CHRZSZCZE TRUPOERNE REZERWATU CISOWEGO WIERZCHLAS

Transkrypt

1 Zakład Zoologii Systematycznej Uniwersytetu M. Kopernika Franciszek Błaejewski CHRZSZCZE TRUPOERNE REZERWATU CISOWEGO WIERZCHLAS I. WSTP Badania zmierzajce do poznania chrzszczy trupoernych rezerwatu cisowego Wierzchlas rozpoczłem w lipcu 1950 r. Wchodziły one w skład bada zespołowych, prowadzonych przez pracowników Zakładu Zoologii Systematycznej U.M.K. w Toruniu. Łcznie z grup zoologiczn pracowała grupa geograficzna i botaniczna, do zada których m. in. naleało scharakteryzowanie badanego biotopu, tote w swoich rozwaaniach pomijam szczegółowy opis terenu, gdy jest on podany w oddzielnych opracowaniach niniejszego wydawnictwa a take w pracy Z. C h u r s k i e g o (2). Stawiajc sobie za cel poznanie jakociowego i ilociowego składu chrzszczy trupoernych oraz zmian zachodzcych w poszczególnych okresach wegetacji rolinnej, obserwacje moje prowadziłem w czasie od 5. VII do 22. VI Zdaj sobie spraw, i okres bada był bardzo krótki ale niestety, przyczyny ode mnie niezalene uniemoliwiły systematyczne kontynuowanie tych prac. Sdz jednak, e materiały, które zebrałem, rzucaj pewne wiatło na stosunki panujce w badanym rezerwacie. Terenem moich poszukiwa był w pierwszym rzdzie rezerwat cisowy, na który zwracałem baczniejsz uwag. Oprócz tego zbierałem materiały porównawcze z obszaru łki i lasów przylegajcych do rezerwatu. Kontroli oznacze zebranego materiału dokonałem w Instytucie Zoologicznym P.A.N. w Warszawie przy wydatnej pomocy mgr in. J. Makólskiego, za co jestem Mu bardzo wdziczny. Wikszo zebranych kusaków naley do gatunków bardzo pospolitych i niezbyt trudnych do oznaczenia. Oznacze kilku tylko gatunków nie jestem pewien, tote w spisach obok nazwy pomieszczam znak zapytania(?). Gatunki wtpliwe wystpiły jednak tak nielicznie, i nawet ich wyłczenie nie zmieniłoby ogólnej charakterystyki. Układ systematyczny i nomenklatur zachowałem wg Winklera (12). Chocia w niektórych szczegółach jest on przestarzały np. rodzaj Necrophorus obecnie nosi nazw

2 Nicrophorus, podrodzina Catopinae zaliczana przez W i n k l e r a do rodziny Silphidae obecnie została uznana za samodzieln rodzin Catopidae itd. Tych zmian nie wprowadzam, gdy w ten sposób nie byłyby jednolicie potraktowane wszystkie grupy omawianych przeze mnie chrzszczy. Poza katalogiem Winklera bowiem nie ma nowszego jednolitego ujcia całego tego rzdu owadów. W kocu pomieszczony wykaz literatury zawiera jedynie pozycje, którymi posługiwałem si przy zestawieniu niniejszego opracowania. W roku 1950 jak i w 1951 korzystałem z zasiłków Komitetu Bada Fizjograficznych P. A. N. II. SPOSOBY BADA, OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PADLINY I ZEBRANEGO MATERIAŁU W celu poznania chrzszczy trupoernych badanego obszaru, wykładałem padlin zarówno w rezerwacie jak i poza jego granicami. Nastpnie 2 razy dziennie w godzinach przed- i popołudniowych starałem si zebra z kadego stanowiska moliwie wszystkie chrzszcze. Nie zawsze było to łatwo uczyni. Niektóre okazy, zwłaszcza kusaki, oraz formy o bardzo małych rozmiarach znikały w ziemi, ciółce lub te wnikały do wydronych w padlinie kanałów, szczelin itp.; inne wpadały w stan tanatozy i te zebra było najłatwiej. Aby złowi moliwie najwiksz liczb okazów z pojedynczego stanowiska, ujmowałem padlin pincet i przerzucałem j szybko do wiaderka blaszanego, przystpujc natychmiast do zebrania tych wszystkich okazów, które mogłem jeszcze na podłou zauway. Okazy pozostałe w wiaderku ju bez wikszych trudnoci mona było wyłowi zwłaszcza, e na skutek wstrzsu podczas przekładania padliny, wikszo raptownie opuszczała przynt. Aczkolwiek sposób ten nie mógł by stosowany z padlin znajdujc si w stanie silnego rozkładu, przedstawiajc niekiedy półpłynn mas, to jednak w wikszoci wypadków dawał on dobre wyniki. Przynta jak wykładałem była do rónorodna. Jedynie w kwietniu i czerwcu stanowiły j wyłcznie dorsze. Du ryb dzieliłem na 3 4 czci, które nastpnie wykładałem w odpowiednim miejscu. W lipcu wykładałem róne trupy, zalenie od przypadku ich znalezienia, tote w tym okresie była najwiksza ich rozmaito (okonie, myszy, krogulec, kot, jaskółk, kret, szczeuje, sorek, padalec). Baczn uwag zwracałem take na grzyby Phallus impudicus L. wydajce siln wo, wabic przynajmniej niektóre

3 chrzszcze trupoerne. We wrzeniu za przynt posłuyły mi odpadki ciała krowy uzyskane w rzeni i fragment skóry dzika. Odpadki te były czciami płuc, wymion, tchawicy i nerek, kady o przecitnej wadze ok. l kg. Ogółem wyłoyłem padlin na 63 miejscach. Podłoem była najczciej powierzchnia ziemi, cho take wykładałem j na spiłowanych Szkic rezerwatu cisowego Wierzchlas Rozmieszczenie stanowisk z przynt w dniu 28. IV r. Na wszystkich zaznaczonych miejscach połoono dorsze

4 Szkic rezerwatu cisowego Wierzchlas Rozmieszczenie stanowisk z przynt w czasie od VI r. Na wszystkich zaznaczonych miejscach połoono dorsze Szkic rezerwatu cisowego Wierzchlas Rozmieszczenie stanowisk z przynt w czasie od VII r. Na zaznaczonych miejscach połoono nastpujce przynty: 1) okonie, 2) kot, 3) okonie, 4) mysz, 0) jaskółka, li) małe, 12) małe, 13) mysz, 14) Phallus impudicus L., 15) kot, 16) okoiie, l małe, 18) Ph. impudicus L, 19) Ph. impudicus L., 20) krogulec, 21) mysz, 22) kret

5 Szkic rezerwatu cisowego Wierzchlas Rozmieszczenie stanowisk z przynt w czasie od IX r Na zaznaczonych miejscach połoono nastpujce rodzaje przynty: 1) płuco krowy, 2) płuco 3) płuco 4) wymi, 5) nerka, 6) płuco, 7) wymi, 8) płuco, 9) płuco, 10) płuco, 11) wymi 12) tchawica, 13) płuco, 14) wymi, 15) płuco, 16) wymi, 17) wymi, 18) płuco, 19) skóra dzika 20) skóra dzika, 21) tchawica krowy, 22) nerka krowy pniach drzew, na korze drzew powalonych lub te na duym kamieniu, co ułatwiało w duym stopniu zebranie okazów przylatujcych do przynty. Na badanym obszarze zebrałem 2735 chrzszczy nalecych do 17 rodzin. Silphidae reprezentowane były przez najwiksz liczb okazów (1175), mniej liczne były Scarabeidae (764 ok.), Staphylinidae (518 ok.) i Histeridae (253 ok.). Pozostałe rodziny reprezentowane były przez pojedyncze okazy w wikszoci nalece do form przypadkowo znajdujcych si w padlinie, dla których trup jest jednak rodowiskiem obcym.

6 III. JAKOCIOWY I ILOCIOWY SKŁAD GATUNKÓW A. C z ogólna Badany obszar Nadlenictwa i rezerwatu Wierzchlas, nie jest jednolity pod wzgldem ekologicznym. Ta niejednolito, midzy innymi, wyranie odbija si w jakociowym i ilociowym składzie gatunków chrzszczy trupoernych. Poniewa najłatwiej scharakteryzowa faun jakiegokolwiek obszaru przez jej porównanie z faun innego terenu, zaczn wic od porównania fauny rezerwatu z faun terenów przyległych tj. lasu i łki ssiadujcych z rezerwatem. Na ogóln liczb 63 stanowisk zebrałem łcznie 2735 chrzszczy nalecych do 65 gatunków. Wikszo, bo 1950 okazów, pochodzi z rezerwatu; pozostałe 875 zebrałem na terenach przyległych. W rezerwacie wyłoyłem wicej przynty, gdy znajdowała si ona na 34 stanowiskach, natomiast poza rezerwatem na 29. Jednake liczba zebranych okazów w stosunku do liczby stanowisk w rezerwacie jest nieproporcjonalnie wiksza od liczby okazów łowionych poza jego obrbem. Dokładniej ilustruje te stosunki załczona tabelka 1a, w której przykładowo zostały rozgraniczone poszczególne okresy badawcze. Tabelka la 28. IV VI VII IX rezerwawawawat rezer- rezer- rezer- poza poza poza poza Liczba stanowisk Ilo okazów rednia ilo okazów na 1 stanowisko 31,5 4 76, ,3 17,7 87,3 19,1 Aczkolwiek przewaga okazów zebranych w rezerwacie jest wyrana, to jednak nie równa w poszczególnych okresach. Wybitnie silnie jest ona zaakcentowana w kwietniu i we wrzeniu tj. w miesicach, kiedy we wszystkich biotopach ulega wzmoeniu intensywno procesów destrukcyjnych.

7 Celem dokładniejszego odzwierciedlenia rzeczywistych rónic, naley przede wszystkim wyjani pewne fakty dotyczce wykładanej przynty. Liczby stanowisk z padlin były róne w poszczególnych okresach wegetacyjnych i w biotopach, jak to wynika z zestawienia (tab. la). Przynty wyłoone na niektórych stanowiskach przetrwały kilka dni; inne ginły w krótszym lub dłuszym czasie od chwili wyłoenia, tote dane pomieszczone w tabeli nie odzwierciedlaj rzeczywicie istniejcych stosunków. Jakkolwiek na liczb zebranych okazów z danego stanowiska wpływaj róne czynniki, to jednak trup jest zawsze czynnikiem głównym, a wic nie mona pomin zalenoci midzy czasem trwania okrelonej przynty a liczb zebranych na niej okazów. W tym te celu do dalszych rozwaa wprowadzam pojcie stanowisko-dni, przez które rozumiem sum dni wszystkich stanowisk, na których wyłoyłem trupy w cigu całego okresu badawczego. Takich stanowisko-dni było w całym okresie badawczym 201, z tego w rezerwacie 120, w lesie 34 i na łce 47. Wartoci te lepiej charakteryzuj poszczególne biotopy, anieli poprzednio podane liczby stanowisk, cho i one nie wyraaj rónic stopnia rozkładu i in. W niej zamieszczonej tabelce 1b, zestawionej na wzór tab. 1a, zamieciłem liczby ilustrujce zalenoci midzy iloci stanowisko-dni a iloci zebranych okazów w rónych okresach wegetacyjnych. Tabelka 1b 28. IV VI VII IX rezerwat poza rezerwat poza rezerwat poza rezerwat poza Liczba stanowisko- dni Ilo okazów rednia ilo okazów zebranych na 1 stanowisku w cigu 1-go dnia 31,5 4 16,1 16,1 14,2 10,4 16,1 6,2 W powyej zamieszczonym ujciu wyranie uwydatniaj si rónice w ilociach zebranych okazów na terenie rezerwatu oraz poza jego granicami. Rónice te najwyraniej

8 wystpuj w kwietniu i we wrzeniu, podczas gdy w czerwcu i lipcu ulegaj zatarciu. Stoi to niewtpliwie jak T a b e l k a 2 Wykaz porównawczy liczebno niektórych gatunków chrzszczy zebranych na padlinie w rezerwacie i poza jego granicami Nazwa Hydrophilidae: Nadlenictwo Wierzchlas łki (22) lasy (7) razem (29) Rezerwat (34) Cercyon ustulatus Preyssl. 1(1) lateralis Marsh. 2(2) sp. 1(1) Silphidae: Necrophorus humator Goeze. investigator Zett. 3(3). 3(3) 15(8) 13(4) 4(3) 17(7) 21(8) vespilloides 32(5) 101 (8) 133 (12) 245 (33) Hbst. vespillo L. 45(8) 18(7) 63 (15) 48 (14) Thanatophilus rugosus L. 14(6) 2(2) 16(8) 5(2) sinuatus Fab. 24(4) 2(1) 26(5) 1(1) Oeceoptoma thoracicum L. 4(3) 39(6) 43(9) 376 (17) Xylodrepa uadripunctata Schrb. 1(1) Catops sp. 1(1) 1(1) 2(2) 101 (15) Sciodrepa fumatus Spence. 1(1) watsoni Spence. 4(2) 14(4) 16(8) 42 (12) Staphylinidae:

9 Megarthrus depressus 1(1) 1(1) 6(2) Payk. Omalium rivulare Payk. 4(1) 4(1) 43 (11) caesum Grav. 2(1) Deliphrum tectum Payk. 1(1) Xantholinus punctulatus Goeze. 1(1) 1(1) 12(5) Othius punctulatus Goeze. 1(1) Philonthus politus L. 36(5) 16(6) 51(11) 101 (15) chalceus Steph. 5(2) 7(4) 12(6) 26(9) coruscus Grav. 6(3) 1(1) 7(4). marginatus Stroem 3(1) 3(1) (?) varians Payk. 3(3) 3(3) 1(1) (?) agfilis Grav. 1(1) 1(1) fimetarius Grav. 2(2) Staphylinus chalcocephalus F. 1(1) erythropterus L. 1(1) 1(1) 2(2) Ontholestes tessellatus Fourcr 1(1) murinus L. 4(3) 1(1) 5(4) Creophilus maxillosus L. 8(3) 1(1) 9(4) 18(4) (?) Tachinus pallipes Grav. 1(1) 1(1) 2(2) 97 (10) (?) fimetarius Grav. 2(2) Aleochara curtula Goeze. 5(3) 2(1) 7(4) 3(2) Atheta sp. 2(2) 6(3) 8(5) 84 (16) Histeridae:

10 Saprinus semistriatus Scriba. 105 (6) 9(1) 114(7) 1(1) aeneus Fab. 22(5) 4(2) 26 (7) 1 (1) Gnathoncus punctulatus 1(1) (1) 1 (1) Thms. Hister striola Sahlb. 1(1) 26 (5) 27(6) 65 (14) cadaverinus Hoffm. 9(3) 5(4) 14(7) 3(1) carbonarius Illig. 1 (1) 1 (1) Dermestidae: Dermestes murinus L. 2(2) 1 (1) 3(3) Nitidulidae: Nitidula bipunctata L. 1 (1) 1 (1) Omosita depressa L. 3(3) discoidea F. 1 (1) Scarabeidae: Geotrupes stercorosus Scriba. 26(5) 118(6) 144(11) 606 (29) vernalis L. 2(2) 1 (1) 3(3) _ Aphodius sticticus Panz. 1 (1) distinctus Muli. 1 (1) 1 (1) fimetarius L. 5(4) 5(4) sordidus Fabr. 4(1) 4(1) ju wyej zaznaczyłem, w zwizku ze zwikszeniem si procesów rozkładowych wiosn i jesieni. Dua ilo gnijcej materii organicznej w rezerwacie, zarówno zwierzcego jak i rolinnego pochodzenia, skupia zapewne nie tylko formy wyłcznie trupoerne, ale i postacie polifagiczne. W celu zanalizowania tych stosunków załczam tabelk 2, w

11 której pomieszczone zostały wszystkie gatunki złowionych chrzszczy trupoernych i form bytujcych w rodowisku zblionym (Cercyon, Aphodius): 12 okazów reprezentujcych dwanacie gatunków zostały pominite, poniewa znalazły si one zupełnie przypadkowo na padlinie. Liczby w nawiasach umieszczone obok iloci złowionych okazów, podaj ilo stanowisk, na których dane okazy zostały zebrane. Tabelka 2 orientuje, jaka jest czsto wystpowania nekrofagów w poszczególnych biotopach oraz na jak wielu stanowiskach dana forma jawiła si w porównaniu z ogóln liczb stanowisk w okrelonym biotopie. Oczywicie liczby te daj tylko wzgldny obraz czstoci, poniewa materiał zbierany był do sporadycznie a nie był gromadzony systematycznie przez dłuszy okres czasu. Z dalszych rozwaa wyłczam te wszystkie gatunki, które w moich zbiorach reprezentowane s przez pojedyncze okazy lub te wystpuj nielicznie. Nieznaczna bowiem ilo złapanych form uniemoliwia przeprowadzenie jakichkolwiek uogólnie ich wystpowania, poniewa znalezienie ich w rónych rodowiskach mogło by całkowicie przypadkowe. Dla wikszoci (pozostałych istniej szerokie granice czstoci wystpowania. W celu wyraniejszego zobrazowania tych waha, podzieliłem sum wszystkich okazów poszczególnych gatunków pospoliciej wystpujcych w rónych biotopach, przez liczb stanowisko-dni charakteryzujcych dany biotop, obliczajc rednie iloci chrzszczy przypadajcych na l dzie i l stanowisko dla rezerwatu, lasu i łki tak, jak wyraa to tabelka 3. 1 W wykazie tym pomieszczono gatunki trupoerne oraz yjce w podobnym rodowisku, a wic np. w kale zwierzt, na wilgotnym, bagnistym podłou itp. Tabelka 3 PORÓWNANIE CZ STOCI WYST POWANIA NIEKTÓRYCH CHRZSZCZY TRUPOZERNYCH W REZERWACIE I POZA JEGO OBR BEM (rednie iloci chrzszczy przypadajcych na l dzie i l stanowisko) N a z w a Łki Lasy Rezerwat Necrophorus vespilloides Hbst. 0,68 3,0 2,0 vespillo L. 0,95 0,53 1,02 Oeceoptoma thoracicum L. 0,08 1,14 3,13 Catops sp. 0,02 0,03 0,84 Omalium rivulare Payk. 0,12 0,37

12 Xantholinus punctulatus Goeze. 0,03 0,10 Philonthus politus L. 0,74 0,47 0,84 chalceus Steph. 0,1 0,20 0,22 Tachinus pallipes Grav. 0,02 0,03 0,80 Atheta -sp. 0,04 0,17 0,7 Saprinus semistriatus Scriba. 0,80 0,26 0,008 aeneus Fab. 0,47 0,12 0,008 Hister striola Sahlb. 0,02 0,55 0,54 Geotrupes stercorosus Scriba. 0,55 3,47 5,05 Ilo stanowisko dni Zamieszczone w tabelce 3 porównanie czstoci wystpowania nekrofagów pozwala wyodrbni nastpujce grupy gatunków: 1. formy lene, wystpujce w rezerwacie i lasach przyległych; bd tu naleały cieniolubne postacie, jak Necrophorus vespilloides H b s t., Oeceoptoma. thoracicum L., Omalium rivulare P a y k., Hister striola S a h l b., Geotrupes stercorosus S c r i b a. 2. formy łkowe, wystpujce na łkach w pobliu rezerwatu, unikajce zarazem biotopów zacienionych, np. Saprinus semistriatus S c r i b a., Saprinus aeneus F a b. 3. formy ubikwistyczne, pojawiajce si we wszystkich biotopach z nieznacznymi wahaniami czstoci pojawu np. Necrophorus vespillo L., Philonthus politus L. i Philonthus chalceus S t e p h. 4. formy spotykane prawie wyłcznie w rezerwacie, jak: gatunki z rod. Catops sp., Atheta sp. i Tachinus pallipes G r a v. Rzecz znamienna, e wszystkie trzy rodzaje spotykane wyłcznie w rezerwacie nie s typowymi nekrofagami, lecz formami polifagicznymi pojawiajcymi si zarówno na butwiejcych fragmentach rolinnych, jak i na trupach zwierzt. Zaliczam je do form stenotopowych, które wymagaj specjalnych warunków ycia. Rezerwat stanowi biotop do zwarty i warunki te prawdopodobnie spełnia, czego wyrazem moe by: 1) cisłe odgraniczenie wystpowania niektórych form od obszarów przyległych, 2) wiksza liczba złowionych okazów w rezerwacie,

13 zwłaszcza na wiosn i jesieni, oraz 3) wiksza liczba gatunków znalezionych w rezerwacie anieli na łce czy w lasach obok lecych. B. Wykaz systematyczny gatunków z ł o w i o n y c h w r e z e r w a c i e i poza jego granicami I. Carabidae 1. Harpalus pubescens M ü l l Jeden okaz tego gatunku znalazłem 6. VII r. w rezerwacie na grzybie Phallus impudicus L. Jest to forma drapiena czasem zdradzajca skłonnoci do fytofagizmu, std pojawienie si go na tym grzybie zapewne nie jest przypadkowe. 2. Pterostichus niger S c h a l l. Jeden okaz tego gatunku złowiłem 5. VII r. w rezerwacie na wieym trupie okonia. Forma ta pro wadzi drapieny tryb ycia i prawdopodobnie.traktowała trupa jako kryjówk. II. Hydrophilidae 3. Cercyon ustulatus P r e y s s e l. Jeden okaz tego gatunku złowiłem 5. VII r. w rezerwacie na wieym trupie okonia. Gatunek ten wystpuje zasadniczo w gnoju i na trupie mógł pojawi si przypadkowo. 4. C. lateralis M a r s h. Dwa okazy znalazłem w zacienionym miejscu rezerwatu 16. IX. i 17. IX r. na kawałku nieco zepsutego wymienia krowy. Pojawienie to naley uwaa za przypadkowe, poniewa gatunek ten wystpuje zasadniczo w gnoju. 5. Cercyon sp. Jedyny okaz znalazłem 28. IV r. w rezerwacie na nieco zepsutym kawałku dorsza. Równie pojaw przypadkowy. III. Silphidae 6. Necrophorus humator Goeze. (18 okazów). Liczniejszy w rezerwacie w miejscach zacienionych, na łce znalazłem tylko 3 okazy. Maksimum

14 wystpowania obejmuje trupy nieco ju zniekształcone i zupełnie zniekształcone. Spotykałem go od czerwca do wrzenia. 7. N. investigator Z e t t. (38 okazów). Pospolity w lipcu, sierpniu i wrzeniu zarówno w rezerwacie, jak i w innych biotopach. W kwietniu i w czerwcu nie znajdowałem go. Pojawia si niezalenie od stopnia zacienienia podłoa. Wystpowanie tej formy obejmuje trupy wiee oraz w pierwszych stadiach rozkładu. Nie wystpuje na wysychajcej padlinie. 8. N. vespilloides H b s t. (378 okazów). Najliczniejszy z wszystkich gatunków rodzaju Necrophorus. W rezerwacie zebrałem 245 okazów, na łce 32, a reszta (101 ok.) pochodzi z lasów okolicznych. W czerwcu najczstszy, w nastpnych miesicach stopni owo staje si mniej liczny. Spotykany we wszystkich stadiach rozkładu trupa. 9. N. vespillo L. (111 okazów). Pospolity i eurytopowy. Łowiłem go od kwietnia do wrzenia zarówno na trupach wieych jak silnie zniekształconych. W rezerwacie równie liczny jak poza jego granicami. 10. Thanatophilus rugosus L. (21 ok.). Rzadki, wystpuje przewanie poza obszarem rezerwatu w miejscach nasłonecznionych lub tylko nieznacznie zacienionych, we wszystkich stadiach rozkładu trupa. Pojedyncze okazy tego gatunku łowiłem od kwietnia do wrzenia. 11. Th. sinuatus F a b. Liczniejszy od poprzedniego; 27 okazów jakie zebrałem, pochodz przewanie ze stanowisk na łce. Jeden tylko okaz znalazłem w rezerwacie. Wystpuje w tych samych stadiach rozkładu trupa jak gatunek poprzedni. Najwicej okazów zebrałem w lipcu (22), natomiast w kwietniu nie znajdowałem go wcale. 12. Oeceoptoma thoracicum L. (419 okazów). Bardzo pospolity, wystpuje od kwietnia do wrzenia we wszystkich stadiach rozkładu padliny. Ostatnie okazy obserwowałem 13. IX r. Gatunek wybitnie cieniolubny. Przewaajc wikszo okazów tego gatunku znalazłem w rezerwacie, podczas gdy na łce w miejscach silnie owietlonych - tylko 3 okazy. Wystpowanie tej postaci mogłem konstatowa nie tylko na padlinie, ale i na silnie cuchncych grzybach Phallus impudicus L. (45 okazów w rezerwacie). W jednym wypadku obserwowałem 13 okazów na jednym grzybie.

15 13. Xylodrepa quadripunctata S c h r b. Bardzo rzadki. Jedyny okaz tego gatunku znalazłem 14. IX r. w rezerwacie na ju zniekształconym kawałku płuca krowy. 14. Catops sp. (103 ok.). Do pospolity od kwietnia do wrzenia. W rezerwacie bardzo liczny. Tylko dwa okazy tego rodzaju znalazłem poza rezerwatem. Najliczniej wystpował we wrzeniu. 15. Sciodrepa fumatus S p e n c e. Bardzo rzadki. Jedyny okaz znalazłem 18. IX r. w rezerwacie na silnie zepsutym kawałku wymienia krowy. 16. Sc. Watsoni S p e n c e. (58 ok.). Pospolity od kwietnia do wrzenia. Wy stpuje zarówno w rezerwacie jak i poza jego obrbem z t rónic, e na terenie rezerwatu zwłaszcza jesieni bywa liczniejszy. IV. Staphylinidae 17. Megarthrus depressus P a y k. Bardzo rzadki. 6 okazów złowiłem w rezerwacie 28. IV r. na kawałku dorsza w pocztkowym sta nie rozkładu oraz jeden okaz na łce, tego samego dnia i na takiej samej przyncie. 18. Omalium rivulare P a y k. (47 ok.). Do pospolity od kwietnia do wrzenia. Wszystkie okazy łowiłem w miejscach zacienionych, na trupach w rónym stopniu rozkładu. Tylko cztery okazy znalazłem w okolicznym lesie iglastym, reszta pochodzi z rezerwatu. 19. O. caesum G r a v. Bardzo rzadki. Dwa okazy złowiłem w rezerwacie 28. IV r. na kawałku dorsza w pocztkowym stanie rozkładu. 20. Deliphrum tectum P a y k. Bardzo rzadki. Jedyny okaz tego gatunku znalazłem w rezerwacie 19. IX r. na silnie zniekształconym ka wałku wymienia krowy. 21. Xantholinus punctulatus P a y k. (13 ok.). Rzadki, obserwowałem go wyłcznie we wrzeniu. Tylko jeden okaz znalazłem w lesie, reszta pochodzi z rezerwatu. 22. Othius punctulatus G o e z e. Bardzo rzadki. Jedyny okaz złowiłem 5. VII r. w rezerwacie na okoniach, znajdujcych si w pocztkowym

16 stanie rozkładu. 23. Philonthus politus L. (152 okazy). Od kwietnia do wrzenia wszdzie pospolity, we wrzeniu jednak liczniejszy na terenie rezerwatu. Pojedyncze okazy zbierałem przewanie na padlinie w stanie silnego rozkładu. W dniu 15. IX r. zdarzyło mi si złowi w rezerwacie na jednym stanowisku 53 okazy. 24. Ph. chalceus S t e p h. (38 ok.). Do pospolity. Pojedyncze okazy zbierałem od czerwca do wrzenia zarówno na terenie rezerwatu jak i na łce oraz w okolicznym lesie liciastym na nieco zepsutych oraz silnie ju zniekształconych trupach. 25. Ph. coruscus G r a v. Rzadki. Wszystkie 7 okazów, które znalazłem w lipcu i wrzeniu, pochodz z terenów połoonych poza rezerwatem: jeden z lasu, reszta z łki. 26. Ph. marginatus Ströem. Bardzo rzadki. Znalazłem 3 okazy tego gatunku 14. IX r. w lesie na kawałku wymienia krowy znajdujcego si w pocztkowym stadium rozkładu. 27. Ph. varians Payk. Bardzo rzadki. Znalazłem tylko 4 okazy tego gatunku: dwa w kwietniu i dwa w lipcu. Jeden okaz pochodzi z rezerwatu, reszta z łki. Wystpowały w padlinie w rónych stopniach rozkładu. 28. Ph. agilis G r a v. Bardzo rzadki. Jedyny okaz tego gatunku zna lazłem 18. VI r. na łce, na kawałku dorsza w pocztkowym stanie rozkładu. 29. Ph. fimetarius G r a v. Bardzo rzadki. Znalazłem dwa okazy tego gatunku: 28. IV r. w rezerwacie na kawałku nieco zepsutego dorsza i 18. IX r. równie w rezerwacie na silnie zepsutym kawałku płuca krowy. 30. Staphylinus chalcocephalus F. Bardzo rzadki. Jedyny okaz tego gatunku znalazłem 22. VI r. w rezerwacie na zupełnie zniekształconym kawałku dorsza. 31. S. erythropterus L. Bardzo rzadki. Znalazłem 3 okazy tego gatunku: 6. VII r. w rezerwacie na cuchncym grzybie Phallus impudicus L., 8. VII r. równie w rezerwacie na zniekształconym, trupie myszy i 17. VI r. w okolicznym lesie na wieym trupie dorsza.

17 32. Ontholestes tessellatus F o u r c r. Bardzo rzadki. Jedyny okaz spotkałem 16. IX r. w rezerwacie na troch zniekształconym kawałku wymienia krowy. 33. O. murinus L. Rzadki. 5 okazów złowiłem poza.rezerwatem: jeden w czerwcu, pozostałe we wrzeniu wszystkie na silnie zepsutej padlinie. 34. Creophilus maxillosus L. (27 okazów). Rzadki w czerwcu i lipcu, niezbyt liczny we wrzeniu. Spotykałem go na silnie zniekształconej i wysychajcej (padlinie zarówno na łce jak i w lesie a take w rezerwacie; w tym ostatnim wystpował we wrzeniu. 35. Tachinus pallipes G r a v. (99 ok.). Pospolity od kwietnia do wrzenia. Tylko dwa okazy pochodz z stanowisk połoonych poza rezer watem, reszta to formy wystpujce w zacienionych partiach rezerwatu na wieej, wzgl. troch zmienionej padlinie. Wystpuje pojedynczo, wyjtkowo tylko w jednym wypadku udało mi si w rezerwacie (28. IV. 1951) złowi 45 okazów. 36. T. fimetarius G r a v. Bardzo rzadki. 2 okazy znalazłem w rezerwacie 28. IV r. na wieym kawałku dorsza i 17. VII r. na wieym trupie mała Anodonta. 37. Aleochara curtula G o e z e. Rzadki. Sporód 10 zebranych okazów (VI. IX.), tylko 3 pochodz z rezerwatu, a pozostałe wystpowały na troch zniekształconej padlinie w lesie mieszanym i na łce. 38. Atheta sp. (92 ok.). Pospolity od kwietnia do wrzenia w miejscach zacienionych na padlinie znajdujcej si w rónych stadiach rozkładu. 2 okazy znalazłem na łce, 6 w lesie mieszanym, reszta natomiast po chodzi z rezerwatu. V. Histeridae 39. Saprinus semistriatus S c r i b a. (115 ok.). Najpospolitszy sporód przedstawicieli rodziny Histeridae. Bardzo licznie wystpuje w miejscach silnie owietlonych. Przypadkowo tylko 1 okaz znalazłem w rezerwacie, 9 okazów na brzegu lasu. Reszta pochodzi z padliny znaj dujcej si w rónych stadiach rozkładu na silnie nawietlonych partiach łki. We wrzeniu mniej liczny anieli

18 w czerwcu. 40. S. aeneus F a b. (27 ok.). Niezbyt pospolity. Wystpuje w podobnych warunkach jak i poprzedni gatunek; jeden okaz znalazłem w słonecznym miejscu rezerwatu. W jednym te wypadku znalazłem pojedynczy okaz na grzybie Phallus impudicus L. 41. Gnathoncus punctulatus T h m s. Bardzo rzadki. Jedyny okaz tego gatunku znalazłem 21. VI r. w lesie iglastym na kawałku silnie zniekształconego dorsza. 42. Hister striola S a h l b. (92 ok.). Pospolity od czerwca do wrzenia, na padlinie w rónym stanie rozkładu. Znajdowałem go w miejscach zacienionych, przede wszystkim w rezerwacie, rzadziej w lesie mieszanym. Jedyny okaz znalazłem na łce na wysychajcym trupie krogulca. Najliczniej pojawia si w czerwcu, rzadki jest we wrzeniu. 43. H. cadaverinus H o f f m. (17 ok.). Do rzadki od czerwca do wrzenia. W rezerwacie znalazłem tylko 3 okazy, reszta wystpowała czciowo przy brzegu lasu albo te na łce. Zebrane okazy znajdowały si na padlinie nieco lub silnie zepsutej. 37. H. carbonarius I 11 i g. Bardzo rzadki. Jedyny okaz tego gatunku znalazłem 17. VI r. w lesie mieszanym, na wieym kawałku dorsza. VI. Dasytidae 45. Dasytes coeruleus D e g. Jeden okaz znalazłem 18. VI r. w rezerwacie na kawałku troch zepsutego dorsza. Okaz ten z pewnoci dostał si przypadkowo na padlin. VII. Elateridae 46. Corymbites sjaelandicus M ü l l. Jeden okaz tego gatunku znalazłem 18. VI f. w lesie mieszanym na kawałku troch zepsutego dorsza. Równie i ten okaz przypadkowo zjawił si na padlinie. VIII. Dryopidae 47. Dryops ernesti G o z i s. Jeden okaz znalazłem 14. VII r. na łce na wyłoonym grzybie Phallus impudicus L,

19 IX. Dermestidae 48. Dermestes murinus L. Znalazłem 3 okazy tego gatunku: jeden 15. IX r. na troch zepsutym kawałku płuca krowy (łka), drugi tego samego dnia równie na łce, lecz na innym stanowisku z troch zepsut nerk krowy, trzeci 21. VI r. na silnie zepsutym kawałku dorsza (brzeg lasu). X. Nitidulidae 49. Nitidula bipunctata L. Bardzo rzadki. Jedyny okaz złowiłem 18. IX r. na łce na zniekształconej nerce krowy. 50. Omosita depressa L. Bardzo rzadki. Znalazłem 3 okazy: jeden 15. IX r. w rezerwacie na mało zepsutym kawałku płuca krowy i dwa 21. VI r. równie w rezerwacie, na silnie zepsutym kawałku dorsza. 51. O. discoidea F. Bardzo rzadki. Jedyny okaz złowiłem 28. IV r. w.rezerwacie cna kawałku nieco zepsutego dorsza. XI. Cryptophagidae 52. Cryptophagus fumatus Marsh. Jeden okaz tego gatunku znalazłem 16. IX r. w rezerwacie na kawałku silnie zepsutego wymienia krowy. Forma ta naley do przypadkowo spotkanych na padlinie. XII. Colydiidae 53. Oxylaemus cylindricus P a n z. Jeden okaz złowiłem 28. IV r. w rezerwacie na kawałku troch zepsutego dorsza. Równie forma przypadkowo znaleziona. XIII. Coccinellidae 54. Propylea 14-punctata L. Jeden okaz znalazłem 17. IX r. w rezerwacie na kawałku silnie zepsutego płuca krowy. Posta spotkana przypadkowo na padlinie

20 XIV. Lagriidae 55. Lagria hirta L. Jeden okaz znalazłem 13. VII r. na łce, na silnie zmienionym trupie krogulca. Posta spotkana przypadkowo na padlinie. XV. Scarabeidae 56. Geotrupes stercorosus Scriba. (750 okazów). Najpospolitszy z wszystkich chrzszczy trupoernych. Jest on oczywicie i koprofagiem, gdy równie czsto spotyka si go w kale zwierzt. Obserwowałem go od kwietnia do wrzenia, przewanie w biotopach o rednim i silniejszym zacienieniu. 606 okazów pochodzi z rezerwatu, wikszo pozostałych spotykałem nad brzegami i w głbi lasów mieszanych. Wyjtkowo tylko mona było zauway pojedyncze okazy na stanowiskach silniej owietlonych. Pojawia si na padlinie znajdujcej si w rónym stopniu rozkładu. Niekiedy mogłem zauway l 3 okazów na grzybie Phallus impudicus L. Na poszczególnych stanowiskach czsto zjawiał si w liczbie ponad 20 osobników, a w jednym wypadku spotkałem a 34 okazy. W kwietniu rzadki, w miesicach letnich do pospolity, natomiast we wrzeniu bardzo pospolity. 57. Geotrupes vernalis L. Złowiłem 3 okazy tego gatunku: jeden 13. VII r. na silnie zmienionym trupie krogulca (łka); drugi 14. IX r. na troch zepsutym kawałku płuca krowy (łka); trze ci 19. VI r. na bardzo ju zmienionym kawałku dorsza (brzeg lasu mieszanego). Jest to na ogół gatunek rzadszy, przede wszystkim erujcy w kale zwierzt, przeto jego pobyt na padlinie nie jest charakterystyczny dla tego rodowiska. 58. Aphodius sticticus P a n z. Bardzo rzadki. Jedyny okaz tego gatunku znalazłem 14. IX r. w rezerwacie, na troch zepsutym kawałku wymienia krowy. 59. A. distinctus M ü l l. Bardzo rzadki. Jedyny okaz znalazłem 18. IX.1950 r. na łce, na kawałku do silnie zmienionej nerki krowy. 59. A. fimetarius L. Rzadki. Znalazłem tylko 5 okazów na łce, na padlinie troch i silniej zepsutej. Wszystkie okazy z wrzenia. 60. A. sordidus F a b r. Rzadki. Złowiłem 4 okazy - wszystkie 14. IX.

21 1950 r. na łce, na troch zepsutym fragmencie tchawicy krowy. XVI. Chrysomelidae 62. Galerucella pusilla D u f t. Jedyny okaz znalazłem 14. VII r. na łce na grzybie Phallus impudicus L., który był tam wyłoony jako przynta. 63. Agelastica alni L. Jeden okaz znalazłem 17. IX r. w rezerwacie na silnie zepsutym kawałku płuca krowy. Równie przypadkowy. 64. Haltica oleracea L. Jeden okaz znalazłem 6. VII r. w rezerwacie na wieym trupie okonia. Posta spotkana przypadkowo. XVII. Curculionidae 65. Strophosomus rufipes S t e p h. Jeden okaz znalazłem 7.. VII r. w rezerwacie na grzybie Phallus impudicus L. IV. ROCZNY CYKL WAHA LICZEBNOCI CHRZSZCZY TRUPOERNYCH W REZERWACIE W cigu okresu wegetacyjnego fauna chrzszczy trupoernych ulega zmianom. W tak specyficznym biotopie jakim jest rezerwat, zmiany te posiadaj zapewne do swoisty charakter, wyraajcy si z jednej strony wahaniami liczebnoci form zamieszkujcych rezerwat w poszczególnych okresach wegetacyjnych a z drugiej zmianami składu gatunkowego w tyche okresach. Dane odnoszce si do tych zagadnie, które zebrałem, nie obejmuj całego roku i s do fragmentaryczne, tote otrzymane wyniki tylko w pewnym stopniu mog da obraz rzeczywistych stosunków istniejcych w przyrodzie. Połczenie wyników okrelajcych liczebno dwu lat razem, nie jest metodycznie usprawiedliwione, naley wic je traktowa jedynie jako hipotezy robocze. Liczba chrzszczy trupoernych łowionych we wszystkich trzech biotopach była bardzo nierówna. W celu zobrazowania tych waha posłuyłem si niej zamieszczonym wykresem I, przedstawiajcym rednie iloci okazów łowionych na jednym stanowisku w rónych porach roku. Krzywe uzyskane w ten sposób odzwierciedlaj zmiany iloci wszystkich chrzszczy w okrelonym biotopie.

22 Uderzajce jest podobiestwo krzywych dla rezerwatu i lasów okolicznych. Wysoka liczba okazów na wiosn, stopniowo zmniejsza si w rezerwacie, podczas gdy w lesie spadek ten jest opóniony i przebiegajcy inten- sywniej. Podobny przebieg zmian obserwowanych w rezerwacie i w lesie wskazuje, e kompleks czynników posiadajcych decydujcy wpływ na liczebno wystpowania chrzszczy w obu biotopach jest podobny, z,t jednake rónic, e rezerwat jest zespołem bardziej zwartym, skupiajcym wiksz liczb i wiksze bogactwo form. Zupełnie odmienny biotop stanowi łka, tote i charakter zmian liczebnoci chrzszczy w tym rodowisku przedstawia si do swoicie. Maksimum liczebnoci przypada na miesice letnie: lipiec i sierpie, podczas gdy w kwietniu i we wrzeniu była ona niewielka. Przy analizowaniu wykresu I, naley mie na uwadze, e kada z trzech krzywych jest składow, tj. sum krzywych wszystkich gatunków łowionych w okrelonym biotopie. Wstpujcy czy zstpujcy kierunek krzywej moe by

23 spowodowany zwikszeniem lub zmniejszeniem si liczebnoci chrzszczy w obrbie jednej tylko rodziny czy nawet jednego gatunku, podczas gdy liczebno.pozostałych form moe nie ulega wikszym wahaniom. Dla dokładniejszej interpretacji stosunków zachodzcych na obszarze rezerwatu rozpatrzyłem składowe poszczególnych rodzin przedstawione na wykresie II. Pominite zostały tylko te rodziny, które reprezentowane s przez pojedyncze okazy, przeto nie posiadajce wikszego znaczenia w tego rodzaju rozwaaniach. Histeridae w rezerwacie reprezentowane głównie przez Hister striola S a h l b, nie wykazuj wikszych waha. Ich liczba utrzymuje si na mniej wicej równym poziomie, tylko zmniejsza si stopniowo pod koniec okresu wegetacyjnego. Nieco odmienny przebieg zmian ma miejsce u Scarabeidae, reprezentowanych prawie wyłcznie przez Geotrupes stercorosus S c r i b a., którego liczebno bardzo nikła na wiosn, zwiksza si stopniowo, osigajc w porze jesiennej warto maj wiksz. Zupełnie odmiennie przedstawia si cykl waha liczebnoci obu pozostałych rodzin: Staphylinidae i Silphidae. Podczas gdy w kwietniu kusaki wystpuj najliczniej sporód wszystkich pozostałych rodzin chrzszczy trupoernych, w maju i czerwcu ilo ich.maleje, aby ponownie pod koniec lata wzrosn, nie osigajc jednak takiej

24 liczebnoci jak to miało miejsce na wiosn. Jesieni liczebno ich zmniejsza si stopniowo. Przeciwnie zachowuje si krzywa iloci Silphidae, których nieznaczna liczba w kwietniu, wzrasta powoli, osigajc maksimum w lipcu, aby nastpnie ulega stałemu zmniejszaniu si. Reasumujc mona stwierdzi, e najwikszym wahaniom liczebnoci na terenie rezerwatu ulegaj Staphylinidae, nastpnie Silphidae. Obie te rodziny nadaj trupoerne] faunie rezerwatu charakterystyczne pitno. Co do znaczenia amplitudy waha uwaam, e w gr wchodzi tu cały splot czynników, wród których miejsce poczesne zajmowa moe zagadnienie rozrodu. Równie wanym momentem jest niewtpliwie monofagizm (np. nekrofagizm) czy polifagizm postaci. erowanie na butwiejcych szczt kach rolinnych, których w rezerwacie znajduje si pod dostatkiem, zwłaszcza w porze wiosennej czy jesieni, sprawia, i trudnoci w wyszukiwaniu pokarmu nie s due, tote znaczna liczba polifagicznych kusaków pozostaje niewtpliwie w cisłym zwizku z miejscami nadajcymi si do wy- ywienia zarówno larw jak i form imaginalnych. Poza wspomnianymi czynnikami do waniejszych trzeba jeszcze zaliczy warunki atmosferyczne, których wpływ na amplitud waha liczebnoci jest niewtpliwy. Wreszcie naley zauway, i iloci okazów łowionych na przyncie niekoniecznie musza ilustrowa liczebno wystpujca w danym rodowisku. Jeli np. materiał pokarmowy bdzie znajdowa si w duej iloci na znacznym terenie, to nastpi rozproszenie osobników tak. i wieo wyłoona przynta zwabi stosunkowo nieduo chrzszczy, ale to nie znaczy. e w ogóle jest ich tam mało. Wykresy te jeszcze lepiej ilustrowałyby stosunki panujce w rezerwacie, gdyby były nakrelone oddzielnie dla kadego gatunku, gdy wiele z tych gatunków pdzc odrbny tryb ycia i posiadajc swoiste wymogi przy sumowaniu zatracaj właciwy swój charakter, ale niestety za mało miałem materiału aby nakreli takie zestawienie. W obecnym stanie rzeczy wykresy te, cho niewtpliwie nie s cisłe, to jednak daj pewien obraz liczebnoci pojawów na padlinie, który w przyszłoci moe by dokładniej zanalizowany. V. ROZMIESZCZENIE GATUNKÓW W ZALENOCI OD NIEKTÓRYCH

25 CZYNNIKÓW EKOLOGICZNYCH A. Zaleno poszczególnych gatunków od r o d z a j u biotopu Skład gatunkowy i liczebno form zbieranych na poszczególnych stanowiskach uwarunkowane były w duej mierze charakterem biotopu, w którym wyłoono przynt. Szczególnie wyrane rónice zaznaczaj si wówczas, kiedy porównujemy materiał zebrany w rodowiskach całkowicie odrbnych np. w lesie i na łce. Sporód wielu czynników kadego biotopu najwaniejsz rol odgrywał w moich obserwacjach stopie nawietlenia przynty, od którego przynajmniej w pewnym stopniu uzaleniona była temperatura otoczenia i szybko rozkładu padliny, co z kolei wpływ ten znacznie powikszało. Obserwacje prowadziłem w trzech biotopach: rezerwacie, lesie i na łce. Kady z wymienionych biotopów omówi oddzielnie. a) Łka. Stanowiska zakładane na łce mieciły si na płaszczyznach silnie nasłonecznionych i cho w pobliu znajdowały si małe brzozy, to jednak rosły one w takiej odległoci od wyłoonej padliny, i nie mogły wywiera wikszego wpływu na zalatujce tam okazy. Chrzszcze dostrzeone na obszarze łkowym s to formy przede wszystkim słocolubne np. Saprinus semistriatus S c r i b a., S. aeneus F a b., liczne postacie eurytopowe, do których zaliczam Necrophorus vespillo L., N. investigator Z e 11., Thanatophilus sinuatus F a b., T. rugosus L., Philonthus-politus L. Rzadko tylko spotka było mona Philonthus chalceus S t e p h., Creophilus maxil-losus L., Hister cadaverinus H o f f m. i Geotrupes stercorosus S c r i b a. Nigdy natomiast nie znajdowałem na łce Omalium rivulare P a y k. i Xantholinus punctulatus G o e z e. Wyej opisan faun obserwowałem na czciach łki połoonych poza drog cło rezerwatu. Podłoe tej łki było suche i piaszczyste w przeciwstawieniu do tych partii, które pozostawały w bezporednim ssiedztwie rezerwatu. Obszar łki graniczcej z rezerwatem to teren podmokły, torfowy, sztucznie nawoony przed kilku laty i uprawiany. Nie znajdowałem -na nim nigdy typowych mieszkaców przestrzeni nasłonecznionych: Saprinus semistriatus S c r i b a. i S. aeneus F a b., cho teren ten był równie intensywnie nawietlony jak i partie połoone dalej od rezerwatu, poza drog obok przebiegajca. Przypuszczalnie decydujce znaczenie mogło w tym wypadku odgrywa samo podłoe,

26 b) Rezerwat. Las mieszany rezerwatu cisowego ronie na terytorium bardzo nierównym, wykazujcym liczne wzniesienia, na których pod łoe jest suche; miejscami natomiast niektóre jego poziomy wznosz si niewiele ponad powierzchni jeziora Mukrz bezporednio graniczcego z rezerwatem. Podłoe tych ostatnich jest podmokłe, miejscami grzskie. Szata rolinna na obszarze rezerwatu pozwala wyodrbni róne zgrupowania z bogatym niekiedy podszyciem. Rezerwat to las na ogół zwarty i ciemny, miejscami tylko przewietlony, gdzie skupisko drzew jest mniejsze. Przynt jednak wykładałem baz wzgldu na rozmieszczenie pozwalajcych si wydzieli zgrupowa rolinnych. Na obszarze rezerwatu spotykałem przede wszystkim gatunki cieniolubne jak: Necrophorus vespilloides H b s t Oeceoptoma thoracicum L., Catops sp., Tachinus pallipes G r a v., Atheta sp., Geotrupes stercorosus S c r i b a i Omalium rivulare P a y k. Z tych za Catops sp., Atheta sp. } i Tachinus pallipes G r a v, prawie wyłcznie w rezerwacie, jako formy stenotopowe. Wreszcie do licznie wystpowały gatunki ubikwistyczne; przewaajca wikszo okazów rzadkich pochodziła równie z rezerwatu. c) Las. W pobliu rezerwatu mieci si mały, ciemny lasek mieszany. W czciach brzenych, gdzie zakładałem stanowiska, znajduj si liczne dby i wierki, W głbi dominuje buk, a rónorodno krzewów porastajcych ten obszar sprawia, e podszycie jego jest bogate. ciółka składa si głównie z mchu i duej iloci zeschłych lici. W niektórych miejscach rosn małe, l 2-letnie cisy. Wszystko to sprawia, e fauna trupoerna tego lasku przypomina faun rezerwatu tylko, e ilo gatunków i liczebno okazów poszczególnych gatunków była mniejsza, prawdopodobnie v; zwizku z grzskim podłoem tego lasku. Przede wszystkim wystpowa ły tu postacie cieniolubne z przewag Oeceoptoma thoracicum L,, Geotrupes stercorosus S c r i b a. i Hister striola S a h l b. Czstszym w lesie anieli w rezerwacie był jedynie Necrophorus vespilloides H b s t. Poza tym do licznie wystpowały formy ubikwistyczne. W odległoci nieco wikszej od rezerwatu, za torami kolejowymi, znajduje si obszerny las mieszany, sosnowo-dbowy z przewag elementu iglastego. Las ten jest rzadszy od poprzedniego, mniej zacieniony o podszyciu uboszym. Był on tylko powierzchownie badany, a padlin wykładałem na jego

27 brzegu w pobliu drogi. Liczniej wystpowały: Geotrupes stercorosus S c r i b a., Necrophorus vespilloides H b s t. i Sciodrepa watsoni S p e n c e. B. Zaleno od stopnia rozkładu p a d l i n y W zalenoci od stopnia rozkładu przynty, mogłem obserwowa pojaw rónych gatunków chrzszczy. Przynta, któr wykładałem, ulegała nierównomiernemu rozkładowi. Wyłoenie jej na intensywnie nawietlonych partiach łki powodowało szybszy rozkład i wczeniejsze wysychanie. Nieco odmiennie przedstawiał si przebieg rozkładu trupów w rezerwacie i w lesie, zwłaszcza w miejscach zacienionych. Tu rozkład odbywał si po-wolniej i wysychanie padliny nastpowało póniej anieli na łce. Oczywicie taki bieg procesów rozkładowych miał wówczas miejsce, kiedy przez kilka dni z rzdu trwała pogoda. Deszcz zakłócał te procesy, przedłuajc okres rozkładu. Ogólnie mogłem rozróni nastpujce stadia rozkładu trupa, przyjmujc terminologi N. K o p y ł ó w n y (5): 1) trup wiey - - w kilka godzin po mierci, brak zapachu rozkładu lub te zapach bardzo słaby, 2) trup troch zepsuty wydaje silny zapach przy zachowaniu jednak kształtów, 3) trup nieco zniekształcony - zapach nadal silny, kształty ulegaj zmianom na skutek daleko posunitych procesów rozkładu, 4) trup zupełnie zniekształcony zazwyczaj zmieniony przynajmniej miejscami na półpłynn mas, 5) trup wysychajcy -- najczciej było to stadium trupa troch ze psutego, który w suchym i silnie nasłonecznionym miejscu ulegał stopniowemu wysuszeniu. Dane moje jakie zebrałem, s o tyle niekompletne, e brak jest stadium suchego trupa. Poza tym nie wykładałem koci, a nieliczna ilo trupów zupełnie wieych nie pozwoliła na całkowite przeledzenie rónicy składu gatunkowego w zalenoci od stopnia rozkładu. Na niektórych stanowiskach ginła padlina (prawdopodobnie porywana przez okoliczne psy lub koty), zmniejszajc tym samym liczb wieych trupów. Wyniki uzyskane w toku poczynionych obserwacji zestawiłem w tabeli 4. Odnosz si one do gatunków liczniej zbieranych; form rzadkich

28 nie uwzgldniłem, poniewa mała liczba okazów nie pozwoliła wyranie ustali granic zalenoci. Dla przewaajcej wikszoci zebranych form optymalne warunki stwarzał trup zepsuty, nieco zniekształcony i zupełnie zniekształcony. Na trupie wysychajcym pojawiły si tylko nieliczne gatunki a na trupach wieych, których jak ju wyej zaznaczyłem wyłoyłem b. mało, nie udało mi si zaobserwowa wystpowania innych form prócz tych, które w tabelce 4 zamieciłem. Jedynie Geotrupes stercorosus S c r i b a. wystpował niezalenie od stopnia rozkładu. c) Najbardziej ograniczony zakres pojawu spostrzegałem u Necrophorus investigator Z e t t, Xantholinus punctulatus P a y k., Philonthus chalceus S t e p h. wystpujcych w stadium troch zepsutego i nieco zniekształconego trupa. Równie ograniczony zakres pojawu obserwowałem u Tachinus pallipes G r a v. pojawiajcego si na trupach wieych i troch zepsutych, oraz Necrophorus humator G o e z e. wystpujcego na padlinie nieco zniekształconej i zupełnie zniekształconej. Tabela 4 Lp. Nazwa gatunku Stopie rozkładu Trup Trup Trup nieco Trup Trup wiey troch zniekształc zupełnie wysychajcy zepsuty ony zniekształ cony 1. Necrophorus humator Goeze investigator Zett vespilloides Hbst vespillo L Thanatophilus rugosus L sinuatus Fab Oeceoptoma thoracicum L

29 8. Sciodrepa watsoni Spence. 9. Omalium rivulare Payk. 10. Xantholinus punctulatus Payk Philonthus politus L chalceus Steph Creophilus maxillosus L Tachinus pallipes Grav. 15. Saprinus semistriatus Scriba aeneus Fab Hister striola Sahlb. 18. cadaverinus Hoffm Geotrupes stercorosus Scriba C. Zaleno od wielko ci padliny Jakkolwiek wielko wykładanej padliny była róna, to jednak wahała si ona w do wskich granicach, std te nie zauwayłem adnych jakociowych rónic zwizanych z wystpowaniem niektórych gatunków na padlinie okrelonej wielkoci. Do najmniejszych trupów, które wyłoyłem, nale myszy i padalec, do najwikszych krogulec i kot. Co do

30 zalenoci ilociowej, obserwowałem prawie zawsze wiksz liczb chrzszczy na trupach wikszych, cho nie brak było wypadków przeciwnych. D. Zaleno od r o d z a j u padliny W kwietniu i czerwcu wykładałem wyłcznie ryby (dorsz), natomiast w lipcu i wrzeniu róne rodzaje padliny, ale nie dostrzegałem adnych rónic w zebranym materiale tak co do składu gatunkowego jak i wystpowania ilociowego. Nawet dorsze, tak obcy materiał w rezerwacie, nie wykazywały odmiennej fauny 1. Na cuchncym grzybie Phallus impudicus L. obserwowałem nastpujce gatunki: Harpalus pubescens M ü l l. Oeceoptoma thoracicum L. Staphylinus erythropterus L. Saprinus aeneus F a b. 1 okaz 45 okazów 1 okaz 1 okaz Geotrupes stercorosus Scriba. 7 okazów Wydaje si istnie jaki zwizek midzy gatunkiem Oeceoptoma thoracicum L. z jednej a grzybem Phallus impudicus L. z drugiej strony. Obserwowane okazy znajdowałem nieruchome, czsto in copula, tote zebranie ich z grzyba nie nastrczało nigdy trudnoci. Jakiej jednak natury jest ten zwizek, nie potrafiłem ustali. Grzyb ronie w miejscach silnie zacienionych, wydajc cuchnc wo. Okolicznoci te mog wabico wpływa na Oeceoptoma thoracicum L. Uzasadnione wydaje si by spotkanie na grzybie polifagicznego gatunku Geotrupes stercorosus S c r i b a., czy te zdradzajcego skłonnoci do fytofagizmu Harpalus pubescens M ü l l. Pozostałe gatunki mogły na grzybie wystpi przypadkowo, chocia wg L e n g e r k e n a (7) Staphylinus erythropterus L. bywa zaliczony do form pojawiajcych si zarówno na grzybach jadalnych jak i trujcych. E. Zaleno od pory dnia Stanowiska obchodziłem przewanie dwa razy dziennie w godzinach przed- i popołudniowych. Jednak na skutek rónych przyczyn (deszcz, dua liczba stanowisk przy jednoczesnym znaczniejszym oddaleniu i in.) nie zawsze było to moliwe. Tym sposobem powstały przerwy w cigłoci zbieranego materiału, które nie pozwoliły wykaza istnienia zalenoci ilociowej czy jakociowej, o ile takowa rzeczywicie istnieje. Małe rónice, jakie si zaznaczyły na stosunkowo niewielkim materiale obserwacyjnym, mog by

31 przypadkowe, tote nie przywizuj do nich znaczenia. 1 N. Kopyłówna w swej pracy (5) podaje, i nie obserwowała na zgniłych rybach prawie zupełnie przedstawicieli rodzin Staphylinidae i Histeridae. Obserwacje moje nie s zgodne z danymi uzyskanymi przez Kopyłówn, gdy na ogóln liczb 518 kusaków, 189 okazów (35,7%) znalazłem na rybach (dorsze, okonie), natomiast wród Histeridae na 253 okazów zebranych, 158 ok. (62,4'%) złowiłem równie na tej samej przyncie. VI. ZESTAWIENIE WYNIKÓW Reasumujc wyniki bada nad chrzszczami trupoernymi rezerwatu cisowego Wierzchlas stwierdzam co nastpuje: 1. Na ogóln liczb 65 gatunków złowionych chrzszczy, 49 gatunków wystpuje w rezerwacie. 2. Do form prawie wyłcznie łowionych w rezerwacie zaliczam: Catops sp., Atheta sp., Tachinus pallipes G r a v. 3. Fauna chrzszczy trupoernych rezerwatu jest bogatsza pod wzgldem ilociowym w porównaniu z faun łk i lasów okolicznych. Podczas gdy w rezerwacie na jednym stanowisku w cigu jednego dnia łowiłem przecitnie 16,25 okazów, to warto ta dla lasów wynosiła 11,58 okazów, natomiast dla łk 8,32 okazów. 4. Zmiany liczebnoci wystpowania chrzszczy trupoernych w rezerwacie i w lesie maj w cigu poszczególnych okresów wegetacyjnych prze bieg podobny. 5. Najwikszym wahaniom liczebnoci na obszarze rezerwatu ulegaj Staphylinidae, nastpnie Silphidae, Histeridae i Scarabeidae nie odgrywaj tu powaniejszych roli. 6. Istnieje cisła zaleno pomidzy nasileniem procesów rozkładowych w porze wiosennej i jesieni na terenie rezerwatu a zwikszeniem liczebnoci polifagicznych kusaków. 7. Na podstawie wyników powyej omówionych bada, rezerwat cisowy stanowi obszar, na którym fauna chrzszczy trupoernych znajduje sprzyjajce warunki bytowania, odmienne od tych, jakie istniej w biotopach ssiednich.

32 LITERATURA 1. Burmeister F.: Okologie und Verbreitung der europäischen Käfer. Adephaga. Krefeld. 2. Churski Z.: 1953, Jezioro Mukrz i jego okolice pod wzgldem hydrograficznym i geomorfologicznym. Stud. Soc. Scient. Tor., Supl. V. 3. Ganglbauer L,.: 1899, Die Käfer von Mitteleuropa. 3. Wiede. 4. Ho r i on A.: 1941, Faunistik der deutschen Käfer Kopyłówna N.: 1935, Z bada nad chrzszczami nekrotycznymi powiatu dzinieskiego. Prace Tow. Przyj. Nauk w Wilnie. 9. Wilno. 6. Kuhnt P.: 1013, Illustrierte Bestimmungstabellen der Käfer Deutschlands. Stuttgart. 7. Lengerken H.: 1921, Carabus auratus L. und seine Larve. Arch. f. Naturgesch. 87: Mroczkowski M.: 1949, Uwagi o kolejnym pojawianiu si kilku gatunków rodz. Nicrophorus F a b r. Pol. P. Ent. 9: Prüffer J.: 1950, O pewnych swoistociach entomofauny rezerwatu cisowego Wierzchlas. Stud. Soc. Scient. Tor Pukowski E.: 1933, Ökologische Untersuchungen an Necrophorus F. Ztschr. f. Morph. d. Tiere Reitter E.: , Fauna Germanica, Die Käfer des Deutschen Reiches Stuttgart. 12. Winkler A.: , Catalogus Coleopterorum Regionis Palaearticae. Wiede.

33 F. Blaejewski NECROPHAGOUS BEETLES OF THE WIERZCHLAS YEW-TREE PRESERYE Summary The paper describes inyestigations concerning the number and sort of necro-phagous beetles populating the Wierzchlas Yew-Tree Preserve. For comparison purposes materiał was also collected from the adjoining territories. The research covered the period from July 5th, 1950, to June 22nd, The bait used was rather varied, and consisted of cod, perch, offalls of a cow carcass, mushrooms of the Phallus impudicus L. yariety, and sundry smali animals such as swanmussel, a blind-worm, a hawk, moles, mice, etc. For the total of 63 posts with bait a total of 2735 specimens was collected, representing 65 species and 17 families specimens out of the above number came from the Preserve and the rest from the adjoining territories. Most numerously represented were tlie Silphidae, and then, in descending order, Scarabeidae, Staphy-linidae, and Histeridae. An average catch per post per day in the Preserve amounted to 16,25 specimens, while in the neighbouring woodlands it was 11,58, and 8,32 on the meadows. Partłcularly striking was this difference in favour of the Preserye in the months of April and Septernber, i. e. at a time when the process of decomposition grows in intensity in all the biotopes. Tachinus pallipes G r a v., Calops sp., and Atheta sp. were limited almost exc:lusively to the Preserve. In the course of the investigation respecting the number of beetles it was noted that there was a striking similarity between the curyes for beetles found in the Preserye and for those from the neighbouring woodlands. The high number of specimens in Spring was falling gradually in the Preserve, while in the woods the decrease came later but was of greater intensity; this fact proves among other things that the set of factors that play the most important role in determining the number of beetles present is similar in both biotopes, the only difference being that the set working in the Preserve is of a more concentrated character and presents a greater number and variety of forms. In that respect the meadow constitutes an entirely different biotope, and the maximum population there coincides with the Summer months of July and August, and ist rather smali in April and September. The greatest oscillations in the number of beetles inside the Preserye occur of the Staphylinidae, and next, the Silphidae. No major role is played here by Histeridae or Scarabeidae. In the consideration of the localization of the species in relation to some of the ecological factors the author took partly into account such points as the kind of biotope, the degree of decomposition of the careasses as well as their size and kind, and the tirne of the day.