu stru k tu raln eg o w m odel zaw artości inform acyjnej kom unikatów, zapew niać au to m a ty c zn ą konw ersję m odelu stru k tu raln eg o w m odel relacji z bazam i danych system u, zapew niać auto m aty czn e ak tualizow anie zbiorów system u w spom a gającego w p rz y p ad k u w prow adzania zm ian, niezależnie od miejsca w prow adzenia zm iany. U w zględniając pow yższe w ym agania, ogólną koncepcję budow y system u kom puterow ego w spom agania b ad an ia p otrzeb inform acyj nych, m ożna przedstaw ić ja k niżej. System korzysta z trzech baz danych: b a z y n o rm a ty w ó w, na k tó rą sk ładają się m.in. różnego rodzaju słow niki, np.: - problem ów zarządczych, - użytkow ników, - funkcji, - typów, - danych, - atry b u tó w, - słow nik relacji; b a z y m e to d, n a k tó rą sk ładają się opisy algorytm ów i tow arzyszą cych im danych stałych, techniki i szczegółowe procedury b adania potrzeb inform acyjnych; b a z y w y n ik ó w, zaw ierającej cztery zbiory: - m odeli opisow ych, - m odeli stru k tu raln y ch, - zaw artości inform acyjnej kom unikatów, - m odeli relacji z bazam i danych system u. - G łów nym i m odułam i funkcjonalnym i będą: sprzęg obsługujący dialog użytkow nika z kom puterem, a n aliza to r obsługujący fazę identyfikacji, g en era to r m odeli opisow ych, g en erato r m odeli stru k tu raln y ch, w eryfikator. W części dotyczącej sprzęgu o ra z obsługi bazy danych system u kom puterow ego w spom agania b a d an ia potrzeb inform acyjnych, zary sow ane w ym agania spełnia system F acto r. L IT E R A T U R A [1] Flakiew icz W.: In fo rm acy jn e system y z a rz ą d z a n ia. W arszaw a 1990 [2] G lu sz k o w W.: W stęp d o cyb ern ety k i. W a rsz a w a ] G ościński J.: E lem enty cy b ern ety k i w z a rz ą d z a n iu. W arszaw a 1969 {4] In fo rm a ty k a w z a rz ą d z a n iu. T. W ierzbicki IM. W arszaw a ] K o lb u sz E.: B a danie p o trz e b in fo rm acy jn y ch w sy stem ach z a rz ą d z a n ia zary s m eto d y k i. I n fo g r y f 90. Szczecin 1990 ]6] K rz yżanow ski L.: P o d staw y nau k i zarz ą d z a n ia. W arszaw a 1985 [7] S h a n n o n C.E., W eaver W.: T h e m ath e m a tic a l T h e o ry o f C o m m u n ic a tio n. N ew Y o rk 1949 [8] W iener N.: C y b e rn e ty k a i społeczeń stw o. W arszaw a 1961 [9] Z aw iślak A.M.: Szkice o z a rz ą d z a n iu. W arszaw a 1975 [10] Z ieleniew ski J.: O rg a n iz a c ja i z a rząd zan ie. W arszaw a In fo rm a ty k a nr B o rla n d In te rn a tio n a l Turbo PASCAL wersja 6.0 Professional -- 3,9 min zl Turbo C wersja 3.0 Professional - 3,9 min zl P e te r N o r to n C o m p u tin g N orton Com m ander wersja 3.0-2,1 min zl N orton Utilities wersja 5.0-2,5 min zl N a n tu c k e t Clipper wersja 5.0-7,5 min zl Pełny katalog oprogram owania (aktualizowany co miesiąc) oferujemy w cenie 50 tys. zl lub udostępniamy w siedzibie firmy. Realizujemy każde zamówienie w terminie do trzech tygodni. Oferujemy poza tym własne oprogram owanie użytkowe przedsię biorstw, przeznaczone do pracy w sieci firmy Novell, opracowane na podstawie oryginalnej bazy danych SBase, nowoczesne narzędzia - język C, pakiet dialogu Vermont Views. Zapewniamy szkolenie i wersje źródłowe oprogramowania. Pamiętaj: Simple to dobry business! SIM PLE Sp. z o.o Warszawa ul. Karpacka 14 c Zakład Informatyki ul. Karpacka 12 : faks: SO IS4/9I W skazówki dla Autorów N adsyłane a rtykuły nie m ogą być publikowane lub przeznaczone do opublikowania w innych czasopismach. M ateriał oprócz tekstu zasadniczego powinien zawierać: k ró tk i życiorys zawodowy A utora i jeg o zdjęcie, w ykaz literatury, tabele, m ateriał ilustracyjny ( rysunki, zdjęcia czarno-białe, w ydruki) dołączo n y do artykułu (nie wklejać m ateriału w te k st), podpisy p o d ilustracje. N a osobnej stronie prosim y podać tytu ł naukow y, imię i nazw isko, nazwę zakładu pracy, adres dom ow y (koniecznie!), numer telefonu oraz informację, ja k ą drogą przekazać honorarium - kasa W ydawnictwa, poczta, bank. T ekst a rtykułu prosim y dostarczyć w fo rm ie m aszynopisu lub wydruku kom puterowego (pisany jednostronnie, z podw ójnym odstępem - bardzo ważne! - czyli 30 wierszy na stronie i 60 znaków» wierszu). W ykaz literatury tt' porządku alfabetycznym. Tabele - każda na osobnej stronie - pow inny być ponumerowane, opatrzone tytułem oraz ściśle związane z tekstem (zaznaczone miejsce tabeli vr tekście). R ysunki - winny być czytelne ( zaznaczyć ich miejsce w tekście), m ogą być w ykonane ołówkiem. Zdjęcia - czarno-białe, kontrastow e, na błyszczącym papierze. W ydruki - czytelne, kontrastow e, w ykonane na białym papierze. Format - m aksym alnie 18 cm u- podstawie. K ażde pierwsze słowo opisu rysunków powinno być pisane dużą literą. Podpisy p o d ilustracje pow inny być napisane na oddzielnej stronie, oprócz kolejnego numeru powinny zawierać ty tu ł (rysunku, zdjęcia, w ydruku) i eir. legendę dotyczącą poszczególnych elem entów. A utor opublikowanego te IN F O R M A T Y C E a rtykułu otrzym uje hono rarium i bezpłatny egzem plarz okazowy. M ateriałów nie zam ówionych redakcja nie zwraca. 17

20 Produkty sieciowe LAN i WAN Gateway communications, inc. ASCII Terminal G/Ethernet LAN G/Async II Gateway IBM Mainframe Async Services X.25 Value-Added Networks X.25 Services G/Remote PC G/EtherTwist LAN G/Remote Bridge BEZKONKURENCYJNE PRODUKTY SIECI KOMPUTEROW YCH NAGRADZANE PRZEZ: PC M AG AZIN E, LAN M AGAZIN E, INFO WORLD OFERUJE AUTORYZOWANY DYSTRYBUTOR: r^ in R n n R P.W.P.T. MIKROB SP. Z O.O LUBLIN, UL. ZANA 38 BLOK C, VIII p. T E L (0-81) FAX , TLX MIKRO PL N a ż y czen ie w ysyłam y katalog produktów. Atrakcyjny p rogram w sp ó łp racy d la d e aleró w. 18 In fo rm a ty k a 8 991

21 M A R IA N N IE D Ź W IE D Z IM SKI Katedra In fo rm a ty k i U n iw e rs y te t Łódzki Skąd brać pieniądze na in w estycje inform atyczne? Pytanie zawarte w tytule często stawiane jest przez infor matyków w przedsiębiorstwach. Znaleźli się oni bowiem ostatnio w zupełnie innych warunkach finansowania swoich zamierzeń. D aw ne zasady finansowania inwestycji informa tycznych m.in. przez wykorzystanie funduszy celowych, grom adzonych na szczeblu branży czy resortu - w nowych warunkach gospodarow ania przestały istnieć. W praktyce jedynym obecnie źródłem finansowania inwestycji informa tycznych w przedsiębiorstwach są ich własne fundusze. N ie jest to jednak źródło łatwo dostępne, gdyż sytuacja finanso wa przedsiębiorstw jest na ogól trudna, a przy tym o ograni czone środki inwestycyjne konkurują ze sobą różnorodne zamierzenia inwestycyjne. A by w takich warunkach uzys kać środki na inwestycje inform atyczne, trzeba wykazać ich wysoką efektywność. Celem niniejszego artykułu jest krót kie zaprezentowanie pewnej procedury udowodnienia efek tywności informatyzacji w sferze zarządzania. M a on umoż liwić uświadom ienie decydentom, iż inwestowanie w infor matykę m oże być w określonych przypadkach bardzo zyskowne. R eform a gospodarcza aw ansow ała przedsiębiorstw o, będące p o przednio je d n o stk ą realizującą określone z ad an ia rzeczowe, do rangi m ikrosystem u ekonom icznego. Stw arza to z kolei konieczność innego spojrzenia na kom puteryzację. N ie należałoby jej obecnie trak to w ać wyłącznie ja k o czynnika uspraw niającego proces przetw arzania d a nych, ale szerzej - ja k o czynnik w zrostu efektyw ności działania przedsiębiorstw a. Pow staje zatem pytanie - w jakich w arunkach i w ja k im zakresie system inform atyczny zarządzania m oże w pływ ać n a ekonom izację działalności przedsiębiorstw a? T radycyjnie d o pro b lem u efektyw ności zastosow ań inform atyki po d ch o d zo n o dość optym istycznie, co w iązało się z pow szechnym i m echanicznym jej utożsam ianiem z postępem i now oczesnością. W wielu w ypadkach d okonyw ane oceny efektyw ności m iały wyłącznie c h a ra k te r form alny, u zasadniający celow ość w ydatkow ania środków, któ re i tak na ten cel zostały z góry przeznaczone. N ależy dodać, że przedsiębiorstw o nie było p o przednio jedynym decydentem w spraw ach rozw oju stosow anej u siebie inform atyki. W iele decyzji podejm ow ały w yspecjalizow ane jed n o stk i branżow e i resortow e, któ re w obsługiw anych przez siebie przedsiębiorstw ach realizow ały w łasne zam ierzenia inform atyczne. N iektórym przedsięw zięciom nada- w ano naw et c h a ra k te r obligatoryjny, zobow iązując przedsiębiorstw o d o d o k o n a n ia określonych w drożeń. Cele takich w drożeń byty oczywiś cie zw iązane nie tyle z zaspokajaniem potrzeb d an eg o przedsiębiorstw a, ile z zaspokajaniem p otrzeb inform acyjnych kierow nictw a branży czy resortu. N ależy także zw rócić uwagę n a to, iż w p oprzednich w arunkach w ystępow ała isto tn a bariera m etodologiczna w b ad an iu efektyw ności ekonom icznej system ów inform atycznych z arządzania. B udżetow y c h a ra k te r gosp o d ark i pociągał bow iem za sobą lim itow anie środków na określone cele. Pow odow ało to m.in. niem ożność jed n ak o w eg o tra k to w ania poszczególnych gru p kosztów. Inaczej m ów iąc, d la kierow nictw a instytucji w drażającej system złotów ka w ydatkow ana - przykładow o - na zak u p sprzętu kom puterow ego nie rów nała się złotów ce w y d at kow anej n a fundusz plac, zak u p m ateriałów, zak u p usług itd. W związ ku z tym analiza efektyw ności, w ym agająca sum arycznego ujm ow ania wszystkich kosztów, była w ów czesnych w aru n k ach zabiegiem sztucz nym i m ało przekonującym. W now ych w arunkach należałoby d o spraw y podejść w now y sposób. Sądzę, że p unktem wyjścia pow inna być refleksja nad czynnikam i determ inującym i efektyw ność działania przedsiębiorstw a w ogóle i m iej scem, które w śród nich zajm uje inform acja. Sensow ność przyjęcia tak szerokiej perspektyw y w spojrzeniu na problem efektyw ności in fo rm a tyzacji w ynika z tego, iż ostatecznym celem w d rażan ia inform atyki w przedsiębiorstw ie jest w łaśnie w zrost efektyw ności działania tegoż przedsiębiorstw a ja k o całości o ra z z tego, żc efektyw ność ta jest osiągana w sferze działań realnych, a nie w sferze p rzetw arzania danych. C hodzi o to, aby p roblem inform acji ujrzeć we w łaściwych p ro porcjach w sto su n k u d o innych problem ów przedsiębiorstw a, aby go docenić, ale jednocześnie nie przecenić. N ależy bowiem podkreślić, iż niespraw ność system u inform acyjnego stanow i jeden z wielu czynników d e te rm in u ją cych efektyw ność działania przedsiębiorstw a i d opiero całościow e rozpoznanie b a rie r efektyw ności m oże w sp o só b obiektyw ny ukazać jeg o znaczenie. R easum ując poglądy przedstaw ione w różnych pozycjach literatury oraz w łasne przem yślenia m ożna stw ierdzić, że efektyw ność działania przedsiębiorstw a je st d eterm inow ana przez następujące czynniki, u k a zane w schem acie (p a trz s. 20). W yjściowym i czynnikam i determ inującym i efektyw ność działania przedsiębiorstw a są w arunki ograniczające, zw iązane ze specyfiką danego przedsiębiorstw a ja k o system u produkcyjnego: branża, stoso w ana technologia, now oczesność śro d k ó w p rodukcji itp. D ruga g ru p a czynników ograniczających w ynika z szeroko ro zu m ia nego stan u otoczenia przedsiębiorstw a. D o takich w aru n k ó w m ożna obecnie w naszym k raju zaliczyć: trudności ze zbytem w yrobów gotow ych, trudności płatnicze i inne. D r h ab. M a ria n N 1 E D Ź W 1 E D Z IŃ S K I u k ończył w 1972 r. s tu d ia ek o n o m ic z n e w U niw ersytecie Ł ó d zk im. O d u k o ń c z en ia s tu d ió w d o chw ili obecnej p racu je ja k o nauczyciel ak ad em ick i w K a te d rz e In fo rm a ty k i, W ydziału E k o n o m iczn o -S o cjo lo g icz T rzecia g ru p a czynników ograniczających je s t zw iązana z realizow a nym w państw ie m odelem g ospodarow ania. Przy m odelu p aram etry cz nym, któ ry jest obecnie w drażany, należałoby d o tej g rupy w arunków zaliczyć: ceny urzędow e, p o d a tk i, oprocentow anie kredytów itp. nego U n iw ersy tetu Ł ó d zk ieg o. W 1980 r. o b ro n ił p rac ę d o k to rs k ą p.t. R a c jo n a liz a c ja p ro cesó w pery feryjnych w sy stem ach a u to m a ty c z n e g o p rze tw a rz a nia d a n y c h, a w 1989 r. u zyskał sto p ień d o k to ra h ab ilito w an e g o. P ra ca h a b ilita c y jn a p t. O c e n a z a m ierzeń in fo rm aty zacy jn y ch przedsiębiorstw a (o- W szystkie ww. czynniki pozostają poza k o n tro lą decydentów w przedsiębiorstw ie. S tąd określiłem je ja k o c z y n n ik i o g ra n ic z a ją c e, tj. w yznaczające z góry osiągalny poziom efektyw ności działania przedsię biorstw a. p u b lik o w an a p rzez P W E w ram a c h serii In fo rm a ty k a w p rak ty c e ) była p lo n em w ieloletnich stu d ió w nad p ro b le m aty k ą w z a rz ą d z a n iu. In fo rm a ty k a nr efektyw ności in fo rm aty zacji Z kolei spraw ność system u zarządzania jest w yznaczana przez trzy następujące czynniki: poziom m otyw acji, poziom kom petencji oraz spraw ność system u inform acyjnego. 19

22 E fektyw ność d z i e l e n i a p r z «d s ię b io r ę t w a P o z ie» E o ty w a c ji P o z io n k o m p e te n c ji Sprawność eyatejnu in fo rm a cy jn eg o C zynniki organizacyjne determ inują spraw ność k an ałó w inform acyj nych w tym sensie, że n iektóre rozw iązania o rganizacyjne w przedsiębio rstwie m o g ą w pływ ać n a korzyść lub na niekorzyść tego system u. Przykładow o, sm ukła, wieloszczeblow a stru k tu ra organizacyjna m oże być przyczyną znacznych opóźnień i zniekształceń w przekazyw aniu inform acji zainteresow anym decydentom. O późnienia m ogą w tym w ypadku w ynikać z nadm iernie w ydłużonej drogi przepływ u o ra z zbyt dużej liczby p u n k tó w zatrzym ania inform acji, co jest zw iązane z pew nym b iurokratycznym rytuałem, nie zawsze uzasadnionym m erytorycz nie, np. o patryw anie d o k u m en tó w w ielom a podpisam i, stem plam i, dekretacjam i itp. N a to m ia st zniekształcenia treściow e m ogą mieć swoje źródło w niewłaściwej redukcji inform acji (selekcji, agregacji itp.), dokonyw anej w poszczególnych k o m ó rk ac h organizacyjnych przedsię biorstw a. W spom niana redukcja inform acji jest koniecznością w w a runkach pionow o rozbudow anych centralistycznych system ów zarzą dzania. Trzecią d eterm in an tą drożności k anałów inform acyjnych są czynniki techniczne: ja k o ść używ anego w organizacji języka o ra z jak o ść in stru m entalizacji k anałów inform acyjnych. J ę zy k a in a tr u a e n ta liz a c ji G łó w n e d e te r m in a n ty e fe k ty w n o ś c i d z ia ła n ia p rz e d s ię b io rs tw a Poziom m otyw acji determ inuje spraw ność system u zarządzania w tym sensie, iż pierw otnym w arunkiem racjonalnych decyzji jest chęć ich podejm ow ania. Isto tn ą spraw ą jest zatem stw orzenie w przedsiębior stwie system u m otyw acyjnego w sensie najbardziej ogólnym, który pow odow ałby utożsam ienie się celów indyw idualnych pracow ników z celam i system u ekonom icznego, jak im jest przedsiębiorstw o. R eform a gospodarcza i w ynikająca z niej ekonom izacja działalności przedsię biorstw stw arza przesłanki dla bud o w an ia takich k oherentnych syste mów' m otyw acyjnych. Poziom kom petencji determ inuje spraw ność system ów zarządzania w tym sensie, żc niezbędnym w arunkiem podejm ow ania racjonalnych decyzji je st posiadanie przez decydentów odpow iednich uzdolnień i um iejętności. Spraw ność system u inform acyjnego determ inuje spraw ność system u zarządzania w tym sensie, że określa o n a wielkość luki inform acyjnej w procesie decyzyjnym. Spraw ność system u inform acyjnego je st funkcją dw óch czynników : dostępności źródeł inform acji oraz spraw ności kanałów inform acyjnych. Problem dostępności źródeł inform acji wiąże się z niem ożnością po zyskania określonych danych, spow odow aną b ą d ź przyczynam i m etodologicznym i, b ądź też św iadom ym utajnianiem niektórych infor m acji. Brak precyzyjnych i łatw ych w użyciu m etod p o m ia ru zjawisk socjo- i psychologicznych je st typow ym przykładem m etodologicznych ograniczeń w dostępności inform acji. N ato m iast przykładem o g ran i czeń w dostępności inform acji wynikłych ze św iadom ej polityki m ogą być zjaw iska u tajn ian ia wielu inform acji przed k o n k u re n ta m i, m.in. cen w h a n d lu zagranicznym. Bariera dostępności źródeł inform acji stanow i obiektyw ne ograniczenie spraw ności system u inform acyjnego w przed siębiorstw ie. Spraw ność k anałów inform acyjnych z kolei je st determ i n o w an a przez trzy grupy czynników : czynniki intencjonalne, org an iza cyjne oraz techniczne. C zynniki intencjonalne należy rozum ieć ja k o ograniczenie spraw noś ci kan ałó w inform acyjnych, m ające swe ź ródło w intencjach określo nych p racow ników. N a różnych szczeblach zarządzania m ogą w ystępo w ać p rzypadki celowego w prow adzania w błąd decydentów poprzez św iadom e zniekształcanie przekazyw anej inform acji o pew nych zjaw is kach. Przyczyny w ystępow ania intencjonalnych szum ów w kan ałach inform acyjnych m ogą być bardzo złożone. N ależy do nich zaliczyć przede w szystkim : obow iązujący w przedsiębiorstw ie system nagród i k ar, system oceny i aw ansow ania pracow ników, konflikty in terp erso nalne, istnienie w zajem nie k o nkurujących ze so b ą g ru p nieform alnych itp. 20 Jak o ść języka określa d rożność kan ałó w inform acyjnych organizacji w tym sensie, że im bardziej sform alizow any język, tym m niejsza liczba sym boli potrzebnych dla p rzek azan ia określonej treści. Zm niejszenie liczby sym boli pow oduje n a to m iast zwiększenie pojem ności kanałów inform acyjnych. P o trz eb a zw artej, jednoznacznej form y identyfikacji i rejestracji zdarzeń gospodarczych doprow adziła, ju ż przed w iekam i, do w ykształcenia się specyficznego języka rachunkow ości. Jest to klasyczny przykład języka, któ ry w ściśle sform alizow any sp o só b um ożliw ia członkom organizacji w zajem ne k o m unikow anie się. F orm alizacja języka jest je d n a k o rganiczona d o przypadków, gdy m am y d o czynienia z inform acją kw anlyfikow alną. W p rzypadkach, gdy inform acja ma ch a ra k te r niem ierzalny, p otrzebne są języki nieform alne. N ależy w tym m iejscu dodać, żc efektyw ne zastosow anie techniki k o m p u te ro wej jest u w arunkow ane uprzednim opracow aniem i w drożeniem w o r ganizacji sform alizow anego języka. N ajbardziej typow e elem enty takie go języka stanow ią: baza indeksow a oraz baza n orm atyw na. In strum entalizacja, alb o inaczej w yposażenie (uzbrojenie) techniczne, determ inuje d rożność k anałów inform acyjnych w tym sensie, że zastoso w anie now oczesnych śro d k ó w d o zbierania, p rzetw arzania, przechow y w ania i przekazyw ania inform acji um ożliw ia znaczne zwiększenie przepustow ości k anałów inform acyjnych oraz zm niejszenie p ra co chłonności p rzetw arzania danych. I o dw rotnie - b ra k w ydajnej techno logii inform acyjnej tw orzy sw oistą barierę in stru m en taln ą, k tó ra o g ra nicza techniczną spraw ność kanałów inform acyjnych. W niosek, któ ry nasuw a się w zw iązku z przedstaw ionym w yw odem, jest następujący. A by system inform atyczny zarządzania (SIZ ) byl ekonom icznie efektyw ny, m usi istnieć sytuacja, w której krytycznym czynnikiem efektyw ności działania przedsiębiorstw a jest niespraw ność jeg o system u zarządzania, w ynikająca z niedostatecznej b ąd ź niew łaści wej instrum entalizacji kanałów inform acyjnych. W zw iązku z tym, iż w wielu w ypadkach podstaw ow ym i czynnikam i determ inującym i efektyw ność działania przedsiębiorstw a są czynniki pozainform acyjne, należy m ieć św iadom ość ograniczonej roli kom p u te ra w ekonom izacji fu nkcjonow ania przedsiębiorstw. M ożna stwierdzić, iż naw et n ajdoskonalsza instrum entalizacja nie rozw iązuje problem u luki inform acyjnej w zarządzaniu. Błędem jest zatem k o m p u tero ccn tryczne w idzenie problem ów inform acyjnych przedsiębiorstw a. Spraw ność system u inform acyjnego zależy bow iem nie tylko od technologii inform acyjnej, lecz rów nież od wielu innych czynników, m.in. ludzkich, organizacyjnych i innych. M ając św iadom ość roli czynników determ inujących spraw ność syste m u zarządzania m o żn a stw ierdzić, że zastosow anie technologii k o m p u terow ej m oże przyczynić się d o w zrostu efektyw ności działania przed siębiorstw a, gdy: efektyw ność d ziałania przedsiębiorstw a jest o graniczona w pierwszej kolejności przez spraw ność system u zarządzania, spraw ność system u zarząd zan ia jest lim itow ana w pierw szym rzędzie przez spraw ność system u inform acyjnego, spraw ność system u inform acyjnego jest o graniczana przede wszyst kim przez drożność kanałów inform acyjnych, niew ystarczająca d rożność kan ałó w inform acyjnych wiąże się w pier In fo rm a ty k a

23 wszym rzędzie z czynnikam i technicznym i, czynnikiem technicznym ograniczającym w decydujący sposób d ro ż ność kanatów inform acyjnych jest zbyt m ała w ydajność technologii inform acyjnej, czyli niew łaściw a b ądź niedostateczna in strum entaliza cja. Jest to bowiem czynnik w pływ ający na m ożliw ość dok o n y w an ia krytycznej, twórczej i z uw zględnieniem szerszej perspektyw y oceny sytuacji w przedsiębiorstw ie. Szczególnie isto tn a je st tu um iejętność problem ow ego w idzenia zjawisk, w przeciw ieństw ie d o ich trak to w a n ia ja k o bezładnego z bioru różn o ro d n y ch spraw d o załatw ienia. Pow yższe rozw ażania w ypada zakończyć stw ierdzeniem, że efektyw ność system u inform atycznego nie jest zw iązana z żadnym a u to m aty z m em. M oże o n a w ystąpić tylko przy określonym układzie w arunków w przedsiębiorstw ie. Z apew ne w każdym przedsiębiorstw ie są pracow nicy m ający o d p o wiednie dośw iadczenie i przygotow anie teoretyczne, um ożliw iające krytyczną ocenę sytuacji i postulow anie now ych, tw órczych rozw iązań. W ydaje się więc celowe w ykorzystanie tego p otencjału ludzkich przem y śleń, któ ry niestety nie zawsze jest doceniany. O ile postęp techniczny, realizow any przez pracow ników, jest z m niejszym i czy większymi o p o ram i pow szechnie w drażany d o p raktyki, o tyle postęp w zakresie organizacji, podlegający bardziej subiektyw nej ocenie, jest polem znacznie trudniejszym do działania dla inwencji pracow niczej. W zw iązku z pow yższym celow a w ydaje się k o rek ta p u n k tu wyjścio wego do projek to w an ia system ów inform atycznych, którym do ty ch czas, w szerokiej prak ty ce projektow ej, była krytyczna analiza tradycyj nego p rzetw arzania danych w sparta deklaracjam i decydentów o ich potrzebach inform acyjnych. N ależałoby, m oim zdaniem, uzupełnić podejście analityczne, sprow adzające się d o inw entaryzacji (albo inaczej fotografii) istniejącego system u p rzetw arzania danych o podejście, w którym jest isto tn e spojrzenie na inform ację z p u n k tu widzenia jej przyczyniania się do osiągania w ażnych dla przedsiębiorstw a celów. Przy pierw szym podejściu przyjm uje się a p riori, że kom puteryzacja uspraw nia zarządzanie, przy podejściu drugim kwestia ta staje się przedm iotem bad an ia. Podstaw ow ym celem analizy pow inno być stw ierdzenie w pływ u, ja k i m iałaby ew entualna m odernizacja system u inform acyjnego na uspraw nienie system u zarządzania, a w ostatecznym ro zrach u n k u - n a efektyw ność d ziałania przedsiębiorstw a. Sam o b a d a nie zaś dotychczas istniejącego system u p rzetw arzania danych m iałoby w tym kontekście jedynie c h a ra k te r pom ocniczy. B iorąc p o d uw agę w skazane wyżej czynniki determ inujące efektyw ność działania przedsiębiorstw a o ra z miejsce, jak ie w śród nich zajm uje inform acja, m ożna określić p rocedurę badaw czą m ającą na celu oszaco w anie efektyw ności' ekonom icznej przyszłych w drożeń k o m p u te ro wych. P unktem wyjścia w prow adzonym rozum ow aniu jest określenie potencjału organizacyjnego rozum ianego ja k o niew ykorzystana m ożli wość w zrostu efektyw ności działania przedsiębiorstw a. P otencjał ten m oże zostać w yzw olony w w yniku korzystniejszego niż dotychczas skojarzenia (zorganizow ania) w czasie i przestrzeni dysponow anych czynników produkcji, tj. ludzi, m aszyn, m ateriałów, środków finanso wych, technologii itd. M ów iąc inaczej, potencjał organizacyjny stanow i sum ę organizacyj nych rezerw efektyw ności działania przedsiębiorstw a. D uży potencjał organizacyjny, charakterystyczny dla wielu krajow ych jed n o stek g ospo darczych jest rów noznaczny z patologią organizacji. Przy określaniu rezerw organizacyjnych m ożna w yróżnić dw a zasad nicze podejścia: pierw sze, któ re m ożna nazw ać norm atyw nym, gdyż jeg o isto ta sprow adza się d o p o ró w n an ia rzeczyw istego przebiegu zjawisk w p rzed siębiorstw ie do odpow iedniej bazy norm atyw nej, drugie, k tó re m ożna nazw ać kreatyw nym, polega o n o bowiem na tw órczym, now atorskim spojrzeniu na m ożliwości przedsiębiorstw a w drodze w ykorzystania w yobraźni, sw obodnych skojarzeń i przem yś leń; w nioski form ułow ane przy tym podejściu polegają np. na z asadni czej zm ianie profilu produkcji, rew olucyjnych zm ianach w organizacji pracy itp. Podejście kreatyw ne w ym aga stw orzenia w aru n k ó w dla twórczej transform acji potencjalnych m ożliw ości przedsiębiorstw a w zbiór k o n kretnych w skazów ek. M etodam i poszukiw ania tw órczych rozw iązań zajm uje się now a dziedzina wiedzy - inw entyka. O feruje ona wiele m etod k om binatorycznych, intuicyjnych i stym ulow ania w yobraźni, m.in. m etodę,,burzy m ózgów. M etodam i tym i m oże posługiw ać się g rupa inw entyczna p ow ołana do rozw iązania określonego zagadnienia, w tym p rz y p ad k u d o określenia rezerw organizacyjnych. W skład takiej grupy pow inni w chodzić wieloletni pracow nicy przedsiębiorstw a (zna jący jeg o stru k tu ry, zarów no form alne, ja k i nieform alne), w ykazujący nastaw ienie proiinow acyjne. P o ż ą d an ą cechą je st rów nież bogactw o dośw iadczeń zaw odow ych, które um ożliw ia dokonyw anie odpow ied nich po ró w n ań, przenoszenia określonych dośw iadczeń i obserw acji. C złonkow ie grupy inw entycznej pow inni m ieć wyższe wykształcenie. In fo rm a tyka nr D o b ó r członków grupy inw entycznej m oże być d o k o n a n y m etodą bezpośrednią lub ankietow ą. M eto d a bezpośrednia polega n a p rzep ro w adzeniu rozm ów z pracow nikam i zajm ującym i kluczow e stanow iska w przedsiębiorstw ie, w trakcie których następuje typow anie k a n d y d a tów d o grupy inw entycznej. M eto d a d ru g a polega n a z ebraniu w form ie ankietow ej inform acji o tych cechach pracow ników, które św iadczą o ich ew entualnej przydatności w grupie inw entycznej. Z adaniem grupy inw entycznej je st z badanie p otencjału organizacyj nego firm y o ra z sform ułow anie i ocena różnych scenariuszy inw estycyj nych w dziedzinie inform atyki. B adanie p otencjału organizacyjnego polega na określeniu, w jakim zakresie istniejące rezerwy są zw iązane z poszczególnym i barieram i spraw ności zarządzania. C hodzi przy tym głównie o w yodrębnienie lej części rezerw, której wyzwolenie jest u w arunkow ane jak o ścią technolo gii inform acyjnej. D aje to przesłanki do właściwego w yznaczenia celów inform atyzacji, inaczej m ów iąc - określenie tych obszarów potencjal nych zastosow ań SIZ, w k tórych m ożna osiągać istotne efekty e k o n o m i czne. D odatkow ym celem om aw ianej p rocedury badaw czej je s t u zyska nie orientacji co d o w artości rezerw, których w yzwolenia m ożna oczekiw ać w zw iązku z ew entualną realizacją określonego zam ierzenia inform atycznego (w drożenia określonego SIZ). U bocznym, aczkolw iek istotnym, efektem b ad an ia jest rów nież w skazanie problem ów pozakom puterow ych, k tó re pow inny zostać rozw iązane w przedsiębiorstw ie w celu uspraw nienia jeg o działalności. K onferencje EUROMICRO '91 S ied em n asta z kolei, o rg an iz o w a n a p rzez E u ro p ejsk ie S tow arzyszenie M ik ro p rze tw a rz an ia i M ik ro p ro g ra m o w a n ia (European Association f o r M icroprocessing a n d M icroprogratnm ing), d o ro c z n a k o n feren cja E U R O M IC R O o db ęd zie się o d 2 d o 5 w rześnia b r. w W ied n iu. T em atem w iodącym E U R O M IC R O '91 będzie A u to m a ty z ac ja p ro je k to w a n ia sp rz ę tu i o p ro g ra m o w a n ia ( H ardw are a n d S o ftw a re Design A utom ation). K o m ite t P ro g ra m o w y K o n ferencji sp ośród 175 p ro p o zy cji n ad esłan y ch z 32 k rajó w w ybrał 98 refe rató w, n a p o d sta w ie o p in ii g ro n a 180 recen zen tó w m ięd zy n aro d o w y ch. D o w ygłoszenia referató w w p ro w ad zający ch z a p ro s z o n o p. G. M e ta k id esa, p rzedstaw iciela K om isji W sp ó ln o ty E u ro p ejsk iej, prof. D.H. Schaefera z U n iw ersy tetu G e o rg e M a so n (U S A ) o ra z p ro f. W.M. T u rsk ie g o z U n iw ersy tetu W arszaw skiego. O rg a n iz a to rz y podzielili k o n feren cję n a cztery sesje tem atyczne: A u to m aty z a cja p ro je k to w a n ia ( Design A u to m a tio n ): p ro je k to w a n ie o b iek to w e u k ład ó w V L SI o ra z ich sy n teza, sy n teza a rc h ite k to n ic z n a, p ro je k to w a n ie i tra so w a n ie narzędzi V LSI. Inżynieria o p ro g ra m o w a n ia (S o ftw a re Engineering): p ro g ra m o w a n ie o b iek to w e, system y b a z d a n y c h, język P ro lo g, śro d o w isk a ro zw o ju p ro g ra m ó w. P rzetw arzan ie rów noległe ( Parallel Processing): w ielo p ro ceso ry, ro zw ó j p ro g ra m ó w ró w n o ległych, wersje system ów o p e racy jn y ch w p rze tw a rz an iu ró w n o leg ły m, system y rów noległe to leru jące błędy. P rzetw arzan ie sygnałów o ra z stero w an ie system ów ( S ig n a l Processing a n d S y s te m s C ontrol): ro zp o z n a w an ie i p rze tw a rz an ie o b raz ó w, p rze tw a rz an ie sy g n ałó w c y fro w y ch, zasto so w an ie ste ro w a n ia, k o n tro la jak o ści. K o n feren cję ro zp o czn ą c a ło d zien n e sem in aria o rg an iz o w a n e p rzez c zołow ych p ro d u ce n tó w : IBM n a tem a t W sp o m a g a n e k o m p u te rem m odele p o stę p o w an ia w ro zw o ju o p ro g ra m o w a n ia o ra z firm y U N IS Y S - T ele k o m u n ik a c ja i sieci: n ajw ażniejsze in now acje, tre n d y i o sią g n ię cia ". D o d a tk o w y d zień n a zak o ń czen ie k onferencji p rze z n a c z o n o n a p rezen tację specjalistycznej ekspozycji p ro b le m aty k i system ów ek sperckich. O d alsze in fo rm acje n ależy zw racać się d o E U R O M I C R O O ffic e, P.O.B o x , N L E A A p e ld o o r n ( H o la n d ia ), teł , fa k s -f

24 /u n ix W spółczesny U N IX doskonale czuje się w sieciach kom puterowych. W niniejszym numerze inaugurujemy zapowiadany od dawna cyk l artykułów o UNIX-owych mechanizmach sieciowych. C ykl rozpoczyna prezentacja (kilkuczęściowa) głównych elementów koncepcji przetwarzania sieciowego lansowanej p rze z firm ę Sun, potem przyjd zie kolej na rozwiązania proponowane p rze z Open Software Foundation. Zajm iem y się również pakietem weteranem - uucp oraz popularnym i U N IX-owym i sieciam i publicznym i Usenet i Eunet. /jak unix z u n ix -e m S tu d iu m klienta i usługodaw cy, czyli o S u n -o w e j koncepcji sieci o tw a rty c h (1) Procedury w o ła n e z daleka G dyby chcieć jednym zdaniem scharakteryzow ać Open N etw ork C om puting (O N C ), lansow aną przez S u n M ic ro sy ste m s koncepcję systemów' czy też sieci otw artych, to należałoby pow iedzieć, żc jej fundam entem jest a rc h ite k tu ra k lie n t-u s lu g o d a w c a (ang. client-ser ver) tak w dziedzinie sprzętu, ja k i o p ro g ram o w an ia, głów nym filarem - R e m o te P r o c e d u re C a ll (R P C ), m echanizm zdalnego w yw oływ ania p ro c ed u r, w duecie z E x te rn a l D a t a R e p re s e n ta tio n (X D R ), sta n d a r dem n eutralnej reprezentacji danych, a zwieńczeniem - N e tw o r k F ile S y stem ( N F S ), sieciowy system plików. L ista usług sieciowych O N C jest oczywiście znacznie dłuższa, by w spom nieć jeszcze tylko pakiety tak w ażne ja k N e tw o rk I n f o r m a tio n S erv ice (N IS ) czy A u to m o u n te r. K oncepcja O N C dotyczy przede w szystkim sieci lokalnych, lecz z p o w o dzeniem przenosi s i ę - z e zrozum iałym i o graniczeniam i spraw nościow y mi - rów nież na sieci rozległe. U sługodaw cą w O N C nazyw a się zaró w n o m aszy n ę u d o stępniającą swe zasoby innym ko m p u tero m w sieci, ja k i p ro c e s św iadczący usługi na rzecz innych, często zdalnych procesów ; znaczenie pojęcia klient jest p odobnie dw ojakie. (Pow ierzanie usług sieciowych pozasystem ow ym procesom usługodaw ców 1' do b rze m ieści się w tradycji 4.2BSD U N IX -a, z k tórego wyw odzi się SunO S.) Z p u n k tu w idzenia pro g ram isty R P C to biblioteka procedur, przy użyciu których proces klienta m oże zażądać w ykonania przez proces usługodaw cy określonej procedury, przekazać arg u m en ty oraz o d eb rać w ynik. X D R to specyfikacja neutralnej (a więc w olnej od zw iązków z jak ąk o lw iek k o n k re tn ą a rch ite k tu rą procesora) reprezentacji d a nych o ra z biblioteka p ro ced u r przckodow ujących. Z m e c h a n iz m ó w R P C /X D R k o rz y s ta ją w szy stk ie p ro g r a m y u słu g o w e w c h o d z ą c e w s k ła d O N C. W ięcej szczegółów o R P C /X D R poniżej. 1 wreszcie N F S, najbardziej znany elem ent składow y O N C. N F S to usługa um ożliw iająca zdalne korzystanie z plików w heterogenicznych sieciach kom puterow ych, bez względu na system operacyjny czy arch itek tu rę system u plików w k o m p u te rac h przechow ujących te pliki. (Poza w ielom a U N IX -ow ym i istnieją m.in. im plem entacje dla V M S, M V S. VM ; jest także w ersja D O S-ow a: b a rd zo p o p u larn y Sun-ow y PC -N F S ). D okładniejszem u om ów ieniu budow y i d ziałania N F S będzie pośw ięcona jed n a z następnych części tego artykułu. Jed n ą z najw ażniejszych cech O N C je st jaw n o ść w szystkich w ch o d zą cych w jej skład p ro to k o łó w (pełne definicje p ro to k o łó w X D R, R PC i N F S m ożna znaleźć np. w [6]). N a podkreślenie zasługuje tu również liberalna, w yraźnie p rom ocyjna polity k a licencyjna firm y Sun w tym zakresie. D zięki tem u dziś na rynku k o n k u ru je p o n a d sto różnych im plem entacji N F S, a liczbę korzystających z nich k o m p u teró w szacuje się na p o n a d m ilion. Procedury zdalne i lokalne 'N iew iele jest w inform atyce pojęć rów nie fu n d am en taln y ch i zasłużo nych, ja k pojęcie p rocedury. P rocedury w ystępują w ogrom nej w iększo ści języków prog ram o w an ia, intuicyjnie m ają dość p ro stą sem antykę, a jednocześnie stanow ią narzędzie niezwykle potężne i stosunkow o bezpieczne naw et w rękach niezbyt dośw iadczonego program isty. Nic więc dziw nego, że m ożliwość posługiw ania się m echanizm em procedur rów nież w system ach rozproszonych, w ielokrotnie trudniejszych w o p ro g ram o w a n iu, o d d aw n a interesuje tak teoretyków, ja k i p ra k tyków [2], W form ie jaw nej zdalne p rocedury po raz pierw szy pojaw iły się u B rinch H an sen a w jego języku p ro g ram o w a n ia system ów ro zp ro szo nych [3]. In stru k cja postaci cali U.p r o c f w y ra żen ia -w e jścio w e, zm ien n e_ w yjścio w e) pojaw iająca się w ciele p ro c e s u k lie n ta K oznacza tu żądanie w y k o n a nia przez proces u słu g o d a w c y U jego p ro c e d u ry p ro c z argum entam i danym i w y ra ż e n ia m i w ejścio w y m i i um ieszczenia w yników w z m ie n n y c h w yjściow ych. In tera k cja klienta i usługodaw cy jest w pełni synchroniczna: na czas realizacji w yw ołania proces klienta jest w strzy m yw any. W p o ró w n a n iu z w ołaniem p ro ced u r lokalnych m am y tu tylko je d n ą różnicę: w realizację w yw ołania a ngażują się tu d w a n iez ale żn e p ro c e sy, działające być m oże n a ró ż n y c h k o m p u te r a c h -. Oczywiście, z p u n k tu w idzenia p rogram isty ideałem byłoby, gdyby wyw oływ anie procedur zdalnych niczym nie różniło się od w ołania p ro ced u r lokalnych. T ak a przezroczystość, choć teoretycznie m ożliw a, w prak ty ce byłaby niezwykle tru d n a d o zrealizow ania [1]. G łów ne p ow ody to b ra k w spólnej pam ięci w p rzy p ad k u geograficznego od d ale nia procesów o ra z m ożliw ość aw arii k o m p u te ra usługodaw cy w trakcie realizacji w-ywołania. Stąd w większości im plem entacji (rów nież w R PC ) arg u m en ty przekazuje się w yłącznie przez w artość, a zdalne procedury nie m ogą mieć efektów ubocznych. Neutralna reprezentacja danych W przypadku sieci otw artych, a więc z założenia heterogenicznych, rozw iązania w ym aga rów nież problem różnej reprezentacji danych na różnych kom p u terach. M ożliw e są tu dw a podejścia: albo proces klienta przekodow uje d a n e d o p ostaci zrozum iałej dla procesu usługodaw cy (lub - d ualnie - robi to sam usługodaw ca), alb o też n ajpierw klient przekształca d ane d o pewnej postaci neutralnej, obow iązującej w całej sieci, a następnie usługodaw ca d o k o n u je przekształcenia odw rotnego 2) P om ysł w yw oływ ania p ro c e d u r n ie lo k a ln y c h je s t w istocie n iem al ta k sta ry ja k in fo rm a ty ka - n a p rzy k ład w w ielu sy stem ach o p e racy jn y ch (nie w U N IX -ie ) o d w o ła n ia d o system u I} Ściślej, u słu g o d aw ca je s t d e m o n e m {ang. daem on), a więc procesem nie z w iązanym z żad n y m użytkow nikiem. O jcem d e m o n ó w (rzeczyw istym lu b p rz y b ra n y m ) je s t in it. 22 realizu ją u przy w ilejo w an e p ro cesy system ow e. N o w a je s t tu n o tac ja i, co ważniejsze, m ożliw ość g eog raficzn eg o o d d a le n ia procesów. In fo rm a ty k a

25 /u n ix (por. operacje encode i dccode w [4]). W iększość im plem entacji (w tym także X D R ) stosuje to drugie rozw iązanie, bez p o ró w n an ia elastyczniej sze, choć nierzadko w ym uszające zbędne przekodow ania. R P C /X D R od środka M echanizm R P C /X D R to im plem entacja dw óch z trzech w spom nia nych wcześniej p ro to k o łó w - p ro to k o łu zdalnego w yw oływ ania proce d u r (R P C ) i p ro to k o łu neutralnej reprezentacji danych (X D R ). A naliza jakichkolw iek p ro to k o łó w rz ad k o byw a pasjonująca, zajm iem y się więc raczej p roblem am i im plem entacji. Z a p u n k t odniesienia posłuży nam im plem entacja Sun-ow a, ja k o pierw sza, p oniekąd w zorcow a i najlepiej Z acznijm y o d tego, co pod spodem. M echanizm R P C /X D R, który w kategoriach m odelu OSI lokuje się w w a rstw a c h p re ze n ta c ji i a p lik a c ji, korzysta - choć nie bezpośrednio - z usług w a rstw y tra n s p o rto w e j. W im plem entacjach wyw odzących się z 4.2BSD U N IX -a (a więc i w Sun-ow ej) rolę pośrednika pełnią tu gniazdka (ang. sockels), w ym yślony w Berkeley m echanizm kom unikacji niezależ nych procesów. U lubionym i p ro to k o ła m i kom unikacyjnym i są w tedy T C P /IP i U D P /IP, aczkolw iek sam e specyfikacje p ro to k o łó w R PC i X D R nie preferują żadnych rozw iązań. M echanikę w yw oływ ania p ro c ed u r w R P C /X D R m ożna opisyw ać na różnych poziom ach abstrakcji. T u z konieczności ograniczym y się do sam ej idei, opis bardziej szczegółowy m usiałby zakładać znajom ość choćby podstaw ow ych zasad posługiw ania się gniazdkam i (zaintereso w anych odsyłam np. d o [5]). Z acznijm y od usługodaw cy. Procesy usługodaw ców sta rtu ją dw oja ko: alb o u rucham ia je in e td, specjalny dem on startu jący procesy rzadziej angażow anych usługodaw ców, albo czyni to sam system podczas w ykonyw ania rc.lo c a l. Pierwsze rozw iązanie m a tę zaletę, że ogranicza liczbę procesów w system ie (inetd pow ołuje usługodaw cę d opiero w tedy, gdy zdalny klient zażąda usługi - i tylko na czas jej realizacji), drugie gw arantuje w iększą szybkość obsługi. P o starcie usługodaw ca zgłasza sw oją obecność (p a trz niżej) i czekając na żądanie obsługi pogrąża się w drzem ce. K o m p ute r k l i e n t a Sieć i wyw ołuje właściw ą procedurę; p o jej w yko n an iu przekodow uje wynik do postaci neutralnej, form uje w iadom ość z odpow iedzią i wysyła ją; następnie zasypia lub kończy działanie; odpow iedź dociera d o klienta, któ ry budzi się i przekodow ruje w ynik. Z auw ażm y, że w takiej - najprostszej - im plem entacji w każdej chwili aktyw ny jest tylko jed en z p ary procesów : w szystkie akcje są w pełni synchroniczne, tak po stronic klienta, ja k i usługodaw cy. K o m e n ta rza w ym aga jeszcze kw estia w yboru p ro to k o łu tra n s p o rto wego, co w Sun-ow ej im plem entacji sprow adza się d o pytania: T C P czy U D P? Pierwszy z nich jest p ro to k o łem p o łą c z e n ia w irtu a ln e g o, co spraw ia, że jest preferow any w p rzypadkach, gdy zastosow anie w ym aga wysokiej niezaw odności, gdy zdalne p rocedury zm ieniają sta n system u tak, że nie m ożna ich bezkarnie restartow ać, oraz gdy przesyła się duże stru k tu ry danych. Z kolei U D P - p ro to k ó ł d a ta g r a m o w y - m oże być atrakcyjny, gdy usługodaw ca m usi obsługiw ać setki klientów, alb o też gdy decydującym czynnikiem je st szybkość działania. Naw igator A by zlecić w ykonanie usługi, klient m usi um ieć zlokalizow ać usługo dawcę. W iększość p ro to k o łó w w arstw y tran sp o rto w ej, w tym rów nież T C P, a d resa ta w iadom ości indentyfikuje przy pom ocy trzech liczb: num eru sieci, num eru m aszyny i num eru portu. P o r t jest rodzajem logicznego k anału kom unikacyjnego proces oczekuje na w iadom ość w porcie, nie kłopocząc się tym, ja k o n a tam dotrze. T ylko znając num er p o rtu inny proces m oże skom unikow ać się z procesem oczekującym. Oczywiście po rty tych sam ych usługodaw ców na różnych m aszynach m ogą być różne. Jedynym w yjątkiem jest n a w ig a to r (ang. portm apper) - proces na stale zw iązany z w yróżnionym po rtem (o num erze 111). N a każdym kom puterze w sieci lokalny n aw igator utrzym uje tabelę w iążącą adresy p o rtó w z num eram i p rogram ów usługodaw ców. T y lk o najw ażniejsze usługi sieciowe dysponują statycznie nadanym i, ustalonym i adresam i portów. W iększość usługodaw ców uzyskuje je dynam icznie, podczas rejestracji u naw ig ato ra, przed podjęciem właściwej działalności usługo wej. Z aś proces klienta zwykle najpierw pyta zdalnego naw igatora o n u m er p o rtu interesującego go usługodaw cy, a d opiero potem zw raca się d o tego o statniego o w ykonanie usługi (rys. 2. [6]). K om puter usługodaw cy K om puter klienta K om puter _0 ustugodaw cy N aw ięa tor O Ustugodaw ca C U 1 Porty R y s. 2. W s p ó łp r a c a z n a w ig a to r e m R ys. ł. R e a liz a c ja w y w o ła n ia z d a ln e j p r o c e d u r y O d strony klienta w szystko z grubsza sprow adza się d o w yw ołania fu n k c ji b ib lio te c z n e j z p a ram etra m i, k tó re identyfikują zdalną proce durę (k o m p u ter, p ro g ram, w ersja, pro ced u ra), jej a rgum enty oraz funkcje przekodow ujące a rgum enty i wynik. T o w yw ołanie przekłada się z kolei na n astępującą sekwencję akcji klienta i usługodaw cy (rys. 1): klient do k o n u je p rzekodow ania a rgum entów d o postaci zgodnej z p ro to k o łem X D R, form uje z godną z p ro tokołem R P C w iadom ość reprezentującą w yw ołanie, zleca w arstw ie transportow ej dostarczenie jej d o a d resa ta, i czekając na odpow iedź zasypia; w iadom ość dociera do usługodaw cy, bud ząc go, o ile spał; ten przekodow uje d o zrozum iałej dla siebie postaci argum enty w yw ołania In fo rm a ty k a nr O peracja rejestracji usługi u naw igatora w prow adza now y w iersz do w spom nianej wcześniej tabeli i tym sam ym zm ienia stan system u. W p rzy p ad k u ponow nego sta rtu naw ig ato r nic p am ięta wcześniejszych dynam icznych rejestracji, usługodaw cy pow inni się więc rejestrow ać ponow nie. Granice przezroczystości N a ile m echanizm R P C /X D R rzeczywiście ułatw ia życie p ro g ram iś cie? G dzie kończy się jeg o przezroczystość? C o trzeba zrobić z typow ym program em napisanym w C, by n ad ać m u a rch ite k tu rę klient-usługodaw ca? Ile trzeba w tym celu wiedzieć o p ro to k o ła ch R P C i X D R, o w arstw ie kom unikacyjnej, o gniazdkach? T o tylko niek tó re z p ytań, któ re zadałby w tym m iejscu zainteresow any przedm iotem pro g ram ista. Spróbujm y p o k ró tce odpow iedzieć przynajm niej n a niek tó re z nich. 23

26 /u n ix Podstaw ow ym narzędziem ułatw iającym korzystanie z R P C /X D R jest p ro g ram o nazw ie rp c g e n. R pcgen jest translatorem : na podstaw ie specyfikacji sprzęgu naszej aplikacji z ap ara te m R P C /X D R generuje jej szkielet - kilka p lików k o d u źródłow ego w języku C. Język specyfikacji, zw any ję z y k ie m R P C, jest p o d o b n y d o C, a specyfikacje zaw ierają elem entarne deklaracje przesyłanych s tru k tu r danych (argum enty, w ynik) o ra z u d ostępnianych klientow i p ro ced u r i wersji p ro g ram u usługodaw cy. N a p rz y k ła d plik specyfikacji: j /x % dir.x: / lerrpcf ) służy d o zarejestrow ania usługi, callrpc( ) um ożliw ia klientow i w yw ołanie zdalnej procedury, a $vc-nm ( ), w ołana przez usługodaw cę p o zarejestrow aniu się, w odpow iedzi n a żądania klienta wyw ołuje procedury usług. I wreszcie w arstw a najniższa, najczęściej w ykorzystyw ana. Z grupow ane w niej funkcje pozw alają program iście k o ntrolow ać lim ity czasowe, w ybierać m echanizm y tran sp o rto w e, realizow ać kontrolę upraw nień itp. T u niestety trzeba ju ż coś wiedzieć o gniazdkach, N aw et je d n a k na tym najniższym poziom ie p ro g ram ista korzysta ze śro d k ó w o dośćtw ysokim stopniu abstrakcji, wyższym niż w przypadku większości innych m echanizm ów kom unikacji procesów w sieciach. Specyfikacja programu wypisującego zawartość wskazanego katalogu zdalnego komputera K od K l i e n t a Kod usługodaw cy 5 6 /% max długość pozycji const MAXNAMLEN = 255; %/ typedef string namtyp<maxnamlen>; typedef struct namnod namlist; /% f% pozycja % / łącznik listy / struct namnod <. namtyp name; namlist next; >; /% element listy pozycji % / / nazwa pozycji / / następna pozycja / /% wynik operacji RDDIR % / union rddir_res switch (int errno) { case O: namlist list; / X ok: lista pozycji % / default: void; /% bład: bez wyniku / >; / % Definicja programu (usługodawcy) / program DIRPROG i. version DIRVERS < rddir_res RDDIR<namtyp> = 1; > = 1; >; = 0x ; deklaruje (w w ierszach ) usługodaw cę D l R P R O G, w ystępującego w jednej wersji - dla zachow ania zgodności m ożna eksploatow ać jednocześnie k ilka wersji p ro g ram u - i udostępniającego tylko jed n ą procedurę. Specyfikacje typów a rgum entu (wiersz 8) i w yniku (wiersze 17-22, deklaracja w arunkow a!) um ożliw iają a u to m aty czn ą generację zestaw u p ro ced u r przckodow ujących do lub z fo rm atu X D R. P oddanie pliku d ir.x translacji przez rpcgen daje w w yniku cztery pliki (rys. 3): - plik nagłów kow y d ir.h, pow tarzający w C definicje i deklaracje z dir.x; - plik d ir_ c ln t.c, zaw ierający szkielet procedury udostępnianej przez u słu g o d a w c ę - tak ja k ją widzi klient; p ro g ram klienta wyw ołuje w łaśnie tę szkieletow ą procedurę, k tó ra z kolei odw ołuje się d o usługodaw cy; plik d ir_svc.c, najdłuższy z czterech; znajdujem y w nim kom pletny p ro g ram usługodaw cy w raz z jeg o wersją szkieletu udostępnianej procedury; ta szkieletow a pro ced u ra, u ru ch am ian a na żądanie klienta, wyw ołuje z kolei procedurę rzeczywiście realizującą d a n ą usługę; - plik d ir_ x d r.c, zaw ierający procedury przekodow ujące d o form atu X D R d la każdego typu danych deklarow anego w dir.x (procedury te korzystają z biblioteki elem entarnych funkcji przekodow ujacych R P C /X D R ). Z ad an ie program isty sprow adza się więc d o n ap isan ia p ro g ram u klienta (plik rls.c, z w yw ołaniam i pro ced u ry szkieletowej z dir_clnt.c) oraz procedury rzeczywiście realizującej d a n ą usługę (plik dir_proc.c). W o b u przypadkach w ersja sieciow a k o d u różni się tylko nieznacznie od tradycyjnej. Pow ażniejsze trudności czekają program istę, k tó rem u p o trzeb n a jest bardziej drobiazgow a k o n tro la n a d przebiegiem realizacji usługi niż ta, k tó rą daje kod tw orzony przez rpcgen. W tedy pozostają ju ż tylko biblioteki. W Sun-ow ej im plem entacji R P C /X D R istnieją trz y w a rstw y fu n k c ji b ib lio te c z n y c h. N ajw yższa to w arstw a usług realizow anych środkam i R P C /X D R. W arstw a śro d k o w a to tylko trzy funkcje: regis- R y s. 3. F a z y tw o rz e n ia a p lik a c ji Przyszłość R P C /X D R P raw d o p o d o b n ie jeszcze w tym ro k u pojaw i się od d aw n a oczekiw a na, now a edycja SunO S, ju ż w pełni zgodna z U N IX System V R e lease 4. W raz z nią czeka SunO S łagodne przejście ze św iata Berkeley do św iata A T & T, a więc m iędzy innym i rezygnacja z g n ia z d e k na rzecz bardziej uniw ersalnego T r a n s p o r t L a y e r In te rfa c e (T L I) [5]. M echa nizm R P C /X D R, zw iązany d o tą d - przynajm niej w Sun-ow ej im plem entacji - z T C P i U D P, uniezależni się dzięki tem u od w arstw y transportow ej (a d o kładniej, ten sam b inarny p ro g ram użytkow y będzie m ógł w spółpracow ać z różnym i p ro to k o ła m i transportow ym i). In n a zapo w iad an a now ość to dopuszczenie a s y n c h ro n iz m u w in te r akcji klient-u slu g o d aw ca, zgodnie z duchem istniejących w SunO S asynchronicznych operacji w ejścia-w yjścia [7] (klient nic m usiałby być w strzym yw any, po zakończeniu w yw ołania dostaw ałby sygnał). 1 wreszcie o sta tn ia ze spodziew anych innow acji: p ro c e sy w ie lo w ą t k o w e (ang. m uhithread). Dzięki nim znikłaby konieczność m nożenia szczególnie obciążanych usługodaw ców (np. dzisiejszy SunO S u ru c h a m ia od razu osiem egzem plarzy nfsd) - pojedynczy proces m ógłby w spółbieżnie realizow ać dow olną liczbę żądań. L IT E R A T U R A (1] Bal H.E., S tein er J.G., T a n n e n b a u m A.S.: P ro g ra m m in g lan g u ag es fo r d istrib u te d co m p u tin g system s. A C M C o m p u tin g Surveys. V ol. 21, N o. 3, s , S ep tem b er 1989 [2] Birrell A.D., N elso n B.J.: Im p lem en tin g rem o te p ro ce d u re calls. A C M T ra n sa c tio n s on C o m p u te r System s. Vol. 2, N o. 1, s , F e b ru a ry 1984 [3J Brinch H an sen P.: D istrib u te d p rocesses: a c o n c u rre n t p ro g ra m m in g co n c ep t. C o m m u n ic a tio n s o f th e A C M, Vol. 21, N o. 11, s , N o v e m b e r 1978 (4J H erlih y M., Liskov B.: A v alu e tra n sm issio n m eth o d fo r a b s tra c t d a ta types. A C M T ra n sa c tio n s o n P ro g ra m m in g L a n g u ag es a n d System s, V ol. 4, N o. 4, s , O c to b e r 1982 [5] K o c h a n S.G., W o o d P.H.: U N IX N e tw o rk in g. H a y d e n B ooks, 1989 [6] N etw o rk P ro g ra m m in g G u id e. R evision A o f 27 M a rc h, S u n M icro sy stem s, Inc. [7] S u n O S (R elease 4.1.1) R eference M a n u al. Vol. II. R ev isio n A o f 27 M a rc h, Sun M icrosystem s, Inc. 31 T en b a rd z o z g ra b n y przy k ład p o d aję niem al d o sło w n ie za [6 ]. 24 JA C E K S U R M A In fo rm a ty k a

27 /u n ix Dziura Efialtesa /s trz e ż o n e g o unix strzeże Z ap ro g ram o w an ie w yw ołania procesu za pom ocą funkcji fo rk /e x e c jest trochę kło p o tli we. T rzeba najpierw utw orzyć kopię procesu m acierzystego za p om ocą funkcji fo rk i dopie ro potem zastąpić tę kopię pożądanym proce sem za pom ocą funkcji exec. D o tego d o ch o dzą jeszcze pew ne problem y ze sk o n stru o w a niem listy argum entów. T oteż, jeśli wymogi czasow e nie są specjalnie krytyczne, korzysta się raczej z funkcji sy ste m, np.: sy s te m ( m v tm p fix ); W yw ołanie pożąd an eg o procesu jest teks tem w języku shella, podanym ja k o argum ent funkcji sy stem. F unkcja sy ste m sam a w yw o łuje funkcję fo r k i w m iejsce procesu-dziecka umieszcza - za pom ocą funkcji exec - p rogram shella /b in /s h i a ja k o tekst wejściowy p rzek a zuje m u arg u m en t funkcji system. Istnieje jed n a k pewne niebezpieczeństw o zw iązane z użyciem tej funkcji w p rogram ach chronionych. Zw rócił na to uw agę R eeds w [I]. Przypuśćm y, żc nasz p rogram P m a zapew nić k o n tro lo w an y dostęp d o chronionej bazy danych B. U staw iam y oczywiście odpow ied nio upraw nienia dostępu do P i B. T ylko program P pow inien mieć praw o czytania i zapisyw ania bazy B. Inni u ż y tk o w n ic y -p o z a właścicielem p rogram u P - m oga czytać i m o dyfikow ać bazę B tylko w takim zakresie, w jak im pozw ala n a to p ro g ram P. Czy to już zapew nia pełne bezpieczeństw o bazy B? O k a zuje się, że nie bardzo, jeśli w program ie użyto funkcji system. Przyjrzyjm y się bliżej np. p o przedniem u w yw ołaniu tej funkcji. T w órca p rogram u, aby uniezależnić się od ścieżki specyfikow anej przez użytkow nika p rogram u, p o d a oczywiście pełną ścieżkę wy wołania: sy ste m ( /b in /m v tm p fix ); U w aża, że w ten sposób na pew no odw ołuje się d o firm ow ego p ro g ram u rav, zwyczajowo um ieszczanego w skorow idzu b in. Czy rzeczy wiście? O tóż nie, w ystarczy, że d o listy se p a ra torów pól użytkow nik jego p ro g ram u d o d a znak kreski ułam kow ej zm odyfikow aw szy o d pow iednio zm ienną IF S, np. tak: b in m v tm p fix W ystarczy ustaw ić odpow iednio ścieżkę d o stępu, um ieściwszy w niej u przednio w łasny p rogram o nazwie b in, i to on zostanie w yw o łany zam iast /b in /m v i on odziedziczy u p raw nienia p ro g ram u P. P o d o b n a dziura pow staje w U N IX -ow ym system ie o chrony, gdy użyjemy funkcji p o p e n. N o cóż, nie doszłoby do klęski p o d T erm opilam i, gdyby S p artanie znali wcześniej ścież kę, któ rą zdrajca Efialtes p oprow adził Persów: d o jej o b ro n y p o d o b n o w ystarczyłoby trzech w ojow ników. Do zabezpieczenia dziur w U N IX -ow ym system ie o chrony też na ogól nie trzeba wielkiego w ysiłku, o ile się o nich wie wcześniej. Czego sobie i C zytelnikom życzę. L IT E R A T U R A [1] R ccds J.: /b in /sh : th e IF S = S IF S biggest U N IX security hole TM, A T & T Bell L a b o ra to rie s (1988). Shell - w yw ołany funkcją sy ste m - uzna kreskę ułam kow ą za jeden z sep arato ró w, tym N o w e książki W Y D A W N IC T W A N A U K O W O -T E C H N IC Z N E B o lesła w S z a fra ń s k i, W o jc iec h S k u rz a k, W ie sła w S z y p u la: S ystem o p e ra c y jn y R T W N T, 1990, w yd. 1, n a k ła d 2000 egz., s. 192, c e n a 5500,- IS B N K siążka jest pośw ięcona system ow i R T Jest to p o p u larn y system operacyjny dla m ikro- i m inikom puterów P D P -1 1 firm y D E C, um ożli w iający interacyjną pracę jednego użytkow nika. K siążka zaw iera opis stru k tu ry i funkcji system u, system ow ych p rogram ów, sposobu obsługi urządzeń we-wy, w ytw arzania o p ro g ram o w an ia użytkow ego oraz tech niki generow ania system u. P o n a d to p o d a n o w niej podstaw ow e infor m acje na tem at system u D E C n e t/r T -1 1, um ożliw iającego pracę w sieci kom puterow ej i system u C T S-300/D ibol, k tó ry m oże stanow ić p o d sta wę tw orzenia system ów w ielodostępnych. K siążka jest przeznaczona dla program istów, p ro jek tan tó w syste m ów p rzetw arzania inform acji, pracow ników nauki zajm ujących się inform atyk ą o ra z dla studentów kierunków inform atycznych. K siążka składa się z przedm ow y, d w u n a stu rozdziałów oraz dw óch d o datków. R ozdział 1. zaw iera podstaw ow e inform acje o architekturze P D P -11. P rzedstaw iono w nim tylko te elem enty i właściwości architek tury, które są niezbędne dla zrozum ienia następnych rozdziałów. R ozdział 2. om aw ia koncepcję system u RT-11, a rozdział 3. system plików. W rozdziale 4. przedstaw iono środow isko, w którym są w ykonyw ane zad an ia, a w 5. inform acje na tem at k o m unikow ania się użytkow nika (o p e ra to ra) z system em. W rozdziale 6. przedstaw iono w ybrane p ro g ram y system ow e służące d o pielęgnacji plików danych i program ów. R ozdział 7. zaw iera sposób tw orzenia p o d program ów obsługi specjalizow anych urządzeń zew nętrznych, n a pisano go z m yślą o tzw. pro g ram istach system ow ych. R ozdział 8. został pośw ięcony stan d ard o w em u w R T - ll procesow i w ytw arzania o program ow ania użytkow ego. W rozdziale 9. om ów iono system C TS-300 o ra z zw iązany In fo rm a ty k a n r sam ym jego tekst wejściowy będzie rów now aż ny tekstow i JA N W A L A SE K z nim język pro g ram o w an ia D ibol. R ozdział 10. przedstaw ia o p ro g ra m ow anie sieciowe D E C n e t o ra z jego im plem entację dla system u R T R ozdział 11. jest przeznaczony d la osób generujących system, a z ak o ń czenie książki zaw iera krótki opis najw ażniejszych zm ian w pro w ad zo nych d o wersji 5. system u RT-11. W D o d a tk u A p o d a n o listę podstaw ow ej dokum entacji firm ow ej, a w D o d a tk u B stan d ard o w e dla P D P -1 1 w artości adresów rejestrów i w ektorów przerw ań poszczegól nych urządzeń zew nętrznych. J e rz y S z c ze p k o w icz : T u rb o P a sc a l 5.0 z p rz y k ła d a m i k o n s tru k c ji o p ro g ra m o w a n ia p o d sta w o w e g o. W N T, 1990, w yd. 1, n a k ła d egz., s IS B N K siążka zaw iera niem al pełny opis system u pro g ram o w an ia T u rb o Pascal konkretnej realizacji p opularnego języka pro g ram o w an ia Pascal, opracow anej dla rodziny k om puterów typu IBM PC w firmie B orland In tem acional Inc. O pisano w szystkie zm iany, ograniczenia i rozszerzenia języka w zorcow ego, obiekty stan d ard o w e o ra z szczegóły eksploatacji głów nych elem entów system u, m.in. kom plet dyrektyw i zleceń. Szczególną uw agę zw rócono na operacje plikow e, zarządzanie pam ięcią, program ow anie sterow ników ek ran u w trybach znakow ych i graficznych o ra z zasady w spółpracy p ro g ram u z system em o peracyj nym. O m ów iono zasady pro g ram o w an ia m odularnego. P o d a n o w ska zów ki dotyczące kłopotliw ych aspektów p ro g ram o w a n ia o ra z przy k ła dy pod p ro g ram ó w, m odułów i p ro g ram ó w ilustrujące zastosow ania system u T u rb o Pascal w konstrukcji o p ro g ram o w a n ia aplikacyjnego. O ddzielny d o d a te k zaw iera p o n a d sto stro n tekstów źródłow ych oryginalnych przykładów o p ro g ram o w an ia podstaw ow ego d e m o n stra cyjnego. K siążka je st przeznaczona dla szerokiego kręgu czytelników i m oże służyć zarów no ja k o podręcznik pro g ram o w an ia w T u rb o P ascalu 5.0, ja k i p o ra d n ik zaw odow ego program isty k o m p u teró w z rodziny IBM PC. 25

28 zbitki M e ta r o z w a ż a n ia o n a p ra w ie in fo rm a ty k i Obecnie w szystko w Polsce chcemy uratować, poprawić, naprawić, zburzyć i odbudować lub zbudować na nowo. Zabiegi te są konieczne w każdej dziedzinie życia. Problem tylko >v tym, że najprostsze z pozoru rozwiązanie - finansow e - nie bardzo m oże być zastosow ane i co gorsze - ile u żyte - m oże pogorszyć sytuację. Sądząc z liczby ogłoszeń»> gazetach, w ystaw i seminariów, stan in form atyki w Polsce nie je s t najgorszy. K om puter m ożna kupić prawie na k a żd y m rogu ulicy. A jed n a k p o d tą zew nętrzną pow loką kryje się stan coraz większego rozkładu polskiej inform atyki. Z anim je d n a k ktokolw iek chciałby przystąpić do udzielania rad, ja k i sposób zaham ow ać tę katastrofę oraz ju ż teraz zm niejszać j e j sk u tki, konieczne je s t choćby pobieżne zdefiniowanie sam ego problemu. Z a c zn ijm y o d określenia zasobów inform atyki, k tó rym i ku są: tym przypad P O T R Z E B Y Z A S T O S O W A Ń - je d y n y zasób, k tó ry rozrasta się i to nawet n ie tylko ilościowo (w ięcej P C -tów I), ale też jakościow o ( zam iast P C -ta m ożem y kupić m inikom puter lub nawet IB M 4 3 x x!). Problem tylko u> tym. że potrzeb y te są słabo zdefiniowane i tak naprawdę n ikt >i' Polsce nie wie, ja kic h oraz ilu system ów będziem y potrzebow ać w najbliższych latach, i co ważniejsze, na ile takich system ów będzie nas stać. K A D R Y - obejmujące istniejących profesjonalistów (jeżeli jeszcze tacy są ), arm ię przyuczonych użytkow ników P C -tów (tyc h też trzeba uwzględniać, bo ilość za m ia stja ko ści stanow i silę!), obecnych i przyszłych studentów oraz tycli naszych doświadczonych kolegów za granicą, k tó rzy byliby skłonni wrócić do kraju (za ja k ie wynagrodzenie?). D yskutując o szczegółach m usim y się zgodzić, że ten zasób m a najdłuższy czas odtwarzania i to bez m ożliw ości radykalnego przyśpieszenia. A P L I K A C J E, czyli oprogramowanie użytkow e - obejmujące wszelkie system y inform atyczne, sy stem y dedykow ane i specjalistyczne, które w pra ktyce m oże być w ykonane tylko >t> Polsce i p rzez polskich specjalistów, początkow o z udziałem specjalistów obcych. K łopot tylko h' tym, że w pra ktyce nie m am y takich zespołów, któ re m ogłyby od razu zabrać się do roboty. Ten zasób ( z w yjątkiem doświadczeń db ASE, C liperze i trochę w In form ixie) je s t prawie pusty! 0 O P R O G R A M O W A N I E - rozum iane tutaj ja k o oprogramowanie narzędziowe, łączenie z system am i operacyjnym i, system am i baz danych, system am i C A S E, kom pilatoram i itp. P olskie zasoby są również zerowe. Powstaje pytanie, czy ju ż zaw sze będziem y m usieli korzystać z obcych zasobów, czy m oże jed n a k m ożna będzie znaleźć takie poletka, któ re p o d specjalnym nadzorem dostarczą polskiego oprogramowania narzędziowe go (np. polski procesor tekstów, baza danych???). S P R Z Ę T - gdzie osiągnęliśm y dno, zgodnie zresztą z postulatam i o w strzym aniu ratowania polskich fa b r y k kom puterów. Powstają tutaj pytania, c zy jeszc ze je s t kogo ratować, je ś li w ogóle warto, oraz czy ju ż zaw sze będziem y opierać się tylko na sprzęcie zagranicznym? W dwóch ostatnich przypadkach pow inniśm y się zastanowić nad określeniem stanu zasobów św iatowych oraz trendach ich rozwoju p o d k ą te m naszych krajowych potrzeb. Z całej m asy kom puterków i program i k ó w pow inniśm y wykroić grupę, która m oże się nam przydać. Osobiście jeste m przeciw ny całkow itej wolnej grze sil rynkow ych, g d y ż szybko m oże okazać się, że zlom second hond plus byle ja k ie koreanki z setką różnorodnego oprogramowania, a ta kże wyprzedawane niestandardowe rozwiązania doprowadzą do takiego zam ulenia naszego parku kom putero wego, że tylko cyklon... Znając rodzaje zasobów, m ożliw e je s t poszukiw anie stym ulatorów um ożli 26 wiających ich powiększanie. Ogólnie znane są następujące stym ulatory wzrostu: P I E N I Ą D Z E (ka p ita ł) - bez kom entarza, bo ja k wiem y, pieniędzy nie m a i w najbliższym czasie nie będzie. N am pozostaje więc wskazać, ja k obejść się bez pieniędzy lub j a k j e m ożna zdobyć. Jeżeli nie znajdziem y rozwiązania, to nasze rady m uszą ograniczyć się do tego, j a k przetrw ać z inform atyką w stanie em brionalnym do lepszych czasów!!! O P O P Y T czyli które przedsiębiorstwa oraz instytucje m ają wystar czającą kw otę pieniędzy na inform atyzację ( w ich pojęciu na kom putery zację). Opracowanie takiej listy i oszacowanie m ożliw ości finansow ych takiej grupy potencjalnych klientów m oże być bardzo istotne. Osobnym problem em je s t takie ukierunkowanie popytu, aby zw iązane z nim pieniądze zostały wydane właściwie ( a nie na kolejnego P C -ta z siecią N ovell). 9 P O D A Ż - czyli ja k ą inform atykę oferuje się na polskim rynku. Na szczęście m am y ju ż w iększy wybór niż rok tem u. O prócz sprzętu wschodniego m ożem y legalnie kupić sprzęt i oprogramowanie wielu renomowanych fir m zachodnich. Problem em pozostaje tylko takie wyne gocjowanie kontraktów, aby przynajm niej do realizacji aplikacji używano bezpośrednio odpowiednio przeszkolonych polskich zespołów. Drugim problem em są ceny, któ re są od 1.5 do 3 razy w yższe niż w U SA. W arto tutaj dokonać analizy i wstępnego wyboru grupy fir m rokujących najlepszą współpracę. R E G U L A C J E P R A W N E - bezkapitalow y stym ulator, ukierunko wujący rozwój według określonej strategii p o d warunkiem, że znana je s t ta strategia oraz regulacje prawne, zostały właściwie dobrane. W przeciw nym razie bardzo łatwo popełnić błąd dość trudny do szybkiego na prawienia. P rzykładem takich stym ulatorów są: ochrona prawna pro gram ów, odpowiedzialność projektantów system ów, ochrona dóbr osobis tych, standardy. P O D A T K I - wszyscy wiem y, że je s t to dobry stym ulator - na razie głównie negatyw ny, gd yż trudno nauczyć się, ja k pobierając podatki stym ulow ać rozwój. N ie wiem, czy nasza wiedza je s t w tej m aterii wystarczająca, ale warto tutaj podum ać, j a k - na p rzyk ła d - poprzez odpowiednią p o litykę podatkow ą uruchomić polskie zespoły projektantów system ów inform atycznych oraz ja k zachęcić obce fir m y do inwestycji u' te j dziedzinie. C Ł A - j a k wyżej. Dla m nie je s t niezrozum iale clo na oprogramowanie (1 4 % ), chociaż w przyszłości powinna istnieć ochrona tego rynku, tylko >vokreślonym zakresie. N a razie przypom ina to zaw iązanie sobie stryczka. Kto kupi bowiem legalnie ja kik o lw iek p rodukt z oprogramowania (za $ ), jeśli będzie m usiał dołożyć do niego około 3 2% wartości ( clo plus podatek obrotow y), czyli około 32 tys. S. O czywiście wiem, w ja k i sposób pokonuje się tę przeszkodę, ale czy to je s t właśnie prawidłowe rozwiązanie? W szystkie wymienione stym ulatory pozw alają ukierunkow ać rozwój lub dalszy upadek każdej z dziedzin gospodarki. Ich właściwe w ykorzys tanie m oże nastąpić tylko w tedy, g d y znana je s t strategia gospodarcza kraju - a tej zdaje się n ik t nie zna. C zyli m usim y poruszać się tutaj na bardzo śliskim gruncie. Powstaje w końcu pytanie o adresata naszych pom ysłów na naprawę in form atyki w Polsce. Oczywiście - dla w szystkich adres je s t znany Al. Ujazdowskie. Kiedy jed n a k opiekun pacjenta m oże zaakceptow ać sposób leczenia? Oczywiście wtedy, gdy zrozum ie diagnozę, rokowania oraz będzie go stać ( nawet z du żym i w yrzeczeniam i) na kurację. S tą d też w prezentacji sposobu naprawy inform atyki należy przedstawić: In fo rm a ty k a

29 zbitki G R O Z Ę K A T A S T R O F Y, postępującej perm anentnie od kilku lat i prowadzącej do degradacji nauczania inform atyki, a tym sam ym jako ści polskich zespołów inform atycznych. I C E L N Y C H oszczędzających wydatki, a jednocześnie stym ulujących rozwój. P R O G N O Z Ę W IE L K O Ś C I S T R A T G O S P O D A R C Z Y C H w przypadku zaniechania ja kich ko lw iek działań. IV tym przypadku niejest to proste zadanie, g d y ż e fe k ty z zastosowania (lub braku stosowania) inform atyki ujawniają się w innych dziedzinach. N ie je s t to jeszcze ani diagnoza, ani program naprawy inform atyki te Polsce. W ątpię zresztą, czy je s t m ożliwe sam odzielne skonstruowanie takiego programu. Z b y t wiele bowiem czynników m a istotne znaczenie p rzy wyborze optym alnej drogi tt> sytuacji, gdy nie m ożna w ykorzystać wszystkich sprawdzonych» innych krajach rozwiązań. Z M I N I M A L I Z O W A N E P O T R Z E B Y F IN A N S O W E, zaspoka jane bezpośrednio z b u d że tu -p rzy n a jm n ie j w pierw szym okresie. M ożliw e jest tutaj wskazanie, sk ą d m ożna uzyskać pieniądze. C zęsto niestety nie ucieknie się p rze d pokazaniem palcem, kom u trzeba zabrać i dlaczego, aby uratować inform atykę. W A C Ł A W IS Z K O W S K I P.S. Z b itk i p o g ląd ó w i sp o strzeżeń, tu ta j p rezen to w an y ch, nic są oficjalnym stanow iskiem P R E C Y Z Y JN E W Y P U N K T O W A N IĘ M O Ż L IW Y C H Z M IA N NA D R O D ZE R E G U LA C JI P R A W N YC H, P O D A TK O W YC H R ed ak cji a n i żad n ej innej o rg an izacji. Ich p rez e n tac ja m a służyć p o b u d z e n iu d y skusji n a d a n y tem a t, naw et p rzez w zb u rzen ie m o ich ew en tu aln y ch ad w ersarzy. F la k ie w ic z W.: O d s y s te m u in fo r m a ty c z n e g o d o sy s F la k ie w ic z W.: F r o m d a ta p ro c e s s in g s y s te m to c o m F la k ie w ic z W.: V o n E D V - S y s te m b is c o m p u t e r u n t e r te m u in fo r m a c y jn e g o w s p a r te g o te c h n o lo g ią k o m p u te ro w ą p u t e r te c h n o lo g y a id e d in f o r m a tio n s y s te m s tü tz te m I n fo r m a tio n s s y s te m IN F O R M A T Y K A 1991, N o. 8, p. 2 IN F O R M A T Y K A 1991, N r. 8, S. 2 I N F O R M A T Y K A 1991, n r 8, s. 2 C h a ra cte ristic s o f c h an g es in a p p ro a c h to m an ag em en t E ine C h a ra k te ris tik v o n V erä n d e ru n g e n in E instellung C h a ra k te ry sty k a zm ian w p o dejściu d o p ro je k to w a n ia in fo rm a tio n system (M IS ) design ad ju ste d fo r m ark e t eco n o m y req u irem en ts. z u r P ro je k tie ru n g d e r In fo rm atio n sv erw altu n g ssy stem c in form acyjnych system ów z a rz ą d z a n ia (IS Z ) d o s to s o w a nych d o w y m ag ań g o sp o d a rk i rynkow ej. (M IS ), die zu A n fo rd e ru n g e n ein e r M a rk tw irtsc h aft an g e p asst sind. N o w a k o w s k i A.: N o w e g e n e ra c je s y s te m ó w in f o r m a ty c z n y c h w z a rz ą d z a n iu N o w a k o w s k i A.: N e w g e n e ra tio n s o f d a ta p ro c e s s in g IN F O R M A T Y K A 1991, n r 8, s. 8 I N F O R M A T Y K A 1991, N o. 8, p. 8 IN F O R M A T Y K A 1991, N r. 8. S. 8 Ew olucja system ów in fo rm a ty c zn y c h w sp o m ag ający ch E v o lu tio n o f m o d ern d a ta p ro cessin g system s fo r s u p p o r E ine E v o lu tio n d e r E D V -S ystem e, d ie z u r U n te rstü tz u n g procesy z a rz ą d z a n ia w przedsiębio rstw ie. tin g o f m an a g e m en t processes in en terp rise. d e r V erw altu n g sp ro zesse in einem U n te rn e h m e n a n g e sy s te m s f o r m a n a g e m e n t N o w a k o w s k i A.: N e u e G e n e r a tio n e n v o n E D V -S y s te m e n im B e re ic h d e r V e rw a ltu n g w endet w erden O le jn ic z a k W., S z y d ło w s k i I.: F A C T O R - p o d e jś c ie O le jn ic z a k W., S z y d ło w s k i I.: F A C T O R - a n a p O le jn ic z a k W., S z y d ło w s k i I.: F A C T O R - e in e E in d o p r o je k to w a n ia s y s te m ó w in fo r m a c y jn y c h s te llu n g z u r P r o je k tie r u n g v o n In fo r m a tio n s s y s te m e n IN F O R M A T Y K A 1991, n r 8, s. 12 p r o a c h t o i n f o r m a tio n sy s te m s d e sig n IN F O R M A T Y K A 1991, N o. 8, p. 12 Pro p o zy cja n o w a to rsk ie g o p odejścia d o m eto d o lo g ii p ro P ro p o sal fo r in n o v ato ry a p p ro a c h to in fo rm a tio n sys Ein V o rsch lag d e r n c u ra tig e n E in stellu n g z u r In fo rm a je k to w a n ia system ów info rm acy jn y ch, z re a liz o w a n a w tem s design m eth o d o lo g y, w hich w as realized in the system ie narzędziow ym F A C T O R. F A C T O R toolsystem. tio n ssy ste m e p ro jek tie ru n g. die zeugssystem realisiert w urde. K o lb u s z E.: P r o b le m y p o tr z e b in fo r m a c y jn y c h w sy s te m a c h z a rz ą d z a n ia K o lb u s z E.: P r o b le m s o f i n f o r m a tio n n e e d s re s e a r c h I N F O R M A T Y K A n r 8, s. 15 IN F O R M A T Y K A 1991, N o. 8. p. 15 C h a ra cte ristic s o f m eth o d s fo r in fo rm a tio n needs d efi IN F O R M A T Y K A 1991, N r. 8, S. 15 C h a ra k te ry sty k a m e to d o k reśla n ia p o trz e b in fo rm acy j nych przy p ro je k to w a n iu n ow oczesn y ch sy stem ó w z a rz ą nin g in m o d ern m an a g e m en t system s design. b e d ü rfn issen b czeich n u n g bei P ro je k tie ru n g m o d ern e r in m a n a g e m e n t sy s te m s dzania. I N F O R M A T Y K A 1991, N r. 8, S. 12 im F A C T O R -W c rk - K o lb u s z E.: P r o b le m e d e r I n fo r m a tio n s b e d ü r f n is s e n f o rs c h u n g in V e r w a ltu n g s s y s te m e n E ine C h a ra k te ris tik d e r M e th o d e n z u r In fo rm a tio n sv erw altungssystem e. N ie d ż w ie d z iń s k i M.: S k ą d b r a ć p ie n ią d z e n a in w e s ty N ie d ż w ie d z iń s k i M.: F r o m w h e re t o g e t m o n e y f o r N ie d ż w ie d z iń s k i M.: W o h e r d e s G e ld f ü r E D V - cje in fo rm a ty c z n e? i n fo r m a tic s in v e s tm e n t? -In v e s titio n e n? IN F O R M A T Y K A 1991, n r 8, s. 19 IN F O R M A T Y K A 1991, N o. 8, p. 19 P ro p o sal fo r d a ta p ro cessin g effecitveness p r o o f in the IN F O R M A T Y K A 1991, N r. 8, S. 19 field o f m an a g e m en t fo r m o tiv a tio n o f in v estm en t p ro fi -E ffek tiv ität im B ereich d e r V erw altu n g, die fü r B egrün tab ility in en terp rise. d u n g d e r In v estitio n sre n ta b ilitä t in ein em U n te rn e h m e n P ropozycja p ro ce d u ry u d o w a d n ia n ia efek ty w n o ści in fo r m atyzacji w dziedzinie z a rz ą d z a n ia p rzy u zasad n ien iu op łacaln o ści in w estow ania w przed sięb io rstw ie. E in V o rsch lag d e r P ro z ed u r z u r N ach w eisu n g d e r E D V - a n g ew en d et w erden k an n. In fo rm a tyka n r 8,

30 E 9 PACKABD HEWLETT - PA C K A R D Stacje robocze serii 700 są ponad dwukrotnie szybsze od stacji innych producentów F irm a H E W L E T T -P A C K A R D 26 m arc a br. oficjalnie ogłosiła w prow adzenie d o sprzedaży nowej rodziny stacji roboczych i serw e rów H P A pollo 9000 seria 700. Z darzenie to jest w arte szczególnego o d n o to w a n ia, poniew aż seria ta m a znacznie lepsze p aram etry od w yrobów oferow anych przez innych czołow ych p roducentów stacji roboczych. W yższość p a ram etró w eksploatacyjnych serii 700 w yni ka z zastosow ania w jej k o nstrukcji a rch ite k tu ry P A -R IS C (Precision Archilecture - R educed Instruction S et Computer), pozw alającej osiągnąć szybkość działania powyżej 76 M IP S 0 oraz szybkość p rzetw arzania graficznego ponad 1 m in w ektorów n a sekundę. O becnie firm a oferuje trzy m odele tej serii: 720 i o k r e ś la n e ja k o stacje biurkow e (ang. desktop) oraz określany ja k o stacja przybiurkow a (ang. deskside). M odel 720 N ajprostszy m odel serii, w yposażony w zegar o częstotliw ości 50 M H z, ch arak tery zu je się następującym i podstaw ow ym i p a ra m e tra mi: 57 M IP S, 17 M F L O P S J) oraz 55,5 S P E C m a rk s3'. B adania przeprow adzone przez niezależne organizacje w ykazały, że stosunek w ydajności tego m odelu d o jeg o ceny przew yższa co najm niej d w u k ro tn ie k o nkurencyjne stacje robocze takich firm, ja k Sun, IBM czy D E C. M odel 730 M odel o większej m ocy obliczeniow ej, w yposażony w zegar o częstotliw ości 66 M H z, charakteryzuje się następującym i p o d sta wow ym i param etram i: 76 M IP S, 22 M F L O P S o ra z 72,2 S P E C m arks. M odel ten w yprzedza pod względem efektyw ności każdą dostępną dziś na rynicu stację roboczą w klasie cen poniżej dolarów. W g p o ró w n a ń p ublikow anych przez p ro d u c en ta jest on co najm niej 2,5 razy szybszy od m odelu 320 stacji IBM R S/6000 oraz 3.5 razy - od stacji S P A R C stalio n II firm y Sun. O ba m odele m ają pam ięć typu cache, o pojem ności 128 K B dla instrukcji i 256 K B d la danych, o ra z pam ięć operacyjną E C C R A M o pojem ności M B. K a żd a stacja 720/730 m oże pracow ać ja k o bezdyskow a (ang. diskless) lub być w yposażona w w ew nętrzną pam ięć o pojem ności d o 840 M B z m ożliw ością rozszerzenia przez zew nętrzne urządzenia dyskow e do 10 GB. M odel 750 M odel o najw iększej m ocy obliczeniow ej, w yposażony w zegar o częstotliw ości 66 M H z, a więc o takich sam ych param etrach szybkości, ja k m odel 730 (76 M IP S, 22 M F L O P S, 72,2 SPEC - " M IP S ( M illion Instructions Per S e co n d - m in in stru k cji n a sekundę). M F L O P S ( M illion Floating-P oint O perations Per S e c o n d - m in o p eracji z m ienn o p rze cinkow ych n a sekundę. u S P H C m ark - s ta n d a rd o w a m ia ra su m ary czn ej w ydajności k o m p u te ra, o p rac o w a n a i zale c a n a d o p o ró w n a ń kom puterów - ró żn y ch p ro d u ce n tó w p rzez m ię d z y n a ro d o w ą o rg an izację S y ste m s P erform ance Evaluation C ooperative. J e st śre d n ią g e o m etry czn ą u s k a ż n ik ó w czasów uzyskanych w 10 w y b ra n y c h testa ch (an g. benchm arks), o trz y m y w a nych p rzez odniesienie c z asu w y k o n a n ia testu d o czasu je g o w y k o n a n ia n a k o m p u te rze w zorcow ym V A X 1 1/780T p rac u ją cy m p o d n ad z o re m sy stem u o p e ra c y jn eg o U L T R IX M B. 28 m arks), ale z w iększą pam ięcią typu cache (256 KB d la instrukcji o ra z 256 K B dla danych). M odel ten stw arza większe m ożliwości rozbudow y: pam ięci operacyjnej (E C C R A M ) - do 192 M B. dyskow ej wew nętrznej - d o 2,6 G B, a łącznie z dyskam i zew nętrzny mi - do 40 G B. P o n a d to m odel 750 m oże być w yposażony w następujące pam ięci masowe: stałą na dysku optycznym (C D R O M ) o pojem ności 600 M B o ra z n a taśm ie m agnetycznej (4 m m D A T ) o pojem ności 1,3 M B. T akie sam e pam ięci m ogą rów nież stanow ić w yposażenie stacji 720/730. W szystkie stacje serii 700 m ogą być w'yposażone w napędy dyskietek 3,5 cala. W szystkie stacje i serwery serii 700 m ają 32-bitow ą m agistralę EISA (E xtended Industry Standard A rchitecture), k om patybilną z m agistralą ISA (Industry Standard A rchitecture) stosow aną w k o m p u terach klasy PC /A T. U m ożliw ia to tw orzenie zestaw ów obejm ujących zarów no stacje robocze firm y H P, ja k i ko m p u tery osobiste, a także udostępnienie użytkow nikow i szerokiego a so rty m entu istniejących, tanich k a rt d o przyłączania różnych urządzeń peryferyjnych, organizow anie sieci czy w drażanie rozw iązań p rzy szłościow ych. M odele 720 i 730 m ają g niazdo d o zainstalow ania jednej k a rty sta n d a rd u E ISA, n a to m iast m odel m a cztery takie gniazda. P o rtam i kom unikacji d la w szystkich m odeli serii 700 m ogą być p o rty sta n d ard ó w S C SI-II, E thernet, RS-232, C entronics i H P -H IL. Pod koniec 1991 r. planuje się w prow adzenie interfejsu dla szybkich sieci F D D I. Grafika Szybkość przetw arzania, realizm odw zorow yw ania i najw yższe sta n d a rd y jak o ści to niezm ienne kierunki n a ta rcia firm y. Stacje serii 700 zaw dzięczają im now e m ożliw ości graficzne, a dzięki ścisłem u zintegrow aniu z a rch ite k tu rą P A -R IS C udostępniają użytkow ni kom najbardziej zaaw ansow ane cechy grafiki w p ołączeniu z najw y ższym poziom em efektyw ności. D zięki system om grafiki m o nochrom atycznej G R X i kolorow ej C R X, m odele serii 700 są pierw szym i przem ysłow ym i graficznym i stacjam i roboczym i udostępniającym i ju ż za d o laró w (cennik d la U SA ) p o n ad 1 m ilion dw u- i trójw ym iarow ych w ektorów na sekundę oraz efektyw ność system u X W indow s, sięgającą niem al m iliona w ektorów X I 1 na sekundę. O siągnięcie tak dużej efektyw ności było m ożliw e dzięki ścisłem u sprzęgnięciu grafiki z je d n o stk ą cen traln ą k o m p u te ra o ra z szeroko pasm ow em u interfejsow i m iędzy pam ięcią głów ną a m onitorem ; pozw ala to anim ow ać obrazy w tem pie 30 ram ek na sekundę. Stacje serii 700 osiągają rów nie duże p oziom y efektyw ności przy ko rzy sta niu ze stan d ard ó w grafiki, takich ja k X W indow, O S F /M o tif, P H IG S oraz G K S. System y G R X, doskonałe d o przygotow yw ania publikacji (desk top publishing), do w spom agania p ro jek to w a n ia o p ro g ram o w an ia (C A SE) i do zastosow ań sztucznej inteligencji, o ra z system y C R X, idealne d o au to m aty zo w an ia p ra c p rojektow ych i konstrukcyjnych w dziedzinach elektroniki i m echaniki, zapew niają ośm ioplanow e, p odw ójne buforow anie i efektyw ność X I 1 cztero k ro tn ie w iększą niż jak ak o lw iek inna, d o stę p n a n a ry n k u stacja robocza. O bydw ie opcje wyśw ietlają d ane czysto, o stro i w yraźnie n a bezm igotli wym m o n ito rze o częstotliw ości 72 H z z ekranem o rozdzielczości 1280 x 1024 punktów. In fo rm a ty k a znów przoduje w postępie technologicznym Opcje grafiki H P 9000 P ersonalv R X oraz H P 9000 T urbov R X, oferow ane rów nież dla stacji H P A pollo 9000 seria 400, zapew niają nabywcy m aksym alną efektyw ność i funkcjonalność trójw ym iaro wego m odelow ania i interp reto w an ia bryt. Opcja P ersonalv R X - przeznaczona d o p ra c projektow ych i konstrukcyjnych w dziedzinie m echaniki - um ożliw ia m odelow anie brył z dynam icznym cieniow aniem oraz korzystanie z takich m oż liwości, ja k sporządzanie przekrojów, funkcje N U R B S (Non-U nifo rm Rational B-Splines). T u rb o V R X to najbardziej zaaw ansow any system przestrzennego m odelow ania i interp reto w an ia, zapew niający projektow anie i ani mację z uw zględnieniem m aksym alnego realizm u prezentacji. Sys tem ten składa się z dw óch, trzech lub czterech m echanizm ów transform acji o p arty ch n a i860, gw arantujących efektyw ność grafiki sięgającą 320 M F L O P S. Architektura PA -R ISC Dzięki ciągłem u inw estow aniu w trzy główne obszary badań naukow ych: elastyczność arch itek tu ry procesora, słynne na cąlym świecie procesy p ro jek to w an ia i w ytw arzania oraz zaaw ansow ane techniki kom pilacji a rch ite k tu ra P A -R IS C oferuje w iodącą w prze myśle kom puterow ym efektyw ność. A rch itek tu ra P A -R IS C, charakteryzująca się elastycznością z p u nktu w idzenia kosztu i efektyw ności, została dla serii 700 zoptym ali zow ana pod kątem zastosow ania układów o m aksym alnym stopniu scalenia, efektyw ności działania o ra z cenowej konkurencyjności. Ponadto, przenosząc n iektóre cechy R ISC z a rchitektury A pollo PR IS M, firm a H E W L E T T -P A C K A R D do d ała wiele zespolonych instrukcji zapew niających dalsze zwiększenie efektyw ności tej archi tektury, o ra z w budow ała w jed n o stk ę cen traln ą instrukcje graficzne, m aksym alizujące szybkość p rzetw arzania grafiki. Zaplecze p ro jek tow o-konstrukcyjne i produkcyjne firm y pozw oli ło w prow adzić u kłady o bardzo dużym stopniu scalenia, przystoso w ane do pracy z b a rd zo szybkim i zegaram i, spraw ne energetycznie oraz tanie dzięki oszczędnej technologii C M O S. Ścisłe pow iązanie arch itek tu ry P A -R IS C ze zoptym alizow aną techniką kom pilacji pozw oliło w pełni spożytkow ać poniesione nakłady na innow acje w konstrukcji procesora. Z aaw ansow ane kom pilatory zapew niają najbardziej optym alne i spraw ne w ykorzys tyw anie tych szybkich procesorów arytm etyki liczb całkow itych i zm iennoprzecinkow ej, dostarczając użytkow nikom serii 700 wio dącą na ry nku efektyw ność pro g ram ó w użytkow ych w zastosow a niach zarów no technicznych ja k i biurow ych. System operacyjny W szystkie m odele serii 700 pracują pod nadzorem system u operacyjnego H P -U X w ersja 8.0. System len o p a rto na oryginalnym systemie U N IX i je st z nim kom patybilny. P o n a d to je st o n zgodny ze specyfikacjam i X /O p en X P G 3, P O S IX oraz SV ID2. H P -U X to od 1981 ro k u głów ny system operacyjny firmy. Zosta! przystosow any d o serii 700 przez ulepszenia kom pilacji i w irtualnej pamięci. Jest też kom patybilny z całą rodziną stacji roboczych PA -R ISC, system ów biurow ych oraz serw erów. H ew lett-packard uw aża się za jedynego, liczącego się p ro d u c en ta, oferującego system U N IX dla całej rodziny kom p u teró w o tej architekturze. W ram ach p ro g ram u H P In sta n t Ignition m ożna system H P-U X wraz z o program ow aniem system ow ym w stępnie zainstalow ać i skonfigurow ać n a dysku, co znacznie skraca czas instalow ania, upraszcza ad m inistrow anie system u i obniża koszty ponoszone przez użytkow nika. System H P -U X 8.0 m oże być w stępnie instalow any w środow isku H P V U E (V isual Unser Environm ent), pozw alającym użytkow nikom na szybkie u rucham ianie swych stacji roboczych z w ykorzystaniem ikon. H P V U E jest o p a rty na system ach X W indow i O S F /M otif. U żytkow nicy serii 700 m ogą n abyw ać system operacyjny H P -U X 8.0 oraz opro g ram o w an ie system ow e zapisane w pam ięciach C D -R O M. T akie rozw iązanie pozw ala im sięgać przez sieć do wspólnej dokum entacji, d o k onyw ać jej aktualizacji o ra z daje m ożli wość dostępu d o o p ro g ram o w a n ia użytkow ego p a rtn e ró w H P celem jego oceny przed zakupem. P od koniec 1991 r. pojaw ią się stacje robocze serii 700, które o prócz system u H P -U X będą m ogły pracow ać także p o d nadzorem system u operacyjnego O pen Softw are F o u n d a tio n O S F/1. Jest to strategiczny kierunek dla wszystkich stacji roboczych firm y H ew lett-p ackard. Siedem setki będą pierw szą p latfo rm ą sprzętow ą H P, które przyjm ą system O SF. Przez środow isko rozproszonego przetw arzania D C E (Distributed Com puting Environm ent) fundacji O S F system operacyjny OSF/1 integruje w otw artym heterogenicznym środow isku wiele z technolo gii rozproszonego przetw arzania system u operacyjnego A pollo D om ain/o S. Rozwiązania programowe Pełna kom patybilność serii serią system ów do zarządzania i serw erów - należącą rów nież d o rodziny H P 9000 u dostępnia użytkow nikom siedem setek p o n ad 2000 istniejących program ów użytkow ych z szerokiej oferty rynkow ych program ów do rozw iązyw ania zadań technicznych i kom ercyjnych. O prócz tego program ow y e m u lato r S oftp C 3.0 D O S udostępnia im dalsze 50 tysięcy rozw iązań program ow ych, dostosow anych d o w spółpracy z system em DO S. Po szczegółowe inform acje prosim y zw racać się do: H e w le tt-p a c k a rd P o ls k a S p. z o.o. ul. N e w e lsk a 6, W a rsz a w a 22/ , fa k s 22/ , telek s /9/9 / P R ZE D S IĘ B IO R S TW O Z A S T O S O W A Ń IN F O R M A T Y K I mcditfonih o fe r u je UM7106 UM3481,2,3,4,10,11 UM66T UM82450 UM8250B UM UM8259A-2 UM82C11 UM82C55A UM82C81 67 UM 6116U-35(ns) UM6116-2L UM UM62256A-1 OL Nasz adres: PZI M E D IT R O N IK " W a rs z a w a, ul. Dzika 4 te le fo n , te le fa k s telek s m edi pl / 24/90

31 POZNAJ SIŁĘ NASZYCH SYSTEMÓW INFORMATYCZNYCH! JU N ISO F T E X Sp. z o.o G liwice ul. K onstytucji 11 Tel , do 88 wewn. 250, 272, telefaks: , teleks Już od 3 lat oferuje kompleksową komputeryzację przedsiębiorstw, a zwłaszcza: profesjonalne nowoczesne systemy informatyczne oparte na kompilatorze języka Turbo Pascal 5.5 firmy BORLAND (typu multiusers), pracujące w sieciach NOVELL 2.15 i 3.1 i wykorzystujące interfejs BTRIEVE amerykańskiej firmy SoftCraft - najefektywniejszy i najszybszy system obsługi dużych i bardzo dużych baz danych (do 4 miliardów rekordów w pojedynczej bazie danych). AUTORYZOW ANY RESELLER FIRM Y NOVELL! P o le c a m y sz czeg ó ln ie sy ste m y z in te g ro w a n e w ielodostępny system finansow o-księgow y wg trójstopniow ej analityki w podstaw ow ym układzie: xxx-xxxx-xxxx-xxxxxx z m o żliwością graficznej prezentacji w yników, w ielodostępny system gospodarki m ateriałow ej w ykorzystujący w stru k tu rze indeksow ej SW W i K T M z autom atycznym w ylicza niem cyfry k o ntrolnej (długość indeksu m ateriałow ego cyfry), w ielodostępny system go sp o d ark i w yrobam i gotow ym i w ykorzy stujący w stru k tu rze indeksow ej SW W i K T M, w ielodostępny system gospodarki przedm iotam i nietrw ałym i w ykorzystujący w stru k tu rze indeksow ej SW W i K T M, w ielodostępny system środków trw ałych w ykorzystujący klasyfi kację środków trw ałych G U S, w ielodostępny system fa k tu ro w a n ia sprzedaży, w ielodostępny system kadrow o-płacow y. W sz y stk ie o fe ro w a n e sy ste m y są z in te g ro w a n e ze s o b ą z g o d n ie z z a s a d a m i ra c h u n k o w o ś c i k sięg o w ej p rz e d s ta w io n y m i w m ie się c z n ik u R A C H U N K O W O Ś Ć n r 9, O fe ru je m y ró w n ież: sprzęt kom puterow y (spraw dzony w eksploatacji) firm: - A L R (A dvanced Logic Research) i Storage Dim ensions z USA, - W E A R N E S T E C H N O L O G Y, i inne z S ingapuru, dostaw ę i instalację licencjonow anej sieci N ovell 2.2 i 3.11; usługi w zakresie opracow yw ania zakładow ych indeksów m ate riałow ych wg klasyfikacji G U S (SW W i K T M ). D y s p o n u je m y : Szkołą In form atyczną w ram ach której organizujem y kursy doszkalające dla k a d ry kierow niczej przedsiębiorstw, szkolenia w zakresie obsługi naszych system ów aplikacyjnych, lab o ra to riu m system u sieciowego N O V E L L. O rg a n iz u je m y : przy w spółpracy ze Szkolą K o m p u tero w ą IM P U L S kursy: D O S, W ord Perfect, Pascal, Podstaw y obsługi system u operacyj nego N etw are firm y N O V E L L ; szkolenia prow adzone są przez dośw iadczonych w ykładow ców P olitechniki Śląskiej W ydziału Inform atyki i A utom atyki; prezentację naszych system ów w ww. szkołach a także u naszych k ontrahentów. G w a ra n tu je m y : najw yższą jak o ść naszych system ów i usług, najszybsze w Polsce w drożenia system ów (od 1 d o 3 miesięcy). W przy p ad k u n iedotrzym ania przez nas term inów zw racam y 25% poniesionych nakładów za każdy m iesiąc zwłoki. D la klientów zam aw iających kom pleksow e usługi - znaczne zniżki cenowe. P o s z u k u je m y n ie z a w o d n y c h pośredników i dealer ow naszych system ów inform atycznych. Z siły naszych system ów skorzystały dotąd następujące firmy: H u ta Ł A Z IS K A w Ł aziskach G órnych W alcow nie M etali w Czechow icach-d ziedzicach C en trala Z ao p a trz e n ia G órnictw a w B ytom iu M ikołow ska F a b ry k a T ran sfo rm a to ró w w M ikołow ie B P ik D P R E F A M E T -Z R E M B w G liw icach B PiK D M E T A L C H E M w G liw icach Instytut Inform atyki T eoretycznej i Stosow anej P A N w G liw icach In sty tu t Spaw alnictw a w G liw icach PP E N E R G O R O Z R U C H w Gliw icach F a b ry k a Palenisk M echanicznych w M ikołow ie Z akłady M echaniczne G ó rn ictw a i Energetyki W IR O M E T w M ikołow ie P rzędzalnia Bawełny P R Z Y JA Ź Ń w Z aw ierciu P R T T E R M O IZ O L A C JA w Z ab rzu Z ak ład Inform atyki i T echniki K om puterow ej M E G A w G liw icach M ikołow ska F a b ry k a M aszyn G órniczych M 1F A M A w M ikołow ie Z ak ład y P rodukcji U rządzeń M echanicznych E LW O w Pszczynie Z ak ład y S przętu Sieciowego i E lektroinstalacyjnego PO Ł A M w K atow icach Z ak ład y E lektrom aszynow e C E L M A w Cieszynie PSS S P O Ł E M w Z aw ierciu tel Chcesz mieć pełną gwarancję i niezawodne efekty komputeryzacji swojego przedsię biorstwa - współpracuj z firmą JU N ISO FTEX! 0/1191