A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A

Transkrypt

1 A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A VOL. XXIV, 13 SECTIO EE 2006 Instytut Nauk Rolniczych w Zamociu, Akademia Rolnicza w Lublinie DANUTA BORKOWSKA, EWA JANU Przyczyny brakowania krów czarno-białych a ich płodno, długo uytkowania i produkcyjno Reasons for Culling of Black-and-White Cows and Their Fertility, Performance Length and Productivity Brakowanie krów jest istotnym zagadnieniem hodowlanym i ekonomicznym. Przyczyny brakowania krów mog mie charakter losowy lub by spowodowane stanem zdrowotnym. W Polsce do głównych powodów ubywania krów zaliczana jest jałowo i schorzenia układu rozrodczego, choroby wymienia, niska wydajno oraz wypadki losowe [1, 3, 6]. Z usuwaniem krów ze stada zwizana jest nierozerwalnie długo ich uytkowania, która w wielu polskich stadach nie przekracza trzech lat [3, 4, 6, 7]. Celem pracy była analiza zwizku pomidzy przyczynami brakowania krów a ich wydajnoci, podstawowymi wskanikami płodnoci oraz długoci uytkowania. MATERIAŁ I METODY W pracy wykorzystano dane dotyczce 352 krów, które wybrakowano z uytkowania mlecznego w latach Zwierzta te utrzymywane były w szeciu oborach, w których pogłowie krów wahało si od 16 do 60, a przecitna roczna wydajno w ostatnich latach wynosiła od 5500 do 7500 kg mleka. Z dokumentów hodowlanych uzyskano dane dotyczce dat urodzenia, kolejnych wyciele i wybrakowania, produkcyjnoci we wszystkich laktacjach oraz przyczyn ubywania krów ze stada. Na podstawie tych danych wyliczono wiek w dniu pierwszego wycielenia, liczb wyciele poszczególnych krów, długo ycia i uytkowania oraz okresów midzywycieleniowych. Wyniki analizowano w zalenoci od przyczyn ubywania krów ze stada, wród których wyszczególniono sprzeda do dalszego chowu, nisk wydajno, choroby wymienia, jałowo, staro, białaczk oraz wypadki losowe. Analiz statystyczn w programie SPSS przeprowadzono przy pomocy jednoczynnikowej analizy wariancji, a do weryfikacji statystycznej wykorzystano test Duncana.

2 90 D. Borkowska, E. Janu OMÓWIENIE WYNIKÓW Najczstszymi powodami ubywania krów ze stada była jałowo, niska wydajno oraz wypadki losowe (tab. 1). Z tych przyczyn w okresie 12 lat wyeliminowano z uytkowania mlecznego 79% ogółu krów. Jałowo i wypadki losowe wymieniane s najczciej jako przyczyny ubywania krów [1, 2, 3, 4]. W ostatnich latach wystpiła tendencja do mniejszego brakowania krów z powodu niskiej wydajnoci [8]. Moe to spowodowa spowolnienie postpu hodowlanego w stadzie i ograniczy zyski wynikajce z jego wzrostu. Kolejnymi pod wzgldem czstotliwoci wystpowania powodami brakowania krów w analizowanej populacji była białaczka (7,7%), choroby wymienia (6,0%) oraz staro (4,5%). Do dalszego chowu sprzedano natomiast tylko 2,8% ogółu krów. Poddane analizie zwierzta cieliły si po raz pierwszy w wieku 842 dni. Najkrócej trwał okres odchowu krów brakowanych z powodu białaczki, a najdłuej ubyłych z przyczyn losowych. Rónica pomidzy tymi wartociami wynosiła 52 dni, nie była jednak statystycznie istotna. Badania Jankowskiej [5] wskazuj na zwizek midzy wiekim w dniu I ocielenia a procentem brakowania krów z powodu jałowoci. W miar wydłuania okresu odchowu krów zmniejszał si istotnie procent krów usuwanych ze stada w wyniku niezadowalajcej płodnoci. Przecitny okres pomidzy ocieleniami u ogółu krów wskazywał na dostateczn płodno, przy czym najdłuszy (472 dni) był u zwierzt sprzedanych do dalszego chowu, a najkrótszy u wybrakowanych z powodu białaczki (403 dni). W odniesieniu do tej cechy statystycznie istotn (P 0,05) rónic stwierdzono pomidzy grup krów wybrakowanych z powodu białaczki i ubyłych z przyczyn losowych. W badaniach [9] nad przeywalnoci krów czarno-białych do okrelonego wieku stwierdzono, e 26% z nich osigało wiek 72 miesicy, natomiast do 84 miesica przeywało tylko 11% analizowanych zwierzt. Z przedstawionych w tabeli 1 danych wynika, e najdłuej (8,4 roku) yły krowy brakowane z powodu staroci. W przypadku tej grupy zwierzt najdłuszy był take okres uytkowania mlecznego (6,1 lat) oraz liczba cielt (5,8 szt.) uzyskanych od nich. Najkrócej uytkowano krowy wybrakowane z powodu białaczki, niskiej wydajnoci i sprzedane do dalszego chowu. Liczba wyciele tych krów wynosiła odpowiednio 2,6; 2,7 oraz 2,8. W odniesieniu do długoci ycia i uytkowania oraz liczby wyciele krów stwierdzono statystycznie istotne rónice. Przyczyna brakowania wpływała istotnie (P 0,01 i P 0,05) na długo okresu pomidzy ostatnim wycieleniem a wybrakowaniem. Do dalszego chowu sprzedawano krowy po 179 dniach laktacji, a z powodu wypadków losowych eliminowane były po 194 dniach. Krowy z powodu staroci brakowano po 233 dniach od ostatniego wycielenia. Przy niskiej wydajnoci i chorobach wymienia wskanik

3 Tab. 1. Wskaniki charakteryzujce płodno oraz długo ycia i uytkowania krów wybrakowanych z rónych powodów Indices of fertility and life and performance length of cows in relation to reasons for culling Przyczyna brakowania Struktura brakowanych krów liczba % Wiek w dniu I wycielenia (dni) OMW (dni) uytkowania (lat) ycia (lat) rednia liczba wyciele okresu pomidzy ostatnim wycieleniem a wybrakowaniem (dni) Sprzeda do dalszego chowu (1) 10 2, ,8 5,1 2,8 179 Niska wydajno (2) 90 25, ,9 5,2 2,7 297 Choroby wymienia (3) 21 6, ,9 6,2 3,5 306 Jałowo (4) , ,8 6,1 3,1 433 Staro (5) 16 4, ,1 8,4 5,8 233 Białaczka (6) 27 7, ,8 5,0 2,6 352 Wypadki losowe (7) 74 21, ,3 5,6 3,2 194 Ogółem i rednio , ,5 5,8 3,1 318 xx Istotno rónic: P 0,01 xx xx ,2,3,4,6 P 0,05 x x 4-2 xx, 4-6 x 5-5-1,2,3,4,6 xx 1,2,3,4,6 xx 7-2,6,4 xx 4-1,2,3,5 xx 3-7 x

4 Tab. 2. Przecitne wydajnoci laktacyjne krów wybrakowanych z rónych powodów Average lactation performance of cows in relation to reasons for culling Przyczyna brakowania Liczba laktacji (dni) Wydajno mleka (kg) % tłuszczu % białka kg tłuszczu krów laktacji x x x x x x kg białka Sprzeda do dalszego chowu (1) ,04 3, Niska wydajno (2) ,05 3, Choroby wymienia (3) ,85 3, Jałowo (4) ,91 3, Staro (5) ,87 3, Białaczka (6) ,90 3, Wypadki losowe (7) ,97 3, Ogółem i rednio ,95 3, Istotno rónic: P 0,01 xx P 0,05 x 2-4 xx 2-7 x 2-3,4,7 x 6-3,4,7 x 1-3,7 x 2-5 x 5-3,4,7 x 2-3,4,5 xx xx 5-2,6,7 2-6 x 4-5,7 x 2-3,4,7 xx 5-7 xx 6-4,7 xx 5-4 x 6-3 x 2-3,4,7 xx 5-3,4,7 xx 6-7 xx 1-3,7 x 6-3,4 x

5 Przyczyny brakowania krów czarno-białych a ich płodno, ten był zbliony i wynosił około 300 dni, a przy białaczce 352 dni. Najwicej dni (433) upływało od ostatniego wycielenia do daty wybrakowania z powodu jałowoci. Tak długi okres uytkowania był prawdopodobnie spowodowany nieskutecznymi próbami zapładniania krów. Przyczyny brakowania rónicowały istotnie wydajno i skład chemiczny mleka (tab. 2). Najwiksz ilo mleka (6322 kg) produkowały krowy wybrakowane z powodu chorób wymienia. Analiza produkcyjnoci krów wybrakowanych z rónych powodów, przeprowadzona przez innych autorów [3], wykazała szereg istotnych rónic. Najwysz yciow wydajno mleka, tłuszczu i białka odnotowano u krów usunitych ze stada na skutek chorób wymienia, a najnisz u ubyłych z przyczyn losowych. W badaniach własnych krowy wyeliminowane ze stada w wyniku wypadków losowych naleały do najbardziej wydajnych, zwłaszcza w zakresie laktacyjnej wydajnoci tłuszczu (248 kg) i białka (207 kg). Take powyej 6000 kg mleka w laktacji, 240 kg tłuszczu i 199 kg białka wyprodukowały rednio w 330 laktacjach krowy wybrakowane z powodu jałowoci. Najmniejsz laktacyjn wydajnoci mleka, tłuszczu i białka wykazywały si krowy brakowane z powodu niskiej wydajnoci (5144; 209 oraz 168 kg). Zwierzta sprzedane do dalszego chowu oraz wybrakowane z powodu staroci i białaczki produkowały w laktacji od 5462 do 5609 kg mleka, a tłuszczu i białka odpowiednio i kg. Najwicej tłuszczu (>4%) zawierało mleko krów sprzedanych do dalszego chowu oraz wybrakowanych z powodu niskiej wydajnoci. Najnisze wartoci wyliczono przy chorobach wymienia (3,85%) i staroci (3,87%). Najmniej białka (3,18) zawierało mleko zwierzt ubyłych ze staroci, a najwicej tego składnika odnotowano w mleku krów białaczkowych. WNIOSKI 1. Najczstsz przyczyn ubywania krów ze stada była jałowo (32,4% ogółu brakowa), niska wydajno (25,6%) oraz wypadki losowe. 2. Powody brakowania krów istotnie wpływały na długo ycia i uytkowania, liczb wyciele oraz laktacyjn wydajno mleka, tłuszczu i białka. Najwysz wydajno mleka odnotowano u zwierzt wybrakowanych z powodu chorób wymienia, jałowoci oraz ubyłych z przyczyn losowych. 3. Krowy po ostatnim wycieleniu pozostawały w stadzie rednio przez 318 dni, z wahaniami od 179 (sprzeda do chowu) do 433 dni (jałowo). Długi okres uytkowania mógł wynika z nieskutecznych prób zapładniania krów.

6 94 D. Borkowska, E. Janu PIMIENNICTWO 1. A n t k o w i a k I., P y t l e w s k i J., S t a n i s ł a w s k i D.: Intensywno i przyczyny brakowania krów w gospodarstwie farmerskim Paruszewo. Zesz. Nauk. Przegl. Hod., 59, 67 77, C z a p l i c k a M., P u c h a j d a Z., S z a l u n a s T.: uytkowania i przyczyny brakowania krów wysoko wydajnych. Zesz. Nauk. Przegl. Hod., 72 (1), , D o r y n e k Z., P y t l e w s k i J., A n t k o w i a k I.: Przyczyny brakowania oraz yciowa uytkowo krów holsztysko-fryzyjskich. Rocz. Nauk. PTZ, 1, 17 26, H i b n e r A., Z a c h w i e j a A.: okresu produkcyjnego oraz przeywalno krów do kolejnych ociele w przekształconej na typ mleczny populacji bydła czarno-białego. Zesz. Nauk. Przegl. Hod., 14, 363, J a n k o w s k a M.: Wpływ genotypu oraz poziomu produkcji mlecznej krów na ich rozrodczo i brakowanie z powodu jałowoci. Zesz. Nauk. Przegl. Hod., 62, 11 19, L i t w i c z u k Z., B o r k o w s k a D., O b e r d a A.: Obserwacje nad długoci uytkowania mlecznego i przyczynami brakowania krów w oborze zarodowej. Med. Wet., 2, , P i e c h M., T a r k o w s k i J.: Analiza uytkowania mlecznego i rozpłodowego krów czarnobiałych brakowanych w stadach AR Lublin. Zesz. Nauk. Przegl. Hod., 62, , S a w a A., M a c i e j e w s k i P.: Przyczyny brakowania krów w zalenoci od poziomu produkcyjnego i liczebnoci stada w byłym województwie włocławskim w latach Zesz. Nauk. Przegl. Hod., 51, , a r n e c k i A., J a g u s i k W.: Parametry genetyczne przeywalnoci krów czarnobiałych do rónych granic wiekowych. Zesz. Nauk. Przegl. Hod., 68, , SUMMARY The relationship between the reasons for culling of 352 cows bred in 6 cowsheds in and longevity of rearing, length of intercalving periods, life and milk performance and average milk productivity in 964 lactations was analysed. It was found that cows were most frequently culled for sterility (321.4%), low productivity (25.6%) and the accidents (21.0%). The animals culled for advanced age lived 8.4 years and calved 5.8 times on average. Life length of cows culled for leukaemia was the shortest (5 years 2.6 calvings). After the last calving, the cows were maitained for 318 days on average, and this period lasted for 433 days in cows culled for sterility. In cows culled for udder diseases, sterility and accidents, the highest productivity was found, while the lowest milk production was found for the animals culled for unsatisfatory milk yield.