Prawa człowieka a policja

Transkrypt

1 Prawa człowieka a policja I. Wprowadzenie 1. Policja jest organem ochrony porzdku prawnego najbardziej widocznym w yciu społeczestwa. Zadaniem policji jest bowiem bezporednia, codzienna ochrona prawa, porzdku i bezpieczestwa publicznego. Kontakt jednostki z policjantem to najczciej wystpujce bezporednie zetknicie si z reprezentujcym władz pastwow funkcjonariuszem publicznym. Prawo, szanowane w praktyce przez funkcjonariuszy pastwa prawa, słuy nie tylko obywatelom, lecz take władzy i tyme funkcjonariuszom. Policjant jest wic (a przynajmniej powinien by) sług prawa, czsto bdc jednoczenie jego pierwszym interpretatorem, który decyduje o tym, czy prawo zostało naruszone, i o sposobie ochrony naruszonego porzdku Oznak przemian, jakie nastpiły w Polsce w ostatnich latach, jest m. in. wykazywana w sondaach opinii publicznej wysoka aprobata dla policji w Polsce po 1989 roku 2. Przyczyniły si do tego zmiany prawne okrelajce granice władzy, a take uwzgldnienie w tzw. ustawach policyjnych i przepisach wykonawczych regulujcych funkcjonowanie policji, podstawowych midzynarodowych standardów, okrelajcych postpowanie policji. Podstawowy kanon owych standardów obejmuje m. in.: zasady uycia siły oraz broni palnej, zakaz stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniajcego traktowania albo karania, postpowanie w stosunku do osób zatrzymanych, tymczasowo aresztowanych lub uwizionych, przestrzeganie prawa do prywatnoci oraz prawo do pokojowego zgromadzania si. II. Polskie prawo policyjne a wybrane standardy praw człowieka 1. Prawo policyjne to system norm okrelajcych oraz regulujcych struktur, ustrój i działalno organów zajmujcych si ochron bezpieczestwa i porzdku publicznego, a w szczególnoci prawa i obowizki tych organów, w tym zakres i sposób podejmowanych przez nie działa 3. Obowizujce w Polsce prawo policyjne jest efektem przemian ostatnich lat. W duym popiechu, wymuszonym społecznymi zmianami, ustawodawca starał si zmniejszy dystans dzielcy polskie unormowania od standardów pastw prawnych. Upolitycznione w swej treci ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o urzdzie Ministra Spraw Wewntrznych i zakresie działania podległych mu organów 4 oraz z dnia 31 lipca 1985 r. o słubie funkcjonariuszy Słuby Bezpieczestwa i Milicji Obywatelskiej 5 zastpione zostały szeregiem aktów prawnych, stanowicych nie tylko now, normatywn regulacj działalnoci organów ochrony bezpieczestwa i porzdku publicznego, lecz take pewien przełom jakociowy w kształtowaniu postaw prawnych funkcjonariuszy policji i realizowanych przez nie celów. 2. Podstawowe przepisy 6, tworzce obecnie polskie prawo policyjne, zawarte s w nastpujcych aktach normatywnych: 1. Ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji 7;

2 2. Ustawie z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzdzie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji 8; 3. Rozporzdzeniu Rady Ministrów z dnia 17 wrzenia 1990 r. w sprawie okrelenia przypadków oraz warunków i sposobów uycia przez policjantów rodków przymusu bezporedniego 9; 4. Rozporzdzeniu Rady Ministrów z dnia 17 wrzenia 1990 r. w sprawie trybu legitymowania, zatrzymywania osób, dokonywania kontroli osobistej oraz przegldania bagay i sprawdzania ładunku przez policjantów 10; 5. Rozporzdzeniu Rady Ministrów z dnia 5 marca 1991 r. w sprawie szczegółowych zasad i warunków uycia oddziałów i pododdziałów Policji oraz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w razie zagroenia bezpieczestwa lub niebezpiecznego zakłócenia porzdku publicznego oraz zasad uycia broni palnej przez te jednostki Rozporzdzeniu Rady Ministrów z dnia 21 maja 1996 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu postpowania przy uyciu broni palnej przez policjantów 12; 7. Rozporzdzeniu Rady Ministrów z dnia 13 sierpnia 1996 r. w sprawie szczegółowego trybu korzystania przez policjantów z pomocy instytucji pastwowych, organów administracji rzdowej i samorzdu terytorialnego, jednostek gospodarczych i organizacji społecznych oraz osób 13; 8. Rozporzdzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1997 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji 14. Pomijamy tu akty wykonawcze niszej rangi i przepisy wewntrzne o charakterze wykonawczym, instrukcyjnym lub objaniajcym (np. regulaminy słuby patrolowej, słuby konwojowej, insukcje dochodzeniowo-ledcze czy instrukcje pracy operacyjnej), które bezporednio reguluj działania poszczególnych słub policyjnych 15. Ponadto pomijamy tu - jak zaznaczylimy - pozostałe przepisy policyjne w szerokim rozumieniu tego terminu - dotyczce m. in. Urzdu Ochrony Pastwa, Stray Granicznej, andarmerii Wojskowej, stray gminnych (miejskich), Nadwilaskh Jednostek Wojskowych Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji czy licencjonowanych pracowników ochrony fizycznej (tzw. ochroniarzy). Znajomo podstawowych, midzynarodowych przepisów w dziedzinie praw człowieka jest nieodzowna w pracy policjanta. Niektóre z nich okrelaj pewne minimalne wymagania wobec działa funkcjonariuszy. Wynikaj one ze wspólnych dowiadcze pastw prawa 16. Jak przedstawiaj si przepisy polskiego prawa policyjnego na tle wspomnianych standardów dotyczcych policji? Przeanalizujmy najbardziej istotne prawa i wolnoci.

3 3. Podstawowym, niekwestionowanym 17 prawem człowieka jest prawo do ycia. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolnoci Rady Europy z 1950 r. (dalej: EKPC) 18 uznaje jednak, e pozbawienie ycia nie bdzie sprzeczne z jej art. 2, jeeli nastpi w wyniku bezwzgldnie koniecznego uycia siły (podkr. nasze): w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawn przemoc, w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemoliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolnoci zgodnie z prawem, w działaniach podjtych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania (art. 2 pkt 2 Konwencji). Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej 19 zapewnia kademu człowiekowi prawn ochron ycia (art. 38). Ten lapidarny w swym brzmieniu przepis oznacza zobowizanie pastwa do ochrony ycia obywateli oraz innych osób przebywajcych na jego terytorium wszystkimi prawnie dostpnymi rodkami, zarówno poprzez wprowadzenie odpowiednich przepisów do ustawodawstwa wewntrznego (np. kodeksu karnego czy kodeksu cywilnego) wraz ze rodkami egzekucji tych praw, jak i poprzez zapewnienie odpowiedniej praktyki stosowania tych przepisów. Musz mie one na celu "prawn ochron ycia". Jakkolwiek paradoksalnie to brzmi ale np. przepisy dotyczce uycia broni przez policjanta s "pochodn" przepisu Konstytucji chronicego ycie człowieka. Istotnym uzupełnieniem prawa jak i praktyki, zwłaszcza dla pastw nie bdcych członkami Rady Europy, s postanowienia Kodeksu Postpowania Funkcjonariuszy Porzdku Prawnego (rezolucji 34/169 Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 1979 r.). Dokument ten stanowi, e funkcjonariusze porzdku prawnego 20 mog uy siły wyłcznie w wypadku absolutnej koniecznoci i tylko w granicach niezbdnych do wypełnienia swego obowizku (art. 3). Komentarz, stanowicy integraln cz tego dokumentu, wyjania, i uycie broni palnej uwaa si za rodek ostateczny i e naley podj wszelkie kroki, by je wykluczy - zwłaszcza przeciwko dzieciom. Broni palnej w zasadzie w ogóle nie powinno si uywa. Wyjtek stanowi sytuacje, w których osoba podejrzana o popełnienie przestpstwa stawia zbrojny opór lub w inny sposób naraa czyje ycie, a mniej drastyczne rodki nie wystarczaj do powstrzymania jej lub skłonienia do poddania si. Jeszcze bardziej szczegółowe s Podstawowe zasady uycia siły oraz broni palnej przez funkcjonariuszy porzdku prawnego (rezolucja VIII Kongresu ONZ w Sprawie Zapobiegania Przestpczoci i Postpowania z Przestpcami) z 1990 r. Pozwalaj one na uycie siły i broni palnej tylko wtedy, gdy inne rodki oka si nieskuteczne bd gdy nie ma adnej nadziei na osignicie zamierzonego celu. Nakładaj take na funkcjonariuszy porzdku prawnego obowizek działania rozwanego i proporcjonalnego do wagi przestpstwa, minimalizowania szkody i uszkodzenia ciała oraz nakazuj szanowa i chroni ycie ludzkie, zapewni jak najszybciej pomoc i opiek medyczn wszystkim zranionym, a take upewni si, czy poinformowano krewnych i bliskich osoby zranionej lub poszkodowanej. Zasady zalecaj, aby reguły i przepisy wykonawcze w sprawie uycia broni palnej zawierały m. in. okrelenie okolicznoci, w których funkcjonariusze porzdku prawnego s uprawnieni do jej noszenia, typów dozwolonej broni palnej i amunicji, sposobu kontroli broni, sporzdzania raportów o kadym jej uyciu oraz gwarancj, e bro ta bdzie uywana jedynie w stosownych okolicznociach i w sposób, który zmniejsza ryzyko niepotrzebnego uszkodzenia ciała. Przepisy dotyczce zasad stosowania broni palnej w polskim prawie policyjnym zawarte s w ustawie o policji oraz w rozporzdzeniu Rady Ministrów z 21 maja 1996 roku w sprawie szczegółowych warunków i sposobu postpowania przy uyciu broni palnej przez policjantów. W przypadku, gdy inne rodki przymusu

4 bezporedniego s niewystarczajce lub ich uycie, ze wzgldu na okolicznoci danego zdarzenia, nie jest moliwe, policjant ma prawo uycia broni palnej wyłcznie: 1) w celu odparcia bezporedniego, bezprawnego zamachu na ycie, zdrowie lub wolno policjanta lub innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnociom zmierzajcym bezporednio do takiego zamachu, 2) przeciwko osobie nie podporzdkowujcej si wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzdzia, którego uycie zagrozi moe yciu, zdrowiu lub wolnoci policjanta albo innej osoby, 3) przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemoc, odebra bro paln policjantowi lub innej osobie uprawnionej do posiadania broni palnej, 4) w celu odparcia niebezpiecznego, bezporedniego, gwałtownego zamachu na obiekty wane dla bezpieczestwa lub obronnoci pastwa, na siedziby naczelnych organów władzy, naczelnych lub centralnych organów administracji pastwowej albo wymiaru sprawiedliwoci, na obiekty gospodarki lub kultury narodowej oraz na przedstawicielstwa dyplomatyczne i urzdy konsularne pastw obcych albo organizacji midzynarodowych, a take na obiekty dozorowane przez uzbrojon formacj ochronna utworzon na podstawie odrbnych przepisów, 5) w celu odparcia zamachu na mienie, stwarzajcego jednoczenie bezporednie zagroenie dla ycia, zdrowia lub wolnoci człowieka, 6) w bezporednim pocigu za osob, wobec której uycie broni było dopuszczalne w przypadkach okrelonych w pkt 1-3 i 5, albo za osob, wobec której istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia zabójstwa, zamachu terrorystycznego, uprowadzenia osoby w celu wymuszenia okupu lub okrelonego zachowania, rozboju, kradziey rozbójniczej, wymuszenia rozbójniczego, umylnego uszkodzenia ciała, zgwałcenia, podpalenia lub umylnego sprowadzenia w inny sposób niebezpieczestwa powszechnego dla ycia albo zdrowia, 7) w celu ujcia osoby, o której mowa w pkt 6, jeli schroniła si ona w miejscu trudno dostpnym, a z okolicznoci towarzyszcych wynika, e moe uy broni palnej lub innego niebezpiecznego narzdzia, którego uycie zagrozi moe yciu albo zdrowiu, 8) w celu odparcia gwałtownego, bezporedniego i bezprawnego zamachu na konwój ochraniajcy osoby, dokumenty zawierajce wiadomoci stanowice tajemnic pastwow, pienidze albo inne przedmioty wartociowe,

5 9) w celu ujcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, tymczasowo aresztowanej lub odbywajcej kar pozbawienia wolnoci, jeli: a) ucieczka osoby pozbawionej wolnoci stwarza zagroenie dla ycia albo zdrowia ludzkiego, b) istnieje uzasadnione podejrzenie, e osoba pozbawiona wolnoci moe uy broni palnej, materiałów wybuchowych lub niebezpiecznego narzdzia, c) pozbawienie wolnoci nastpiło w zwizku z uzasadnionym podejrzeniem lub stwierdzeniem popełnienia przestpstw, o których mowa w pkt 6. (Art. 17 ust. 1 ustawy o policji). Prawo dopuszcza ponadto uycie broni palnej przez uzbrojone oddziały lub pododdziały Policji w razie zagroenia bezpieczestwa publicznego lub niebezpiecznego zakłócenia porzdku publicznego, zwłaszcza przez sprowadzenie: 1) niebezpieczestwa powszechnego dla ycia, zdrowia lub wolnoci obywateli, 2) bezporedniego zagroenia dla mienia w znacznych rozmiarach, 3) bezporedniego zagroenia obiektów wanych dla bezpieczestwa lub obronnoci oraz ycia publicznego pastwa (art. 18 ust. 1 ustawy o policji). Uycie broni palnej naley traktowa jako rodek ostateczny, siga po ni naley wic ze szczególn rozwag, traktujc j jako ostateczny rodek przymusu bezporedniego. Funkcjonariusz winien stara si zminimalizowa szkody; nie moe te zmierza do pozbawienia ycia osoby, wobec której uywa broni. Nie moe take naraa na utrat ycia lub zdrowia innych osób. Przed uyciem broni palnej policjant jest obowizany: 1. po uprzednim okrzyku "Policja" wezwa osob do zachowania zgodnego z prawem, a w szczególnoci do natychmiastowego porzucenia broni lub niebezpiecznego narzdzia, zaniechania ucieczki, odstpienia od bezprawnych działa lub uycia przemocy;

6 2. w razie niepodporzdkowania si powyszym wezwaniom zagrozi uyciem, zagrozi uyciem broni palnej, wzywajc "Stój bo strzelam"; 3. odda strzał ostrzegawczy w gór, jeeli wezwania sprecyzowane w pkt 1 i 2 oka si bezskuteczne 21. Broni palnej nie uywa si w przypadkach okrelonych w art. 17 ust. 1 pkt 6, 7 i 9 ustawy o policji w stosunku do kobiet o widocznej ciy, osób, których wygld wskazuje na wiek do 13 lat, starców oraz osób o widocznym kalectwie. Jeli w wyniku uycia broni palnej nastpiło zranienie osoby, policjant zobowizany jest do natychmiastowego udzielenia pierwszej pomocy oraz zapewnienia pomocy lekarskiej. Ponadto w przypadku, gdy w wyniku uycia broni palnej nastpiło zranienie lub mier albo szkoda w mieniu, policjanci oraz dyurny właciwej komendy rejonowej policji zobowizani s do zabezpieczenia ladów na miejscu zdarzenia oraz w miar moliwoci ustalenia wiadków. Policjant obowizany jest do niezwłocznego powiadomienia dyurnego najbliszej jednostki policji i swojego przełoonego o przypadku uycia broni palnej. Musi te sporzdzi pisemny raport. Obowizkiem przełoonego jest zbadanie zgodnoci uycia broni z obowizujcym prawem, zawiadomienie wyszego przełoonego 22. Przepisy powysze prima facie zobowizuj policjanta do formalnego toku postpowania w razie koniecznoci uycia broni palnej. Od czasu do czasu pojawiaj si głosy opinii publicznej, e formalizm ten odstrasza policjantów od sigania po ten rodek 23. Pogldy takie uzna naley za błdne - wystarczajcym argumentem przemawiajcym na korzy wzgldnie szczegółowych regulacji prawnych jest to, e idzie tu o warto najwysz - ycie ludzkie. Oczywicie naley pamita, e sytuacje modelowe, umoliwiajce policjantowi cisłe zastosowanie si do wymaganego przez prawo trybu uycia broni, w praktyce wystpuj rzadko 24. Za konieczne naley uzna badanie kadego przypadku uycia broni przez prokuratur. Zaniechanie takich bada sprzyjałoby naduywaniu uprawnie do stosowania broni palnej 25. Niezmiernie istotne jest tu odpowiednie szkolenie policjantów, tzn. teoretyczne, jak i praktyczne (trening strzelecki, pokonywanie barier psychicznych itp.), a take połoenie nacisku w procesie szkolenia na uwiadomienie policjantom, e bro palna jest rodkiem ostatecznym i "bezwzgldnie koniecznym" (art. 2 ust. 2 EKPC). Wydaje si, e polskie przepisy, dotyczce wyłomu od zasady ochrony prawa do ycia, generalnie spełniaj standard ustanowiony przez art. 2 EKPC. Niemniej jednak pewne kwestie uzna mona za dyskusyjne (np. brak publikowanych przepisów dotyczcych wzorów i typów broni 26 oraz pocisków stosowanych przez policj oraz ewentualnych wyłcze w tym zakresie, kwestie uycia broni palnej wobec kobiet o widocznej ciy w niektórych sytuacjach opisanych w art. 17 ust. 1 pkt 1-5 oraz 8 ustawy o policji, jak i zasad trójfazowego ostrzeenia przed uyciem broni) 27. Jedn z najgłoniejszych spraw, zwizanych z nielegalnym uyciem broni, było zastrzelenie 19-letniego, bezpodstawnie zatrzymanego mczyzny przez komendanta rejonowego policji w Łomazach, Zbigniewa N. w styczniu 1997 r. Były komendant był pijany. Groził Robertowi J. broni w czasie "przesłuchania", zmuszajc go do przyznania si do czynu, którego nie popełnił. Zbigniew N. strzelił w głow klczcego Roberta J. W kwietniu 1998 r. Zbigniew N. został skazany na kar 15 lat pozbawienia wolnoci za zabójstwo 28.

7 Innym przykładem jest sprawa sier. Jana G. W marcu 1997 r. na przystanku tramwajowym w Warszawie miał miejsce rozbój na pasaerach. Jan G. udajcy si na słub uył broni (prywatnego Makarowa) wobec uciekajcych przestpców. Sprawcy zbiegli. Jan G. przez radiotelefon taksówki zawiadomił policj o uyciu broni i czekał na jej przybycie z pistoletem w rku. Odgłosy strzałów wywabiły klientów pobliskiego baru piwnego, którym przewodził Robert R. Pytał on dlaczego Jan G. strzelał i domagał si eby odłoył bro. Jan G. odpowiedział, eby si nie wtrcał. Nie wiadomo czy poinformował, e jest policjantem. Grupa 8 mczyzn zaczła otacza Jana G. prawdopodobnie zamierzajc go powstrzyma. Robert R. według zezna wiadków miał trzyma 1,5-metrowy kij bilardowy. Jan G. zaczł strzela. Robert W. zmarł na miejscu, inny mczyzna zmarł w izbie przyj szpitala, kolejny został ranny. Prokurator postawił Janowi G. zarzut podwójnego zabójstwa oraz cikiego uszkodzenia ciała w warunkach przekroczenia granic obrony koniecznej. ledztwo nie potwierdziło, aby mczyni grozili Janowi G. pozbawieniem ycia, chcieli go obezwładni i odebra mu bro. Poza tym policjant nie strzelał do nich w nogi, lecz w rodkowe czci ciała i z bliskiej odległoci W pracy policjanta bardzo wanym jest zakaz stosowania tortur oraz nieludzkiego lub poniajcego traktowania albo karania. Zakaz ten wynika przede wszystkim z art. 7 Midzynarodowego Paktu Praw Politycznych i Obywatelskich oraz z art. 3 EKPC 30. Na szczeblu powszechnym społeczno midzynarodowa wypracowała ponadto traktat szczegółowy - Konwencj w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniajcego traktowaniu albo karania z 10 grudnia 1984 r. Tortury zdefiniowano tam jako: "(...) kade działanie, którym jakiejkolwiek osobie zadaje si ostry ból lub cierpienie, fizyczne bd psychiczne, w celu uzyskania od niej lub od osoby trzeciej informacji lub wyznania, w celu ukarania jej za czyn popełniony przez ni lub osob trzeci albo o którego dokonanie jest ona podejrzana, a take w celu zastraszenia lub wywarcia nacisku na ni lub trzeci osob albo w jakimkolwiek innym celu wynikajcym z wszelkiej formy dyskryminacji, gdy taki ból lub cierpienie powodowane s przez funkcjonariusza pastwowego lub inn osob wystpujc w charakterze urzdowym lub z ich polecenia albo za wyran lub milczc zgod. Okrelenie to nie obejmuje bólu lub cierpienia wynikajcych jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłcznie zwizanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo". Konwencja nakłada na Pastwa-Strony wiele obowizków. Midzy innymi istotny jest tu art. 16 Konwencji zobowizujcy pastwo do zapobiegania take "innym aktom okrutnego, nieludzkiego lub poniajcego traktowanie albo karania", nie wymienionym w definicji tortur. Brak tu wic szczegółowej definicji. Specjalici uwaaj, e czsto nie mona precyzyjnie rozgraniczy "traktowania nieludzkiego" od "poniajcego" (pomijajc subiektywne odczucia ofiar). Sytuacje takie s ponadto determinowane kulturowo (np. kwestia zbiorowego lub samotnego pobytu w celi czy znany w swoim czasie polskiemu wiziennictwu problem "obudowy" sanitariatów w celach) 31. Pewn pomoc moe tu słuy zalecenie z Kodeksu Postpowania Funkcjonariuszy Porzdku Prawnego ONZ, nakazujce interpretowa "okrutne, nieludzkie lub poniajce traktowania albo karanie" w sposób zapewniajcy moliwie najszersz ochron przed fizycznymi czy psychicznymi naduyciami. Standard ten celowo jest "nieostry" i niezdefiniowany - cigle bowiem podlega zmianom i ulepszaniu 32. Jest to wane zagadnienie, choby dlatego, e w polskich warunkach kulturowych problem stanowi nie tyle tortury, co włanie kwestia poniajcego postpowania albo karania. Jedn z charakteryzujcych to zagadnienie spraw jest sprawa 25-letniego D. D. W czerwcu 1997 r. stał on z czterema znajomymi pod sklepem nocnym w jednej z podwarszawskich miejscowoci. Z przejedajcego radiowozu wysiadło kilku policjantów i bez adnego powodu zmusili mczyzn do połoenia si na ziemi. Wszystkich zakuto w kajdanki. D. D. był bity pici po głowie i twarzy, kopany po całym ciele i lony słowami wulgarnymi przez policjantów. Badanie w izbie wytrzewie wykazało u D. D. 1,93 % alkoholu we

8 krwi. W wyniku póniejszej obdukcji lekarskiej stwierdzono u skarcego si naruszenie czynnoci ciała powyej 7 dni (m. in. uraz głowy, oka prawego, złamanie ciany zatoki szczkowej, złamanie koci nosa bez przemieszczenia). D. D. nastpnego dnia po zajciu zawiadomił prokuratur o popełnieniu przestpstwa, która umorzyła postpowanie z powodu braku ustawowych znamion czynu. Stwierdzono, e D. D. przewrócił si, a policjanci działali zgodnie z prawem. Póniejsze zaalenie take zostało umorzone przez tego samego prokuratora. W listopadzie prokuratura wniosła akt oskarenia przeciwko D. D. zarzucajc mu czynn napa na policjantów. D. D., wobec wyczerpania drogi krajowej wniósł skarg do Komisji Praw Człowieka w Strasburgu, zarzucajc naruszenie art. 3, 6 i 8 ust. 1 EKPC. Konwencja w sprawie zakazu tortur przewiduje take mechanizm kontrolny, polegajcy na badaniu raportów co 4 lata przedkładanych przez Pastwa Strony zespołowi ekspertów - Komitetowi Przeciwko Torturom 33. Wolno od tortur oraz nieludzkiego lub poniajcego traktowania albo karania zdecydowanie skuteczniej naszym zdaniem chroniona jest w systemie europejskim. EKPC zapewnia moliwo skargi jednostki do Europejskiej Komisji Praw Człowieka na naruszenie art. 3 ("Nikt nie moe by poddany torturom ani nieludzkiemu albo poniajcemu traktowaniu albo karaniu"). Konwencja podnosi zakaz tortur do rangi zakazu absolutnego, tzn. takiego, który nie podlega uchyleniu w adnych okolicznociach. Wynika to z art. 15 EKPC, zezwalajcego na uchylenie si Pastwa Strony od zobowiza konwencyjnych "w przypadku wojny lub innego niebezpieczestwa publicznego zagraajcego yciu narodu". Owo "uchylenie si" nie obejmuje zakazu tortur - ergo nawet w przypadku wojny Konwencja utrzymuje w mocy zakaz stosowania tortur oraz innego nieludzkiego lub poniajcego postpowania albo karania. Nawet gdy w gr wchodz wzgldy bezpieczestwa pastwa, równie w przypadku wydalenia lub ekstradycji cudzoziemca uznanego za niebezpiecznego niedopuszczalne jest zastosowanie tych rodków, jeli w pastwie przyjmujcym gro mu tortury czy poniajce postpowanie. Zakaz tortur jest take i w tym przypadku absolutny. Sztandarow spraw jest tu sprawa K. Chahala przeciwko Wielkiej Brytanii rozpatrzona przez Trybunał Praw Człowieka w 1996 r. K. Chahal, Sikh przebywajcy w Wielkiej Brytanii i działajcy na rzecz niepodległoci Khalistanu, ojczyzny Sikhów, miał w zwizku z tym dwie sprawy karne. Pierwszy wyrok uchylono, w drugiej sprawie został uniewinniony. W 1990 r. Chahal na wniosek brytyjskiego Home Office (MSW) ze wzgldu na bezpieczestwo pastwa oraz zwalczanie terroryzmu został umieszczony w areszcie deportacyjnym. K. Chahal złoył wniosek o azyl polityczny twierdzc, e w wypadku deportacji do Indii bdzie naraony na tortury. Wniosek oddalono i nie było moliwoci jego zaskarenia. Home Office poinformował specjaln komisj badajc t spraw, e Chahal brał udział w działaniach terrorystycznych Sikhów. Chahal nie został poinformowany co było podstaw tej informacji. Sekretarz stanu wydał ponown decyzj o deportacji - sd uchylił jednak odmow azylu wobec K. Chahala. Home Office w kilka miesicy póniej wydał jednak identyczn w treci jak poprzednio decyzj nakazujc deportacj Chahala. Trybunał uznał naruszenie m. in. art. 3 EKPC, stwierdzajc, e zakaz tortur, nieludzkiego lub poniajcego traktowania albo karania jest absolutny, niezalenie od zachowania osoby, o któr chodzi i dotyczy on take wydalenia do pastwa w którym osoba wydalana jest naraona na rzeczywiste ryzyko traktowania sprzecznego z art. 3 EKPC 34. Niedawno take i polskie orzecznictwo wzbogaciło si o bardzo interesujcy casus uwzgldnienia mechanizmu art. 3 EKPC. Mamy tu na myli głone postanowienie Sdu Najwyszego z 29 lipca 1997 r. w sprawie chiskiego małestwa Mandugeqi i Jinge, którego ekstradycji domagała si ChRL. SN stwierdził, e

9 "wydanie osoby ciganej w sytuacji istnienia prawdopodobiestwa poddania jej w kraju wzywajcym torturom lub nieludzkiemu albo poniajcemu karaniu, w rozumieniu art. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolnoci..., jest prawnie niedopuszczalne" i uchylił pierwotne orzeczenie Sdu Apelacyjnego w Warszawie uznajce dopuszczalno ekstradycji Chiczyków (podkr. nasze). SN wskazał take, e przypuszczenie i w Chinach nie byłoby zagwarantowane take prawo do rzetelnego procesu, przewidziane w art. 6 Konwencji, powoduje, e wydanie Mandugeqich Chinom jest prawnie niedopuszczalne 35. Obok mechanizmu sdowego EKPC (skargi rozpatrywanej przez Komisj i Europejski Trybunał Praw Człowieka) 36 w systemie europejskim wprowadzono instrument o charakterze prewencyjnym. Jest nim Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniajcemu traktowaniu albo karaniu z 26 listopada 1987 r. Konwencja ta nie zawiera adnych szczególnych przepisów dotyczcych tortur i nieludzkiego lub poniajcego postpowania albo karania ani definicji takich praktyk. Ustanawia natomiast system regularnych wizytacji miejsc, w których przebywaj osoby pozbawione wolnoci przez władze pastwowe (areszty policyjne i wojskowe, instytucje dla nieletnich, wizienia i areszty ledcze, szpitale psychiatryczne, areszty deportacyjne, orodki dla uchodców, centra przesłucha itp.). Wizytacji tych dokonuje specjalny organ - Europejski Komitet Zapobiegania Torturom 37. Komitet moe opublikowa sprawozdanie z wizytacji instytucji dla osób pozbawionych wolnoci w danym pastwie dopiero po uzyskaniu zgody władz owego pastwa. W praktyce wszystkie pastwa wizytowane dotychczas udzieliły takiej zgody - niekiedy jednak z kilkuletnim opónieniem, które dało im czas na wprowadzenie konkretnych zmian i "systemow" popraw ochrony praw osób pozbawionych wolnoci. Pastwu przysługuje ponadto prawo do opublikowania własnego stanowiska w odpowiedzi na sprawozdanie Komitetu. Jedyn "sankcj", jak moe zastosowa Komitet, gdy wizytowane pastwo "uchyla si od współpracy lub odmawia poprawienia sytuacji zgodnie z zaleceniami", jest wydanie publicznego owiadczenia w tej sprawie (art. 10 ust. 2 Konwencji) 38. Na poziomie ustawodawstwa krajowego nader istotny jest art. 40 Konstytucji. Stanowi on, e: "Nikt nie moe by poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniajcemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje si stosowania kar cielesnych". Podobnie jak w prawie midzynarodowym, Konstytucja utrzymuje absolutno zakazów wynikajcych z art. 40 take w czasie stanu wojennego i wyjtkowego (art. 233 ust. 1 Konstytucji). Polskie prawo policyjne reguluje problem zakazu tortur oraz okrutnego, nieludzkiego lub poniajcego postpowania albo karania w sposób do ogólny. Art. 14 ust. 3 ustawy o Policji stanowi e "[p]olicjanci w toku wykonywania czynnoci słubowych maj obowizek respektowania godnoci ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka" 39. W wietle wyranego włczenia zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego postpowania do instrukcji i regulaminów obowizujcych wszystkich ludzi (nie tylko funkcjonariuszy pastwowych) biorcych udział m. in. w jakiejkolwiek formie zatrzymania, aresztowania lub pozbawienia wolnoci (art. 10 Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur) sformułowanie to uzna naley za zbyt ogóln deklaracj 40. Głonym przykładem ekscesu jest tu głona sprawa Dariusza W., funkcjonariusza policji ze Słupska, który w styczniu 1998 r. uderzajc pałk w tył głowy 13-letniego chłopca spowodował jego zgon. Prokuratura

10 postawiła mu zarzut bezpodstawnego podjcia interwencji - uycia pałki słubowej niezgodnie z przepisami - oraz nieudzielenia pomocy pobitemu chłopcu. Biegli stwierdzili, e Dariusz W. miał w chwili czynu ograniczon poczytalno. Sprawa jest obecnie w sdzie w Koszalinie. Oskarony jest obecnie na emeryturze - przepracował w policji ponad 15 lat. Zgodnie z ustaw o policji jest to minimalny okres uprawniajcy do przejcia na emerytur policyjn. Drugi policjant jest oskarony o nieudzielenie pomocy ofierze przestpstwa 41. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Przepisy wprowadzajce Kodeks karny 42 uchyliła m. in. art. 142 i 143 ustawy o policji. Dotyczyły one przestpstw słubowych polegajcych odpowiednio na przekroczeniu uprawnie lub niedopełnieniu obowizku naruszajcych dobra osobiste obywatela oraz na "uywaniu przemocy, groby bezprawnej lub moralnego zncania si w celu uzyskania wyjanie, zeznania lub owiadczenia". Od chwili wejcia w ycie nowego Kodeksu karnego 43 (1 wrzenia 1998 r.) stan prawny uległ zmianom. Kodeks karny w rozdziale XXIX (Przestpstwa przeciwko działalnoci instytucji pastwowych oraz samorzdu terytorialnego) wprowadził w miejsce uchylonych przepisów przestpstwo naduycia władzy. Sprawc jego moe by tylko funkcjonariusz publiczny (jakim w wietle art pkt. 7 K. k. jest m. in. policjant). Przestpstwo to polega na przekroczeniu uprawnie lub niedopełnieniu obowizków i poprzez to na działaniu na szkod interesu publicznego lub prywatnego (art K. k.). Zagroone jest ono kar pozbawienia wolnoci do lat 3. Kodeks wprowadza take posta kwalifikowan (jeli sprawca działa w celu osignicia korzyci majtkowej lub osobistej 44) oraz uprzywilejowan (jeli sprawca działa nieumylnie i wyrzdza istotn szkod) tego przestpstwa 45. K. k. z 1997 r. zawiera jeszcze dwa przepisy majce zwizek z wolnoci od tortur. S to przepisy art. 246 oraz K. k. Pierwszy z nich przewiduje kar pozbawienia wolnoci od roku do lat 10 dla funkcjonariusza publicznego lub osoby działajcej na jego polecenie stosujcych przemoc, grob bezprawn lub w inny sposób zncajcych si fizycznie lub psychicznie nad inn osob w celu uzyskania okrelonych zezna, wyjanie, informacji lub owiadczenia. Natomiast art K. k. penalizuje działanie funkcjonariusza publicznego, który wbrew swemu obowizkowi dopuszcza do zncania si nad osob prawnie pozbawion wolnoci. Przestpstwo to zagroone jest kar pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5 (jeli sprawca działał ze szczególnym okruciestwem grozi kara pozbawienia wolnoci od roku do lat 10). Z wszystkich powyszych przepisów nie wynika expressis verbis zakaz stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniajcego postpowania albo karania. Nie spełnia to wymogu Konwencji ONZ z 1984 r. osdzenia funkcjonariusza publicznego "wprost" za dopuszczenie si aktu tortur (poza tym przy powyszych kwalifikacjach prawnych nie uwzgldnia si niektórych istotnych cech definicji tortur z art. 1 Konwencji ONZ z 1984 r. w sprawie zakazu ich stosowania np. gdy tortury wynikaj z dyskryminacji) 46. Sdzimy, e znaczny wpływ na "wykorzenienie" zjawiska tortur, a zwłaszcza - znacznie czstszego w naszym krgu kulturowym - poniajcego postpowania, bd miały ustalenia z pierwszej okresowej wizytacji Komitetu Zapobiegania Torturom w Polsce (odbyła si ona w lipcu 1996 r.) 47. Sprawozdanie z tej wizytacji nie jest wci jeszcze upublicznione. Nieoficjalnie wiemy jednak, e Komitet przedstawił sporo uwag dotyczcych policji. Uwagi te dotyczyły m. in. stwierdzenia przypadków przetrzymywania zatrzymanych powyej 48 godzin, kwestii bada lekarskich dzieci przebywajcych w policyjnych izbach dziecka oraz opracowania kodeksu postpowania w czasie policyjnego przesłuchania. Komitet opisał te przypadek zatrzymanego w areszcie policyjnym mczyzny, który skarył si, e bito go pałk w stopy. Lekarz Komitetu po badaniu potwierdził ten fakt...

11 Komitet Helsiski od kilku lat dokonuje lustracji m. in. instytucji policyjnych w Polsce (policyjnych izb dziecka, aresztów policyjnych, aresztów deportacyjnych). Podczas jednej z ostatnich lustracji, w Warszawie oraz na Pomorzu (w grudniu 1995 r.), stwierdzono naruszenia zakazu stosowania okrutnego, nieludzkiego lub poniajcego postpowania. W Schronisku dla Nieletnich w Gdasku stwierdzono przypadki bicia nieletnich zatrzymanych przez policjantów z gdaskich komisariatów (niektórzy chłopcy nosili lady uderze, fakty te potwierdził te dyrektor Schroniska). Trzech nieletnich z Policyjnej Izby Dziecka w Bydgoszczy skaryło si na zakładanie im kajdanek. Prawo policyjne wyranie zakazuje stosowania kajdanek wobec nieletnich 48. W areszcie policyjnym w Gdyni ustalono, e pociel (poszewki do poduszek) oraz koce były bardzo brudne. Wiele do yczenia pozostawiał take stan cel. Przypomnijmy, e Komitet Zapobiegania Torturom Rady Europy zaleca wydawanie osobom zatrzymanym czystej pocieli Kolejnym wanym dla policjanta prawem jest prawo do wolnoci i bezpieczestwa osobistego (art. 5 ust. 1 EKPC). Prawo to oznacza, e nikt nie moe zosta pozbawiony wolnoci w sytuacjach innych ni okrelone w art. 5, a prawo do bezpieczestwa odnoszone musi by do prawa krajowego, z którym kada decyzja o pozbawieniu wolnoci musi by zgodna. Poniewa Konwencja opisuje standard minimalny, moliwe jest pozbawienie wolnoci w sytuacji wyranie okrelonej w art. 5 Konwencji, stanowice jednak jej naruszenie ze wzgldu na pogwałcenie materialnego bd formalnego prawa krajowego 50. Interpretacja ta wskazuje nie tylko na dynamiczny charakter Konwencji, ale i co znacznie waniejsze dla polskich policjantów - na decydujc rol prawa krajowego. Spełnianie jego wymogów okazuje si wic bardzo wane dla wypełnienia zobowiza midzynarodowych. W literaturze zwraca si uwag na róne podstawy policyjnego uprawnienia do zatrzymania jako rodka przymusu polegajcego na krótkotrwałym pozbawieniu wolnoci (do 48 godzin). Jest to m in.: - zatrzymanie procesowe - podstaw mog by tu przede wszystkim przepisy Kodeksu postpowania karnego, do których wprost nawizuje ustawa o policji w art. 15 ust. 1 pkt 2 51; - zatrzymanie prewencyjne - którego podstaw jest przede wszystkim art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy o policji (chodzi o prawo zatrzymywania "osób stwarzajcych w sposób oczywisty bezporednie zagroenie dla zdrowia lub ycia ludzkiego, a take dla mienia"); - zatrzymanie administracyjne - którego podstaw jest m. in. art. 40 ustawy o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 padziernika 1982 r. (Dz. U. nr 35, poz. 228, ze zm.) 52. Najwicej kontrowersji budz najczciej naduywane przez policjantów uprawnienia do zatrzymania prewencyjnego, cho nie mona twierdzi, e ustawa o policji kłóci si z unormowaniami Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolnoci. Art. 5 ust. 1 EKPC dopuszcza przecie zatrzymanie

12 prewencyjne, a jego tre pokrywa si w zasadzie z ustaw o policji. Jedyne wtpliwoci interpretacyjne budzi fakt uycia przez ustawodawc w art. 15 ustawy o policji poj zupełnie odmiennych od tych, które procedura karna stosuje do okrelenia sytuacji stwarzajcych niebezpieczestwo popełnienia przestpstwa. Bardzo wany z punktu widzenia praw człowieka jest przepis art. 15 ust. 2 ustawy o policji. Spełniajc wymóg art. 5 ust. 4 Konwencji, zrównuje on prawa osoby zatrzymanej prewencyjnie z uprawnieniami osoby zatrzymanej na podstawie przepisów Kodeksu postpowania karnego 53. Zatrzymanemu przysługuje wic prawo odwołania si do sdu w celu ustalenia przez ten organ legalnoci pozbawienia wolnoci i zwolnienia, jeli jest ono niezgodne z prawem (art K. p. k.). Prawo do wolnoci i bezpieczestwa osobistego jest prawem tak istotnym, e zawarowano je w Konstytucji Rzeczypospolitej. Art. 41 ust. 1 Konstytucji stanowi, e "Kademu zapewnia si nietykalno osobist i wolno osobist. Pozbawienie wolnoci moe nastpi tylko na zasadach i w trybie okrelonych w ustawie". Ust. 3 tego przepisu nakazuje natomiast niezwłoczne i zrozumiałe dla zatrzymanego poinformowanie o przyczynach zatrzymania. "Powinien on by w cigu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sdu. Zatrzymanego naley zwolni jeeli w cigu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sdu nie zostanie mu dorczone postanowienie sdu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami" 54. Przepisy Konstytucji uzupełniaj pozornie "techniczne", ale wane z punktu widzenia gwarancji procesowych przepisy Kodeksu postpowania karnego. Nakazuj one m. in. stwierdzenie czasu, miejsca i przyczyny zatrzymania w protokole, dorczenie odpisu tego protokołu zatrzymanemu oraz udzielanie informacji o przysługujcych zatrzymanemu prawach (art i 3 K. p. k.). Jeli w cigu 48 godzin od chwili zatrzymania osoba zatrzymana nie została przez uprawniony organ przekazana do dyspozycji sdu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania naley ja natychmiast zwolni. Zatrzymanego naley take zwolni, jeeli w cigu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sdu nie dorczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania (art. 248 i 2 K. p. k.). Aby wzmocni te gwarancje, w 1989 r. wprowadzono instytucj zaalenia na zatrzymanie, składanego do właciwego sdu rejonowego. Sd ma obowizek niezwłocznego rozpoznania takiego zaalenia, i w razie stwierdzenia bezzasadnoci lub nielegalnoci zatrzymania, sd zarzdza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego (art K. p. k.). Warto przytoczy tu zalecenia Europejskiego Komitetu Zapobiegania Torturom dotyczce osób zatrzymanych przez policj. Komitet podkrela znaczenie trzech nastpujcych praw: 1. prawa do zawiadomienia osoby trzeciej (członka rodziny, przyjaciela, przedstawiciela konsulatu) o fakcie zatrzymania; 2. prawa dostpu do obrocy; 3. prawa dania badania lekarskiego przez wybranego przez siebie lekarza (oprócz kadego badania lekarskiego prowadzonego przez lekarza "policyjnego") 55.

13 Zdaniem Komitetu, przestrzeganie tych praw zapewnia niestosowanie tortur od samego pocztku pozbawienia wolnoci, zwłaszcza w przypadku zatrzymania przez policj 56. Naley tu zacytowa pogld z członków Komitetu, R. Machacka, który stwierdził, e "... naduycia uprawnie przez policj maj miejsce najczciej w cigu 24 godzin od zatrzymania" 57. Ustawowy zakres uprawnie policji do ingerencji w prawo do wolnoci i bezpieczestwa w prawie polskim jest szeroki. Wspomniany art. 15 ust. 1 ustawy o policji stanowi, e wykonujc swe czynnoci, policjanci (poza prawem zatrzymywania) maj prawo do: 1) legitymowania osób w celu ustalenia ich tosamoci, 2) przeszukiwania osób i pomieszcze w trybie i przypadkach okrelonych w przepisach Kodeksu postpowania karnego i innych ustaw, 3) dokonywania kontroli osobistej, a take przegldania zawartoci bagau i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w rodkach transportu ldowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod grob kary, 4) dania niezbdnej pomocy od instytucji pastwowych, organów administracji rzdowej i samorzdu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzcych działalno w zakresie uytecznoci publicznej, 5) zwracania si o niezbdn pomoc do innych jednostek gospodarczych i organizacji społecznych, jak równie zwracania si w nagłych wypadkach do kadego osoby o udzielenie doranej pomocy, w ramach obowizujcych przepisów prawa. Np. w przypadku legitymowania obowizujce przepisy obliguj policjantów do podania podstawy prawnej i przyczyny podjcia czynnoci słubowej oraz stopnia, imienia i nazwiska 58. Przepisy w sposób do ogólny formułuj tryb legitymowania. Prawo to przysługuje policjantowi, gdy "ustalenie tosamoci jest niezbdne do wykonania czynnoci słubowych, a zwłaszcza w celu: 1) identyfikacji osoby podejrzanej o popełnienie przestpstwa lub wykroczenia, 2) ustalenia wiadków zdarzenia powodujcego naruszenie bezpieczestwa lub porzdku publicznego, 3) wykonania polecenia wydanego przez sd, prokuratora, organy administracji rzdowej i samorzdu terytorialnego,

14 4) identyfikacji osób wskazanych przez pokrzywdzonych jako sprawców przestpstwa lub wykrocze, 5) poszukiwania osób zaginionych lub ukrywajcych si przed organami cigania albo wymiarem sprawiedliwoci" 59. Istotny jest fakt ustalenia tosamoci osoby legitymowanej nie tylko na podstawie dowodu osobistego, tymczasowego dowodu osobistego, tymczasowego zawiadczenia tosamoci lub paszportu, ale take na podstawie innych, nie budzcych wtpliwoci dokumentów, a nawet owiadcze (w tym telefonicznych) osób o ustalonej tosamoci 60. Oto charakterystyka jednej ze spraw prowadzonych przez Fundacj. W sierpniu 1997 r. w podwarszawskim pocigu pod zarzutem braku biletu wobec nieczynnej kasy w miejscu wyjazdu został zatrzymany przez agencj ochrony wynajmowan przez PKP, 60-letni profesor uniwersytecki. Poniewa nie chciał zapłaci kary za przejazd bez biletu, agenci wezwali policj. Dwóch policjantów "w cywilu", mignło profesorowi kolorowym kartonikiem nie podajc nazwisk ani stopni słubowych mimo jego da. Profesor przyznał na pytanie policjantów, e wypił kilka kieliszków alkoholu. Zachowywał si jednak poprawnie i nie wszczynał awantury. Nie zgadzał si jedynie na zapłacenie kary (ostatecznie j uicił i ochroniarze kolei odstpili od czynnoci). Odmówił badania alkomatem w dworcowym komisariacie - wyraził zgod na badanie w izbie wytrzewie liczc na szybkie wyjanienie incydentu. Mimo protestów został jednak tam umieszczony. Nie został poddany badaniu lekarskiemu mimo, e miał bra leki. Personel izby nie reagował na proby towarzyszcej mu ony i znajomego. W odpowiedzi na skarg złoon przez zainteresowanego do Inspektoratu KGP na zachowanie policjantów czytamy m. in.: "(...) nie znaleziono podstaw do potwierdzenia zarzutów stawianych przez Pana wobec interweniujcych policjantów. Ustalono, e policjanci podjli interwencj na wniosek przedstawicieli PKP w zwizku z odmow wylegitymowania si i nieuiszczeniem stosownej opłaty za przejazd bez wymaganego biletu. (...) [M]ona uzna, e osoby Panu towarzyszce nie przejawiały chci zaopiekowania si Panem. (...) Pan był głównym animatorem całego zajcia". Władze Warszawy obiecały przeszkoli personel izby w zakresie praw człowieka. Jedynie PKP przyznało skarcemu si racj zwracajc pienidze pobrane tytułem kary za przejazd bez biletu. Wydaje si, e niektóre okolicznoci uzasadniajce prawo legitymowania s zakrelone zbyt szeroko (policja cigle "poszukuje osób ukrywajcych si przed organami cigania"), z drugiej strony nie da si przewidzie wszystkich okolicznoci uzasadniajcych prawo policjanta do legitymowania. Waniejsza ni przepis prawny jest w tu praktyka oraz gwarancje, towarzyszce łczcemu si z legitymowaniem uprawnieniu policjanta - do zatrzymania. Na pocztku kwietnia 1998 r. wojewoda warszawski, M. Gielecki, wydał rozporzdzenie w sprawie zakazu przebywania nieletnich na ulicach i w miejscach publicznych na terenie Warszawy i województwa warszawskiego. Rozporzdzenie zakazywało nieletnim przebywania bez opieki dorosłych na ulicach i w miejscach publicznych w godz Obowizywało ono od 1 maja do 30 wrzenia 1998 r. na terenie Warszawy i województwa warszawskiego. Rozporzdzenie wojewody spotkało si z krytyk Rzecznika Praw Obywatelskich. Rzecznik uwaał, e wojewoda nie jest upowaniony do decydowania o godzinach, w których młodzi ludzie mog chodzi po ulicach 61. Rozporzdzenie wojewody zostało przez niego zaskarone do Naczelnego Sdu Administracyjnego. W sierpniu 1998 r. NSA stwierdził niewano rozporzdzenia wobec wydania go z naruszeniem przepisu art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach administracji pastwowej. Wojewoda wydajc rozporzdzenie przekroczył swe kompetencje 62.

15 Rozporzdzenie wojewody warszawskiego stanowiło swego rodzaju replik głonej, zapocztkowanej w padzierniku 1997 r. w Radomiu (i nastpnie kilku innych miastach) akcji "Małolat" polegajcej na legitymowaniu przez policj w czasie godzin nocnych nieletnich przebywajcych w miejscach publicznych bez opieki dorosłych i odwoeniu do domu lub umieszczaniu ich w instytucjach dla nieletnich. Komitet Helsiski w Polsce wydał wówczas owiadczenie (z 6 listopada 1997 r.), w którym stwierdził, e [grupowe] "zatrzymania [ludzi małoletnich w miejscach publicznych w porze nocnej], nie wi si z podejrzeniem popełnienia przestpstwa lub wykroczenia i maj charakter czysto prewencyjny. Tego rodzaju rodki nie maj adnej podstawy prawnej w ustawodawstwie zwykłym 63 i stanowi naruszenie art. 41 ust. 1 Konstytucji, a take art. 5 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka". Komitet przypomniał take, e zarówno Konstytucja, jak i EKPC przyznaj prawo do odszkodowania kadej osobie bezprawnie pozbawionej wolnoci. Wydaje si wic, e polskie prawo policyjne tylko w czci spełnia wymogi stawiane przez art. 5 Konwencji. Niektóre kwestie wymagaj zmian w aktach wykonawczych do ustawy o policji (najwaniejsze z nich to uregulowanie prawa zatrzymanego do dostpu do lekarza z wyboru, obowizek pouczenia o prawie dania bada lekarskich, oraz wyrany nakaz pouczenia zatrzymanego o jego prawach w zrozumiałym dla niego jzyku). Wiele do yczenia pozostawia natomiast praktyka. Podczas jednej z lustracji instytucji izolacyjnych, dokonanej przez Komitet Helsiski, stwierdzono, e w areszcie policyjnym w Gdyni w 7 z 10 badanych przypadków osób zatrzymanych na podstawie dokumentacji nie mona było okreli, jak długo trwało zatrzymanie a wic stwierdzi, czy nie przekroczono obowizujcego wtedy ustawowego czasu jego trwania - 48 godzin. Europejski Komitet Zapobiegania Torturom kilkakrotnie podkrelał konieczno dokładnego prowadzenia dokumentacji dla kadego zatrzymanego, albowiem niedbałe prowadzenie dokumentów otwiera pole do naduy. Niektórzy zatrzymani w areszcie policyjnym w Gdasku nie zostali pouczeni o przysługujcych im prawach. Podobnie potraktowano nieletnich Hindusów oczekujcych na deportacj w Policyjnej Izbie Dziecka w Warszawie, oraz ich dorosłych rodaków w aresztach deportacyjnych na Woli oraz na Pradze. Tym ostatnim nie zapewniono trzech posiłków dziennie. Bardzo le przedstawiała si kwestia bada lekarskich nieletnich w Policyjnej Izbie Dziecka w Bydgoszczy. Na 575 dzieci przyjtych w 1995 r. (do chwili lustracji) w ksice bada lekarskich odnotowano tylko 6 zapisów lekarzy o badaniach dzieci umieszczonych w Izbie. Pamitajmy, e czsto s to uciekinierzy z domów i placówek resocjalizacyjnych, wycieczeni po długiej włóczdze. Przepis 9 ust. 1 rozporzdzenia RM z dnia 17 wrzenia 1990 r. w sprawie trybu legitymowania, zatrzymywania osób, dokonywania kontroli osobistej oraz przegldania bagay i sprawdzania ładunku przez policjantów nakazuje zbadanie osoby zatrzymanej przez lekarza w sytuacjach okrelonych przez ten przepis 64. W maju 1998 r. Stra Graniczna w wiecku zatrzymała dwie Albanki (z Kosowa), które legitymowały si fałszywymi paszportami. Na półtorej godziny przed upływem 48-godzinnego terminu zatrzymania zostały one

16 przekazane policji. Policja z kolei "transportowała" je kilkanacie godzin samochodem na przejcie graniczne w Chynem, które przekroczyły one wkraczajc na terytorium Polski. Słowacy nie zgodzili si na przyjcie Albanek z powodu fałszywych stempli w paszportach. Wtedy Stra Graniczna ponownie "zatrzymała" kobiety. Sd wydał postanowienie o umieszczeniu ich w areszcie w celu wydalenia. Czas "zatrzymania" obu kobiet wyniósł 104 (!) godziny. Wszystko to miało miejsce w czasie obowizywania ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o cudzoziemcach 65, która nakazuje niezwłocznie zwolni cudzoziemca, jeeli w cigu 48 godzin od chwili zatrzymania nie dorczono cudzoziemcowi odpisu postanowienia o umieszczeniu w strzeonym orodku albo o zastosowaniu aresztu w celu wydalenia (art. 58 ust. 3) 66. Komendant Główny Stray Granicznej w odpowiedzi na pismo Fundacji (z 4 sierpnia 1998 r.) wyjanił, e cudzoziemki przebywaj w areszcie deportacyjnym na podstawie decyzji sdu rejonowego. Przyjto od nich wnioski o nadanie statusu uchodcy, które zostan rozpatrzone w trybie ustawowym przy uwzgldnieniu zaistniałej sytuacji. Komendant przyznał, e procedury "przedłuały si" oraz, e prowadzi si postpowanie wyjaniajce w tej sprawie. Obiecał take pocignicie do odpowiedzialnoci słubowej winnych funkcjonariuszy i dołoenie stara w celu uniknicia podobnych sytuacji w przyszłoci Bardzo istotnym w pracy policjanta jest prawo człowieka do prywatnoci 68. Art. 8 EKPC stanowi, e kady ma prawo do poszanowania ycia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji. Kady człowiek ma te prawo do ochrony prawnej przeciw ingerencji w te prawa. W orzecznictwie organów EKPC przyjto, e chodzi tu midzy innymi o ochron przed atakami na integralno fizyczn i psychiczn jednostki oraz jej wolno, zarówno w sferze moralnej, jak i intelektualnej, atakami na jej honor i dobre imi, naduywaniem nazwiska i tosamoci, szpiegowaniem, obserwacj lub rónymi formami nkania oraz ujawnieniem objtych tajemnic informacji osobowych 69. Jednoczenie jednak EKPC stwierdza, e "[w]ładza publiczna nie moe ingerowa w korzystanie z tego prawa z wyjtkiem przypadków przewidzianych przez ustaw i koniecznych w demokratycznym społeczestwie z uwagi na bezpieczestwo pastwowe, bezpieczestwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochron porzdku i zapobieganie przestpstwom, ochron zdrowia i moralnoci lub ochron praw i wolnoci innych osób" (art. 8 ust. 2 EKPC). W wietle orzecze organów EKPC termin "poszanowanie" posiada podwójne znaczenie. Z jednej strony pastwo powinno powstrzymywa si od ingerencji w sfer wolnoci zagwarantowanych przez art. 8 EKPC, z drugiej za pastwo ma obowizek stawa w obronie obywatela, którego prawa naruszono. W obu tych przypadkach ponownie kładzie si nacisk na prawo krajowe i jego regulacje, których celem jest wykonanie zobowiza midzynarodowych 70. Na poziomie ustawodawstwa krajowego podstawowe znaczenie bdzie miał art. 47 Konstytucji przyznajcy kademu prawo do ochrony prawnej ycia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim yciu osobistym. Jedn z istotnych cech pracy policji jest zbieranie rozmaitych informacji rónymi metodami (co ustawa o policji okrela jako "...wykonywanie czynnoci operacyjno-rozpoznawczych oraz dochodzeniowo-ledczych"), a jedn z najbardziej podstawowych czynnoci - prowadzenie postpowania przygotowawczego. K. p. k. nakazuje, by w postpowaniu tym ustali tosamo oskaronego, jego wiek, stosunki rodzinne i majtkowe, wykształcenie, zawód i ródła dochodu oraz, jeli był karany, odpisy wyroków i dane o odbyciu kary (art. 213). W miar potrzeby sd (w postpowaniu przygotowawczym prokurator lub policja) zarzdza wobec oskaronego przeprowadzenie wywiadu rodowiskowego przez zawodowego kuratora sdowego. Jest to istotne

17 novum - dotychczas wywiady przeprowadzała policja naruszajc w ten sposób procesow zasad równoci broni (policja była zainteresowana wynikiem postpowania przygotowawczego) przy moliwoci umieszczania w wywiadzie informacji, które nie maj zwizku ze spraw. Obecna regulacja nakazujca przeprowadzanie wywiadów zawodowemu kuratorowi sdowemu lepiej wydaje si słuy ochronie prywatnoci oskaronego. Prawo nakazuje aby wynik wywiadu zawierał m. in. zwizły opis dotychczasowego ycia oskaronego oraz dokładne informacje o rodowisku rodzinnym, szkolnym lub zawodowym (art pkt. 3 K. p. k.). O poziomie zgodnoci cytowanego przepisu z art. 8 EKPC zadecyduje praktyka i zrozumienie delikatnego balansu midzy potrzebami wymiaru sprawiedliwoci a prywatnoci oskaronego (pułapk dla osób przeprowadzajcych wywiad mog okaza si nakazane przez K. p. k. "własne spostrzeenia i konkluzje", nie wspominajc, e kurator moe znale si w konflikcie ról, np. Iks, z którym przeprowadzał on wywiad rodowiskowy, zostanie jego podopiecznym po odbyciu kary) 71. Niezalenie od powyszych uwag obecna regulacja K. p. k. z punktu widzenia ochrony praw oskaronego jest dalece lepsza od tej jak przewidywał art. 8 dawnego K. p. k. z 1969 r. Polskie prawo karne procesowe (art K. p. k.) dopuszcza moliwo "kontroli i utrwalania treci rozmów telefonicznych w celu wykrycia i uzyskania dowodów dla toczcego si postpowania lub zapobieenia popełnieniu nowego przestpstwa" 72. Przepisy te dotycz take kontroli "treci przekazów informacji innych ni rozmowy telefoniczne". Oznacza to, e "podgld" m. in. treci faksu lub danych wysłanych poczt elektroniczn czy kontrola tradycyjnej korespondencji wymaga take zgody sdu. Postanowienie w tej sprawie wydawane jest przez sd na wniosek prokuratora (art K. p. k.). Na postanowienie w tej kwestii przysługuje zaalenie rozpoznawane przez sd. Ogłoszenie postanowienia osobie, której ono dotyczy, moe by odroczone na czas niezbdny ze wzgldu na dobro sprawy. Wyjtkiem jest tu przypadek "nie cierpicy zwłoki" - podsłuch (podgld) moe zarzdzi wtedy prokurator; zobowizany jest on do uzyskania w cigu 5 dni zatwierdzenia tego rodka postanowieniem sdu. Jeli sd nie zatwierdzi tego, prawo nakazuje zniszczenie utrwalonych zapisów 73. Nowy K. p. k. wprowadził ograniczenia co do procesowej kontroli rozmów telefonicznych. rodek ten moe by zastosowany jeli dotyczy on najpowaniejszych przestpstw (lub obawy ich popełnienia). Art K. p. k. wylicza 16 kategorii takich przestpstw (od zabójstwa do uycia przemocy lub uycia przemocy lub groby bezprawnej w zwizku z postpowaniem karnym). rodki techniczne mog by wreszcie zastosowane na okres 3 miesicy z moliwoci przedłuenia na okres najwyej dalszych 3 miesicy. Stosowanie tych rodków ograniczono podmiotowo (cho szeroko) do osoby podejrzanego, oskaronego, pokrzywdzonego lub innej osoby, z któr moe kontaktowa si oskarony albo która moe mie zwizek ze sprawc lub z grocym przestpstwem. Nowa regulacja jest postpem w stosunku do poprzednio obowizujcego K. p. k. Mimo kilku wtpliwoci, pozytywnie naley przyj poddanie stosowania rodków technicznych kontroli sdowej. Jest to podstawowy warunek cywilizowanego procesu karnego. Prawo policyjne przewiduje natomiast moliwo "kontroli korespondencji oraz stosowania rodków technicznych umoliwiajcych uzyskiwanie w sposób tajny informacji oraz utrwalanie dowodów" przy wykonywaniu czynnoci operacyjno-rozpoznawczych w zakresie nie objtym przepisami K. p. k. Chodzi tu o moliwo zastosowania "rodków technicznych" jeszcze przed formalnym wszczciem postpowania przygotowawczego. S to tzw. rodki techniki operacyjnej, które policja stosuje w celu zapobieenia lub wykrycia przestpstw umylnych, ciganych z oskarenia publicznego:

18 1) przeciwko yciu, 2) spowodowania cikiego uszkodzenia ciała lub cikiego rozstroju zdrowia, 3) pozbawienia człowieka wolnoci w celu wymuszenia okupu lub zachowania okrelonego w art. 211 K.k. (wymuszenie rozbójnicze), 4) przeciwko bezpieczestwu powszechnemu okrelonych w art , art i w art K.k. (tzn. odpowiednio: sprowadzenia zdarzenia powszechnie niebezpiecznego, sprowadzenia poaru lub jego niebezpieczestwa, sprowadzenia niebezpieczestwa powszechnego), 5) nielegalnego wytwarzania, posiadania lub obrotu broni, amunicj materiałami wybuchowymi, rodkami odurzajcymi lub psychotropowymi oraz materiałami jdrowymi i promieniotwórczymi, 6) gospodarczych, powodujcych znaczn szkod majtkow, przeciwko mieniu znacznej wartoci lub skarbowych, polegajcych na uszczupleniu podatku lub innej nalenoci Skarbu Pastwa w znacznej wartoci, 7) przyjmowania lub wrczania korzyci majtkowej w wielkich rozmiarach w zwizku z pełnion funkcj publiczn lub zwizan ze szczególn odpowiedzialnoci, 8) podrabiania, przerabiania pienidzy i papierów wartociowych oraz puszczania ich w obieg, 9) okrelonych w art. 276 Kodeksu karnego (udział w zorganizowanej grupie przestpczej i/lub zbrojnej), 10) ciganych na mocy umów i porozumie midzynarodowych (art. 19 ust. 1 ustawy o policji) 74. Zastosowanie tych rodków oraz kontrol korespondencji zarzdza na czas okrelony Minister Spraw Wewntrznych i Administracji (dalej: Minister SWiA) po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego. W przypadkach nie cierpicych zwłoki, gdy mogłoby to spowodowa utrat informacji lub zatarcie dowodów przestpstwa, Minister SWiA moe zarzdzi stosowanie owych rodków i jednoczenie wystpi do Prokuratora Generalnego o wyraenie na to zgody. Jeli ten ostatni w cigu 24 godzin zgody nie udzieli, Minister SWiA nakazuje natychmiastowe wstrzymanie kontroli korespondencji lub stosowania rodków technicznych i zarzdza komisyjne, protokolarne zniszczenie uzyskanych w ten sposób materiałów 75.

19 Prawo nakazuje wreszcie, by kontrol korespondencji lub rodki techniczne stosowa tylko wtedy, gdy inne rodki oka si bezskuteczne albo gdy istnieje wysokie prawdopodobiestwo, e bd nieskuteczne lub nieprzydatne do wykrycia przestpstwa, ujawnienia jego sprawców i ujawnienia oraz zabezpieczenia dowodów (art. 19 ust. 4 ustawy o policji). Wydaje si, e cytowane przepisy nie spełniaj standardów art. 8 EKPC. Ustawa zbyt szeroko zakrela moliwoci stosowania podsłuchu. Ustawa o policji uywa nieprecyzyjnego okrelenia (wyjanionego zapewne w odpowiednich tajnych instrukcjach) - "rodki techniczne". Nie wiadomo, jaki katalog rodków kryje si za tym terminem. Zwaywszy na cigły rozwój techniki jest to bardzo wygodne. Wynalezienie nowego, rewelacyjnego "rodka technicznego" nie pociga za sob koniecznoci zmiany ustawy, tylko instrukcji. Podejmowanie decyzji o zastosowaniu "technik operacyjnych" naleałoby przekaza w rce sdów. W społeczestwie obywatelskim coraz wicej kontrowersyjnych decyzji ograniczajcych wolno jednostki przekazuje si "trzeciej władzy". Obecnie o stosowaniu technik operacyjnych decyduje dwóch ministrów (bez kontroli jakiegokolwiek niezalenego od władzy wykonawczej organu). Nie chodzi o to, e mog oni by kolegami partyjnymi, którzy by moe zechc realizowa dorane partykularne interesy - idzie o wyeliminowanie takiej moliwoci. Niezawisły sd - zwłaszcza przy podejmowaniu decyzji skomplikowanych - jest w Europie standardem 76. Z prawem do prywatnoci łczy si kwestia korzystania z danych osobowych. Ustawa o policji stwierdza, e "[p]olicja z zachowaniem ogranicze wynikajcych z art. 19, moe uzyskiwa informacje, w tym take tajnie i poufnie gromadzi je, sprawdza oraz przetwarza". Policja moe take korzysta z informacji o osobie uzyskanych drog "operacyjn" przez Urzd Ochrony Pastwa i Stra Graniczn (art. 14 ust. 4 ustawy o policji). W kocu kwietnia 1998 r. zaczła w Polsce obowizywa ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych 77. Ustawa powołuje organ do spraw ochrony danych osobowych - Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, który ma m. in. kontrolowa przetwarzanie danych zgodnie z przepisami ustawy oraz prowadzi rejestr zbiorów danych i udziela o nich informacji. Ustawa zakazuje przetwarzania danych ujawniajcych pochodzenie rasowe lub etniczne, pogldy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, przynaleno wyznaniow, partyjn lub zwizkow oraz dane o stanie zdrowia, kodzie genetycznym, nałogach lub yciu seksualnym (przewiduje si jednak kilka wyjtków od tej zasady - m. in. jeli chodzi o dane niezbdne do dochodzenia praw przed sdem, czy co bardziej niebezpieczne "jeli przepis szczególny innej ustawy zezwala na przetwarzanie takich danych bez zgody osoby, której dane dotycz, i stwarza pełne gwarancje ich ochrony"; por. art. 27 ustawy). Odnonie interesujcych nas kwestii zwizanych z policj, ustawa o ochronie danych osobowych zwalnia z obowizku rejestracji m. in. zbiory danych objtych tajemnic pastwow ze wzgldu na ochron ycia i zdrowia ludzi, mienia lub bezpieczestwa i porzdku publicznego (art. 43 ust. 1 ustawy). Taka szeroka klauzula wyłcza de facto zbiory danych policyjnych spod kontroli Generalnego Inspektora 78. Oczywisty jest wobec tego brak powiadamiania obywatela o rejestracji jego danych, brak dostpu do tych danych i brak prawa do sprostowania informacji.

20 Naley w zwizku z tym przypomnie o Zaleceniu R/87/15 Komitetu Ministrów Rady Europy z 17 wrzenia 1987 roku, regulujcym wykorzystywanie danych osobowych w słubach policyjnych 79. Przepisy Zalecenia nakazuj powołanie niezalenego organu nadzorczego spoza słub policyjnych, gwarantujcego poszanowanie okrelonych zasad, takich jak ograniczenie gromadzenia danych osobowych przez policj wyłcznie do rozmiarów koniecznych do zapobieenia realnemu zagroeniu lub walki z konkretnym przestpstwem pospolitym, powiadamianie osoby, o której dane s gromadzone i przechowywane bez jej wiedzy (jeli powiadomienie nie stanowi konfliktu z celem działa policji), zakaz gromadzenia danych o jednostkach wyłcznie z powodu ich pochodzenia, przekona, pogldów politycznych czy przynalenoci do ruchów czy organizacji nie zakazanych przez prawo (z wyjtkiem absolutnej koniecznoci, zwizanej z konkretnym dochodzeniem lub ledztwem). Inne zalecane zasady dotycz m. in. rygorów przechowywania danych, wykorzystywania danych przez policj wyłcznie do celów policyjnych, przekazywania zebranych danych, dostpu do akt i prawa ich sprostowania. Podsumowujc, ustawa o ochronie danych osobowych jest obecnie dopiero w pocztkowym okresie jej obowizywania i naley uwanie obserwowa praktyk jej stosowania, niemniej jednak prima facie daje ona słab ochron obywatelowi przed przetwarzaniem danych o nim przez policj. 7. Istotnym w pracy policji jest prawo do pokojowego zgromadzania si. Art. 11 EKPC stanowi, e kady ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania si oraz do swobodnego stowarzyszania si, włcznie z prawem tworzenia zwizków zawodowych i przystpowania do nich dla ochrony swoich interesów. Ingerencja w wykonywanie tych praw jest dopuszczalna jedynie w uzasadnionym celu okrelonym przez ustaw i gdy jest ona konieczna w społeczestwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczestwa pastwowego lub publicznego, ochron porzdku i zapobieganie przestpstwu, ochron zdrowia i moralnoci lub ochron praw i wolnoci innych osób. Prawo to - jedno z podstawowych w społeczestwie demokratycznym - zwizane jest z prawem do wolnoci myli, sumienia i wyznania oraz z prawem do wolnoci wyraania opinii. Obowizek zwracania si o zgod do odpowiednich władz na odbycie publicznego zgromadzenia w miejscu publicznym nie narusza tego prawa, jeli celem tyche władz jest wyłcznie zapewnienie pokojowego charakteru danego zgromadzenia 80. Organy strasburskie przyjły, e zgromadzenie nie traci swego charakteru "pokojowego" nawet gdy mona przewidywa naruszenie porzdku publicznego. W jednej ze spraw, Trybunał w Strasburgu stwierdził e: "Moliwo agresywnych kontrmanifestacji albo prawdopodobiestwo, e ekstremici o agresywnych zamiarach przyłcz si do odbywajcej manifestacji, nie mog jako takie znie prawa do pokojowego zgromadzania si. Nawet jeli istnieje rzeczywiste ryzyko, e publiczna defilada stanie si przyczyn zamieszek bdcych wynikiem wydarze wymykajcych si spod kontroli organizatorów, defilada nie ulega z tego wyłcznie powodu wyłczeniu z zakresu stosowania art. 11 ust. 1 Konwencji, a kade ograniczenie nałoone na takie zebranie musi by zgodne z treci ust. 2 tego przepisu" 81. Jeeli cel zgromadzenia zawiera w sobie elementy przemocy lub jest sprzeczny z zasad poszanowania praw człowieka, to art. 11 nie ma zastosowania i władza pastwowa ma prawo do wydania decyzji odmownej w sprawie zgromadzenia 82. Z drugiej strony, na pastwie spoczywa obowizek zapewnienia ochrony grupom organizujcym i biorcym udział w zgromadzeniach. Dotyczy to take zgromadze odbywajcych si pod kontrowersyjnymi lub niepopularnymi hasłami politycznymi albo religijnymi. W sprawie austriackiego stowarzyszenia lekarzy "Plattform 'Artze für das Leben'", sprzeciwiajcego si aborcji, Komisja stwierdziła, e organizacja ta w swej skardze niesłusznie powołała si na art. 11 Konwencji. Stwierdzono bowiem, e policja