Krzysztof Kowalski GOSPODARKA NIERUCHOMOŚCIAMI POKRYTYMI POWIERZCHNIOWYMI WODAMI PŁYNĄCYMI

Transkrypt

1 Krzysztof Kowalski GOSPODARKA NIERUCHOMOŚCIAMI POKRYTYMI POWIERZCHNIOWYMI WODAMI PŁYNĄCYMI Wrocław 2010

2 2

3 Krzysztof Kowalski GOSPODARKA NIERUCHOMOŚCIAMI POKRYTYMI POWIERZCHNIOWYMI WODAMI PŁYNĄCYMI Wrocław

4 Opiniodawca dr inż. Beata Głuchowska Redakcja merytoryczna / korekta dr inż. Beata Głuchowska Opracowanie redakcyjne / projekt okładki mgr inż. Krzysztof Kowalski Copyright by Krzysztof Kowalski Wrocław Autor Krzysztof Kowalski kowalski@ks.k.pl, tel E-book - oryginał rozpowszechniany w formacie PDF. Dokument powstał przy wyłącznym wykorzystaniu oprogramowania otwartego. Stan prawny na dzień 1 stycznia 2012 r. v Grunt i woda.pl 4

5 LICENCJA UTWÓR (ZDEFINIOWANY PONIŻEJ) PODLEGA NINIEJSZEJ LICENCJI PUBLICZNEJ CREATIVE COMMONS ("CCPL" LUB "LICENCJA"). UTWÓR PODLEGA OCHRONIE PRAWA AUTORSKIEGO LUB INNYCH STOSOWNYCH PRZEPISÓW PRAWA. KORZYSTANIE Z UTWORU W SPOSÓB INNY NIŻ DOZWOLONY NA PODSTAWIE NINIEJSZEJ LICENCJI LUB PRZEPISÓW PRAWA JEST ZABRONIONE. WYKONANIE JAKIEGOKOLWIEK UPRAWNIENIA DO UTWORU OKREŚLONEGO W NINIEJSZEJ LICENCJI OZNACZA PRZYJĘCIE I ZGODĘ NA ZWIĄZANIE POSTANOWIENIAMI NINIEJSZEJ LICENCJI. 1. Definicje a. b. c. d. e. f. "Utwór zależny" oznacza opracowanie Utworu lub Utworu i innych istniejących wcześniej utworów lub przedmiotów praw pokrewnych, z wyłączeniem materiałów stanowiących Zbiór. Dla uniknięcia wątpliwości, jeżeli Utwór jest utworem muzycznym, artystycznym wykonaniem lub fonogramem, synchronizacja Utworu w czasie z obrazem ruchomym ("synchronizacja") stanowi Utwór Zależny w rozumieniu niniejszej Licencji. "Zbiór" oznacza zbiór, antologię, wybór lub bazę danych spełniającą cechy utworu, nawet jeżeli zawierają nie chronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie ma twórczy charakter. Utwór stanowiący Zbiór nie będzie uznawany za Utwór Zależny (zdefiniowany powyżej) w rozumieniu niniejszej Licencji. "Rozpowszechnianie" oznacza wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu lub Utworu Zależnego. "Atrybuty Licencji" oznacza następujące opisowe określenia licencji wybrane przez Licencjodawcę i wskazane w tytule niniejszej Licencji: Uznanie autorstwa, Użycie niekomercyjne, Na tych samych warunkach. "Licencjodawca"oznacza osobę fizyczną, osoby fizyczne, jednostkę organizacyjną lub jednostki organizacyjne oferujące Utwór na zasadach określonych w niniejszej Licencji. "Twórca" oznacza (z zastrzeżeniem Par. 8(g)), w odniesieniu do utworów twórcę lub podmiot, na rzecz którego prawa autorskie przysługują w sposób pierwotny, lub w przypadku niemożności ustalenia tych podmiotów, wydawcę lub producenta, a dodatkowo: i. w przypadku artystycznych wykonań - aktorów, recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz inne osoby w sposób twórczy przyczyniające się do powstania wykonania; ii. w przypadku fonogramu lub wideogramu - producenta fonogramu lub wideogramu; iii. w przypadku nadań programów - organizację radiową lub telewizyjną; iv. w przypadku pierwszych wydań - wydawcę, który jako pierwszy w sposób zgodny z prawem opublikował lub w inny sposób rozpowszechnił utwór, którego czas ochrony już wygasł, a jego egzemplarze nie były jeszcze publicznie udostępniane; v. w przypadku wydań naukowych i krytycznych - tego, kto po upływie czasu ochrony prawa autorskiego do utworu przygotował jego wydanie krytyczne lub naukowe, nie będące utworem; vi. w przypadku baz danych niespełniających cech utworu - producenta bazy danych. g. h. i. j. "Utwór" oznacza przedmiot praw autorskich lub praw pokrewnych lub bazę danych niespełniającą cech utworu udostępniane na podstawie niniejszej Licencji, z zastrzeżeniem Par. 8(g). "Licencjobiorca" oznacza osobę fizyczną lub jednostkę organizacyjną korzystającą z uprawnień określonych niniejszą Licencją, która nie naruszyła uprzednio warunków niniejszej Licencji w odniesieniu do Utworu, lub która mimo uprzedniego naruszenia uzyskała wyraźną zgodę Licencjodawcy na wykonywanie uprawnień przyznanych Licencją. "Publiczne Wykonanie" oznacza publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. "Zwielokrotnianie" oznacza wytwarzanie jakąkolwiek techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową. 2. Dozwolony użytek. Żadne postanowienie niniejszej Licencji nie zmierza do ograniczenia, wyłączenia lub zawężenia sposobów korzystania nieobjętych prawem autorskim lub uprawnień wynikających z ograniczeń lub wyjątków od ochrony prawa autorskiego wynikających z przepisów prawa autorskiego lub innych znajdujących zastosowanie przepisów. 3. Udzielenie licencji. Zgodnie z postanowieniami niniejszej Licencji, Licencjodawca udziela niniejszym Licencjobiorcy nieodpłatnej i niewyłącznej licencji na korzystanie z Utworu na terytorium całego świata, na czas nieoznaczony (do momentu wygaśnięcia praw autorskich), na następujących polach eksploatacji: a. b. Zwielokrotnianie Utworu, włączanie Utworu do jednego lub więcej Zbiorów, Zwielokrotnianie Utworu włączonego do Zbiorów; Sporządzanie i Zwielokrotnianie Utworów Zależnych pod warunkiem, że wszelkie takie Utwory Zależne, w tym wszelkie tłumaczenia na jakimkolwiek nośniku zostały w rozsądnym zakresie wyraźnie oznaczone, wyróżnione 5

6 c. d. e. lub w inny sposób zostało na nich wskazane, że w oryginalnym Utworze dokonano zmian. Na przykład na tłumaczeniu można umieścić adnotację: Oryginał utworu został przetłumaczony z angielskiego na hiszpański, lub można wskazać, że tłumaczenie Zawiera zmiany w stosunku do oryginału ; Rozpowszechnianie oraz Publiczne Wykonanie Utworu w tym Utworu włączonego do Zbiorów; Rozpowszechnianie oraz Publiczne Wykonanie Utworów Zależnych; oraz Pobieranie danych z Utworu oraz ich wtórne wykorzystanie. Powyższe uprawnienia Licencjobiorca może wykonywać na wszystkich rodzajach nośników, we wszystkich rodzajach środków przekazu, oraz we wszystkich aktualnie znanych formatach. Powyższe uprawnienia obejmują także uprawnienie do dokonywania modyfikacji Utworu koniecznych z technicznego punktu widzenia w celu wykonania uprawnień w różnych środkach przekazu, nośnikach lub formatach. Wszystkie prawa wyraźnie nie udzielone przez Licencjodawcę uważa się za zastrzeżone, włączając w to w szczególności uprawnienia określone w Paragrafie 4(f) oraz 4(g). W zakresie, w jakim prawo właściwe wdrażające Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 96/9 z r. o prawnej ochronie baz danych przyznaje Licencjodawcy prawa wyłączne do Utworu (lub do jego części) stanowiącego bazę danych niespełniającą cech utworu, Licencjodawca zrzeka się tego prawa. W przypadku, gdy takie zrzeczenie się jest nieskuteczne w świetle prawa właściwego, Licencjodawca zobowiązuje się do niewykonywania tego prawa. 4. Ograniczenia. Uprawnienia przyznane w Paragrafie 3 podlegają następującym ograniczeniom: a. Licencjobiorca może Rozpowszechniać lub Publicznie Wykonywać Utwór jedynie zgodnie z postanowieniami niniejszej Licencji oraz pod warunkiem dołączenia kopii niniejszej Licencji lub wskazania jednolitego identyfikatora zasobu (URI), pod którym znajduje się tekst niniejszej Licencji do każdego egzemplarza Utworu Rozpowszechnianego lub Publicznie Wykonywanego. Licencjobiorca nie może oferować ani narzucać żadnych warunków w związku z Utworem, które ograniczają postanowienia niniejszej Licencji lub możliwość korzystającego z Utworu wykonywania uprawnień udzielonych temu korzystającemu zgodnie z postanowieniami niniejszej Licencji. Licencjobiorca nie może udzielać sublicencji. Licencjobiorca nie może zmieniać lub usuwać oznaczeń Utworu odnoszących się do niniejszej Licencji oraz zawartej w niej klauzuli uchylenia się od odpowiedzialności na żadnym egzemplarzu Utworu Rozpowszechnianym lub Publicznie Wykonywanym. Rozpowszechniając lub Publicznie Wykonując Utwór, Licencjobiorca nie ma prawa stosować żadnych skutecznych zabezpieczeń technicznych w stosunku do Utworu, ograniczających możliwość wykonywania praw wynikających z Licencji przez korzystającego z Utworu, który uzyskał Utwór od Licencjobiorcy. Niniejszy Paragraf 4(a) stosuje się również do Utworu włączonego do Zbioru, jednak Licencjobiorca nie jest zobowiązany objąć Zbioru postanowieniami niniejszej Licencji. W przypadku stworzenia przez Licencjobiorcę Zbioru, na wezwanie któregokolwiek z Licencjodawców Licencjobiorca jest zobowiązany w rozsądnym zakresie usunąć ze Zbioru wszelkie oznaczenia wymagane na podstawie Paragrafu 4(d), wedle wezwania. W przypadku stworzenia przez Licencjobiorcę Utworu Zależnego, na wezwanie któregokolwiek z Licencjodawców Licencjobiorca jest zobowiązany w rozsądnym zakresie usunąć z Utworu Zależnego wszelkie oznaczenia wymagane na podstawie Paragrafu 4(d), wedle wezwania. b. Licencjobiorca może Rozpowszechniać lub Publicznie Wykonać Utwór Zależny jedynie udzielając do niego licencji takiej samej jak: i. ii. niniejsza Licencja; jakakolwiek późniejsza wersja niniejszej Licencji o tych samych Atrybutach Licencji co niniejsza Licencja; iii. licencja Creative Commons opracowana dla innego systemu prawnego o tych samych Atrybutach Licencji co niniejsza Licencja (np. Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Na tych samych warunkach 3.0 US) lub licencja Creative Commons w wersji "Unported" o tych samych Atrybutach Licencji co niniejsza Licencja (każda z licencji wymienionych w pkt. i-iii powyżej jest określana dalej jako "Licencja Właściwa"). Licencjobiorca jest zobowiązany dołączyć egzemplarz lub URI Licencji Właściwej do każdego egzemplarza Utworu Zależnego który Rozpowszechnia lub Publicznie Wykonuje. Licencjobiorca nie może oferować lub ustalać jednostronnie warunków korzystania z Utworu Zależnego, które ograniczają postanowienia Licencji Właściwej lub możliwość korzystającego z Utworu Zależnego wykonywania uprawnień udzielonych temu korzystającemu na podstawie Licencji Właściwej. Licencjobiorca jest zobowiązany zachować w stanie nienaruszonym wszelkie odwołania do Licencji Właściwej 6

7 oraz do klauzul ograniczenia odpowiedzialności dołączone do każdego egzemplarza Utworu włączonego do Utworu Zależnego, który Licencjobiorca Rozpowszechnia lub Publicznie Wykonuje. Rozpowszechniając lub Publicznie Wykonując Utwór Zależny, Licencjobiorca nie może stosować żadnych skutecznych technicznych zabezpieczeń Utworu Zależnego, które ograniczają możliwość korzystającego z Utworu Zależnego uzyskującego Utwór Zależny od Licencjobiorcy wykonywania uprawnień udzielonych temu korzystającemu na podstawie Licencji Właściwej. Niniejszy Paragraf 4(b) stosuje się również do Utworu Zależnego włączonego do Zbioru, jednak poza samym Utworem Zależnym, Licencjobiorca nie jest zobowiązany objąć Zbioru postanowieniami Licencji Właściwej. c. d. Licencjobiorca nie może wykonywać żadnych udzielonych w Paragrafie 3 uprawnień w jakikolwiek sposób, który skierowany jest głównie na uzyskanie korzyści handlowej lub pieniężnego wynagrodzenia przeznaczonego na cele prywatne. Wymiana Utworu na inne chronione prawem autorskim utwory przez wymianę cyfrową plików, lub też w inny sposób, nie jest w rozumieniu niniejszej Licencji sposobem, który skierowany jest na uzyskanie korzyści handlowej lub pieniężnego wynagrodzenia przeznaczonego na cele prywatne, o ile w związku z wymianą Utworu nie pobiera się żadnego wynagrodzenia pieniężnego. Rozpowszechniając lub Publicznie Wykonując Utwór lub jakikolwiek Utwór Zależny lub Zbiór, Licencjobiorca jest zobowiązany, o ile nie otrzymał wezwania zgodnie z Paragrafem 4(a), zachować w stanie nienaruszonym wszelkie oznaczenia związane z prawno-autorską ochroną Utworu oraz zapewnić, stosownie do możliwości używanego nośnika lub środka przekazu oznaczenie: i. imienia i nazwiska (lub pseudonimu, odpowiednio) Twórcy, jeżeli zostały one dołączone do Utworu, oraz (lub) nazwę innych podmiotów jeżeli Twórca oraz (lub) Licencjodawca wskażą w oznaczeniach związanych z prawno-autorską ochroną Utworu, regulaminach lub w inny rozsądny sposób takie inne podmioty (np. sponsora, wydawcę, czasopismo) celem ich wymienienia ("Osoby Wskazane"); tytułu Utworu, jeżeli został dołączony do Utworu; ii. iii. w rozsądnym zakresie URI, o ile istnieje, który Licencjodawca wskazał jako związany z Utworem, chyba że taki URI nie odnosi się do oznaczenia związanego z prawno-autorską ochroną Utworu lub do informacji o zasadach licencjonowania Utworu; oraz iv. z zachowaniem postanowień Paragrafu 3(b), w przypadku Utworu Zależnego, oznaczenie wskazujące na wykorzystanie Utworu w Utworze Zależnym (np. "francuskie tłumaczenie Utworu Twórcy," lub "scenariusz na podstawie Utworu Twórcy"). Oznaczenia wymagane na podstawie niniejszego Paragrafu 4(d) mogą być wprowadzone w jakikolwiek rozsądny sposób, przy czym w przypadku Utworu Zależnego lub Zbioru przynajmniej w tych wszystkich miejscach, gdzie uwidocznione są oznaczenia odnoszące się do twórców pozostałych części lub wkładów w sposób przynajmniej tak samo widoczny jak te inne oznaczenia, o ile dokonano uwidocznienia oznaczeń wszystkich twórców pozostałych części lub wkładów. Dla uniknięcia wątpliwości, Licencjobiorca może wykorzystywać oznaczenia wymagane w niniejszym Paragrafie wyłącznie dla celów wskazania właściwych podmiotów w sposób określony powyżej, a wykonując uprawnienia z niniejszej Licencji, Licencjobiorca nie może w sposób dorozumiany ani wyraźny stwierdzać lub sugerować istnienia powiązania, poparcia lub aprobaty ze strony Twórcy, Licencjodawcy oraz (lub) Osób Wskazanych dla Licencjobiorcy lub sposobu korzystania z Utworu przez Licencjobiorcę, o ile co innego nie wynika z odrębnego zezwolenia Twórcy, Licencjodawcy oraz (lub) Osób Wskazanych wyrażonego na piśmie pod rygorem nieważności. e. f. Dla uniknięcia wątpliwości, ograniczenia, o których mowa w Paragrafach 4(a) do 4(d), nie mają zastosowania do takich Utworów lub ich części, które spełniają definicję Utworu w rozumieniu niniejszej Licencji wyłącznie dlatego, że stanowią bazę danych niespełniającą cech utworu. Dla uniknięcia wątpliwości: i. ii. Niezbywalne prawo wynagrodzenia i przymusowe pośrednictwo. Jeżeli według prawa właściwego: Licencjodawcy przysługuje niezbywalne prawo do wynagrodzenia, lub korzystanie z Utworu w określony sposób jest możliwe jedynie za pośrednictwem osoby trzeciej, a Licencjodawca nie może skutecznie wyłączyć takiego przymusowego pośrednictwa niniejszą Licencją, to Licencjodawca zastrzega sobie wyłączne prawo do takiego wynagrodzenia oraz zastrzega takie przymusowe pośrednictwo bez ograniczeń; Zbywalne prawo wynagrodzenia z tytułu licencji ustawowych oraz przymusowe pośrednictwo. Jeżeli według prawa właściwego: Licencjodawca nie może się sprzeciwić wykorzystaniu Utworu na określone sposoby, a przysługuje mu za to zbywalne prawo do wynagrodzenia, korzystanie z Utworu w określony sposób jest możliwe jedynie za pośrednictwem osoby trzeciej, lecz Licencjodawca może wyłączyć takie przymusowe pośrednictwo, lub domniemywa się, że osoba trzecia może występować na rzecz Licencjodawcy, 7

8 g. to Licencjodawca zastrzega sobie wyłączne prawo do takiego wynagrodzenia, zastrzega takie przymusowe pośrednictwo lub zastrzega takie domniemanie (odpowiednio) w zakresie, w jakim Licencjobiorca korzysta z Utworu w celu lub w sposób, który różni się od użytku niekomercyjnego dozwolonego na podstawie Paragrafu 4(c), a w przeciwnym przypadku zrzeka się takiego wynagrodzenia, przymusowego pośrednictwa oraz wyłącza takie domniemanie (odpowiednio); oraz iii. Wynagrodzenia umowne oraz członkostwo w organizacji zbiorowego zarządzania. Licencjodawca zastrzega sobie prawo do pobierania wynagrodzenia, osobiście bądź za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania, za każde wykonywanie przez Licencjobiorcę uprawnień przyznanych niniejszą Licencją w celu lub w sposób inny niż dozwolone w Paragrafie 4(c) użycie niekomercyjne. Niniejsza licencja nie narusza praw osobistych Twórcy ani Licencjodawcy w zakresie, w jakim prawa te są chronione przez prawo właściwe, a niniejsza Licencja lub odrębne porozumienie zawarte na piśmie pod rygorem nieważności nie stanowi skutecznie inaczej. 5. Oświadczenia, Zapewnienia oraz Wyłączenie odpowiedzialności JEŻELI STRONY NIE POSTANOWIĄ INACZEJ W ODRĘBNYM POROZUMIENIU SPORZĄDZONYM NA PIŚMIE POD RYGOREM NIEWAŻNOŚCI, LICENCJODAWCA UDOSTĘPNIA UTWÓR W TAKIEJ FORMIE W JAKIEJ ZAPOZNAŁ SIĘ Z NIM LICENCJOBIORCA I W NAJDALEJ IDĄCYM STOPNIU NA JAKI POZWALA PRAWO WŁAŚCIWE NIE SKŁADA ŻADNYCH ZAPEWNIEŃ ORAZ NIE UDZIELA ŻADNYCH GWARANCJI A TAKŻE WYŁĄCZA RĘKOJMIĘ, CZY TO WYRAŹNĄ, DOROZUMIANĄ CZY INNĄ, W SZCZEGÓLNOŚCI DOTYCZĄCYCH TYTUŁU, MOŻLIWOŚCI KORZYSTANIA Z UTWORU ZGODNIE Z JEGO PRZEZNACZENIEM, PRZEZNACZENIA UTWORU DO KONKRETNEGO CELU, CO DO TEGO, ŻE NIE NARUSZA ON PRAW INNYCH OSÓB, BRAKU JAWNYCH LUB UKRYTYCH WAD, DOKŁADNOŚCI, WYSTĘPOWANIA LUB NIEWYSTĘPOWANIA WAD WIDOCZNYCH JAK I UKRYTYCH. PRAWO WŁAŚCIWE MOŻE NIE ZEZWALAĆ NA NIEKTÓRE SPOŚRÓD POWYŻSZYCH WYŁĄCZEŃ, WIĘC MOGĄ ONE NIE MIEĆ ZASTOSOWANIA. 6. Ograniczenie odpowiedzialności O ILE PRAWO WŁAŚCIWE NIE STANOWI INACZEJ, W ŻADNYM WYPADKU LICENCJODAWCA NIE ODPOWIADA WOBEC LICENCJOBIORCY NA ŻADNEJ PODSTAWIE PRAWNEJ ZA ŻADNE SZCZEGÓLNE, PRZYPADKOWE LUB NASTĘPCZE SZKODY WYNIKAJĄCE Z NINIEJSZEJ LICENCJI LUB WYKORZYSTANIA UTWORU, NAWET JEŻELI LICENCJODAWCA ZOSTAŁ POWIADOMIONY O MOŻLIWOŚCI WYSTĄPIENIA TAKICH SZKÓD. 7. Wygaśnięcie a. b. Licencja automatycznie wygasa w przypadku jakiegokolwiek jej naruszenia przez Licencjobiorcę. W takim przypadku licencje osób, które otrzymały od Licencjobiorcy Utwór Zależny lub Zbiór, nie wygasają, o ile osoby te nie naruszają postanowień tych licencji. Paragrafy 1, 2, 5, 6, 7 oraz 8 pozostają w mocy po wygaśnięciu niniejszej Licencji. Zgodnie z powyższymi postanowieniami Licencja udzielana jest na czas nieoznaczony (do momentu wygaśnięcia praw autorskich). Niezależnie od tego Licencjodawca zachowuje prawo do udostępnienia Utworu na innych warunkach, lub do zaprzestania udostępniania Utworu, z tym jednak zastrzeżeniem, że taka decyzja Licencjodawcy nie będzie stanowiła wypowiedzenia lub innego rozwiązania niniejszej Licencji (lub też innej licencji udzielonej na podstawie niniejszej Licencji), która raz udzielona Licencjobiorcy w pełnym wymiarze obowiązuje dopóki nie nastąpi jej wygaśnięcie zgodnie z postanowieniem poprzedzającym. 8. Postanowienia różne a. b. c. d. e. Za każdym razem, gdy Licencjobiorca Rozpowszechnia lub Publicznie Wykonuje Utwór lub Zbiór, Licencjodawca oferuje korzystającym licencję na Utwór na takich samych warunkach jakie uzyskał Licencjobiorca na podstawie niniejszej Licencji. Za każdym razem, gdy Licencjobiorca Rozpowszechnia lub Publicznie Wykonuje Utwór Zależny, Licencjodawca oferuje korzystającym licencję na Utwór oryginalny na takich samych warunkach, jakie uzyskał Licencjobiorca na podstawie niniejszej Licencji. Jeśli jakiekolwiek postanowienie niniejszej Licencji jest nieważne lub bezskuteczne w świetle obowiązującego prawa, jego nieważność lub bezskuteczność nie wpływa na pozostałe postanowienia Licencji. W przypadku braku dodatkowego porozumienia między stronami, nieważne lub bezskuteczne postanowienie powinno być interpretowane tak, aby zachować jego ważność i skuteczność oraz brzmienie możliwe bliskie brzmieniu pierwotnemu. Żadnego z postanowień niniejszej Licencji nie uznaje się za uchylone, a żadnego naruszenia nie uznaje się za zaakceptowane, dopóki druga strona, pod rygorem nieważności, nie uzna pisemnie takiego uchylenia lub też nie wyrazi na piśmie następczego zezwolenia na naruszenie. Niniejsza Licencja zawiera całość postanowień pomiędzy stronami dotyczących udostępnianego na jej podstawie Utworu. Wszystkie nie ujęte w tej Licencji postanowienia, porozumienia lub oświadczenia dotyczące Utworu uznaje się za nieistniejące. Licencjodawcy nie wiążą żadne dodatkowe postanowienia podane mu do wiadomości przez Licencjobiorcę w jakikolwiek sposób. Wszelkie zmiany Licencji wymagają umowy pomiędzy Licencjodawcą a Licencjobiorcą wyrażonej na piśmie pod rygorem nieważności. 8

9 f. g. Ten punkt został pominięty. Wyrażenia użyte w niniejszej Licencji należy rozumieć zgodnie z Ustawą z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 t. jedn. z późn. zm.) oraz zgodnie z Ustawą z 27 lipca 2001 o ochronie baz danych (Dz. U. z 2001 r. Nr 128 poz z późn. zm.), o ile prawem właściwym jest prawo polskie. W żadnym przypadku zakres niniejszej Licencji nie może być szerszy niż zakres odpowiedniego prawa wyłącznego określony zgodnie z przepisami prawa właściwego. 9

10 SPIS TREŚCI PRZEDMOWA WPROWADZENIE PODSTAWOWY PODZIAŁ WÓD PRAWO WŁASNOŚCI WÓD Podmioty wykonujące uprawnienia właścicielskie do wód GRUNTY POKRYTE POWIERZCHNIOWYMI WODAMI PŁYNĄCYMI Prawo własności gruntów pokrytych wodami płynącymi Definicja gruntów pokrytych wodami płynącymi Podstawowe cechy gruntów pokrytych wodami płynącymi Zasób gruntów pokrytych wodami płynącymi Definicja zasobu gruntów pokrytych powierzchniowymi wodami płynącymi Zasady obrotu nieruchomościami w granicach zasobu gruntów pokrytych wodami płynącymi Oddziaływanie decyzji o przeniesieniu gruntu do zasobu gruntów pokrytych wodami płynącymi Zasób gruntów pokrytych wodami płynącymi w stosunkach cywilnoprawnych Użytkowanie gruntów pokrytych wodami płynącymi Grunty pokryte wodami płynącymi w ewidencji gruntów Rozbieżność definicyjna gruntów pokrytych wodami płynącymi Przykłady rozbieżności definicyjnej w ewidencji gruntów Sposoby wyeliminowania rozbieżności definicyjnej Zasób gruntów pokrytych wodami płynącymi a działka ewidencyjna Operacje geodezyjne na gruntach pokrytych wodami płynącymi Opodatkowanie gruntów pokrytych wodami powierzchniowymi Grunty pokryte wodami płynącymi w obszarach leśnych Grunty pokryte wodami płynącymi na gruntach niebędących własnością Skarbu Państwa Grunty pokryte powierzchniowymi wodami płynącymi w jeziorach ZARZĄDZANIE GRUNTAMI POKRYTYMI WODAMI PŁYNĄCYMI Trwały zarząd jako forma władania nieruchomościami pokrytymi wodami płynącymi Organy zarządzające gruntami pokrytymi wodami płynącymi Regulacje prawne trwałego zarządu do gruntów pokrytych wodami płynącymi Zakres uprawnień jednostek zarządzających gruntami pokrytymi wodami płynącymi LINIA BRZEGU Definicja pojęcia i przepisy regulujące ustalanie linii brzegu Ustalanie linii brzegu Podstawowe etapy procesu ustalania linii brzegu Wytyczne ustawowe dotyczące ustalania linii brzegu Projekt rozgraniczenia gruntów pokrytych wodami od gruntów przyległych Geodezyjne rozgraniczenie gruntów pokrytych wodami od gruntów przyległych Wpływ linii brzegu na ewidencję gruntów

11 6.5. Linia brzegu a modernizacja ewidencji gruntów Wpływ linii brzegu na prawo własności gruntów Cechy przestrzenne linii brzegu Ustalanie linii brzegu cieku w obrębie urządzeń wodnych Ustalanie linii brzegu powierzchniowych wód płynących jezior INNE ZAGADNIENIA DOTYCZĄCE GRUNTÓW POKRYTYCH WODAMI PŁYNĄCYMI Naturalne trwałe zajęcie gruntu przez powierzchniowe wody płynące Podstawy prawne trwałego naturalnego zajęcia gruntu przez wodę płynącą Warunki konieczne do zaistnienia trwałego naturalnego zajęcia gruntu przez wodę płynącą Tryb regulacji administracyjno-prawnych związanych z zajęciem gruntu przez wodę Odszkodowanie za grunt zajęty przez wodę płynącą Wpływ wód powodziowych na prawo do nieruchomości gruntowych Inwestycje budowlane na gruntach pokrytych wodami płynącymi Podstawowe pojęcia dotyczące inwestycji budowlanych na ciekach Etapy procesu inwestycyjnego Pozyskiwanie gruntów na cele inwestycyjne Linia brzegu a inwestycje budowlane na ciekach Prawo własności budowli posadowionych na gruntach pokrytych wodami płynącymi Struktura mienia w gospodarce wodnej Budowle wodne posadowione na gruntach pokrytych wodami płynącymi będące przedmiotem własności podmiotów innych niż Skarb Państwa Budowle wodne Skarbu Państwa jako część składowa gruntów pokrytych wodą płynącą Budowle wodne Skarbu Państwa jako odrębne od gruntu nieruchomości budowlane Wygaśnięcie lub cofnięcie pozwolenia wodnoprawnego dotyczącego budowli wodnej Kryte koryta cieków naturalnych Przykłady zabudowy krytej cieków naturalnych Własność budowli zakrywających koryto cieku Problemy wynikające z gospodarowania gruntami pod ciekami zakrytymi Propozycja regulacji prawnych w zakresie władania gruntami pod ciekami zakrytymi Gospodarowanie nieruchomościami w obrębie zbiorników wodnych Powstawanie zbiornika wodnego w kontekście gospodarki nieruchomościami Struktura prawna mienia w obrębie zbiorników wodnych Gospodarowanie nieruchomościami na suchych zbiornikach przeciwpowodziowych Gospodarowanie nieruchomościami w polderach przeciwpowodziowych PIŚMIENNICTWO WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH WYKAZ SKRÓTÓW DODATEK I. Orzecznictwo wybór Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 1971 r., III CZP 28/ Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1977 r., II CR 336/ Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do ) w Warszawie z dnia 13 października 1998 r., I SA 402/

12 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do ) w Warszawie z dnia 25 listopada 1998 r., I SA 265/ Wyrok Trybunał Konstytucyjny z dnia 21 marca 2000 r., K 14/ Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2004 r., II CK 146/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 4 czerwca 2007 r., I SA/Wa 160/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 8 stycznia 2008 r., II SA/Łd 1000/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 5 marca 2008 r., II SA/Rz 490/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 26 marca 2008 r., II SA/Ol 1140/ Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 25 czerwca 2008 r., I ACa 433/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 18 września 2008 r., I SA/Ol 327/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 4 listopada 2008 r., II SA/Ol 744/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 5 grudnia 2008 r., I SA/Gl 812/ Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 16 stycznia 2009 r., II OSK 1874/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 21 stycznia 2009 r., II SA/Kr 1159/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 25 lutego 2009 r., II SA/Wr 429/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 2 kwietnia 2009 r., II SA/Wr 540/ Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2009 r., II CSK 658/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 25 września 2009 r., IV SA/Wa 841/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 2 października 2009 r., II SA/Wr 125/ Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2009 r., III CZP 69/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 11 marca 2010 r., III SA/Gd 28/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 7 kwietnia 2010 r., II SA/Po 822/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 28 kwietnia 2010 r., IV SA/Wa 370/ Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 31 sierpnia 2010 r., IV SA/Wa 1329/ Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 października 2010 r., II OSK 1654/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 10 listopada 2010 r., IV SA/Wa 1426/ Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 18 stycznia 2011 r., IV SA/Wa 367/ Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2011 r., III CSK 238/ II. Przykładowe druki administracyjne Wniosek o stwierdzenie prawa trwałego zarządu do wód płynących i gruntów pokrytych tymi wodami Decyzja stwierdzająca prawo trwałego zarządu do wód płynących i gruntów pokrytych tymi wodami Wniosek o stwierdzenie przejścia gruntu do zasobu gruntów Skarbu Państwa pokrytych powierzchniowymi wodami płynącymi Decyzja stwierdzająca przejście gruntu do zasobu gruntów Skarbu Państwa pokrytych powierzchniowymi wodami płynącymi Wniosek o wykreślenie gruntu z zasobu gruntów Skarbu Państwa pokrytych powierzchniowymi wodami płynącymi Decyzja stwierdzająca wykreślenie gruntu z zasobu gruntów Skarbu Państwa pokrytych powierzchniowymi wodami płynącymi Wniosek o ustalenie linii brzegu cieku Decyzja ustalająca linię brzegu Wniosek o zwolnienie z obowiązku zawarcia w projekcie rozgraniczenia gruntów pokrytych wodami od 12

13 gruntów przyległych niektórych informacji, o których mowa w art. 15 ust. 3 P.w Decyzja zwalniająca z obowiązku zawarcia w projekcie rozgraniczenia gruntów pokrytych wodami od gruntów przyległych niektórych informacji, o których mowa w art. 15 ust. 3 P.w Wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji stwierdzającej nabycie z mocy prawa przez gminę prawa własności do gruntów pokrytych wodami płynącymi Wniosek o odszkodowanie za grunt zajęty przez powierzchniowe wody płynące Wniosek o ustanowienie prawa użytkowania gruntu pokrytego wodami płynącymi Wzór umowy użytkowania gruntu pokrytego wodami płynącymi

14 PRZEDMOWA Niniejsze opracowanie powstało jako kompilacja mojej wiedzy akademickiej, wspartej sporą dawką doświadczenia, zebranego przez lata gospodarowania gruntami pokrytymi powierzchniowymi wodami płynącymi. Praca ma zatem charakter praktyczny, co moim zadaniem daje jakąkolwiek wartość Czytelnikowi, dla którego zwykle teoretyczne dywagacje są mało interesujące. Impulsem do zebrania mojej wiedzy w postaci jednolitego utworu był brak tego typu opracowań, które wyjaśniałyby przedmiotowy zakres prawa, oraz jednocześnie rozjaśniałyby wątpliwości co do sposobu stosowania przepisów regulujących gospodarowanie gruntami pokrytymi wodami. Praca nie jest wykładnią prawa, ani komentarzem. Opracowanie to należy traktować jako subiektywne spojrzenie na obiektywną rzeczywistość prawną. Swój ogląd na przepisy Prawa wodnego oraz pokrewne regulacje, które normują omawiane zagadnienie, opisuję przez pryzmat własnych doświadczeń zebranych w postępowaniach administracyjnych. Ponadto starałem się ubogacić przekazane treści o wiedzę wynikającą z piśmiennictwa, interpretacji i komentarzy do przepisów prawa, jak również orzecznictwa sądów administracyjnych. Skromność treści publikowanej na temat który podjąłem, jeszcze bardziej subiektywizuje zawarte w opracowaniu wnioski i opinie. Niemniej jednak mam nadzieję, że spowoduje ono zainteresowanie Czytelnika i skłoni do dalszych przemyśleń. Inspirowany uporządkowaniem omawianych zagadnień zdecydowałem się udostępnić to opracowanie jako dokument wolny, tj. bez ograniczeń w kopiowaniu, rozpowszechnianiu i używaniu do własnych celów. Ma to na celu zmaksymalizowanie grona odbiorców, u których można by wywołać refleksję, a w konsekwencji dyskusję, której finałem mogłyby być propozycje zmian legislacyjnych, prowadzące do ulepszenie przepisów prawa normujących przedmiotową materię. Stąd też liczę na uwagi Czytelnika mogące ustalić w jasności wspólne spojrzenie na ten zakres wiedzy prawnej. Wrocław, kwiecień

15 15

16 WPROWADZENIE 1. WPROWADZENIE Powierzchniowe wody płynące stanowią dobro ogólnospołeczne i są jednym ze strategicznych zasobów kraju. Takie przymioty wody jak zdolność do samoistnego przemieszczania, czynne oddziaływanie na otoczenie fizyczne, zmienność ilości w czasie, słabe poddawanie się kontroli, a także to że jest podstawowym substratem w przemyśle, rolnictwie i gospodarce domowej, powodują, że jest ona mieniem wyjątkowym. Ta szczególna specyfika wody rzutuje również na cechy gruntu nią pokrytego, determinując tym samym sposób jego gospodarowania. Zarządzanie zasobem gruntów pokrytych powierzchniowymi wodami płynącymi jest nierozłączną częścią gospodarowania wodami. W gospodarce wodnej, w stosunku do nieruchomości gruntowych, zarządzanie można odnieść zarówno do ustawowych prerogatyw dla wskazanych przepisami podmiotów, jak i prozaicznych czynności związanych z bezpośrednim administrowaniem mieniem. W polskim porządku prawnym gospodarowanie gruntami pokrytymi wodami odbywa się na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, która jest szczególnym zbiorem przepisów, o nadrzędnej funkcji w stosunku do normatyw ogólnych. Podstawowe zagadnienia regulowane przez Prawo wodne, a związane z gospodarowaniem nieruchomościami gruntowymi obejmują m. in.: definicję powierzchniowych wód płynących i gruntów nimi pokrytych, prawo własności wód i gruntów nimi pokrytych, granicę wód płynących linię brzegu, zasób gruntów pokrytych wodami powierzchniowymi płynącymi, zarządzanie zasobem gruntów pokrytych wodami płynącymi, naturalne zajęcie gruntów przez powierzchniowe wody płynące, regulację cieków i inwestycje na gruntach pokrytych wodami płynącymi, użytkowanie gruntów pokrytych wodami płynącymi. Zarządzanie nieruchomościami gruntowymi w gospodarce wodnej to zadanie o charakterze dwojakim. Po pierwsze, głęboko tkwi w ustanowionym przez liczne ustawy i lata praktycznego ich stosowania, polskim systemie cywilnoprawnym, regulującym zasady gospodarowania nieruchomościami. Po drugie, jest uzależnione, a właściwie ograniczone, przez specyfikę substancji pokrywającej grunt, to jest wodę. To powoduje skomplikowanie pojmowania gruntów pokrytych wodami jako przedmiotu licznych procesów prawno-administracyjnych. Dlatego ważne jest, aby rzucić odrobinę światła na ten zakres wiedzy od strony teorii ustawowej, z jednoczesnym uwypukleniem praktycznych aspektów jej stosowania. Ciągle powiększający się zakres inwestycji budowlanych, zwłaszcza budownictwa komunikacyjnego, powoduje że coraz częściej grunty pokryte wodami płynącymi stają się przedmiotem związanych z tym postępowań administracyjnych. Ponadto poprawa klimatu ekonomicznego jest czynnikiem stymulującymi spore zainteresowanie podmiotów komercyjnych, jak i społecznych, w wykorzystaniu wód do rekreacji, turystyki, a zwłaszcza energetyki wodnej i innych przedsięwzięciach inwestycyjnych. Coraz lepsze warunki finansowe inwestorów powodują powstawanie licznych obiektów, od pomostów począwszy, a na pływających domach skończywszy. Wszystko to odbywa się w obrębie wód, a więc wymaga zagospodarowania gruntów pokrytych wodami. Kluczowa w tym wypadku jest znajomość przewidzianych prawem procedur i wymogów, które warunkują możliwość wykorzystania gruntu pokrytego wodą. Jak pokazuje praktyka, zarówno znajomość przepisów prawa w zakresie gospodarowania gruntami pokrytymi wodami, jak i sposób ich interpretowania i stosowania jest różny i daje wrażenie pewnego chaosu. Nie ułatwia to życia ani obywatelom uwikłanym w procesy prawno-administracyjne związane z gruntami pokrytymi wodami, ani administracji zarządzającej tymi gruntami. W takim stanie rzeczy uzasadnione wydaje się przedstawienie obecnych przepisów prawa dotyczących gospodarowania gruntami pokrytymi wodami płynącymi. 16

17 Gospodarka nieruchomościami pokrytymi powierzchniowymi wodami płynącymi K. Kowalski 2. PODSTAWOWY PODZIAŁ WÓD Pojęcie powierzchniowych wód płynących można rozpatrywać w dwojaki sposób. Po pierwsze jako naturalne zasoby substancji wodnej pojmowanej jako materia o cechach chemicznych, fizycznych i biologicznych, oddziałująca na otaczające środowisko pod każdym z wymienionych względów. Po drugie jako termin prawny, którego źródła i definicji należy szukać w ustawie Prawo wodne, podstawowym, w polskim systemie prawnym, zbiorze normatyw regulujących zagadnienia związane z wodą i jej oddziaływaniem na przestrzeń fizyczną i prawną. Ustawa P.w. uszczegóławia w art. 5 prawną klasyfikację wód, której podstawy wywodzą się z hydrologicznych zasad rozróżniania wód (Bajkiewicz-Grabowska, Mikulski, 1999), (rysunek 1). Rys. 1. Schemat prawnego podziału wód według P.w. Wody powierzchniowe i podziemne odróżnia sposób ich występowania w przyrodzie, który czytelny jest z samych nazw. Wody podziemne to te, które znajdują się pod powierzchnią ziemi (art. 9 ust. 1 pkt 22 P.w.). Wszystkie pozostałe wody stanowią wody powierzchniowe. Do wód morskich ustawodawca zakwalifikował: wody morza terytorialnego i morskie wody wewnętrzne. Definicje obu znajdują się w art. 4 i 5 ustawy o obszarach morskich Rzeczpospolitej Polskiej i administracji morskiej. Wszystkie pozostałe wody powierzchniowe zaliczają się do kategorii wód śródlądowych. Wody te są najczęstszym przedmiotem postępowań administracyjnych, ze względu na powszechność występowania, czego potwierdzeniem jest gęstość sieci hydrograficznej Polski. Ustawa P.w. zalicza do wód powierzchniowych śródlądowych wody stojące i płynące. Definicja obu wód w ustawie jest przedstawiona poprzez wypunktowanie głównych obiektów hydrograficznych zaliczanych, według zasad hydrologii, do danej kategorii wód. Do wód stojących zalicza się wody w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych, które nie mają naturalnego powiązania z wodami płynącymi (art. 5 ust. 3 pkt 2 P.w.). Przepisy P.w. odnoszące się do wód stojących stosuje się również do sztucznych (powstałych w wyniku działalności człowieka) zbiorników wodnych (art. 5 ust. 4 P.w.). Według definicji ustawowej powierzchniowe wody płynące znajdują się w (art. 5 ust. 3 pkt 1 P.w.): a) ciekach naturalnych, przez co rozumie się rzeki, strugi, strumienie i potoki oraz inne wody płynące w sposób ciągły lub okresowy, naturalnymi lub uregulowanymi korytami (art. 9 ust. 1 pkt. 1c P.w.); b) kanałach, które definiowane są jako sztuczne koryta prowadzące wodę w sposób ciągły lub okresowy, o szerokości dna co najmniej 1,5 m przy ich ujściu lub ujęciu (art. 9 ust. 1 pkt 5 P.w.); c) źródłach, z których cieki biorą początek, 17

18 PODSTAWOWY PODZIAŁ WÓD d) jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych o ciągłym bądź okresowym naturalnym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych, e) sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących; Przepisy P.w. odnoszące się do wód powierzchniowych płynących zastosowanie mają do wód według przytoczonej definicji. Z logiki ustawowej wynika, że wody stojące i płynące wyczerpują prawny zakres śródlądowych wód powierzchniowych. Oprócz przedstawionego podstawowego podziału wód P.w. zawiera jeszcze dodatkowe rozróżnienia, związane z funkcją wód lub ich szczególnym znaczeniem w życiu społecznym lub gospodarczym (wody przejściowe, przybrzeżne, graniczne, w kąpieliskach, przeznaczone do spożycia, jednolite części wód powierzchniowych i podziemnych). Te jednak mieszczą się w przedstawionej klasyfikacji prawnej. 18

19 Gospodarka nieruchomościami pokrytymi powierzchniowymi wodami płynącymi K. Kowalski 3. PRAWO WŁASNOŚCI WÓD W sprawie własności wód na gruncie polskiej cywilistyki toczono liczne rozprawy teoretyczne, które wydaje się ustaliły status prawny wody, a przynajmniej wprowadziły jednolitość w interpretacji prawa i orzecznictwie sądowym. Dyskusje nad statusem wody, jako przedmiotu praw i czynnika prawo kształtującego, dotyczyły głównie trzech kwestii: 1. wody jako rzeczy w rozumieniu prawa cywilnego; 2. prawa własności wody jako kategorii prawa rzeczowego; 3. wpływu prawa do wody na prawo do gruntu nią pokrytego. Według obecnego rozumienia zagadnienia woda nie stanowi rzeczy w rozumieniu k.c., a własność wody jest kategorią P.w., różną od prawa własności według k.c. Prawo własności wody nie jest również uzależnione od prawa do gruntu (z wyłączeniem wyjątków zawartych w P.w.). (uchwała SN z dnia 8 listopada 1971 r. III CZP 28/71, wyrok TK z dnia 21 marca 2000 r. K 14/99, wyrok SN z dnia 19 listopada 2004 r. II CK 146/04, wyrok WSA w Łodzi z dnia 8 stycznia 2008 r. II SA/Łd 1000/07, Szachułowicz 2007, Ignatowicz, Stefaniuk 2006). Taki sposób traktowania wody ma na celu uwypuklenie jej specyficznego charakteru. Woda posiada duże znaczenie społeczne i gospodarcze, silnie oddziałuje na przestrzeń i stanowi podstawowy czynnik warunkujący życie na naszej planecie. Według ustawy z 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju, woda stanowi dobro ogólnospołeczne i jest jednym ze strategicznych zasobów kraju. Silny wpływ na zagadnienia związane z własnością wody miały zmiany ustrojowe na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat, które pociągały za sobą adekwatne prace legislacyjne (Rotko 2002). Pierwszym polskim aktem prawnym normującym zagadnienie własności wód była ustawa wodna z 1922 r., która zakładała podział wód na publiczne i prywatne (art. 1), z tym że rozróżnienie to nie determinowało podmiotu praw do wody, a jedynie wprowadzało ogólną zasadę, która uznawała wody za dobro publiczne, chyba, że z mocy ustawy lub innych tytułów prawnych stanowiły własność prywatną. Zasadniczą zmianę wprowadzała ustawa Prawo wodne z 1962 r., w której stwierdzano, że wody stanowią własność Państwa (art. 1 ust. 1), dając jednocześnie ustawodawcy możliwość ustanowienia wyjątków od tej zasady. Norma ta była oczywista w obliczu ustroju PRL i Konstytucji z 1952 r. Jak wynika z późniejszych interpretacji przepis ten był traktowany jako nacjonalizujący w stosunku do wód (uchwała SN z dnia 8 listopada 1971 r. III CZP 28/71, wyrok SN z dnia 11 października 1977 r. II CR 336/77, uchwała SN z dnia 7 października 2009 r. III CZP 69/09). Kolejna ustawa Prawo wodne z 1974 r. nie wprowadziła w tym zakresie większych zmian. Powyższy stan rzeczy potwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 21 marca 2001 r. (K 14/99), który ponadto zwrócił uwagę, że ustawodawca dopuszczał odstępstwa od zasady państwowej własności wód, pod warunkiem, że przewidziane były aktami rangi co najmniej ustawowej. Treść art. 1 P.w. z 1974 r. nie wykluczała takiej sytuacji, że osoba niebędąca ani Skarbem Państwa, ani inną państwową osobą prawną, będzie właścicielem wód, pod warunkiem ustanowienia takiego prawa w drodze odpowiedniej regulacji ustawowej. Istotną funkcją art. 1 P.w. z 1974 r. było domniemanie, że wszelkie wody są przedmiotem własności państwa, co jednocześnie nie wykluczało możliwości ustanowienia w stosunku do nich innego podmiotu prawa, o czym świadczy użyty w art. 1 ww. ustawy zwrot: jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Obecnie obowiązująca ustawa z 2001 r., której ogólny wyraz w sposób naturalny nawiązuje do dokonanych po 1989 r. przemian ustrojowych, wprowadza bardziej liberalne spojrzenie na własność wód, jednocześnie uzależniając podmiot prawa własności wody od jej rodzaju. Według obecnych przepisów wody stanowią własność Skarbu Państwa, osób prawnych innych niż Skarb Państwa (m. in. jednostek samorządu terytorialnego) oraz osób fizycznych (art. 10 ust. 1 P.w.). To uprawnienie ustawowe do prawa własności wód, obejmujące praktycznie wszystkie istotne podmioty prawa, powodowało dość niejednoznaczną sytuację prawną, stąd też ustawodawca doprecyzował ustawę zmianą z 2005 r. wprowadzając art. 10 ust. 1a, który uściślił ogólną wymowę normatyw prawnych zwyczajowo przejętych za oczywiste, a które utrwaliły się w obrocie prawnym za przyczyną ustaw z 1962 i 1974 r. Według P.w. (art. 10 ust. 1a) wyłączną własność 19

20 PRAWO WŁASNOŚCI WÓD Skarbu Państwa stanowią : wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, śródlądowe wody powierzchniowe płynące, wody podziemne. Osoby prawne inne niż Skarb Państwa oraz osoby fizyczne mogą być właścicielem wyłącznie wód stojących i wód w rowach, pod warunkiem, że są właścicielami gruntów, na których te wody się znajdują (art. 12 ust. 1 P.w.). Oczywiście Skarb Państwa również jest właścicielem wód stojących oraz wód w rowach, które znajdują się na gruntach będących jego własnością. Rys. 2. Prawo własności wód Ustawowo został również doprecyzowany podział wód na wody publiczne i prywatne. Jak wynika z art. 10 ust. 2 P.w. do wód publicznych zalicza się wody będące własnością Skarbu Państwa i jednostek samorządu terenowego. Stąd też można wysnuć wniosek, że wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne oraz wody płynące i podziemne są wodami publicznymi. Prócz tego nie ma podstaw, aby wykluczyć spośród wód publicznych inne wody (np. stojące) znajdujące się na gruntach Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. Zatem wodami prywatnymi mogą być wyłącznie wody stojące lub w rowach. Wydaje się że z cywilnoprawnej perspektywy klasyfikacja własności wód publicznych i prywatnych może napotkać na pewne komplikacje, w sytuacji gdy wody powierzchniowe, uznane według kryterium przedmiotowego za publiczne, np. wody płynące, znajdują się w granicach gruntów niebędących własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. Jednak ustawa P.w. jako lex specialis jednoznacznie normuje prawo do wód według kryterium przedmiotowego, ustanawiając uniwersalną zasadę prawną (art. 14 ust. 1 P.w.), według której to wody powierzchniowe posiadają większą siłę oddziaływania niż grunt i to one decydują o własności gruntu, według normy która mówi, że grunt stanowi własność właściciela wody. W związku z tym, w takiej sytuacji faktycznej, należy dokonać regulacji stanu prawnego gruntów. Reguła ta została m. in. wykorzystana do rozwiązania kwestii naturalnych zajęć gruntów przez wodę (art. 17 P.w.), gdzie widać praktyczne oddziaływanie wody powierzchniowej na prawo własności gruntu. 20

21 Gospodarka nieruchomościami pokrytymi powierzchniowymi wodami płynącymi K. Kowalski 3.1. Podmioty wykonujące uprawnienia właścicielskie do wód Wody jako mienie szczególne, którego gospodarowanie wykracza poza zwykłe czynności takie jak rozporządzanie, korzystanie, czy czerpanie korzyści, wymaga wyjątkowego podejścia w organizacji zarządzania. W tym zakresie rozróżnić można przynajmniej trzy sposoby wykonywania uprawnień właścicielskich: dla wód publicznych będących własnością Skarbu Państwa, dla wód publicznych będących własnością jednostek samorządu terytorialnego, oraz dla wód prywatnych. Prawo własności wody prywatnej związane jest ściśle z prawem własności do gruntu nią pokrytego. Zatem traktując taką wodę jako część składową gruntu oddaje się władztwo nad nią właścicielowi nieruchomości lub podmiotowi posiadającemu inne rzeczowe prawo do nieruchomości. Wykonywanie prawa własności w takim przypadku powinno się odbywać w granicach określonych przez ustawy (m. in. P.w.) i zasady współżycia społecznego (art. 140 k.c.). Taka sama zasada gospodarowania wodami dotyczy również wód publicznych, których właścicielem są jednostki samorządu terytorialnego, z tą różnicą, że wykonywanie prawa własności odbywa się zgodnie z przepisami o samorządach terytorialnych (organy stanowiące i wykonawcze). Najbardziej rozbudowana struktura zarządzania wodami dotyczy wód publicznych będących własnością Skarbu Państwa. Ponieważ Skarb Państwa jest tworem abstrakcyjnym, nie może działać samodzielnie, dlatego uprawnienia właścicielskie jemu przysługujące wykonują organy i jednostki powołane odpowiednimi przepisami. Administrację wodną regulują przepisy P.w. w art. 11 ust. 1. Kluczem do ustalenia, które wody powinny znajdować się w administracji których organów i jednostek są kryteria gospodarcze i terytorialne. Wyłącznie według kryterium gospodarczego prawa właścicielskie do wód wykonują: minister właściwy do spraw gospodarki morskiej, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Pozostałe podmioty gospodarują wodami na podstawie łącznego działania obu kryteriów (tabela 1). Gospodarczy podział wód na istotne dla kształtowania zasobów wodnych i ochrony przeciwpowodziowej oraz istotne dla regulacji stosunków wodnych dla potrzeb rolnictwa dokonany został zgodnie z delegacją art. 11 ust. 2 P.w., rozporządzeniem Rady Ministrów z 17 grudnia 2002 r. w sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16 poz. 149). Rozporządzenie to rozgranicza wody we władaniu Prezesa KZGW od wód, do których prawa właścicielskie wykonują marszałkowie województw. Tabela 1. Podmioty wykonujące prawa właścicielskie w stosunku do wód Skarbu Państwa Podmioty wykonujące prawa właścicielskie do wód Skarbu Państwa Podstawa prawna minister właściwy do spraw gospodarki morskiej art. 10 ust. 1 pkt 1 Prawa wodnego Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej art. 10 ust. 1 pkt 2 Prawa wodnego Zakres przedmiotowy uprawnień w stosunku do wód morza terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych wraz z wodami Zatoki Gdańskiej w stosunku do wód istotnych dla kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych: a) w potokach górskich i ich źródłach, b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim 21

22 PRAWO WŁASNOŚCI WÓD Podmioty wykonujące prawa właścicielskie do wód Skarbu Państwa Podstawa prawna Zakres przedmiotowy uprawnień przepływie z wielolecia równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym, c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki, o których mowa w lit. b, d) granicznych, e) w śródlądowych drogach wodnych; dyrektor parku narodowego marszałek województwa nadleśniczy podmiot reprezentujący Skarb Państwa w stosunku do nieruchomości na której znajdują się wody stojące lub w rowach art. 10 ust. 1 pkt 3 Prawa wodnego w stosunku do wód znajdujących się w granicach parku, z wyłączeniem wód granicznych i w śródlądowych drogach wodnych, które są sklasyfikowane w klasie wyższej niż klasa I, na podstawie ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej (Dz. U. z 2001 r. Nr 5, poz. 43, ze zm.) art. 10 ust. 1 pkt 4 Prawa wodnego jako zadanie z zakresu administracji rządowej wykonywane przez samorząd województwa w stosunku do wód istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, służących polepszeniu zdolności produkcyjnej gleby i ułatwieniu jej uprawy, oraz w stosunku do pozostałych wód niewymienionych wyżej art. 10 ust. 1a Prawa wodnego art. 12 ust. 2 Prawa wodnego na podstawie porozumienia o przekazaniu uprawnień właścicielskich do wód, w stosunku do których prawa właścicielskie wykonuje Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej lub marszałek województwa, z wyłączeniem wód granicznych w stosunku do wód stojących oraz wód w rowach, znajdujących się na terenie nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa Jak wynika z zestawienia przedstawione w tabeli 1, administracja wykonująca prawa właścicielskie do wód jest dość rozbudowana. Elementem odróżniającym ją od rządowej i samorządowej administracji terytorialnej jest jej podporządkowanie przyrodniczym cechom wody, które mając swoje odzwierciedlenie w hydrografii, powodują takie, a nie inne granice władztwa nad wodą. Zarządzanie zasobami wodnymi w Polsce odbywa się z uwzględnieniem podziału państwa na obszary dorzeczy i regiony wodne (art. 3 ust. 1 P.w.). Stąd też organizacja niektórych jednostek władających wodą odbiega od ugruntowanego podziału administracyjnego kraju. Ze względów organizacji wewnętrznej jednostek administracji wodnej oraz biorąc pod uwagę większą efektywność i racjonalność zarządzania rozproszonego niż scentralizowanego, ustawodawca powierzył realizację zadań właścicielskich do wód jednostkom terenowym, w formie trwałego zarządu. Z dniem wejścia w życie obowiązującej ustawy P.w. (1 stycznia 2002 r.), wody przeszły w trwały zarząd: urzędów morskich, regionalnych zarządów gospodarki wodnej i parków narodowych (art. 217 ust. 1 P.w.), zgodnie z delegacją zawartą w art. 11 ust. 1 pkt 1-3 P.w., a według art. 19 ust. 1 ustawy z 2005 r. o zmianie ustawy Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw, również w trwały zarząd marszałków województw. 22