NAJWYŻSZY CZAS ZAPRZESTAĆ PARODIOWANIA NORMALIZACJI

Transkrypt

1 Dr inż. Edward Musiał, Cł. SEP Oddiał Gdański SEP. Wstęp NAJWYŻSZY CZAS ZAPRZESTAĆ PARODIOWANIA NORMALIZACJI Z pocątkiem roku 2000 w trech periodykach technicnych ukaał się artykuł Cy Polska Norma jest jak Biblia? [2] omawiający różnorodne niedomagania polskiej normaliacji i wykaujący na prykładie ówcesnej normy PN/E (obecnie PN-IEC 60364), jak karykaturalną postać pryjmują licne postanowienia norm międynarodowych w następstwie nieudolnego tłumacenia. Warto dodać, że chodi o obserną, wieloarkusową normę Instalacje elektrycne w obiektach budowlanych, której na co dień korysta scególnie licna resa elektryków. Po trech latach można stwierdić, że treścią artykułu nie prejęła się ani komisja normaliacyjna, której owoce pracy były poddane krytyce, ani kierownictwo Polskiego Komitetu Normaliacyjnego. Krytyka spred trech lat dotycyła normy PN/E-05009, która od tego casu ostała wycofana i astąpiona równoważnymi arkusami PN-IEC Tę okolicność wykorystali winowajcy udając, że ostał otwarty nowy rodiał normaliacji w diedinie instalacji elektrycnych, dawne błędy uległy atarciu, a nowa edycja normy nową numeracją repreentuje upełnie inny poiom. Niniejsy artykuł ma odpowiedieć na pytanie, cy tak jest istotnie. Aby nacek IDT na karcie tytułowej informujący o identycności Polskiej Normy normą międynarodową IEC albo europejską EN był wiarygodny, jej treść powinna być naprawdę identycna, jej postanowienia w jęyku polskim powinny mieć ten sam sens, jaki mają w wersji oryginalnej. Tłumacenie normy wymaga atem doskonałej najomości problemów technicnych, których ona dotycy, i problemów wiąanych, wymaga dobrej najomości jęyków oryginału normy, nie tylko angielskiego, i wymaga biegłości w redagowaniu tekstów technicnych w jęyku polskim. Na raie normy są tłumacone racej godnie tytułem dawno wydanej książki Jak nie tłumacyć tekstów technicnych [4], awierającej nielicone ogólne i scegółowe prestrogi dla tłumacy. Nadal w arkusach normy PN-IEC 60364, poa ocywistymi błędami, spotyka się licne dania nieporadnie redagowane i tylko w prybliżeniu oddające sens oryginału. Jeśli w arkusu normy takie dania licebnie preważają, to identycność arkusa oryginałem już tylko tego powodu jest wątpliwa. Osobną sprawą są strasliwie aniedbane i niedoceniane kwestie terminologicne. Od pocątku XX wieku, w nadiei na rychłą niepodległość, najwybitniejse umysły tworyły polską terminologię technicną, opartą na rodimym źródłosłowie i prestregającą asad poprawnej polscyny. Cora mniej widać elektryków, który to dieło chcieliby i potrafiliby kontynuować. Polskie słownictwo technicne jest bogate i pry tłumaceniu norm należy korystać e słownictwa już istniejącego, ugruntowanego, amiast pochopnie tworyć nowe diwacne terminy i nowe definicje. Kto już naprawdę musi je tworyć, niech predtem gruntownie prestudiuje 96

2 Terminologię technicną prof. M. Maura [], awarte tam asady terminologicne i nielicone komentare. Natomiast, kto najwyżsym trudem prelewa swoje myśli na papier, niech na Boga nie biere się do tworenia terminologii, bo stwory potworki jęykowe. Są pojęcia występujące w różnych diedinach elektrotechniki, a nawet w różnych diedinach techniki. Groi nam tyle wersji terminów technicnych i definicji, ile ainteresowanych komisji normaliacyjnych. Jest obowiąkiem PKN, a nie pojedyncych komisji, adbać o poprawność ogólnej terminologii technicnej i elektrotechnicnej. Koniecne są elektronicne bay słownikowe, stale uupełniane i korygowane, do których sybki dostęp powinni mieć wsyscy ucestnicy prac normaliacyjnych. 2. Usterki i pułapki terminologicne Znacenie poprawności terminologicnej norm wyjaśnią poniżse prykłady aniechań, błędów i potknięć w normach. Elektrycy lekceważący poprawnościowe asady terminologii romawiają e sobą nicym osoby mówiące różnymi, choć podobnymi jęykami. Poa wykłą użytecnością, sprawnością komunikacji słownej, dobre jest odcuwać piękno poprawnego jęyka. Kłopoty acynają się od pojęć i terminów najprostsych. Reystywność myli się reystancją ( ). Nadal myli się też (np , , , , ) dwie różne wielkości: reystancję uiomu, cyli reystancję mieroną międy końcami pręta bądź płaskownika uiomowego, miarodajną dla oceny stopnia jego skorodowania ora reystancję uiemienia, cyli reystancję międy uiomem a iemią odniesienia, wynikającą ilorau napięcia uiomowego i prądu uiomowego. Nadal nieprawidłowo używa się terminów abepiecenie i ochrona ora ich pochodnych. Ochrona usuwa prycyny niebepieceństwa, stara się doń nie dopuścić, a abepiecenie usuwa, łagodi skutki powstałej sytuacji niebepiecnej []. Stąd pojęcia pochodne: ochrona preciwporażeniowa albo ochrona od porażeń, ochrona odgromowa, ochrona preciwpożarowa, abepiecenie warciowe, abepiecenie podnapięciowe itd. Co prawda, nie ma takiego roróżnienia w jęyku angielskim, ale to nie powód, aby niego reygnować w polscyźnie. Niektóre abepiecenia nadprądowe (urądenia abepiecające nadprądowe) mają możliwość nastawiania wartości prądu, a nie regulowania prądu (433.2). Na próżno scegółowo wyjaśniałem [2], że angielskie inverse-time-lag protective device nacy abepiecenia o charakterystyce ależnej. Utrymano (432.2) błędne tłumacenie Urądenia te mają awycaj charakterystykę casowo- -prądową odwrotnie proporcjonalną, tj. diałają e włoką odwrotnie proporcjonalną do wartości prądu. To nieprawda, cas diałania takiego abepiecenia wcale nie jest odwrotnie proporcjonalny do wartości prądu. To nie tylko problem terminologicny, bo oparte na takiej definicji postanowienia Polskiej Normy formalnie nie dotycą więksości abepieceń nadprądowych, do których w oryginale są adresowane. W całym tekście artykułu numeracja punktów dotycy aktualnych wydań normy PN-IEC Nr 48 97

3 Tłumacyłem [2], jak się wyraża a pomocą całki Joule a warciowe narażenia cieplne wytrymywane pre elementy instalacji i skutek cieplny prądu warciowego prepuscany pre urądenia abepiecające. Nadaremno, poostały w arkusu 43 diwne uwagi o energii preniesionej, upełnie nieroumiałe, a nawet prowadące do błędnych wniosków (435.2). I jak to się dieje, że urądenie abepiecające abepieca prewody najdujące się a tym urądeniem abepiecającym, od strony asilania (435.), bo dotychcas było racej odwrotnie? Nie jest też dobre terminologią akresu ochrony preciwporażeniowej. Cy angielskie live conductors to na pewno prewody roboce (43) i nacy to samo, co prewody cynne w innych arkusach? Cy angielskie phase conductor to też prewody roboce (tablica 43A w tym samym arkusu 43)? A skoro mowa o arkusu 43 i o prewodach, to kto widiał prewód o iolacji mineralnej be powłoki, o cym mowa w tablicy 43A? Jak się tryma iolacja mineralna na żyle i nie jest ona chroniona od wilgoci? Okauje się też, że prewód robocy może być araem prewodem uiemiającym; na rysunku 4 w PN-IEC widnieje prewód uiemiający robocy (powinno być prewód uiemienia robocego). Cy urądenia w pełni iolowane (43.2..), powołaniem IEC 439 (PN-IEC 439), to urądenia apewniające ochronę pre całkowite iolowanie (PN-IEC AC:994, pkt )? Dla specjalistów od akłóceń elektromagnetycnych, tłumacących arkus 444, nienane okaują się elementarne pojęcia tej diediny: bonding to dla nich po prostu połącenie ( ), earth differential voltages to po prostu różne napięcia doiemne ( ), a transformers with separate windings to transformatory oddielającymi uwojeniami ( ). Zamiast apytać kogoś kompetentnego, co to jest ripple control units (urądenia sterowania cęstotliwością akustycną, a w tym kontekście chodiło o odbiorniki sygnałów SCA), tłumacy się betrosko urądenia do pomiaru tętnień ( ), dodając tamże mierniki energii elektrycnej amiast licników. Kiedy twory się terminologię, treba roumieć konsekwencje podejmowanych decyji i prewidywać możliwe pułapki. A następnie wypada udźwignąć to, co się samemu robiło lepiej bądź gorej, a nie robić uniki niekstałcając tekst oryginału. I na prykład tekst należało pretłumacyć wiernie: Prewody połąceń wyrównawcych miejscowych powinny łącyć e sobą wsystkie jednoceśnie dostępne cęści prewodące dostępne i cęści prewodące obce. A jeśli to brmi diwacnie, to należało takie użycie prewidieć tworąc terminologię i wybrać inne terminy technicne. Cytając normę spotyka się źle użyte terminy technicne i sformułowania upodabniające się do terminu technicnego, których nacenie jest niejasne, a jest niebędne do roumienia postanowień normy. Na prykład co to jest poiom sieci asilającej (443..), cęść wspólnego układu prewodów (543..3), aparat ( ), współcynnik temperatury prewodu ( ), trwały charakter cęści prewodących obcych (547..2), duży kabel (arkus 473, ałącnik A). Kiedy powstawała technika ochrony środowiskowej, prof. J. Piasecki opracował dla niej polskie słownictwo, m.in. oddiaływania środowiska na urądenia technicne nawał narażeniami, a oddiaływania urądeń na środowisko agrożeniami. Pryjęło się to w literature (Z. Woynarowski, F. Krasucki i inni), po cóż nam atem w PN-IEC obcojęycna kalka wpływy ewnętrne. 98

4 Od dawna jednym e sposobów wykonania preciwwybuchowego urądeń elektrycnych jest osłona ognioscelna i ten termin jest po prostu ajęty, ma ściśle określone nacenie. Nie wolno było prymiotnika ognioscelny odnosić do pregrody bądź obudowy trasy prewodowej (kablowej) atrymującej pożar. Jest na to właściwe określenie: pregroda ognioodporna. Inny prykład, niby drobiag. Prymiotnikowe określenie rodaju materiału, półproduktu i produktu ma asady w jęyku polskim formę niedokonaną. Mówimy tarta bułka, ser topiony, mięso mielone, blacha gięta, beton brojony, a nie utarta bułka, ser stopiony, mięso mielone, blacha gięta, beton ubrojony. Poprawny jest atem termin polietylen sieciowany pryjęty w pierwsych latach stosowania tego materiału, a nie polietylen usieciowany, który tera niestety się upowsechnia. 3. Groźne usterki redakcyjne Już pred trema laty wracałem uwagę, że niera wypaca się charakter postanowień normy. Za pomocą określonych słów oryginalny tekst normy wprowada wymaganie (naka lub aka), alecenie, odstępstwo, albo informację o różnych możliwych rowiąaniach (tabl. ). Tablica. Formy słowne postanowień o różnym charaktere w normach międynarodowych i europejskich ora ich polskie odpowiedniki. naka (wymaganie) aka (wymaganie) alecenie niealecenie nie aleca się (precąca forma nie jest alecane alecenia) dopuscenie (odstępstwo) możliwość brak możliwość powinien należy nie powinien nie należy nie dopusca się aleca się jest alecane dopusca się jest dopuscalne nie wymaga się nie jest wymagane dopusca się (aby) nie może, mogą jest możliwe nie może być nie jest możliwe jest niemożliwe shall is to, is required to, it is required that, has to, only is permitted, it si necessary shall not it is not allowed (permitted, permissible, acceptable), is required to be not, it is not possible, it is impossible, is not to be should it is recommended, ought to should not should be avoided, it is recommended that not, ought not to may is permitted, is permissible, is allowed need not it si not required that, no is required can it is possible to, there is a possibility of can not it is impossible to, there is not possibility of Nr 48 99

5 Kto tych reguł nie prestrega, ten porusa się chaotycnie po tekście normy i w sposób prypadkowy wypaca sens unanych reguł technicnych. Zamiast wymagania wprowada alecenie lub na odwrót, amiast akau wprowada odstępstwo itp. Tak się dieje na prykład w następujących punktach normy: , , , , Cęsto spotykanym błędem jest wadliwa konstrukcja dań precących, również wymagań normy, w których następuje wylicanie. Błąd polega na używaniu spójników łącnych, tam gdie powinny być spójniki wyłącające. Na prykład formułuje się aka nie powinien mieć A ora B amiast nie powinien mieć A ani B. Kto ma kłopoty e roumieniem, w cym rec, niech się astanowi, cy Kowalski nie ma żony i kochanki nacy to samo, co Kowalski nie ma żony ani kochanki. 4. Arkus PN-IEC Uiemienia i prewody ochronne Ten arkus, ustanowiony w listopadie 999 r., ostał wybrany dwóch ważnych powodów. Po pierwse, jest on tłumaceniem dokładnie tych samych dokumentów IEC spred 20 lat (IEC :980 + A:982 ), co jego poprednik - arkus PN-92/ E-05009/54 roku 992. Oba tłumacenia są wierne, oba dokumenty są anonsowane na stronie tytułowej jako identycne tymi samymi dokumentami IEC. Wystarcy porównać treść obu polskich arkusy, aby prekonać się, co nacą takie apewnienia. I nie chodi bynajmniej o drobne różnice redakcyjne, lec o nacne robieżności merytorycne. Po drugie, kiedy arkus PN-IEC był ankietowany, prekaałem (23 listopada 998 r.) opinię awierającą 39 uwag. Znacna ich cęść nie ostała uwględniona, a co gorsa niektóre uwagi ostały roumiane opacnie i łe sformułowanie amieniono na gorse. Retelne aopiniowanie projektu normy to żmudna praca wykonywana be wynagrodenia, a nawet be podiękowania. Jeśli w dodatku ta praca okauje się daremna, to jaką motywację do jej kontynuowania ma wolontarius normaliacyjny? Popatrmy na reultaty wieloletniej pracy komisji normaliacyjnej, która dokładnie ten sam dokument IEC tłumacyła, dyskutowała i pryjmowała najpierw jako PN-92/E-05009/54, a następnie jako PN-IEC Jedno pierwsych postanowień (542..) brmi następująco: The earthing arrangements may be used jointly or separately for protective or functional purposes according to the requirements of the installation., co pretłumacono, jak następuje: W celu spełnienia wymagań bepieceństwa i wymagań funkcjonalnych, uiemienia mogą być wykorystywane jako wspólne lub oddielne, w ależności od prenacenia instalacji. Zwracałem uwagę, że punkt jest pretłumacony nieręcnie, w sposób deformujący jego sens. Treść jego jest następująca: W ależności od wymagań stawianych instalacji uiemienia dla celów ochronnych i uiemienia dla celów funkcjonalnych mogą być wspólne bądź oddielne., co po polsku lepiej brmiałoby: W ależności od wymagań stawianych instalacji uiemienia ochronne i uiemienia roboce mogą być wspólne bądź oddielne.. Jeżeli ktoś uważa, że to drobna różnica, to treba mu prypomnieć słowa b. preesa PKN: Norma jest jak Norma IEC roku 980 wra e mianą nr roku

6 Biblia. Każde awarte w niej słowo ma duże nacenie.. Musimy dążyć do tego, aby te słowa odnosiły się do Polskiej Normy. Zara po tym napisano w : Dobór i montaż wyposażenia instalacji uiemiających powinien być taki, aby: abepiecenia pred uskodeniami mechanicnymi, mogącymi występować w danych warunkach środowiskowych, miały wystarcającą wytrymałość lub dodatkową ochronę, co sugeruje, że w każdych warunkach są wymagane jakieś abepiecenia. Tymcasem sens oryginalnego tekstu jest następujący: aby: wykaywało należytą odporność na narażenia środowiskowe albo było pred nimi odpowiednio abepiecone. Zgodnie oryginałem normy ( ) wystarcy, że użytkownik instalacji elektrycnej będie upredany o planowanych mianach w sieci wodociągowej (to be warned of any proposed changes in the water-pipe system), nie ocekuje się, że takie miany będą nim ugadniane, cego wymaga tekst polski. Punkt ten końcy się uwagą: Zaleca się, aby nieawodność systemu uiemień nie ależała od warunków środowiskowych. Wynikałoby tego, że warunki środowiskowe naywają się po angielsku other disciplines, a po francusku autres corps de métier. Otóż prawdiwy sens tej uwagi jest taki, iż pożądane jest, aby nieawodność systemu uiemień nie ależała od innych służb (korporacji awodowych) niż te, które ajmują się wodociągami. Kto, cytając normę, potrafi objaśnić sens uwagi do punktu 543.? Nie w tym rec, aby w ogóle możliwe było pryłącenie prewodów ochronnych do acisków wyposażenia tej instalacji, lec aby możliwe było pryłącenie prewodów ochronnych o tak obliconym prekroju. Dlacego (543..2) są obowiąujące dla prewodów ochronnych, wykonanych takiego samego materiału, co prewody faowe skoro we wsystkich wersjach oryginału jest tego samego metalu. Cyżby chodiło o materiał iolacji lub powłoki? Źle jest pretłumacony obserny punkt Nie chodi o metalowe osłony łącnie powłokami, lec o metalowe osłony, w tym powłoki. Nie chodi o ciągi instalacyjne, lec o listwy instalacyjne, bo tak trunking tłumacy się w arkusu 523, ale nad godnością terminologii w różnych arkusach NKP nr 55 racej nie panuje. W ostatnim daniu wcale nie chodi o inne rury stanowiące wyposażenie elektrycne, lec o wselkie inne rury uprednio nie wymienione. Osobliwa jest treść punktu , który podaje warunki, jakie powinny być spełnione, aby cęści prewodące obce mogły być wykorystywane jako prewody ochronne astępce. Warunek c) sformułowano następująco: jeżeli astosowane są elementy kompensujące, powinny być one abepiecone pred usunięciem. Tymcasem w oryginale chodi o to, że nie powinno być możliwe usunięcie cęści prewodących obcych be upredniego astosowania środków kompensujących ich brak. Kto miał kłopoty e roumieniem tekstu angielskiego i francuskiego, mógł to precytać po polsku już w roku 997 w punkcie 9..3 polskiego tekstu projektu prepisów [3]. NKP - Normaliacyjna Komisja Problemowa, espół 5 30 osób ajmujący się pracami normaliacyjnymi w określonej diedinie techniki. Po stycnia 2003 r. espoły te będą się naywać Komitetami Technicnymi, bo tak naywają się w międynarodowych i europejskich organiacjach normaliacyjnych. NKP nr 55 to Normaliacyjna Komisja Problemowa nr 55 ds. Instalacji Elektrycnych i Ochrony Odgromowej Obiektów Budowlanych Nr 48 0

7 Można się robawić cytając punkt : Połącenia prewodów ochronnych powinny być dostępne w celu preprowadania kontroli i badań; nie dotycy to połąceń niedostępnych lub połąceń w obudowie nierobieralnej. W oryginale nie dotycy to połąceń w obudowie nierobieralnej, np. atapianych w materiale iolacyjnym. Można to było precytać już w roku 997 w punkcie 9..2 polskiego tekstu projektu prepisów [3]. Kto się domyśli, że pkt : Cęści prewodące dostępne aparatów nie mogą być wykorystywane jako prewód ochronny dla innego wyposażenia, jeżeli nie spełniają wymagań onaca stary, jak elektrotechnika, aka seregowego łącenia uiemianych cęści? Urądenia abepiecające pretężeniowe to bepiecniki i wyłącniki. Cóż wobec tego może nacyć tytuł 544. Prewody ochronne wykorystywane w urądeniach abepiecających pretężeniowych? Tytuł Uiemienia i prewody ochronne urądeń abepiecających pred napięciem akłóceniowym beskutecnie proponowałem astąpić słowami Uiemienia i prewody ochronne wyłącników preciwporażeniowych napięciowych. Niechby napisano urądeń ochronnych napięciowych, jak w , to cytelnik wiediałby, o co chodi, ale nie urądeń abepiecających pred napięciem akłóceniowym, co sugeruje upełnie inny krąg agadnień. Jak można w ściśle wiąanych e sobą arkusach tej samej normy te same pojęcia tak różnie naywać i tę samą nawę nadawać różnym pojęciom? Nagroda należy się cytelnikowi, który po precytaniu pkt powie, do której cęści dania odnosi się aimek którego, a be tego postanowienie trudno roumieć. W ałącniku A we wore nak pierwiastka powinien obejmować również wyrażenie logarytmem. 5. Arkus PN-IEC Obciążalność prądowa długotrwała prewodów Ten arkus, ustanowiony w kwietniu 200 r., ostał wybrany jako najnowsy obserny arkus normy, który nie miał odpowiednika w edycji PN/E Został więc opracowany po diesięciu latach pracy NKP nr 55, kiedy już komisja nabrała doświadcenia w normaliacji i kiedy już orientowała się, że brakoróbstwo normaliacyjne może być publicnie napiętnowane. Prejryjmy kolejno stronice tego arkusa. Preważają w nim tablice estawieniami licbowymi ora rysunki, stronice tekstem ajmują niespełna 20% objętości arkusa licącego 5 stron. Musi więc diwić, ile udało się epsuć (tabl. 2). Po ustanowieniu pre PKN normy w takiej postaci, właściwy minister natychmiast wprowadił obowiąek jej stosowania. Preciętny elektryk nie jest w stanie wykryć więksości wskaanych prekłamań, ale korystając normy apewne niera będie się diwił różnym apisom nie mogąc dostrec w nich logiki, co więcej - dostregając sprecności elementarną wiedą inżynierską. Najbardiej diwi się dobierając prekroje kabli układanych w iemi do spodiewanego prądu obciążenia. Na prykład, jeśli układany pojedynco bepośrednio w iemi kabel YKY o trech obciążonych żyłach ma prewodić prąd 02

8 Tablica 2. Zestawienie ważniejsych błędów tłumacenia w arkusu PN-IEC Miejsce s. 5 pkt UWAGA s. 6 pkt tabl. 52-A s. 6 pkt s. 7 pkt s. 8 pkt UWAGA s. 8 pkt UWAGA 2 s. 8 pkt s. 8 pkt s. 8 pkt UWAGA Jest W prypadku stosowania opanceronych prewodów jednożyłowych, w celu odpowiedniego mniejsenia obciążalności długotrwałej tych prewodów, można stosować wymagania podane w niniejsej normie. Mineralna (osłonięta PVC lub nieosłonięta, wystawiona na dotyk) albo oblicona a pomocą unawanej i obowiąującej metody. Współcynniki poprawkowe dla gruntu o reystywności więksej niż 2,5 K m/w Współcynniki mniejsające dla wiąek ostały oblicone na podstawie długotrwałej pracy ustalonej pry 00% współcynniku obciążenia wsystkich żył liniowych. Współcynniki mniejsające dla wiąek ostały oblicone pry ałożeniu, że wiąka składa się podobnie obciążonych prewodów. Współcynniki mniejsające dla wiąek estawione w tablicach stosuje się dla wiąek podobnie obciążonych prewodów. Poniżej podano kilka specyficnych prykładów obliceń alecanych do stosowania. Wiąka, w skład której wchodą więcej niż try żyły o kolejnych normaliowanych prekrojach, Podobny błąd w drugim daniu UWAGI. Powinno być W prypadku stosowania prewodów jednożyłowych opanceronych może być koniecne nacne mniejsenie obciążalności długotrwałej w porównaniu wartościami podanymi w niniejsej normie. Mineralna (prewód o powłoce PVC lub be powłoki i dostępny dla dotyku) albo oblicona a pomocą unanej metody pod warunkiem jej podania. Współcynniki poprawkowe dla gruntu o reystywności innej niż 2,5 K m/w Współcynniki poprawkowe dla wiąek ostały oblicone dla długotrwałej pracy ciągłej pry stopniu obciążenia 00% wsystkich prewodów cynnych. Współcynniki poprawkowe dla wiąek ostały oblicone pry ałożeniu, że wiąka składa się prewodów podobnych i jednakowo obciążonych. Współcynniki poprawkowe dla wiąek estawione w tablicach stosuje się dla wiąek podobnych i jednakowo obciążonych prewodów. Poniżej podano prykłady astosowań, kiedy takie oblicenia mogą być wskaane. Wiąka awierająca prewody różniące się prekrojami więcej niż o try kolejne stopnie Nr 48 03

9 s. 8 Współcynnik mniejsający, wynacony e wględów bepieceństwa, pkt dla wiąki o różnych prekrojach żył prewodów w rurach instalacyjnych, listwach instalacyjnych lub kanałach prewodowych wynosi: s. 9 pkt s. 9 pkt s s. 8 tablica 52-B2 s. 9 tablica 52-B2 po. 50 i 5 s. 26 tablica 52-C5 UWAGA Podobny błąd w trecim daniu punktu Jeżeli można pryjąć, że ropływ prądów w żyłach obwodów wielożyłowych, pry pomijalnym poiomie harmonicnych, jest symetrycny, Jeżeli w żyle neutralnej płynie prąd, a nie ostały odpowiednio mniejsone obciążenia żył faowych, to fakt ten należy uwględnić pry wynacaniu danych namionowych obwodu. Jeżeli w tej samej faie lub biegunie układu są połącone równolegle dwie lub więcej żył, należy równoceśnie: a) predsięwiąć środki apewniające równomierny podiał obciążenia międy nimi; b) adbać, aby pry określaniu podiału obciążenia prądowego były spełnione wymagania ) V jest mniejsym wymiarem lub średnicą murowanej osłony, lub prestreni lub pionową głębokością prostokątnej osłony obsaru podłogi lub sufitu. w listwie instalacyjnej licowanej powierchnią podłogi W prypadku prewodów jednożyłowych powłoki tych prewodów są e sobą połącone na obu końcach. Podobny błąd w tablicach 52-C6, 52- C7, 52-C8 Współcynnik poprawkowy dla wiąki o różnych prekrojach żył, wynacony błędem w kierunku bepiecnym, dla wiąki prewodów iolowanych ora dla prewodów w rurach instalacyjnych, korytkach lub kanałach wynosi: Jeżeli obciążenie obwodów wielofaowych jest symetrycne, to pry pomijalnym poiomie harmonicnych, Jeżeli żyła neutralna prewodi prąd o wartości nie skorygowanej tytułu obciążenia żył faowych, to żyłę neutralną należy uwględniać pry określaniu licby obciążonych prewodów obwodu. Jeżeli w tej samej faie lub biegunie układu są połącone równolegle dwie lub więcej żył, należy: a) albo predsięwiąć środki apewniające równomierny rodiał obciążenia międy nimi; b) albo wykaać, iż rodiał obciążenia następuje w taki sposób, że są spełnione wymagania ) V jest średnicą lub mniejsym wymiarów murowanej osłony lub kanału instalacyjnego albo głębokością podwójnej podłogi lub podwiesanego sufitu. w korytku podłogowym W prypadku prewodów jednożyłowych powłoki prewodów tworących jeden obwód są e sobą połącone na obu końcach. 04

10 s. 35 Tablica 52-D2 Tytuł s. 35 Tablica 52-D2 UWAGA s. 37 Tablica 52-E2 UWAGA s. 38 Tablica 52-E3 s. 39 Tablica 52-E4 s. 39 Tablica 52-E4 UWAGA 2 i 3 s. 40 Tablica 52-E5 UWAGA 2 s. 4 Załącnik A Współcynniki poprawkowe dla temperatury otacającej iemi innej niż 20 C, stosowane do obciążalności prądowej długotrwałej kabli w iemi Współcynniki poprawkowe ostały podane jako uśrednione, be uwględnienia prekrojów żyły i rodajów instalacji podanych w tablicach od 52-C do 52-C4. W całym akresie dokładność współcynników poprawkowych wynosi ± 5%. Podobny błąd w tablicy 52-E, UWAGA 6, tablicy 52-E4, UWAGA. Są to wartości uśrednione dla całego akresu romiarów i rodajów kabli wymienionych w tablicach od 52-C do 52-C4. Proces uśredniania łącnie aokrągleniem może w reultacie w pewnych prypadkach spowodować uchyb do ± 0%. Podobne błędy w tablicy 52-E3, UWAGA A. Kable wielożyłowe w oddielnych okrągłych osłonach B. Kable jednożyłowe w oddielnych okrągłych osłonach Podane wyżej współcynniki odnosą się do pojedyncej warstwy wiąek prewodów W prestreniach amkniętych aleca się mniejsenie współcynników. Podobne błędy w tablicy 52-E5. Zaleca się, aby dla obwodów mających ułożone równolegle więcej niż jeden prewód w faie, w roumieniu niniejsej tablicy, każdy trójfaowy układ prewodów był traktowany jako obwód. W niniejsym ałącniku predstawiono jeden możliwych sposobów uproscenia tablic w celu dostosowania ich do prepisów krajowych. Współcynniki poprawkowe obciążalności długotrwałej kabli w osłonach układanych w gruncie o temperature innej niż 20 C. Podane współcynniki poprawkowe są uśrednione dla prekrojów prewodów i sposobów ich układania tablic od 52-C do 52-C4. Ich wartości są obarcone błędem całkowitym nie prekracającym ± 5%. Są to wartości uśrednione dla prekrojów kabli i sposobów ich układania podanych w tablicach od 52-C do 52-C4. Uśrednianie i aokrąglanie wyników może powodować błąd do ± 0%. A. Kable wielożyłowe układane pojedynco w osłonach B. Kable jednożyłowe układane pojedynco w osłonach Podane współcynniki odnosą się do pojedyncej warstwy prewodów, jak predstawiono wyżej, Pry mniejsych odstępach aleca się mniejsenie współcynników. W prypadku prewodów łąconych równolegle aleca się każdy trójfaowy układ trech prewodów traktować jako osobny obwód w roumieniu niniejsej tablicy. Niniejsy ałącnik wskauje, jak tablice można uprościć pry wprowadaniu ich do prepisów krajowych. Nr 48 05

11 s. 44 Załącnik B s. 48 Załącnik C Nie jest wskaane stosowanie mniejsych współcynników i wykładników dla żył o prekrojach prekracających akres podanych w tablicach od 52-C do 52-C2. Jeżeli prekrój prewodu jest dobierany na podstawie wartości prądu prewodu neutralnego, która jest nacnie więksą niż wartość prądu faowego, koniecne jest mniejsenie tabelarycnej obciążalności prądowej długotrwałej, określonej dla trech obciążonych żył. Nie jest wskaane stosowanie podanych współcynników i wykładników potęgowych dla prekrojów spoa akresu występującego w tablicach od 52-C do 52-C2 Jeżeli prekrój prewodu dobiera się do prądu w żyle neutralnej, który nie jest nacnie więksy niż prąd w żyłach faowych, to obciążalność długotrwałą odcytaną tablic dla trech obciążonych żył należy mniejsyć. 260 A, to w myśl poprednich prepisów (PBUE, esyt 0, tabl. 6) potrebny był 2 prekrój 70 mm, a według arkusa 523 (tabl. 52-C3) potrebny jest prekrój mm. Można mnożyć podobne prykłady, kiedy prekrój należałoby więksać o 4 6 stopni, co ilustruje tabl. 3. Tablica 3. Obciążalność długotrwała ułożonych w iemi kabli YKY o trech obciążonych żyłach Prekrój żyły 2 mm,5 2, Obciążalność długotrwała [A] według różnych prepisów PBUE esyt 0 VDE 0298 Teil 2 PN-IEC A A A Prepisy Budowy Urądeń Elektroenergetycnych unieważnione dniem 3 marca 995 r. be astąpienia cymkolwiek wielu wycofywanych aktów prawnych. 06

12 Łatwo sprawdić, że obciążalność długotrwała kabli układanych bepośrednio w iemi dobierana według arkusa 523 stanowi aledwie 56 65% wartości podawanej w PBUE. Skąd taka różnica? A jeśli arkus 523 podaje trafne wartości, to dlacego nie dosło do cieplnego niscenia ogółu kabli dobieranych na podstawie dawniejsych prepisów? W prypadku kabla bepośrednio akopanego w iemi jego ustalony pryrost temperatury jest w prybliżeniu proporcjonalny do sumy dwóch reystancji cieplnych (R w + R ): wewnętrnej reystancji cieplnej kabla R, na drode prenosenia ciepła od w żył, popre warstwy iolacji i ochronne do ewnętrnej powierchni warstwy ochronnej kabla, ewnętrnej reystancji cieplnej kabla R, na drode prenosenia ciepła od tej powierchni warstwy ewnętrnej do odległych połaci otacającego gruntu i proporcjonalnej do reystywności cieplnej gruntu ρ. hr d d xx d Reystancja cieplna kabla w e w n ę t r n a ewnętrna R w R w2... R wn R q ż qi q p Rys.. Model cieplny kabla jednożyłowego ułożonego bepośrednio w iemi. d - średnica żyły; d xx (d 2, d 3, ) - średnice ewnętrne kolejnych warstw (o reystywności cieplnej odpowiednio ρ, ρ, ρ ) nakładanych na żyłę; 2 3 d - średnica ewnętrna kabla; h - głębokość akopania; ρ - reystywność cieplna gruntu; q - strumień cieplny wydielany w żyle; q, q - strumień ż i p cieplny wydielany odpowiednio w iolacji i w powłoce (wartości pomijalne w kablach niskonapięciowych) Nr 48 07

13 Najłatwiej to preśledić na najprostsym modelu cieplnym kabla jednożyłowego (rys. ). Reystancję cieplną wewnętrną kabla, tn. pry prewodeniu (kondukcji) ciepła pre kolejne cylindrycne warstwy ochronne oblica się następująco według elementarnych reguł prenosenia ciepła: R w =+++ R R R... R = w w2 w3 wn ñ d ln 2 ð d = 2 ñ d ln 2 ð d ñ d ln 2 ð d ñn d ln 2 ð d x Natomiast reystancję cieplną ewnętrną kabla oblica się powsechnie klasycnego woru Kenelly ego: R é 2 ù ñ 2 h 2 h ñ 4 h ln ê æ ö + ú» ln 2 ð êd ç d - ú 2 ð d ë èø û = Im więksy jest udiał tego drugiego składnika (R ), tym silniej obciążalność długotrwała kabla ależy od ałożonej reystywności cieplnej gruntu. Dotychcasowe polskie prepisy pryjmowały ρ =,2 K m/w, co dotycy np. piasku i gruntu piascystego o wilgotności 4 2%. Wartości bliżone, a nawet mniejse (0,4,8 K m/w) pryjmowano w innych krajach. Do tej wartości stosowano współcynnik poprawkowy 2/3 (w Polsce (2/3),2 = 0,8 K m/w), wprowadony pre BERA (British Electrical Research Association), aby wyniki obliceń reystancji cieplnej ewnętrnej kabla wykonywane według woru Kennelly ego prybliżyć do wyników pomiarów. Było to niekiedy źródłem niepotrebnych kontrowersji, cy dotych-casowe polskie tablice są dla gruntu o reystywności cieplnej,2 cy 0,8 K m/w. Arkus 523 normy IEC awiera tablice obciążalności dla kabli w gruncie o reystywności cieplnej ρ = 2,5 K m/w, cyli ponad dwukrotnie więksej. Tłumacy się to ostrożnością koniecną pry ustalaniu aleceń w skali ogólnoświatowej, a nie pry ogólnym stosowaniu, jak to pretłumacono w polskiej wersji arkusa 523, kiedy nic nie wiadomo o rodaju gruntu i jego usytuowaniu geograficnym wpływającym na ropiętość seonowych mian reystywności cieplnej gruntu. I tak, jak byłoby nonsensem wymagać, aby na całym świecie pry projektowaniu uiemień ostrożnie akładać reystywność elektrycną gruntu np. 000 Ωm, tak nonsensem byłoby wymagać powsechnego pryjmowania reystywności cieplnej 2,5 K m/w (żużel, popiół, grunt piascysty bardo suchy). Na scęście oryginalny arkus 523 normy IEC tak sprawy nie stawia. Traktuje podawane tablice obciążalności długotrwałej kabli jako punkt wyjścia. Do Clause This value is considered necessary as a precaution for worldwide use when the soil type and geographical location are not specified. 08

14 odcytanych wartości należy stosować współcynniki poprawkowe więksające obciążalność kabli układanych w gruncie o mniejsej reystywności cieplnej, co nasuwa następujące uwagi: pry projektowaniu, choćby krótkiego odcinka kabla, dochodi nowa informacja (reystywność cieplna gruntu), którą należałoby dobyć i uwględnić, podane w tablicy 53-D3 współcynniki więksające (pry ρ < 2,5 K m/w) są a małe, bo dotycą kabli układanych w blokach i innych osłonach, a są prypisywane również kablom układanym bepośrednio w iemi; nieporoumieniem jest też równanie obciążalności kabli dla obu prypadków, bo precież różni się ona o ok. 25%. Tablice obciążalności długotrwałej kabli należało prystosować do reystywności cieplnej ρ polskich gruntów. W każdym kraju są nane choćby orientacyjne dystrybuanty rokładu reystywności cieplnej gruntów, w których wykle układa się kable, i można ustalić wartość ρ, która określonym dużym prawdopodobieństwem nie będie prekracana. Nie robiono tego, być może tylko lenistwa. Ale dlacego w punkcie napisano: Współcynniki poprawkowe dla gruntu o reystywności cieplnej więksej niż 2,5 K m/w są podane w tablicy 52-D3. skoro w oryginale jest napisane dla gruntu o reystywności cieplnej innej niż 2,5 K m/w. Cy chodi o to, by polskich elektryków mających do cynienia niemal wyłącnie gruntami o reystywności cieplnej nacnie mniejsej niż 2,5 K m/w niechęcić do korystania e współcynników poprawkowych, a nawet abronić im tego - bo tak ucyniono - i parokrotnie więksyć wymagane prekroje żył kabli? Nadużycie o podobnym charaktere ma miejsce w odniesieniu do prewodów układanych we wnętrach. Grupa cłonków NKP nr 55 drogą publikacji i prelekcji wmawia polskim elektrykom, że są obowiąani dobierać wselkie prewody układane w pomiesceniach do temperatury otocenia co najmniej 30 C. Tymcasem dokumenty normaliacyjne międynarodowe (IEC :999) i europejskie (HD ) awierają tablice obciążalności prewodów sporądone pry ałożeniu temperatury we wnętru pomiesceń +30 C, bo dotycą również krajów Europy Południowej. Nie jest to w żadnym raie wymaganie prepisowe, o cym świadcy arówno treść punktu , jak i tablica 52-D podająca współcynniki poprawkowe dla innej temperatury otocenia, również niżsej niż 30 C. W Polsce, podobnie jak w Niemcech (DIN VDE :998-) jako wartość podstawowa we wnętru obsernych pomiesceń nadal wystarca 25 C. Podwyżsenie jej do poiomu 30 C obniża o 6% obciążalność długotrwałą najbardiej ropowsechnionych prewodów o iolacji polwinitowej (τ = 70 C), dd więksa preciętnie o 9% wymagany prekrój prewodów. W normie PN-IEC należało worem DIN VDE podawać obciążalność prewodów pry obliceniowej temperature otocenia 25 C i ew. dodatkowo pry 30 C. Obliceniowa temperatura otocenia 30 C mogłaby w uasadnionych prypadkach dotycyć prewodów układanych w ciasnych stropach podwiesanych, w sybach instala- Nr 48 09

15 cyjnych cy podobnych sytuacjach. 6. Zakońcenie Na akońcenie nie będie ani pokrykiwania, ani wygrażania. Wystarcająco krycy treść popredających stronic. Dla pełnego obrau wypada jednak dodać dwie uwagi. Kolejne arkuse normy PN-IEC prygotowuje licny espół udiałem dwóch profesorów - w tym prewodnicącego NKP nr 55, prof. Z. Flisowskiego - i kilku doktorów nauk technicnych i to oni są a treść odpowiedialni, a nie ucestnicący w komisji predstawiciele inspekcji pracy, straży pożarnej i podobnych instytucji pogranica problematyki. Nie wystarcy poprawić wymienione w artykule błędy i potknięcia, aby norma stała się pełnowartościowym dokumentem. Wyka usterek nie jest kompletny, dotycy tylko paru arkusy. A ponadto niemal każde danie tej normy treba preredagować, bo są one i nieścisłe merytorycnie i napisane łą polscyną. Sama komisja normaliacyjna NKP nr 55 nie ma w sobie źródeł odrowieńcej energii i nic jej nie pomoże rychłe premianowanie na komitet technicny. Kurację, i to chirurgicną, musi aaplikować Polski Komitet Normaliacyjny. Od wielu lat postępuje degradacja norm i prepisów w diedinie instalacji elektrycnych również dlatego, że tysiące polskich elektryków potulnie pryjmują kolejne buble normaliacyjne i prepisowe, amiast głośno protestować. Zdarają się nawet tacy, który słysąc słowa krytyki, stają w obronie sprawców najwięksych błędów i najgłupsych pomysłów. Niestety, jest milcące prywolenie dla łej roboty. Literatura. Maur M.: Terminologia technicna. WNT, Warsawa, Musiał E.: Cy Polska Norma jest jak Biblia? Biul. SEP, INPE Informacje o normach i prepisach elektrycnych, 2000, nr 3, s , Wiad. Elektrot., 2000, nr 3, s , Megawat, 2000, nr 27, s Musiał E., Jabłoński W.: Warunki technicne jakim powinny odpowiadać urądenia elektroenergetycne niskiego napięcia w akresie ochrony preciwporażeniowej. Noweliacja projektu prepisów. Opublikowane w ) Prepisy budowy urądeń elektroenergetycnych. Wyd. Premysłowe WEMA, Warsawa, 997; 2) Biuletyn SEP, INPE Informacje o normach i prepisach elektrycnych, nr 24, marec 999, s