ZNACZENIE NORM I WARTO CI: UWAGI DO ARTYKUŁU JERZEGO M. BRZEZI SKIEGO O STANIE POLSKIEJ PSYCHOLOGII

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "ZNACZENIE NORM I WARTO CI: UWAGI DO ARTYKUŁU JERZEGO M. BRZEZI SKIEGO O STANIE POLSKIEJ PSYCHOLOGII"

Lech Kołodziejczyk
5 lat temu
Przeglądów:

1 ROCZNIKI PSYCHOLOGICZNE/ ANNALS OF PSYCHOLOGY 2014, XVII, 3, JOHN B. NEZLEK 1 College of William & Mary Department of Psychology Szkoła Wysza Psychologii Społecznej Wydział Zamiejscowy w Poznaniu ZNACZENIE NORM I WARTOCI: UWAGI DO ARTYKUŁU JERZEGO M. BRZEZISKIEGO O STANIE POLSKIEJ PSYCHOLOGII Uwaam, e prof. Brzeziski przedstawił kilka wanych kwestii, jakie napotyka polska psychologia i inne dyscypliny naukowe. Sdz ponadto, e wiele sporód poruszonych przez niego zagadnie takich jak rozkwit bibliometrii czy uczciwo w prowadzeniu bada dotyczy wszystkich krajów i dyscyplin nauki, nie tylko Polski i nie tylko psychologii. W moich uwagach zasadniczo zgadzam si z ocenami Pana Profesora. Jedyna rónica pomidzy nami polega na tym, e moim zdaniem rozwizania problemów stojcych przed nauk (i ogólnie przed rodowiskiem akademickim) powinny akcentowa rol wartoci i norm w wikszym stopniu, ni przedstawił to Pan Profesor. Istnieje niebezpieczestwo, e rodowisko akademickie zostanie zdefiniowane jako jedna z bran usługowych, a takie ujcie bardzo le wróy na przyszło. Przypuszczam, e Pan Profesor zgodzi si z moj sugesti i e odnotowana tu rónica zda ma charakter nie tyle zasadniczej rozbienoci, co odmiennego rozłoenia akcentów. Słowa kluczowe: bibliometria, uczciwo badawcza, zasady prowadzenia bada. Dzikuj Redaktorom Roczników Psychologicznych za zaproszenie do podzielenia si uwagami na temat dobrze napisanego i bardzo ciekawego artykułu prof. Brzeziskiego. Pochlebia mi to zaproszenie i mam nadziej, e moje uwagi dorównaj wysokiemu poziomowi artykułu, którego dotycz. Uporzdkowałem je według pyta, jakie postawił prof. Brzeziski; pozwoliłem sobie równie na takie, które zostały zainspirowane jego wypowiedzi, chocia nie odnosz si do niej bezporednio. Adres do korespondencji: JOHN B. NEZLEK Department of Psychology, College of William & Mary, P.O. Box 8795, Williamsburg, VA ; jbnezl@wm.edu

2 594 JOHN B. NEZLEK Pytanie 1: Specyfika bada prowadzonych w Polsce Uwaam, e prof. Brzeziski przedstawił w zarysie główne kwestie lece u podstaw tego pytania. Zgadzam si te z jego ogólnym wnioskiem, e polskiej psychologii najlepiej przysłuy si okrelenie własnego miejsca w szerszym kontekcie midzynarodowego rodowiska naukowego. Sdz jednak, e jest te troch miejsca na polsk psychologi, zdefiniowan w kategoriach tematów i stanowisk teoretycznych, lecz nie w kategoriach metod czy standardów, według których ocenia si stwierdzenia prawdy. Te ostatnie w oczywisty sposób musz mie charakter midzynarodowy. Polska, jak kady kraj, kultura czy społeczestwo, ma swoj niepowtarzaln histori, która przenika sposób, w jaki Polacy myl, czuj i zachowuj si; dobrze jest zrozumie t niepowtarzalno i jej ograniczenia. Mimo wszystko badacze twierdzcy, e badaj zjawisko wyłcznie polskie, maj obowizek zrobi co wicej poza samym zapewnieniem, e tak włanie jest. Przydałoby si te ustali, czy co, co uwaa si za charakterystyczne dla Polski, nie jest przejawem czego, co istnieje w innych kulturach lub krajach, cho w innej formie. Pytanie 2: Publikowanie w Polsce i za granic Równie w tym przypadku uwaam, e prof. Brzeziski przedstawił w zarysie główne zagadnienia lece u podstaw pytania i zgadzam si z jego ogólnym wnioskiem, e polscy psychologowie musz publikowa zarówno po polsku, jak i w jzyku angielskim, który jest domylnym jzykiem midzynarodowej nauki. Nawiasem mówic sdz, e angielski pozostanie jzykiem midzynarodowej nauki w dajcej si przewidzie przyszłoci. Jednak poza komunikowaniem wyników bada i prezentacj stanowisk teoretycznych teksty psychologiczne słu te innym wanym celom. Nauczyciele, studenci i praktycy potrzebuj dostpu do materiałów w swoim jzyku ojczystym, aby móc uczy, uczy si i praktykowa. Taka podwójna odpowiedzialno nakłada natomiast na barki psychologów dodatkowy ciar, i ten dodatkowy ciar naley uwzgldni w ocenie polskich psychologów i ich dokona. Pytanie 3: Ocena dorobku zawodowego To pytanie jest omawiane w krgach akademickich na całym wiecie, a w rozwoju bibliometrii widziano na nie odpowied obiektywne miary naukowego dorobku i renomy mogłyby by uyte do stworzenia sprawiedliwej i bezstronnej podstawy oceny dorobku. Niestety, cho oparte na bibliometrii

3 ZNACZENIE NORM I WARTOCI 595 metody mierzenia osigni dostarczaj cennych informacji, to jednak nie stanowi panaceum. Co gorsza, tak włanie s przez wielu traktowane. Surowe dane bibliometryczne coraz czciej zastpuj osd. Nie trzeba ju czyta artykułów naukowca, aby oceni jego dokonania: wystarczy obliczy wskanik h. Ten typ szczegółowych, indywidualnie zorientowanych wskaników bibliometrycznych, które s obecnie dostpne, to wzgldna nowo i mam nadziej, e fascynacja nimi zmniejszy si w miar przemijania tej nowoci. Wskaniki bibliometryczne mog i powinny by czci oceny działalnoci naukowej, jednak powinny by tylko jej czci, nie sam ocen. W tym sensie przypominaj testy psychologiczne. Nikomu nie powinno si przyznawa ani odmawia dostpu go udziału w programie jedynie na podstawie wyniku testu. Nie powinno si stwierdza u kogokolwiek zaburzenia psychicznego jedynie na podstawie odpowiedzi na pytania kwestionariusza czy ankiety. Testy psychologiczne maj za zadanie pomóc ludziom w podejmowaniu decyzji. Nie s one zaprojektowane do uytku w oderwaniu od innych metod i tak samo powinno si traktowa bibliometryczne podsumowania działalnoci naukowej. Pytanie 4: Patologie naukowe Mimo e wiee i warte opublikowania przypadki mogłyby sugerowa co innego, problem oszustwa w badaniach naukowych nie jest nowy. Wielu na przykład uwaa, e Cyril Burt fałszował dane na uytek swoich publikacji ju w pónych latach pierwszej połowy XX wieku. Naukowcy s ludmi i pewna ilo oszustwa bdzie wystpowa zawsze. Wanym wyzwaniem jest natomiast jej ograniczenie. Chocia zgadzam si z du czci tego, co sugeruje prof. Brzeziski w kwestii uporania si z oszustwem, nie jestem pewien, czy rozwizania strukturalne rozwi problem. Tak, replikacja pomoe, ale czy naprawd chcemy wymaga replikacji przed publikacj czegokolwiek? Tak si ju dzieje w przypadku artykułów omawiajcych wiksz ilo bada i proces wydawniczy i tak trwa ju zbyt długo. Dostp do danych, który jest obecnie szeroko dyskutowany, jest od pewnego czasu wymogiem, przynajmniej w myl procedur etycznych APA. Co wicej, jeli kto jest gotów sfabrykowa dane na tak skal, jak Stapel, to co powstrzyma takiego człowieka przed fabrykowaniem replikacji i udostpnianiem sfabrykowanych danych? Apele o wprowadzenie wymogu rejestracji bada przed ich przeprowadzeniem daj złudne poczucie bezpieczestwa. Kto przypilnuje pilnujcych? Nieufno rodzi nieuczciwo. Podobnie jak dzieci, naukowcy potrzebuj odpowiedniej socjalizacji. Trzeba ich nauczy reguł nauki. Naukowcy musz przekazywa te reguły w sposób

4 596 JOHN B. NEZLEK jasny studentom. Metod eksperymentalnych uczył mnie Jack Brehm. Z jego nauk (na zajciach i poza nimi) wynikało całkiem jasno, e bada si tylu uczestników, ilu planowało si przebada. Nie analizuje si danych z marszu, usiłujc złapa istotny wynik. Z jego nauk wynikało te całkowicie jasno, e odrzucenia badanych dokonuje si przed analiz danych i e w raporcie naley zda spraw z tego, ilu z nich si odrzuciło i dlaczego. Te i inne praktyki nie były opcjonalne; nie były sugestiami czy dobrymi pomysłami do rozwaenia; były zasadami wyrytymi w kamieniu. Oszukiwanie w nauce jest jak oszukiwanie w pasjansie oszukuje si tylko siebie. Jeli jednak gra si w pasjansa po to, eby zrobi wra- enie na kim innym, sytuacja jest inna: w gr wchodz inne motywy. Kilka dodatkowych myli Wydaje mi si, e wielkim niebezpieczestwem, jakie zagraa nauce i kształceniu akademickiemu (w Polsce i poza Polsk, w psychologii i w innych dyscyplinach) jest nasilajca si presja, aby o nauce i kształceniu myle jako o gałziach biznesu. Wiedza jest produktem, a studenci klientami. W biznesie klient ma zawsze racj a raczej trudno zastosowa t zasad w odniesieniu do studentów. W biznesie probierzem sukcesu jest kocowy wynik (zysk). Nauka i edukacja nie maj takiej wygodnej miary (nie jest ni równie bibliometria). Mimo e nauka i edukacja powinny charakteryzowa si skutecznoci, skuteczno nie jest wyłcznie domen biznesu. Naukowcy i edukatorzy mog uczy si od biznesu, ale nie musz naladowa praktyki biznesowej. To, co si sprawdza w jednej dziedzinie, moe fatalnie zawie w innej. Sdz, e obecna fascynacja wskanikami bibliometrycznymi i te rodzaje patologii, które omawia prof. Brzeziski, wynikaj (czciowo) z przyjcia biznesowego modelu nauki i kształcenia. Naukowcy poddawani s presji, eby produkowali coraz wicej pod wpływem mylnego wraenia, e liczby s magicznymi wskanikami jakoci; kariery staj si pogoni nie tyle za wiedz, co za liczbami. Ten nacisk powoduje, e publikowanie z przejawu poszukiwania wiedzy przekształca si we wskanik sukcesu. To, co było celem samo w sobie, staje si rodkiem do celu celem staje si sukces i reputacja. Co wicej, sdz, e w miar jak tego typu normy i praktyki staj si coraz istotniejsze i powszechniejsze, przycigamy wicej osób nastawionych bardziej na sukces ni na wiedz, i e tacy ludzie, podobnie jak Stapel, s bardziej skłonni do łamania norm etycznych w przekonaniu, e cel (sukces) uwica rodki (kłamstwo). Uwaam, e polska psychologia stoi w obliczu wielu sporód tych samych problemów, przed jakimi stoj rodowiska psychologiczne w innych krajach.

5 ZNACZENIE NORM I WARTOCI 597 Oczywicie w rónych miejscach na wiecie rónie si sprawy maj, jednak kwestie oceny i uczciwoci, jak równie równowagi midzy dydaktyk a badaniami to zagadnienia uniwersalne. Artykuły, takie jak tekst prof. Brzeziskiego, inspiruj do dyskusji i ogniskuj j wokół fundamentalnych zagadnie; dyskusje takie s potrzebne, by rozwiza problemy, przed którymi wszyscy stajemy. Ciesz si, e mogłem wzi udział w tej wymianie pogldów.

Podobne dokumenty

* ) # # $ % & '% ())+, "!-. / ))0)12 % % '11 + / ))10)32, % ' *)) +

* ) # # $ % & '% ())*+, !-. / ))*0)12 % % '11 + / ))10)32, % ' *)) + ! " #$%## &$$' ()! " * ) # # $ % & '% ())*+, "!-. / ))*0)12 % % '11 + / ))10)32, % ' *)) + ())12 %% & + ) 4 2 55 5 6 57( 8 2 % + 4, % 97, +,- % :! " ; (5-5