RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 1839662 (13) T3 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 16.01.2006 06711726.7 (97) O udzieleniu patentu europejskiego ogłoszono: 24.03.2010 Europejski Biuletyn Patentowy 2010/12 EP 1839662 B1 (51) Int. Cl. A61K31/551 A61K45/00 A61P35/00 A61P35/02 C07D243/12 (2006.01) (2006.01) (2006.01) (2006.01) (2006.01) (54) Tytuł wynalazku: Środek przeciwnowotworowy (30) Pierwszeństwo: JP20050011158 19.01.2005 (43) Zgłoszenie ogłoszono: 03.10.2007 Europejski Biuletyn Patentowy 2007/40 (45) O złożeniu tłumaczenia patentu ogłoszono: 31.08.2010 Wiadomości Urzędu Patentowego 08/2010 (73) Uprawniony z patentu: ZERIA PHARMACEUTICAL CO. LTD., Tokyo, JP (72) Twórca (y) wynalazku: PL/EP 1839662 T3 YOSHINAGA Koji, Tokyo, JP KAWASAKI Daisuke, Tokyo, JP EMORI Yutaka, Tokyo, JP (74) Pełnomocnik: Kulikowska&Kulikowski sp.j. rzecz. pat. Ważyńska Mirosława 00-975 Warszawa 12 skr. poczt. 130 Uwaga: W ciągu dziewięciu miesięcy od publikacji informacji o udzieleniu patentu europejskiego, każda osoba może wnieść do Europejskiego Urzędu Patentowego sprzeciw dotyczący udzielonego patentu europejskiego. Sprzeciw wnosi się w formie uzasadnionego na piśmie oświadczenia. Uważa się go za wniesiony dopiero z chwilą wniesienia opłaty za sprzeciw (Art. 99 (1) Konwencji o udzielaniu patentów europejskich).
20037/PE/10 EP 1 839 662 B1 Opis Dziedzina wynalazku [0001] Wynalazek dotyczy środka przeciwnowotworowego, a w szczególności środka przeciwnowotworowego uŝytecznego w leczeniu lub profilaktyce nowotworów przewodu pokarmowego. Tło wynalazku [0002] W Japonii wzrasta umieralność z powodu nowotworów a od roku 1981 rak stał się główną przyczyną śmierci w tym kraju. W roku 2002 stwierdzono 304286 (tj. 241,5 na 100000) przypadków śmiertelnych spowodowanych nowotworami, co stanowi 31,0% wszystkich przypadków śmierci. W szczególności wysoka jest częstość występowania nowotworów przewodu pokarmowego takich jak rak trzustki, rak okręŝnicy czy rak Ŝołądka. Za najbardziej oporny na leczenie nowotwór, wśród nowotworów przewodu pokarmowego, uznaje się raka trzustki. Jedynym zatwierdzonym w Japonii środkiem chemioterapeutycznym do leczenia raka trzustki jest chlorowodorek gemcytabiny. JednakŜe, chemioterapeutyki takie jak chlorowodorek gemcytabiny czy fluorouracyl często powodują powaŝne efekty uboczne (np. zahamowanie czynności szpiku i śródmiąŝszowe zapalenie płuc), dlatego teŝ istnieją pewne ograniczenia związane z odstępami pomiędzy kolejnymi dawkami oraz z okresem podawania chemioterapeutyków.
2 Ponadto, ograniczenia dotyczą równieŝ postaci podawania środka chemioterapeutycznego jako Ŝe środek ten zazwyczaj podaje się w postaci kroplowego wlewu doŝylnego. Zatem, pojawiła się potrzeba opracowania środka przeciwnowotworowego, który zastąpiłby tego typu chemioterapeutyki. [0003] Jako środki przeciwnowotworowe stosuje się zazwyczaj środki chemioterapeutyczne wykazujące działanie cytotoksyczne lub komórkobójcze. Często stosuje się chemioterapię wielolekową poniewaŝ zastosowanie kombinacji kilku chemioterapeutyków łagodzi niepoŝądane działania uboczne oraz wzmacnia przeciwnowotworowe działanie środków chemioterapeutycznych. Z chemioterapią wielolekową, w której zazwyczaj stosuje się kombinację środków farmaceutycznych wykazujących róŝne mechanizmy działania oraz powodujących róŝne efekty uboczne, związany jest problem polegający na konieczności zredukowania ilości odpowiedniego środka farmaceutycznego (dokument niepatentowy 1) w sytuacji kiedy pojawia się toksyczność typowa dla środków farmaceutycznych (np. zahamowanie czynności szpiku). Ponadto, z chemioterapią wielolekową związany jest problem polegający na konieczności zastąpienia jednego środka farmaceutycznego innym środkiem z powodu tolerancji na środek farmaceutyczny. W ostatnich latach kilka mechanizmów np. wzrostu, przerzutu, inwazji czy złośliwego rozwoju nowotworów wyjaśniono na poziomie molekularnym oraz opracowano kilka środków farmaceutycznych o ukierunkowanym działaniu na specyficzne cząsteczki docelowe. Środek farmaceutyczny o ukierunkowanym działaniu zazwyczaj wykazuje niską cytotoksyczność i, uwaŝa się, Ŝe powoduje mniejsze efekty uboczne w porównaniu ze
3 zwykłym środkiem farmaceutycznym mającym działanie cytotoksyczne. Przedmiotem zainteresowania stał się nie tylko środek farmaceutyczny o ukierunkowanym działaniu, który stosowany samodzielnie wykazuje efekt, ale równieŝ ten środek stosowany w połączeniu ze środkiem chemioterapeutycznym (dokument niepatentowy 2). Wcześniej skutki leczenia raka oceniano jedynie na podstawie zmniejszenia guza na skutek cytotoksycznego działania stosowanego środka chemioterapeutycznego. JednakŜe, w ostatnich latach za przydatne kryteria oceny leczenia raka zaczęto uwaŝać polepszenie jakości Ŝycia (QOL), zahamowanie przerzutów, przedłuŝenie czasu przeŝycia, a zastosowanie środka chemioterapeutycznego w połączeniu ze środkiem farmaceutycznym o ukierunkowanym działaniu uznaje się za obiecującą terapię nowotworów (dokument niepatentowy 3). [0004] Gastryna jest hormonem przewodu pokarmowego uznawanym za czynnik wzrostu dla komórek rakowych. Ujawniono, Ŝe gen receptora gastrynowego ulega ekspresji w komórkach raka trzustki, raka okręŝnicy i raka Ŝołądka (tj. nowotworów przewodu pokarmowego), co znaczy, Ŝe silny wzrost tych komórek zachodzi w odpowiedzi na gastrynę (dokumenty niepatentowe 4 i 5). Doniesiono, Ŝe podobnie jak w przypadku nowotworów przewodu pokarmowego gen receptora gastrynowego ulega ekspresji równieŝ w przypadku białaczki, guza przysadki, drobnokomórkowego raka płuc, raka tarczycy, gwiaździaka, a gastryna moŝe pełnić funkcję czynnika wzrostu dla komórek rakowych (dokument niepatentowy 6). [0005] Wcześniej uwaŝano, Ŝe do zwiększenia wzrostu komórek dochodzi głównie na drodze, w której gastryna stymuluje receptor gastrynowy obecny na powierzchni komórek. JednakŜe,
4 ostatnie badania sugerują, Ŝe istnieje szlak zwiększania wzrostu komórkowego przez gastrynę, w którym gastryna wiąŝe się z receptorem gastrynowym a następnie wnika do komórek na drodze endocytozy (dokument niepatentowy 7), a takŝe, Ŝe istnieje jeszcze inny szlak, w którym gastryna wiąŝe się z białkiem wiąŝącym gastrynę obecnym w komórkach, regulując tym samym wzrost komórkowy (dokumenty niepatentowe 8 i 9). Doniesiono ponadto, Ŝe prekursor gastryny, jakim jest gastryna z dołączoną glicyną, poza tym, Ŝe wiąŝe się z receptorem gastrynowym, wiąŝe się równieŝ z niezidentyfikowanym receptorem, regulując tym samym wzrost komórkowy (dokumenty patentowe 10 i 11). Zatem, uwaŝa się, Ŝe istnieje wiele takich szlaków, w których zachodzi wzrost komórkowy z udziałem gastryny. [0006] Powszechnie opracowanymi antagonistami receptorów gastrynowych są związki o ukierunkowanym działaniu tylko wobec receptorów gastrynowych, i dlatego tak konwencjonalni antagoniści receptorów gastrynowych nie wykazują stałego i niezawodnego działania przeciwnowotworowego. Na przykład, dowiedziono, Ŝe antagonista L-365260 będący związkiem benzodiazepinowym hamuje indukowany gastryną wzrost guza w modelu wykorzystującym myszy z heteroprzeszczepem ludzkiego nowotworu trzustki PANC-1, ale nie hamuje wzrostu guza, który nie był stymulowany gastryną (dokument niepatentowy 12). Podobne wyniki uzyskano w przypadku pochodnej kwasu glutaminowego CR2093 (dokument niepatentowy 13). [0007] Dane te pokazują, Ŝe antagonista receptora gastrynowego hamuje jedynie taki wzrost komórek rakowych, który indukowany jest wymuszoną, zewnętrzną stymulacją przez gastrynę; tj. wzrost komórek rakowych indukowany
5 niefizjologiczną stymulacją przez gastrynę. Tym samym, antagonistę receptora gastrynowego, który w warunkach fizjologicznych nie hamuje wzrostu komórkowego, uwaŝa się za środek przeciwnowotworowy o niedostatecznym działaniu. [0008] Za silnego antagonistę receptora gastrynowego uznaje się CI-988, C-końcową pentapeptydową pochodną CCK. JednakŜe, jak doniesiono, CI-988 podawany doustnie myszom z heteroprzeszczepem ludzkiego nowotworu okręŝnicy w dawce 50 mg/kg nie hamuje wzrostu komórek, mimo, Ŝe podawany doustnie w dawce 25 mg/kg CI-988 hamuje wzrost komórek bez niefizjologicznej stymulacji przez gastrynę (dokument niepatentowy 14). [0009] YF476 będący związkiem benzodiazepinowym znany jest jako selektywny i silny antagonista receptora gastrynowego. Dokument patentowy 1 ujawnia, Ŝe YF476 wykazuje działanie zmniejszające guza w modelu heteroprzeszczepu nowotworu trzustki lub okręŝnicy. JednakŜe, dokument patentowy opisuje, Ŝe efekt taki obserwowany jest jedynie w przypadku gdy YF476 podawany jest w wysokiej dawce 200 mg/kg lub większej, oraz, Ŝe nie jest jasne czy receptor gastrynowy uczestniczy czy teŝ nie w mechanizmie działania YF476. [0010] Jak opisano powyŝej, opracowano wiele antagonistów receptora gastrynowego, jednak nie ugruntowały się Ŝadne wnioski na temat działania przeciwnowotworowego takich antagonistów. W szczególności, nie opisano, Ŝe działanie antagonistyczne względem receptorów gastrynowych pozostaje w prostej zaleŝności z działaniem przeciwnowotworowym, a rola jaką receptory gastrynowe odgrywają w procesie nowotworzenia nie została całkowicie wyjaśniona.
6 Tymczasem, nie jest właściwie jasne czy związek 1,5- benzodiazepiny opisany w dokumencie patentowym 2 o antagonistycznym działaniu wobec gastryny wykazuje uŝyteczne działanie przeciwnowotworowe. Dokument patentowy 1: WO 02/092096 Dokument patentowy 2: WO 01/40197 Dokument niepatentowy 1: Nippon Rinsho 2003, 61, 6, 1015-1020 Dokument niepatentowy 2: Nippon Rinsho 2004, 62, 7, 1232-1240 Dokument niepatentowy 3: J Clin Oncol 2003, 21, 7, 1404-1411 Dokument niepatentowy 4: Am J Physiol 1985, 249, G761-769 Dokument niepatentowy 5: Am J Physiol 1994, 266, R277-283 Dokument niepatentowy 6: Igaku no Ayumi 1998, 184, 4, 260-261 Dokument niepatentowy 7: Cell Tissue Res. 1997, 287, 325-333 Dokument niepatentowy 8: J Gastroenterol Hepatol. 1995, 10, 215-232 Dokument niepatentowy 9: Eur J Pharmacol. 2000, 388, 9-15 Dokument niepatentowy 10: Science 1994, 265, 410-412 Dokument niepatentowy 11: Regul Pept. 2000, 93, 37-44 Dokument niepatentowy 12: Am J Phsyiol. 1995, 268, R135-141 Dokument niepatentowy 13: Br J Cancer. 1992, 65, 879-883 Dokument niepatentowy 14: Clin Exp Pharmacol Physiol. 1996, 23, 438-440 Ujawnienie wynalazku Problemy rozwiązywane przez wynalazek [0011] Celem wynalazku jest dostarczenie środka przeciwnowotworowego; w szczególności środka przeciwnowotworowego uŝytecznego w leczeniu i/lub
7 profilaktyce, na przykład, nowotworów przewodu pokarmowego, białaczki, guza przysadki, drobnokomórkowego raka płuc, raka tarczycy oraz gwiaździaka. Środki rozwiązujące powyŝszy problem [0012] Twórcy wynalazku przeprowadzili obszerne badania nad przeciwnowotworowym działaniem pochodnej 1,5-benzodiazepiny opisanej w dokumencie WO 01/40197 i jej farmaceutycznie dopuszczalnej soli, w wyniku czego stwierdzili, Ŝe związek ten wykazuje dobre działanie przeciwnowotworowe. [0013] Stosownie do tego, przedmiotem wynalazku jest środek przeciwnowotworowy zawierający jako składnik aktywny pochodną 1,5-benzodiazepiny, którą jest kwas (R)-(-)-3-[3-(1-tert- butylo-karbonylo-metylo-2-okso-5-cykloheksylo-1,3,4,5- tetrahydro-2h-1,5-benzodiazepino-3-ilo)ureido]benzoesowy lub jego farmaceutycznie dopuszczalna sól (związek A) do stosowania w profilaktyce lub leczeniu nowotworów przewodu pokarmowego. [0014] Przedmiotem wynalazku jest równieŝ zastosowanie pochodnej 1,5-benzodiazepiny przedstawionej jako związek A do wytwarzania środka przeciwnowotworowego do leczenia nowotworów przewodu pokarmowego. Przedmiotem wynalazku jest teŝ sposób leczenia nowotworów przewodu pokarmowego, który obejmuje podawanie, w skutecznej ilości, pochodnej 1,5- benzodiazepiny przedstawionej jako związek A. Efekty wynalazku [0015] Związek według wynalazku nie wykazuje komórkobójczego działania jakie obserwuje się w przypadku powszechnie stosowanych chemioterapeutyków, nie powoduje równieŝ
8 powaŝnych efektów ubocznych w testach bezpieczeństwa prowadzonych na zwierzętach; tj. w przypadku tego związku ryzyko wystąpienia niepoŝądanych efektów ubocznych (np. zahamowania czynności szpiku i śródmiąŝszowego zapalenia płuc) jest niskie, przeciwnie do tego jakie związane jest z powszechnie stosowanymi środkami chemioterapeutycznymi. Tym samym, związek ten jest przydatny jako farmaceutyczny środek przeciwnowotworowy w przypadku, na przykład, nowotworów przewodu pokarmowego, białaczki, guza przysadki, drobnokomórkowego raka płuc, raka tarczycy oraz gwiaździaka. PoniewaŜ środek farmaceutyczny według wynalazku wykazuje niską toksyczność, moŝna go podawać w sposób ciągły, moŝna go równieŝ podawać doustnie. Zatem, w porównaniu z konwencjonalnymi środkami chemioterapeutycznymi, związek ten moŝna przygotować w prostej postaci dawkowania. Kiedy środek farmaceutyczny według wynalazku podaje się w chemioterapii wielolekowej, moŝna wówczas zredukować dawkę farmaceutycznego środka przeciwnowotworowego wywołującego powaŝne efekty uboczne, prawdopodobnie realizując chemioterapię wielolekową o dobrym działaniu przeciwnowotworowym i zredukowanych działaniach ubocznych. Kiedy środek farmaceutyczny podaje się w sposób ciągły, nawet po podaniu konwencjonalnego środka chemioterapeutycznego, przewiduje się, Ŝe środek farmaceutyczny będzie działał hamująco na wzrost guza; tzn. środek farmaceutyczny moŝe być równieŝ stosowany jako środek zapobiegający powstawaniu nowotworów przewodu pokarmowego.
9 Najlepsze drogi realizacji wynalazku [0016] Wśród związków według wynalazku znajdują się kwas (R)- (-)-3-[3-(1-tert-butylo-karbonylo-metylo-2-okso-5- cykloheksylo-1,3,4,5-tetrahydro-2h-1,5-benzodiazepino-3- ilo)ureido]benzoesowy lub jego farmaceutycznie dopuszczalna sól (związek A). [0017] Przykładami soli związku A mogą być sole nieorganiczne takie jak sól sodowa, sól potasowa, sól wapniowa, sól magnezowa; sole organiczne takie jak sól amonowa, sól pirydynowa, sól trietyloaminowa, sól etanoloaminowa, sól (R)- lub (S)-α-fenetylaminowa, sól benzylaminowa, oraz sól 4-metylobenzylaminowa; jak równieŝ sole addycyjne z kwasami organicznymi i nieorganicznymi. Wśród tych wymienionych, korzystne są sole zasadowe. Wśród soli zasadowych, bardziej korzystne są sole nieorganiczne. Wśród soli nieorganicznych korzystne są sole metali ziem alkalicznych, szczególnie korzystna jest sól wapniowa. Stosowany tutaj termin związek A obejmuje jego optycznie czynne izomery, diastereoizomery, solwaty (np. hydraty) oraz krystaliczne polimorfy. [0018] Związek A moŝe być wytworzony sposobem opisanym w dokumencie WO 01/40197. [0019] Jak opisano poniŝej w przykładach wykonania, związek A hamuje wzrost nowotworów przewodu pokarmowego oraz istotnie statystycznie przedłuŝa czas przeŝycia osobnika, u którego stwierdzono nowotwór. Stąd związek A jest przydatny jako środek farmaceutyczny w profilaktyce lub leczeniu róŝnych nowotworów. Kiedy związek A podawano szczurom i psom w dawce 1000 mg/kg przez 28 kolejnych dni, nie obserwowano Ŝadnych przypadków śmierci. Ponadto, nie stwierdzono Ŝadnych
10 nieprawidłowości w masie ciała, w przyjmowaniu pokarmu, w testach okulistycznych, w badaniach moczu, w masie organów, w wynikach sekcji zwłok, oraz w testach histopatologicznych; tzn. związek A wykazuje bardzo wysokie bezpieczeństwo stosowania. [0020] Nie narzuca się szczególnych ograniczeń co do nowotworu przewodu pokarmowego, do leczenia którego stosowany ma być się środek przeciwnowotworowy według wynalazku. Środek przeciwnowotworowy według wynalazku jest uŝyteczny w profilaktyce i/lub leczeniu nowotworów przewodu pokarmowego (w szczególności raka trzustki, raka okręŝnicy czy raka Ŝołądka). [0021] Środek przeciwnowotworowy według wynalazku moŝe zawierać farmaceutycznie dopuszczalny nośnik lub adjuwant, i moŝe być podawany doustnie lub pozajelitowo. Środek przeciwnowotworowy moŝe być podawany doustnie w postaci stałego produktu takiego jak tabletka, granulka, proszek lub kapsułka. W celu wytworzenia takiego stałego produktu, środek przeciwnowotworowy moŝna połączyć z odpowiednim dodatkiem takim jak zaróbka (np. laktoza, mannitol, skrobia kukurydziana lub celuloza krystaliczna), substancja wiąŝąca (np. pochodna celulozy, guma arabska lub Ŝelatyna), środek rozdrabniający (np. sól wapniowa karboksymetylocelulozy) lub lubrykant (np. talk lub stearynian magnezu). Taki stały produkt moŝna wytwarzać jako produkt o kontrolowanym uwalnianiu przez zastosowanie materiału bazowego do powlekania jak np. ftalan hydroksymetylocelulozy, octano-bursztynian hydroksypropylometylocelulozy, octanoftalan celulozy lub kopolimer metakrylanu. Środek
11 przeciwnowotworowy moŝna równieŝ wytwarzać jako produkt ciekły w postaci roztworu, zawiesiny lub emulsji. [0022] Środek przeciwnowotworowy według wynalazku moŝe być podawany pozajelitowo w postaci zastrzyku. W celu przygotowania zastrzyku, środek przeciwnowotworowy moŝna połączyć, na przykład, z wodą, etanolem, gliceryną lub powszechnie stosowanym środkiem powierzchniowo czynnym. Środek przeciwnowotworowy moŝe być równieŝ wytwarzany w postaci czopków przy zastosowaniu odpowiednich materiałów bazowych. [0023] Dawkę związku A zawartą w środku przeciwnowotworowym według wynalazku określa się odpowiednio biorąc pod uwagę sposób podawania oraz postać produktu, jak równieŝ objawy, wiek, płeć, etc. indywidualnego pacjenta, który potrzebuje takiego środka. Dzienna dawka doustna związku 1 dla osoby dorosłej wynosi zazwyczaj od 10 do 1000 mg, korzystnie od 50 do 600 mg, najbardziej korzystnie od 180 do 500 mg. Korzystnie, dzienną dawkę doustną podaje się raz dziennie lub w dawkach podzielonych (dwa lub trzy razy dziennie). [0024] Środek przeciwnowotworowy według wynalazku moŝna podawać w połączeniu ze środkiem przeciwnowotworowym stosowanym w terapii wielolekowej (tj. z co najmniej jednym środkiem przeciwnowotworowym innym niŝ środek przeciwnowotworowy według wynalazku) bądź z radioterapią, przy czym środki przeciwnowotworowe moŝna podawać jednocześnie lub oddzielnie z taką samą lub inną częstością dawkowania, tym samym lub innym sposobem podawania. Zatem, środek przeciwnowotworowy według wynalazku moŝna stosować w połączeniu z terapią wielolekową lub z radioterapią w leczeniu pacjentów cierpiących na raka.
12 [0025] Kiedy środek przeciwnowotworowy według wynalazku stosuje się w terapii wielolekowej moŝna go dodać do róŝnych środków farmaceutycznych stosowanych w terapii łączonej, moŝna teŝ nim zastąpić jeden lub dwa środki przeciwrakowe spośród środków farmaceutycznych. Przykłady środków przeciwnowotworowych, które korzystnie stosuje się w połączeniu ze środkiem farmaceutycznym według wynalazku obejmują, ale nie są do nich ograniczone, antymetabolity takie jak fluorouracyl, chlorowodorek gemcytabiny, metotreksat, cytarabina oraz fludarabina; antybiotyki przeciwnowotworowe takie jak chlorowodorek bleomycyny, mitomycyna C, chlorowodorek doksorubicyny, chlorowodorek daunorubicyny oraz chlorowodorek idarubicyny; środki alkilujące takie jak busulfan, związki koordynacyjne metali (karboplatyna i cisplatyna), cyklofosfamid, dakarbazyna, melfalan; niesteroidowe inhibitory aromatazy takie jak anastrozol i eksemestan; środki immunoterapeutyczne takie jak trastuzumab i rituksymab; inhibitory mitozy takie jak paklitaksel, hydrat docetakselu, siarczan winkrystyny, oraz siarczan winblastyny; inhibitory topoizomerazy takie jak chlorowodorek irinotekanu; środki terapii hormonalnej takie jak cytrynian tamoksyfenu i octan leuproreliny; oraz inne środki przeciwnowotworowe takie jak lewofolinian wapnia, inhibitory kinazy tyrozynowej (np. gefitinib), przeciwciała monoklonalne (np. cetuksimab i bewacizumab), inhibitory metaloproteaz macierzy, oraz inhibitory transferazy farnezylowej. Szczególnie korzystnie środek przeciwnowotworowy według wynalazku dodaje się podczas stosowania chlorowodorku gemcytabiny, o którym wiadomo, Ŝe jest skuteczny w leczeniu raka trzustki, bądź środek
13 przeciwnowotworowy włącza się w terapię wielolekową obejmującą podawanie chlorowodorku gemcytabiny oraz innych środków chemioterapeutycznych (np. fluorouracylu, lewofolinianu wapnia, chlorowodorku irinotekanu lub związku koordynacyjnego metalu). [0026] Kiedy stosuje się związek A w połączeniu z innymi środkami przeciwnowotworowymi dawkę związku A lub środka przeciwnowotworowego ustala się odpowiednio biorąc po uwagę, na przykład, toŝsamość kaŝdego środka przeciwnowotworowego, objawy występujące u pacjenta potrzebującego leczenia, a takŝe sposób podawania. W terapii wielolekowej, dawka związku A jest zbliŝona do tej, którą opisano powyŝej. Okres podawania, częstość podawania oraz postać dawkowania związku A dobiera się po uwzględnieniu toŝsamości kaŝdego środka przeciwnowotworowego stosowanego w połączeniu ze związkiem A. W szczególności, związek A oraz co najmniej jeden środek przeciwnowotworowy (korzystnie od jednego do czterech środków przeciwnowotworowych) podaje się jednocześnie lub oddzielnie, z tą samą lub róŝną częstością podawania, w tej samej lub róŝnych postaciach dawkowania. W terapii wielolekowej związek A korzystnie podaje się doustnie lub pozajelitowo, raz lub kilka razy dziennie. Środek przeciwnowotworowy zazwyczaj podaje się w postaci wlewu doŝylnego, jednak bardziej korzystne jest podawanie drogą doustną z punktu widzenia prostoty postaci dawkowania. [0027] Jak to zostanie opisane poniŝej w przykładach wykonania, zastosowanie środka przeciwnowotworowego według wynalazku w połączeniu z innym środkiem przeciwnowotworowym przynosi doskonały efekt przeciwnowotworowy bez zwiększenia efektów ubocznych. Tym samym, przy zastosowaniu środka
14 farmaceutycznego według wynalazku w chemioterapii wielolekowej, moŝna zredukować dawkę innego środka przeciwnowotworowego powodującego groźne efekty uboczne. Środek przeciwnowotworowy według wynalazku moŝna podawać w sposób ciągły nawet po chemioterapii, i jest wysoce oczekiwane, Ŝe przyniesie to doskonały efekt przeciwnowotworowy. [0028] Dowiedziono, Ŝe związek A wykazuje wysokie powinowactwo do receptora gastrynowego u szczura (wartość Ki = 0,24 nm) oraz, Ŝe podawanie dodwunastnicze związku A w dawce 0,17 mg/kg hamuje stymulowane przez gastrynę wydzielanie kwasu Ŝołądkowego u szczurów o 50% (Gastroentorology 2001; A-311: 1605). W przeciwieństwie do tego, dla celów obecnego wynalazku środek przeciwnowotworowy wymaga znacznie wyŝszych dawek do zapewnienia efektu przeciwnowotworowego. Przykłady [0029] Wynalazek zostanie opisany szczegółowo poniŝej w przykładach i przykładach porównawczych, jednakŝe nie ogranicza się on jedynie do przedstawionych przykładów. Efekt przeciwnowotworowy i toksyczność związku A zostanie opisana w przykładach 1-6. Natomiast przygotowanie środka przeciwnowotworowego według wynalazku zostanie opisane w przykładach wytwarzania 1-3. Przykład 1 [0030] 3 x 10 6 komórek linii komórkowej ludzkiego nowotworu trzustki (MIAPaCa 2) wszczepiono podskórnie w prawe powłoki brzuszne samic gołych myszy Balb/c. Kiedy guz osiągał rozmiar
15 100 mm 3 lub większy, myszom podawano doustnie sól wapniową kwasu (R)-(-)-3-[3-(1-tert-butylo-karbonylo-metylo-2-okso-5- cykloheksylo-1,3,4,5-tetrahydro-2h-1,5-benzodiazepino-3- ilo)ureido]benzoesowego (określanego dalej jako związek A1 ) w grupach dawkowania 10, 30 oraz 100 mg/kg, raz dziennie, przez 21 dni. W następnym dniu po ostatnim podaniu dawki guz usuwano i waŝono. Dla porównania, kontrolnej grupie myszy podawano doustnie tylko nośnik a wagę guza określano jak opisano powyŝej. Procent zahamowania wzrostu guza obliczano w oparciu o wagę guza w kaŝdej grupie dawkowania w stosunku do tej, jaką uzyskano w grupie kontrolnej. W wyniku tego uzyskano 40% i 42% stopień zahamowania odpowiednio dla dawki 30 mg/kg i 100 mg/kg związku A1. Podawanie związku A1 znacząco, zaleŝnie od dawki, hamowało wzrost nowotworu MIAPaCa 2. Przykład 2 [0031] 1 x 10 6 komórek linii komórkowej ludzkiego nowotworu trzustki (PAN1VC) wszczepiono w trzustki samców gołych myszy. Związek A1 podawano doustnie w dawkach 30 mg/kg i 100 mg/kg, raz dziennie, przez 36 dni, począwszy od następnego dnia po wszczepieniu nowotworu. W pierwszym, trzecim i szóstym dniu od wszczepienia nowotworu podawano doŝylnie chlorowodorek gemcytabiny (zastrzyk Gemzar (R)) w dawce 5 mg/kg. Procent zahamowania wzrostu guza obliczano w oparciu o wagę guza w kaŝdej grupie dawkowania w stosunku do tej, jaką uzyskano w grupie kontrolnej. W wyniku tego, w przypadku indywidualnego podawania dawki chlorowodorku gemcytabiny (zastrzyk Gemzar (R)), 30 mg/kg związku A1, bądź 100 mg/kg związku A1, procent zahamowania wynosił, odpowiednio, 32%,
16 19%, oraz 23%. W przeciwieństwie do tego, w przypadku gdy chlorowodorek gemcytabiny (zastrzyk Gemzar (R)) podawano w połączeniu ze związkiem A1, uzyskano 73% i 84% stopień zahamowania odpowiednio dla dawki 30 mg/kg i 100 mg/kg związku A1. Dane te pokazują, Ŝe połączenie związku A1 i chlorowodorku gemcytabiny (zastrzyk Gemzar (R)) zapewnia doskonały efekt przeciwnowotworowy. Przykład 3 [0032] 1,5 x 10 6 komórek linii komórkowej ludzkiego nowotworu okręŝnicy (C170HM2) wstrzyknięto dootrzewnowo samcom gołych myszy. Po wszczepieniu, w obrębie grup podawania, podawano doustnie związek A1 w dawkach 3 mg/kg i 30 mg/kg, raz dziennie. W tym samym czasie, grupie stanowiącej kontrolę pozytywną podawano doŝylnie kombinację 5-fluorouracylu (określanego dalej jako 5-FU ) i leukovorinu (dla kaŝdego związku 25 mg/kg/zastrzyk) w pierwszym, czwartym, siódmym i dziesiątym dniu od wszczepienia nowotworu. Po czterdziestu dniach od wszczepienia nowotworu C170HM2 określano wagę wątroby z przerzutami. Podawanie związku A1 w dawkach 3 mg/kg i 30 mg/kg skutkowało zahamowaniem przerzutów na wątrobę odpowiednio o 73% i 81%. W przeciwieństwie do tego, procent zahamowania przerzutów w grupie kontroli pozytywnej wynosił 63%. Dane te pokazują, Ŝe związek A1 wykazuje działanie przeciwprzerzutowe porównywalne lub większe od tego, jakie wykazuje środek chemioterapeutyczny.
17 Przykład 4 [0033] 5 x 10 5 komórek linii komórkowej ludzkiego nowotworu Ŝołądka (MGLVA1) wstrzyknięto dootrzewnowo samicom myszy SCID. Po wszczepieniu, myszom podawano doustnie związek A1 w dawkach 3 mg/kg i 30 mg/kg, raz dziennie. PoniewaŜ model wykorzystujący MGLVA1 był modelem letalnym, oceniano w nim przedłuŝenie czasu przeŝycia jakie miał zapewnić związek A1. W szóstym dniu od rozpoczęcia podawania, wskaźnik przeŝycia wynosił 6,7% w grupie kontrolnej, podczas gdy w grupie, której podawano związek A1 w dawce 30 mg/kg wskaźnik ten wynosił 46,7%. Dane te wskazują, Ŝe związek A1 wykazuje działanie przedłuŝające czas przeŝycia po wszczepieniu nowotworu. Przykład 5 [0034] 1 x 10 6 komórek linii komórkowej ludzkiego nowotworu okręŝnicy (HT-29) wszczepiono podskórnie w prawe powłoki brzuszne samic gołych myszy Balb/c. Myszom podawano doustnie związek A1 począwszy od czwartego dnia po wszczepieniu nowotworu, w grupach dawkowania 10, 30 oraz 100 mg/kg, raz dziennie, przez 17 dni. W następnym dniu po ostatnim podaniu dawki nowotwór usuwano i waŝono. Kontrolnej grupie myszy podawano doustnie nośnik a wagę guza określano w sposób opisany powyŝej. Procent zahamowania wzrostu guza obliczano w oparciu o wagę guza w kaŝdej grupie dawkowania w stosunku do tej, jaką uzyskano w grupie kontrolnej. W wyniku tego uzyskano 44% i 50% stopień zahamowania odpowiednio dla dawki 30 mg/kg i 100 mg/kg związku A1. Podawanie związku A1 znacząco, zaleŝnie od dawki, hamowało wzrost nowotworu.
18 Przykład 6 [0035] 1 x 10 6 komórek linii komórkowej ludzkiego nowotworu okręŝnicy (HT-29) wszczepiono podskórnie w prawe powłoki brzuszne samic gołych myszy Balb/c. Myszom podawano doustnie związek A1 począwszy od dziesiątego dnia po wszczepieniu nowotworu w grupie dawkowania 30 mg/kg, raz dziennie, przez 12 dni. Dla porównania, grupom stanowiącym kontrole pozytywne podawano dootrzewnowo 5-FU w dawkach 3, 10 i 30 mg/kg, raz dziennie, przez 12 dni. Dodatkowo, kombinację związku A1 (30 mg/kg) i 5-FU (3, 10 lub 30 mg/kg) podawano myszom w kaŝdej z grup kombinacyjnych. W następnym dniu po ostatnim podaniu dawki nowotwór usuwano i waŝono. Kontrolnej grupie myszy podawano doustnie nośnik a wagę guza określano jak opisano powyŝej. Procent zahamowania wzrostu guza obliczano w oparciu o wagę guza w kaŝdej grupie dawkowania w stosunku do tej, jaką uzyskano w grupie kontrolnej. Procent zahamowania wzrostu guza w przypadku indywidualnego podawania związku A1 w dawce 30 mg/kg wynosił 34%. Procent zahamowania wzrostu guza w przypadku indywidualnego podawania 5-FU w dawce 3, 10 i 30 mg/kg wynosił, odpowiednio, 24%, 30% i 58%. W przeciwieństwie do tego, w przypadku gdy związek A1 w dawce 30 mg/kg podawano w połączeniu z 5-FU w dawce 3, 10 i 30 mg/kg uzyskano, odpowiednio, 31%, 54% i 76% stopień zahamowania. Dane te pokazują, Ŝe połączenie związku A1 i 5-FU zapewnia doskonały efekt przeciwnowotworowy.
19 Przykład 7 [0036] Niewielki fragment (70 do 80 mg) ludzkiego nowotworu trzustki (PANC-1) wszczepiono w trzustki samic myszy SCID (15 myszy na kaŝdą grupę). Grupie myszy podawano doustnie związek A1 w dawce 100 mg/kg, raz dziennie, począwszy od siódmego dnia po wszczepieniu nowotworu. Innej grupie myszy stanowiącej kontrolę pozytywną wstrzykiwano doŝylnie chlorowodorek gemcytabiny (zastrzyk Gemzar (R)) w dawce 100 mg/kg, w siódmym, 10 i 14 dniu po wszczepieniu nowotworu. PoniewaŜ model wykorzystujący PANC-1 był modelem letalnym, oceniano w nim przedłuŝenie czasu przeŝycia jakie miał zapewnić związek A1. W czterdziestym dniu od rozpoczęcia podawania (w 46 dniu od wszczepienia nowotworu), wskaźnik przeŝycia wynosił 46,7% w grupie kontrolnej (grupie, której podawano nośnik), natomiast w grupie, której podawano związek A1 (100 mg/kg) wskaźnik ten wynosił 86,7%. Tymczasem, w grupie, której podawano chlorowodorek gemcytabiny wskaźnik przeŝycia wynosił 93,3%. Dane te wskazują, Ŝe związek A1 przedłuŝa czas przeŝycia po wszczepieniu nowotworu porównywalnie do środka chemioterapeutycznego. Przykład 8 [0037] Niewielki fragment (70 do 80 mg) ludzkiego nowotworu trzustki (PANC-1) wszczepiono w trzustki samic myszy SCID (15 myszy na kaŝdą grupę). Grupie myszy podawano doustnie związek A1 w dawce 100 mg/kg, raz dziennie, począwszy od siódmego dnia po wszczepieniu nowotworu. Innej grupie myszy podawano doŝylnie chlorowodorek gemcytabiny (zastrzyk Gemzar (R)) w dawce 100 mg/kg, w siódmym, 10 i 14 dniu od wszczepienia nowotworu. PoniewaŜ model wykorzystujący PANC-1
20 był modelem letalnym, oceniano w nim przedłuŝenie czasu przeŝycia jakie miał zapewnić związek A1. Jak przedstawiono w tabeli 1, podawanie chlorowodorku gemcytabiny ( GEM w tabeli 1) (100 mg/kg) w połączeniu ze związkiem A1 (100 mg/kg) przedłuŝa czas przeŝycia. Dane te wskazują, Ŝe podawanie związku A1 w kombinacji ze środkiem chemioterapeutycznym przynosi korzyści dla przeŝycia po wszczepieniu nowotworu. [0038] [Tabela 1] Dzień śmierci ostatniego osobnika Czas przeŝycia (dni) wartość średnia Czas przeŝycia (dni) wartość środkowa Wskaźnik przeŝycia (%) w 50 dniu po rozpoczęciu podawania (56 dni po wszczepieniu) Wskaźnik przeŝycia (%) w 60 dniu po rozpoczęciu podawania (66 dni po wszczepieniu) Kontrola Związek A1 GEM (100) x 3 GEM (100) x 3 + związek A1 (100) 56 61 54 63* 43 49,5 46,9 50,9 39 51 48 54 40 53,3 20 66,7 0 6,7 0 20* * < 0,05 w porównaniu do kontroli (metoda Kaplana-Meiera, logarytmiczny test rang)
21 Przykład badania 1. Badanie toksyczności przy 28-dniowym wielokrotnym doustnym podawaniu szczurom [0039] Związek A1 podawano doustnie sześciotygodniowym samcom i samicom szczurów SD w dawce 30, 100, 300 lub 1000 mg/kg, przez 28 dni, wielokrotnie. W Ŝadnej grupie nie zaobserwowano przypadków śmierci oraz nie stwierdzono Ŝadnych nieprawidłowości w masie ciała, w przyjmowaniu pokarmu, w testach okulistycznych, w badaniu moczu, w masie organów, w wynikach sekcji zwłok oraz w badaniach histopatologicznych. Przykład badania 2. Badanie toksyczności przy 28-dniowym wielokrotnym doustnym podawaniu psom [0040] Związek A1 podawano doustnie ośmiomiesięcznym samcom i samicom psom rasy beagle w dawce 30, 100, 300 lub 1000 mg/kg, przez 28 dni, wielokrotnie. W Ŝadnej grupie nie zaobserwowano przypadków śmierci oraz nie stwierdzono Ŝadnych nieprawidłowości w masie ciała, w przyjmowaniu pokarmu, w testach okulistycznych, w elektrokardiogramie, w ciśnieniu krwi, w badaniu moczu, w badaniach hematologicznych, w biochemicznych testach krwi, w masie organów, oraz w wynikach sekcji zwłok. Przykład wytwarzania 1 [0041] Związek A1 (20 g), laktozę (315 g), skrobię kukurydzianą (125 g) oraz celulozę krystaliczną (25 g) jednolicie miesza się razem i do powstałej mieszaniny dodaje się 7,5% wodny roztwór hydroksypropylocelulozy (200 ml). Mieszaninę granuluje się za pomocą granulatora ekstruzyjnego wyposaŝonego w sito (średnica oczek: 0,5 mm), i natychmiast potem tak otrzymanemu produktowi nadaje się kształt sferyczny
22 za pomocą sferonizatora, a następnie suszy się, do uzyskania granulek. Przykład wytwarzania 2 [0042] Związek A1 (20 g), laktozę (100 g), skrobię kukurydzianą (36 g), celulozę krystaliczną (30 g), sól wapniową karboksymetylocelulozy (10 g), oraz stearynian magnezu (4 g) jednolicie miesza się razem. Tak powstałą mieszaninę formuje się w tabletki (po 200 mg kaŝda) za pomocą jednostemplowej tabletkarki o średnicy stempla 7,5 mm. Przykład wytwarzania 3 [0043] Związek A1 (100 mg), octan sodu (2 mg), kwas octowy (do ustalenia ph do wartości 5,8) (odpowiednia ilość) oraz wodę destylowaną (zbalansowanie) (całkowicie: 10 ml/fiolkę) formuje się w zastrzyki za pomocą tradycyjnych metod.
20037/PE/10 EP 1 839 662 B1 ZastrzeŜenia patentowe 1. Środek przeciwnowotworowy do stosowania w leczeniu i/lub w profilaktyce nowotworu przewodu pokarmowego zawierający jako składniki aktywne: (A) pochodną 1,5-benzodiazepiny, którą jest kwas (R)-(-)-3-[3-(1-tert-butylokarbonylometylo-2- okso-5-cykloheksylo-1,3,4,5-tetrahydro-2h-1,5- benzodiazepino-3-ilo)ureido]benzoesowy lub jego farmaceutycznie dopuszczalna sól; oraz (B) inny środek przeciwnowotworowy, który jest antymetabolitem. 2. Środek przeciwnowotworowy według zastrz. 1, znamienny tym, Ŝe farmaceutycznie dopuszczalną sól pochodnej 1,5-benzodiazepiny stanowi sól wapniowa. 3. Środek przeciwnowotworowy według zastrz. 1 albo 2, znamienny tym, Ŝe jest środkiem do leczenia i/lub profilaktyki nowotworu trzustki. 4. Środek przeciwnowotworowy według dowolnego z zastrz. 1-3, znamienny tym, Ŝe środkiem przeciwnowotworowym (B) jest gemcytabina.
20037/PE/10 EP 1 839 662 B1 5. Środek przeciwnowotworowy według dowolnego z zastrz. 1-4, znamienny tym, Ŝe składnik (A) jest środkiem doustnym. 6. Zastosowanie (A) pochodnej 1,5-benzodiazepiny, którą jest kwas (R)-(-)-3-[3-(1-tert-butylokarbonylometylo-2- okso-5-cykloheksylo-1,3,4,5-tetrahydro-2h-1,5- benzodiazepino-3-ilo)ureido]benzoesowy lub jego farmaceutycznie dopuszczalna sól; oraz (B) innego środka przeciwnowotworowego, który jest antymetabolitem do wytwarzania środka przeciwnowotworowego do leczenia i/lub profilaktyki nowotworu przewodu pokarmowego. 7. Zastosowanie według zastrz. 6, znamienne tym, Ŝe farmaceutycznie dopuszczalną sól pochodnej 1,5-benzodiazepiny stanowi sól wapniowa. 8. Zastosowanie według zastrz. 6 albo 7, znamienne tym, Ŝe środek przeciwnowotworowy jest środkiem do leczenia i/lub profilaktyki nowotworu trzustki. 9. Zastosowanie według dowolnego z zastrz. 6-8, znamienne tym, Ŝe środkiem przeciwnowotworowym (B) jest gemcytabina. 10. Zastosowanie według dowolnego z zastrz. 6-9, znamienne tym, Ŝe składnik (A) jest środkiem doustnym.