Witold Bayer "Polskie Wydawnictwo Prawnicze" w latach okupacji hitlerowskiej : (wspomnienia) Palestra 13/4(136), 23-30

Transkrypt

1 Witold Bayer "Polskie Wydawnictwo Prawnicze" w latach okupacji hitlerowskiej : (wspomnienia) Palestra 13/4(136),

2 N r 4 (136) P o ls k ie W y d a w n ic tw o P r a w n ic z e w la ta c h o k u p a c ji h itle r o w s k ie j 23! ) ) pom inięto również S tanisław a Kietlińskiego, tow arzysza zesłania n a teren ie zabajkalskim B enedykta Dybowskiego (ok r.), a następnie adw okata w W arszawie. O obu są w zm ianki w P am iętniku Iw ańskich; 5) om aw iając życiorys K azim ierza Konopki ( ), Słow nik nie w spom ina o tym, że przed swoim skazaniem na em igrację przez N ajw yższy Sąd K rym inalny w okresie pow stania kościuszkowskiego (za naw oływ anie do w ieszania zdrajców bez sądu) był on z zaw odu aplikantem adw okackim. Byłoby rzeczą bardzo pożądaną, żeby poszczególne izby adw okackie zainteresow ały się historią adw o k atu ry n a sw oim terenie. W ynikiem takiego zainteresow ania stałyby się na pew no także zbiory szczegółowych danych biograficznych w ybitnych przedstaw icieli adw okatury na danym terenie. D ane te (ew entualnie za pośrednictw em N aczelnej R ady A dw okackiej i jej K om isji Problem ow ej) można by przekazać red ak cji Słow nika Biograficznego jako m ateriał zarów no do to m ów opracow yw anych obecnie, jak i do tom ów pozostałych pod kątem w idzen ia ich uzupełnienia w przyszłości. G rom adzenie tego typu inform acji w ydaje się naw et m oralnym obowiązkiem ak tu aln eg o pokolenia adw okatury w stosunku do poprzednich pokoleń adw okackich. Zachęta ta m a w szczególności zastosow anie do tych izb adw okackich, które m ają za sobą dłuższe trad y cje pracy samorządowej.^ WITOLD BAYER Polskie W ydawnictwo Prawnicze w latach okupacji hitlerowskiej (Wspomnienia) Wstęp W ydawnictwo P raw nicze, pow stałe i rozw ijające się w Polsce Ludowej, w ielce już zasłużone w krzew ieniu k u ltu ry praw nej w społeczeństwie budującym socjalizm, urzeczyw istnia ideę w iodącej instytucji wydaw niczej w dziedzinie pra- w oznaw stw a. Ideę, k tóra dw adzieścia sześć la t tem u, w okresie okupacji h itlerow skiej, zjednoczyła m yśli i dążenia przedstaw icieli nauki praw a i zespołu działaczy w konspiracyjnie założonym i działającym Polskim W ydaw nictwie P raw niczym (P.W.P.). R ynek w ydaw nictw praw niczych w latach cechow ały b rak p ro g ram u i długofalow ej polityki piśm ienniczej, rozdrobnienie środków finansow ych

3 24 Witold Bayer Nr 4 (136)- i nierzadko niski poziom naukow y opracowań. Ten stan rzeczy uzasadnia! potrzebę odnowy w ruchu praw niczo-edytorskim przez stw orzenie wiodącej w przyszłości instytucji w ydaw niczej. N a skutek działań w ojennych i grabieży dokonyw anych planowo przez w ładze okupacyjne, m agazyny księgarskie, biblioteki publiczne, księgozbiory urzędów i instytucji oraz zbiory pryw atne poniosły ogromne straty. N ietrudno było zatem przewidzieć, że w okresie odbudow y adm in istracji i gospodarki narodow ej odczuw ać będziem y w odrodzonym k ra ju głód książki praw niczej. Stało się w ięc społeczną koniecznością opracow anie, jeszcze w czasie trw a n ia okupacji niem ieckiej, praw niczych tekstów, kom entarzy i podręczników, przygotow anych redakcyjnie do druku natychm iast po uw olnieniu ziem polskich od hitlerow skich najeźdźców. Ożywieni ideą tego społecznego zam ów ienia, w listopadzie 1942 r. adw okat W itold Bayer, d r p raw Tadeusz Bernadzikiew icz i adw okat Mieczysław Pączkow - ski podjęli inicjatyw ę założenia instytucji w ydaw niczej pod nazw ą Polskie W y daw nictw o Praw nicze (P.W.P.), działającej konspiracyjnie w czasie okupacji h itlero w sk iej.1 I. Organizacja Wydawnictwa Spraw ie organizacji Polskiego W ydaw nictw a Praw niczego okazał w iele życzliwości oraz udzielił pomocy fachow ej i poparcia finansowego W ładysław Trzaska,, ceniony i zasłużony edytor, w spółw łaściciel i dyrektor znanej firm y: K sięgarnia W ydaw nicza T rzaska, E vert i M ichalski. W dniu 18 m arca 1943 r. założyciele P.W.P. podpisali dwie poufne umowy przedw stępne z firm ą K sięgarnia W ydawnicza Trzaska, E vert i M ichalski ' (ТЕМ), reprezentow aną przez W ładysław a T rzaskę i Ja n a M ichalskiego. Na mocy pierw szej umowy strony zobowiązały się po zakończeniu w ojny zaw rzeć ak t no tarialn y spółki z ogr. odp. pod firm ą Polskie W ydaw nictw o P ra w nicze o kapitale od do zł w edług w artości złotego z dnia 31 sierpnia 1939 r. w obrocie księgarskim w W arszawie. W kapitale zakładowym K sięgarnia ТЕМ m iała uczestniczyć w w ysokości do 40%. Na podstaw ie drugiej um owy K sięgarnia ТЕМ zobowiązała się prow adzić w yodrębniony dział książek i czasopism Polskiego W ydaw nictw a Praw niczego ' (P.W.P.) oraz p rzejąć techniczne przygotow anie tych w ydaw nictw i zarząd h a n dlow y (kalkulacja kosztów, druk, m agazynow anie, reklam a, sprzedaż). Stosow nie do um ow y o w spółpracy pom iędzy Polskim W ydaw nictw em P ra w niczym a K sięgarnią ТЕМ ukonstytuow ał się Komitet Organizacyjny w składzie następującym : i F a k ty p r z y to c zo n e w a r ty k u le są o p a rte na z a c h o w a n y c h m a teria ła c h a rch iw a ln y ch. P o lsk ie g o W y d a w n ictw a P r a w n ic z e g o (p ro to k o ły z p o sie d z e ń Z arząd u i R ad y W y d a w n ic z e j, u m o w y w y d a w n ic z e itd.) oraz na in fo r m a cja ch u d z ie lo n y c h a u to ro w i p rzez W ła d y sła w a B a rto sz e w sk ieg o, W illiam a B ey e r a, S ta n isła w a J a n c z e w s k ie g o, K a zim ierza K a lin o w sk ieg o i M ieczysła w a P ą c z k o w sk ie g o.

4 N r 4 (136) P o ls k ie W y d a w n ic tw o P r a w n ic z e w la ta c h o k u p a c ji h itle r o w s k ie j 25 Przewodniczący prof. d r Józef Rafacz, dziekan W ydziału P raw a U niw ersytetu W arszaw skiego2 Założyciele P.W.P. adw. W itold Bayer d r Tadeusz Bernadzikiew icz adw. M ieczysław Pączkow ski Przedstawiciel Księgarni TEM adw. K azim ierz K alinowski K om itet O rganizacyjny realizow ał ogólny plan w ydaw niczy przez zarząd i re dakcję. Zarząd stanow ili kierow nik organizacyjny adw. W itold Bayer sk arbn ik adw. M ieczysław Pączkow ski, a po jegoustąpieniu adw. W illiam Beyer, redaktor adw. K azim ierz Kalinowski. S ek reta riat PW P prow adziła H anna K alinow ska. Od 17 m aja 1944 r. stanow isko dy rektora PW P objął T adeusz K ijeński. * K om itet O rganizacyjny P.W.P. pow ołał Radę W ydawniczą, działającą na mocy statu tu, a złożoną z przedstaw icieli nauk i p raw a i zawodów praw niczych. Celem Rady było służyć spraw om rozw oju piśm iennictw a praw niczego w Polsce oraz zapew nić publikacjom P.W.P. najw yższy poziom naukow y i zawodowy. Rada przedstaw iała P.W.P. w ytyczne w zakresie ogólnego program u w ydaw niczego i zagadnień redakcyjnych oraz udzielała opinii, na w niosek zarządu P.W.P., w e w szelkich sprawach- dotyczących określania tem atów, w yboru autorów i treści opracow ań. Radzie przew odniczył prof. d r Józef Rafacz. Jak o członkowie udział w pracach R ady wzięli: d r K arol B irgfellner, prezes Najwyższego T rybunału Adm inistracyjnego., notariusz Zygm unt H ubner, prezes R ady N otarialnej w W arszawie, adw okat Ja n Nowodworski, członek N aczelnej Rady A dw okackiej, sędzia Ja n W itecki z Sądu Najwyższego, adw okat Feliks Z adrow ski, w icedziekan Rady A dw okackiej w Warszawie.. P ierw sze plenarne posiedzenie Rady W ydaw niczej odbyło się w dniu 12 lipca 1944 r. w m ieszkaniu adw. K azim ierza K alinowskiego w W arszaw ie przy ul. M arszałkow skiej n r 51. Po w ysłuchaniu spraw ozdania zarządu P.W.P., R ada w y raziła sw oją opinię o ogólnym planie w ydaw niczym i oceniła pozytyw nie listę- * S ta n o w isk a u r z ę d o w e i s p o łe c z n e o só b w y m ie n io n y c h w n in ie jsz y m a r ty k u le o d p o w ia dają sta n o w i rzeczy z dnia 1 w rześnia 1939 r.

5 26 Witold Bayer N r 4 (136) tytułów w zakresie 6 działów redakcyjnych: B iblioteki A dw okatury, U staw, Kom entarzy, Podręczników, m iesięcznika Nowa K siążka P raw nicza oraz Orzecznictw a. II. Program Wydawniczy Zgodnie z program em w ydaw niczym uchw alonym przez K om itet O rganizacyjny, zarząd Polskiego W ydaw nictw a Praw niczego podpisał um owy autorskie z w ybitnym i znaw cam i p raw a i zawodów praw niczych. W notatkach o działalności siedm iu działów P.W.P. przedstaw iam przebieg i w yniki p rac redakcyjnych. Biblioteka Adwokatury -Redaktor adw. W itold Bayer P lan w ydaw niczy obejm ow ał pozycje: Z asady postępow ania adw okata. Dzieje ad w o k atury w Polsce. U strój adw okatury w Polsce (ustaw a, rozporządzenia w ykonawcze i orzecznictwo). W ym owa sądow a podręcznik. A genda dla adw okatów kalendarz. Rocznik pt. A dw okatura Polska. S kład osobowy i działalność. Rocznik lub k w artaln ik pt. P rzegląd orzecznictw a w spraw ach adw o k atu ry. U chw ały NRA i rad adw okackich. O rzeczenia w spraw ach dyscyplinarnych. Rocznik pt. W ybór m ów obrończych. Z ostała w ykonana, pod redakcją adw. W itolda B ayera, p raca zbiorowa pt. Za-.sady postępow ania ad w o kata, zaw ierająca dziew ięć poniższych m onografii (tytułów) : 1. Stosunek do narodu i pań stw a au tor adw. S tanisław Z ieliński, członek R ady A dw okackiej w W arszawie 2. Stosunek adw okata do sądów i urzędów au tor adw. Bolesław Bielaw ski, w iceprezes N aczelnej Rady A dw o kackiej 3. Stosunek adw okata do w ładz korporacyjnych au tor adw. Ja n N ow odworski 4. Godność zaw odu adw okackiego autor adw. S tanisław Janczew ski, profesor Wyższej Szkoły H andlow ej w W arszaw ie, członek N aczelnej R ady A dw okackiej

6 N r 4 (136) P o ls k ie W y d a w n ic tw o P r a w n ic z e w la ta c h o k u p a c ji h itle r o w s k ie j W ykonyw anie zaw odu adw okata autor adw. d r A leksander Mogilnicki, profesor W olnej Wszechnicy Polskiej w W arszawie, członek Kom isji K odyfikacyjnej, prezes Sądu D yscyplinarnego Izby A dw okackiej w W arszaw ie 6. Stosunek do kolegów autor adw. Ja n Nowodworski 7. P atro n at i aplikacja adw okacka au to r adw. Bohdan Suligow ski, sek retarz Rady A dw okackiej w W arszaw ie 8. Wolność słow a obrończego autor adw. M arian Niedzielski, członek S ądu D yscyplinarnego Izby A dw okackiej w W arszaw ie 9. T ajem nica zawodowa au tor adw. Feliks Zadrow ski. P ow stanie w arszaw skie przerw ało prace nad dziełem zbiorowym, pod redakcją adw. W itolda B ayera, pt. Dzieje adw okatury w Polsce. C ztery tom y m iały zaw ierać n astęp ującą treść: T o m I : A dw okatura w daw nej Polsce au to r prof. d r Józef Rafacz T o m I I : A dw okatura polska w okresie niewoli rozdział pierw szy zabór rosyjski autor adw. A leksander M ogilnicki rozdział drugi zabór pruski rozdział trzeci zabór austriacki T o m III: A dw okatura w Polsce Niepodległej autor adw. Ja n Nowodworski rozdział pierw szy sam orząd adw okacki rozdział drugi stow arzyszenia adw okackie rozdział trzeci bibliografia adw okatury rozdział czw arty adw okaci w życiu publicznym T o m IV: A dw okatura polska w okresie w ojny Biblioteka Usta w au tor adw. Bolesław B ielaw ski Redaktor adw. W illiam Beyer S eryjny tom m iał zaw ierać teksty ustaw i rozporządzeń w ykonaw czych oraz skorowidze. W pierw szej kolejności adw. W illiam Beyer przygotow ał do druku kodeks karny, kodeks postępow ania karnego, kodeks zobowiązań, kodeks handlow y i kodeks postępow ania cywilnego.

7 28 Witold Bayer N r 4 (136) Biblioteka Komentarzy Prawniczych Redaktor adw. K azim ierz K alinowski. Ja n G um iński, p rokurator Sądu Najwyższego, i adw. Ja n Nowodworski przekazali P.W.P. w spólnie zredagow ane kom entarze do kodeksu karnego i praw a o w ykroczeniach. W toku opracow ania były: Kodeks postępow ania karnego i praw o k arn e skarbow e przez prok. Ja n a G um ińskiego i adw. Ja n a Nowodworskiego oraz K odeks postępow ania cywilnego. Biblioteka Podręczników Prawniczy ch Redaktor prof. dr Józef Rafacz. Do druku przyjęto dwa podręczniki przygotow ane przez prof. Rafacza pt. dra Józefa Dawne polskie praw o sądow e i H istoria ustroju Polski oraz podręcznik napisany przez adw. S tanisław a Janczew skiego: Praw o handlow e, w ekslow e i czekow e. W toku opracow ania były: P raw o karne m aterialne i P raw o karne form alne przez d ra Stanisław a Śliwińskiego, profesora U niw ersytetu W arszawskiego, sędziego Sądu Najwyższego, członka K o m isji K odyfikacyjnej, oraz Proces cyw ilny przez prof. dra W acław a Miszewskiego, członka K om isji K odyfikacyjnej. Orzecznictwo Podzielono je na dw a działy: karny i cyw ilny oraz n a trzy części okresowe: orzecznictwo Sądu Najwyższego od 1919 do 1.IX.1939 r., orzecznictwo sądów apelacyjnych w okresie w ojny , orzecznictw o Sądu N ajw yższego pow ojenne. Dr Janusz Jam o n tt, profesor W olnej W szechnicy Polskiej w W arszawie, sędzia Sądu Najwyższego, członek Kom isji K odyfikacyjnej, przystąpił do redakcji działu karnego orzecznictw a SN w okresie Nowa książka prawnicza M iesięcznik inform acyjny o w ydaw nictw ach praw niczych krajow ych i zagranicznych. Z arząd P.W.P. rozw ażył i ustalił szczegółowy prog ram m iesięcznika.

8 N r 4 (136) P o ls k te W y d a w n ic tw o P r a w n ic z e w la ta c h o k u p a c ji h itle r o w s k ie j 29 Biblioteka Monografii Prawniczych P rzyjęto do druku: P raw a akcjonariusza w spółce akcyjnej p raca adw. S tanisław a J a n czewskiego, Z asady praw a adm inistracyjnego p raca dra S tanisław a K asznicy, p ro fesora U niw ersytetu P oznańskiego.3 * Ponadto zarząd P.W.P. opracow ał p lan w ydaw niczy w zakresie działów: Biblioteka sądow nictw a, Biblioteka n o ta riatu i Biblioteka praw no-adm inistracyjna. Udziałowcy P.W.P. w nieśli kapitał zakładowy w kwocie zł. Dzięki tem u zarząd W ydaw nictw a, w ypłacając honoraria autorskie w całości lub zaliczkow o, św iadczył na rzecz osób szczególnie godnych poparcia. A utoram i zamówionych prac byli w większości adw okaci skreśleni z listy przez w ładze niem ieckie, sędziowie Sądu N ajwyższego i Najwyższego T rybun ału A dm inistracyjnego, profesorow ie szkół wyższych. Ci w ybitni praw nicy, pozb aw ieni przez hitlerow skich okupantów praw a do w ykonyw ania zajęć zawodow ych, borykali się z trudnościam i m aterialnym i. III. Zakończenie Przyszły tragiczne dni pow stania. Z ginął Józef Rafacz, przew odniczący K om itetu O rganizacyjnego i R ady W y daw niczej Polskiego W ydaw nictw a Praw niczego. Poległ Tadeusz B ernadzikiewicz, jeden z założycieli i członek K om itetu O rganizacyjnego P.W.P. Uległ niem al całkow itej zagładzie dorobek piśm ienniczy W ydaw nictw a. P rzygotow ane do druku rękopisy i m ateriały w toku opracow ania straw ił ogień lub przyw aliły gruzy zniszczonych domów. Z pożogi w ojennej ocalały: dziewięć m onografii pracy zbiorowej pt. Zasady postępow ania adw okata, 3 P r a c ę p r o f. S ta n is ła w a K a sz n ic y w y d a n o n a p rz e ło m ie la t 1943/44. S k ła d i d r u k z o s ta ły w y k o n a n e w je d n e j z d r u k a r ń k o n s p ir a c y jn y c h w W arsz a w ie. A u to r w y s tą p ił p o d k r y p to n im e m D r A. Ł u ż y c k i. T y tu ł p u b lik a c ji: P o ls k ie p ra w o a d m in is tr a c y jn e. P o ję c ia i in s ty tu c je z a s a d n ic z e. M ie jsc e i ro k d r u k u : W a rs z a w a 1938 r. D r u k a r n ia P a ń s tw o w a (d a ta i n a z w a d r u k a r n i o c z y w iś c ie fa łs z y w e ). K a m u fla ż u d o p e łn iły d w ie u w a g i w te k ś c ie : K s ią ż k a ta b y ła p is a n a w w a r u n k a c h w o je n n y c h (s tr. 5) i Z a c y to w a n e n o r m y p r a w n e z 1940 r. i p ó ź n ie j s z e w y d a n e z o s ta ły w L o n d y n ie (s tr. 6). E g z e m p la rz o p is a n e g o w y d a w n ic tw a (c h y b a u n ik a ln e g o z d z ie d z in y p r a w a w o k re s ie ) u ż y c z y ł a u to r o w i r e d a k to r W ła d y s ła w B a rto s z e w s k i.

9 30 Ryszard Czarnecki N r 4 (136) część pracy A leksandra M ogilnickiego o adw okaturze w byłym zaborze rosyjskim 4, p raca prof. S tanisław a Kasznicy (dra A. Łużyckiego) pt.: Polskie praw o adm inistracyjne. Pojęcia i instytucje zasadnicze, w ydane konspiracyjnie w form ie książkow ej w 1943/44, podręcznik S tanisław a Janczew skiego pt. P raw o handlow e, w ekslow e i czekowe (wydany w 1946 r. przez firm ę Trzaska, E vert i M ichalski ). Po w yzw oleniu firm a K sięgarnia W ydawnicza Trzaska, E w ert i M ichalski w znow iła działalność w ograniczonym zakresie, przede w szystkim sprzedaży zachow anych w m agazynie w ydaw nictw przedw ojennych. D ziałalność w ydaw niczą w Polsce Ludow ej przejęły zakłady uspołecznione. * Polskie W ydaw nictwo Praw nicze, działające konspiracyjnie w latach , godne jest w spom nienia jako jeden z w ielu przejaw ów ruchu oporu w P olsce, któ ry zasięgiem sw ym obejm ow ał niem al w szystkie dziedziny życia zbiorowego. W podziem nych poczynaniach Polskiego W ydaw nictw a Praw niczego udział wzięli profesorow ie praw a, sędziowie, p ro k urato rzy i adw okaci, zjednoczeni w niezachw ianej w ierze w zwycięstwo nad hitlerow ską Rzeszą i pow odow ani w spólną troską o k u ltu rę praw n ą w w yzw olonej ojczyźnie. * C zęść p r a c y A le k s a n d r a M o g iln ic k ie g o o a d w o k a tu r z e z o s ta ła p rz e k a z a n a a u to r o w i p rz e z S ta n is ła w a J a n c z e w s k ie g o. RYSZARD CZARNECKI Powstanie, pozostanie w mocy, zmiana treści oraz wygaśnięcie służebności gruntowej i osobistej 1 I. P O W S T A N IE S Ł U Ż E B N O Ś C I G R U N T O W E J 1. Służebność gruntow a (art. 285 k.c.) może pow stać na mocy umowy, czynności p raw nej jednostronnej, w jednym w ypadku w drodze zasiedzenia, na podstaw ie orzeczenia sądowego, ugody sądow ej, a także decyzji organu adm inistracji* i Z a k re s a r t y k u ł u z o s ta ł z w ę ż o n y do k w e s tii u r e g u lo w a n ia s łu ż e b n o ś c i g ru n to w y c h i o so b is ty c h p rz e z p r z e p is y o g ó ln e, m. in. p rz e z p rz e p is y o g ó ln e p r a w rz e c z o w y c h o g ra n ic z o n y c h o ra z ptzez p rz e p is y p o z a k o d e k s o w e. J e ś li c h o d z i o te o s ta tn ie p rz e p is y, to b e z u ś w ia d o m ie n ia s o b ie z a w a r ty c h w n ic h u n o rm o w a ń s p o jrz e n ie n a s łu ż e b n o ś c i n ie je s t a n i ja s n e, a n i p e łn e. P r z e p is y a r t k.c. i a r t k.c. są p o w o ły w a n e w te k ś c ie w z a s a d z ie t y l k o d la z a z n a c z e n ia, że te ż r e g u lu ją d a n ą k w e s tię.