Utarg Przychód przedsiębiorstwa czyli Utarg całkowity TR (Total Revenue) Konkurencja doskonała Konkurencja niedoskonała 2
Utarg Utarg całkowity TR (Total Revenue) Konkurencja niedoskonała 3
Utarg Koszt krańcowy i utarg krańcowy Optymalna wielkość produkcji Złota reguła MC=MR 4
Alokacja kosztów Producent obuwia sportowego planuje rozpoczęcie produkcji obuwia męskiego. Do tej pory produkował obuwie damskie w ilości 8000 par na tydzień. Tygodniowa produkcja par obuwia męskiego wynosi 2400 szt. Ogólne koszty produkcji wynoszą 90 000 dolarów tygodniowo. Ustalona cena obuwia męskiego wynosi 36 dolarów. Jednak całkowity utarg nie pokrywa całkowitych kosztów produkcji. 5
Alokacja kosztów W obliczu ponoszonych strat zarząd ma kilka wariantów: 1. Główny księgowy proponuje podwyŝkę ceny butów do 40 dol. 2. Kierownik działu marketingu zgadza się z podwyŝką ale obawia się spadku sprzedaŝy. 3. Kierownik działu produkcji sugeruje ustalić wielkość produkcji przy minimalnych kosztach bezpośrednich na jednostkę. 6
Analiza kosztów stanowi podstawę bardzo wielu decyzji menadŝerskich. Dokładna znajomość kosztów jest warunkiem określenia faktycznego poziomu zyskowności przedsiębiorstwa. Decyzje mające na celu maksymalizacje zysku zaleŝą od wyników projekcji kosztów występujących przy innych moŝliwych wielkościach produkcji. MenedŜerowie podejmują decyzje dokonując wyboru spośród róŝnych wariantów działania zwracając uwagę tylko na występujące między nimi róŝnice utargów i kosztów. Zatem jedynymi istotnymi kosztami są te, które zmieniają się w poszczególnych wariantach. 7
Koszty stałe, czyli koszty, których wysokość nie zmienia się w zaleŝności od przyjętego wariantu działania, nie są dla menedŝera istotne i nie musi ich brać pod uwagę. Przy obliczaniu zysku, jaki zapewniają róŝne warianty, zawsze odejmujemy takie same koszty stałe. Kierownik ds. produkcji musi podjąć decyzję czy w produkcji stosować dotychczasową metodę wytwarzania, czy przestawić się na nową technologię. Nowa technologia wymaga modyfikacji aparatu wytwórczego, jest jednak mniej pracochłonna. Która z metod produkcji jest bardziej opłacalna? Pominięcie przy porównaniu kosztów stałych. 8
Nowa metoda powinna zostać wdroŝona wtedy i tylko wtedy, gdy oszczędności w kosztach osobowych przewyŝszają dodatkowe koszty modernizacji. Wybór rodzajów kosztów, które uznamy za istotne byłby zupełnie inny, gdyby zarząd musiał podjąć decyzję czy kontynuować dotychczasową produkcję czy ją przerwać i zamknąć przedsiębiorstwo. Pomijanie kosztów stałych jest waŝne gdyŝ zmusza menedŝerów do skupienia się na róŝnicach kosztów, które są rzeczywiście istotne dla podejmowanej decyzji. Pomijanie kosztów stałych jest prostsze w teorii niŝ w praktyce. Przypadek kosztów utopionych. 9
Koszty utopione (historyczne) są poniesionym wydatkiem, którego nie moŝna odzyskać. Budowa fabryki mogła się wiązać z duŝym nakładem środków. Jednak przy podejmowaniu obecnych decyzji ten utopiony, historyczny wydatek nie ma Ŝadnego znaczenia. W bardziej ogólnym ujęciu koszty utopione mają pewien wpływ na decyzje inwestycyjne o charakterze sekwencyjnym. Gdy przedsiębiorstwo wydało 20 mln na B+R w celu opracowania nowego produktu. Na opracowanie prototypu trzeba wydać kolejne 10 mln. JednakŜe konkurenci mogą wejść na rynek. Poniesione wydatki (20 mln) naleŝy uznać za koszty utopione a zatem nieistotne przy podejmowanej decyzji. 10
Koszty utopione elektrownie atomowe 11
Nie tylko przedsiębiorstwa prywatne muszą podejmować decyzje, w których występują koszty historyczne. Rząd USA w latach 80. i 90. XX w. wstrzymał finansowanie przedsięwzięć dotyczących: paliwa syntetycznego (wydano na nie 25 mld dol.), budowy 4 elektrowni atomowych w stanie Tennessee (1,85 mld dol.), zakładów przerabiających uran (2,6 mld dol.). Pentagon przerwał prace rozwojowe nad działkiem przeciwlotniczym Sergeant York (1,8 mld dol.) a Kongres wstrzymał finansowanie prac nad bombowcem B- 1A (4,7 mld dol.). 12
Funkcja produkcji Funkcja produkcji jest to zbiór wszystkich technicznie efektywnych metod wytwarzania. Metoda wytwarzania jest technicznie efektywna jeśli nie istnieje inna metoda wytworzenia danej wielkości produkcji, która zuŝywa mniej jednego czynnika i nie więcej innego czynnika. 13
Funkcja produkcji Wolumen produkcji Q 100 100 100 Nakład Kapitału NK 4 2 6 Nakład Pracy NP 4 6 4 Metody produkcji róŝnią się czynnikochłonnością (pracochłonność, kapitałochłonność) Metoda technicznie nieefektywna 14
Funkcja produkcji Jednostka kapitału kosztuje 1000 zł, jednostka pracy kosztuje 2000 zł. Metoda efektywna ekonomicznie Wolumen produkcji Q Nakład Kapitału NK Nakład Pracy NP Koszt Kapitału KK Koszt Pracy KP Kosz całkowity TC 100 4 4 4000 8000 100 2 6 2000 12000 15
Funkcja kosztów produkcji Koszty produkcji funkcja kosztów produkcji powinna być zawsze traktowana jako funkcja zakładająca najniŝsze moŝliwe koszty. C = C(Q) Krótki okres to czas, w którym przedsiębiorstwo nie moŝe zmienić wielkości nakładów niektórych czynników produkcji. W długim okresie nakłady wszystkich czynników produkcji moŝna dowolnie zmieniać. 16
Funkcja kosztów produkcji W krótkim okresie kapitał jest czynnikiem stałym, jedynym zaś zmiennym czynnikiem pozostaje praca. Oczywiście do kosztów całkowitych zaliczamy: wydatki na pracę, kapitał, materiały i inne czynniki produkcji a takŝe odpowiednie koszty alternatywne. Koszty stałe, zmienne, przeciętny koszt całkowity, przeciętny koszt zmienny, koszt krańcowy wyjaśnić pojęcia. 17
Funkcja kosztów produkcji Jeśli przedsiębiorstwo uŝywa dodatkowej pracy do wytworzenia dodatkowej produkcji, działa wówczas prawo malejących przychodów. Przy stałych nakładach innych czynników wytwórczych dodanie kolejnej porcji czynnika zmiennego wywołuje coraz mniejsze przyrosty produkcji. Oznacza to, Ŝe w pewnym momencie krańcowy produkt pracy zacznie się zmniejszać. W rezultacie koszty krańcowe rosną wraz ze wzrostem produkcji. 18
Funkcja kosztów produkcji 19
Funkcja kosztów produkcji Prawo malejących przychodów 20
Kształtowanie się krótkookresowych kosztów przeciętnych. Przy bardzo niskim poziomie produkcji (np. 5000 jednostek) koszty całkowite składają się przede wszystkim z kosztów stałych (koszty zmienne są niskie). SAC są wysokie poniewaŝ koszty całkowite rozkładają się na małą liczbę wyprodukowanych jednostek. Krzywa SAC opada. Przy niewielkich rozmiarach produkcji krzywa SAC leŝy powyŝej krzywej SMC. Tak długo, jak koszt krańcowy dodatkowych jednostek produktu jest niŝszy od kosztu przeciętnego całej dotychczasowej produkcji, wzrost produkcji prowadzi do spadku kosztów przeciętnych. 21
Kształtowanie się krótkookresowych kosztów przeciętnych. Gdy koszty krańcowe będą nadal rosnąć, dojdzie do sytuacji, w której SMC przewyŝszą SAC. W momencie, gdy wytworzenie dodatkowych jednostek stanie się droŝsze niŝ - średnio biorąc produkcja wszystkich dotąd wytworzonych jednostek, koszty przeciętne zaczną rosnąć. Prawidłowość ta wyjaśnia fakt wznoszenia się krzywej SAC oraz potwierdza zaleŝność: krzywa kosztów krańcowych przecina krzywą kosztów przeciętnych w jej minimalnej wartości. Wykres 22
Funkcja kosztów analizowanego przedsiębiorstwa moŝe zostać przedstawiona w postaci równania: C = C Koszty stałe i zmienne. 2 ( Q) = 270 + 30 Q + 0,3 Q Koszty przeciętne dane są równaniem: SAC = C ( Q) / Q = 270 / Q + (30 + 0,3 Q) Wraz ze wzrostem produkcji przeciętne koszty stałe stopniowo maleją, natomiast przeciętne koszty zmienne rosną. Wyjaśnia to kształt litery U przyjmowany przez krzywą SAC. 23
W długim okresie przedsiębiorstwo moŝe dowolnie zmieniać nakłady wszystkich czynników produkcji. Wszystkie koszty są kosztami zmiennymi. 1.MoŜliwość zmiany nakładów wszystkich czynników wytwórczych oznacza, Ŝe w długim okresie przedsiębiorstwo produkuje taniej niŝ w krótkim okresie. Zadaniem przedsiębiorstwa jest ciągłe poszukiwanie najtańszej kombinacji czynników wytwórczych. 2.Kształt krzywej kosztów długookresowych (LAC) zaleŝy od charakteru przychodów ze skali produkcji. 24
ZałóŜmy, Ŝe w przedsiębiorstwie występują stałe przychody ze skali produkcji (stałe korzyści skali), niezaleŝnie od wielkości produkcji. Oznacza to, Ŝe jeśli zwiększymy nakłady wszystkich czynników produkcji o 20%, to w takim samym stopniu wzrośnie produkcja. Przy załoŝeniu, Ŝe ceny czynników produkcji pozostają niezmienne, wydatki przedsiębiorstwa na te czynniki wzrastają równieŝ o 20%. Zatem wzrostowi produkcji towarzyszy dokładnie taki sam wzrost kosztów i w rezultacie koszty przeciętne nie zmieniają się. Koszty przeciętne pozostają na stałym poziomie dopóty, dopóki występują stałe przychody (korzyści) ze skali produkcji. 25
Przychody ze skali są waŝnym czynnikiem decyzji menedŝerskich, gdyŝ od ich charakteru zaleŝy kształt krzywej długookresowych kosztów przeciętnych. Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych w kształcie litery U odzwierciedla rosnące korzyści ze skali przy małej wielkości produkcji oraz zmniejszające się przychody ze skali przy duŝych jej rozmiarach. Jeśli przedsiębiorstwo moŝe wybrać dowolną wielkość zakładu, to jego długookresowe koszty przeciętne odzwierciedla krzywa LAC. 26
Na kształt krzywej LAC wpływa kilka czynników: stałe koszty przeciętne (stałe przychody ze skali) występują wówczas gdy proces produkcji moŝna łatwo powielać; spadające koszty przeciętne są spowodowane m.in. przez: metody produkcji masowej charakteryzujące się wysoką kapitałochłonnością, automatyzację, specjalizację pracy, reklamę i metody dystrybucji; spadek kosztów przeciętnych moŝe wynikać z istnienia róŝnych rodzajów kosztów stałych (reklama, promocja, dystrybucja i regulacje państwowe); zwiększające się koszty przeciętne są związane ze sposobem organizacji, kontroli i przepływu informacji oraz z koordynacją i procesem zarządzania. 27
W wielu gałęziach krzywa LAC przyjmuje kształt litery L (rys.b), co jest związane z korzyściami skali przy małym wolumenie, które przeradzają się w stałe korzyści skali, przy większych rozmiarach produkcji. W przypadku niewielkiej liczby produktów występuje stały spadek LAC (rys.c) monopol naturalny. 28
Przyczyny występowania korzyści skali: 1. Niepodzielność dóbr kapitałowych 2. Zwiększenie skali produkcji (reguła dwóch trzecich) 3. Stochastyczne korzyści skali (prawo wielkich liczb) Przyczyny występowania niekorzyści skali: 1. Trudności z zarządzaniem 2. Niekorzystna zmiana warunków 29
Większość przedsiębiorstw wytwarza róŝnorodna gamę produktów. Często powodem zróŝnicowania struktury produkcji są potencjalne korzyści w postaci obniŝki kosztów w przypadku wytwarzania wielu blisko ze sobą powiązanych wyrobów. W procesie produkcji występują korzyści zakresu (korzyści produkcji łącznej), jeśli łączne koszty wytworzenia róŝnych produktów są niŝsze od sumy kosztów ich wyprodukowania oddzielnie. Miarą tych korzyści jest: SC C( Q = 1 ) + C( Q2 ) C( Q C( Q ) + C( Q ) 1 2 1, Q 2 ) 30
Istnieje wiele źródeł korzyści zakresu: w pojedynczym procesie produkcyjnym moŝna otrzymać kilka róŝnych wyrobów (np. hodowcy bydła sprzedają mięso i skóry); przy produkcji podstawowego wyrobu powstają nieuniknione produkty uboczne, które po niewielkich dostosowaniach mogą być wprowadzone na rynek (np. trociny jako produkt uboczny obróbki drewna); niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych (np. szkoły publiczne udostępniają swoje sale po lekcjach); 31
Istnieje wiele źródeł korzyści zakresu: wiedza techniczna, którą moŝna zastosować do wytwarzania wielu produktów (np. doświadczenie zdobyte przy produkcji napojów gazowanych przyczynia się do uzyskania korzyści w produkcji napojów pokrewnych); wzajemne powiązanie popytu, konsumpcja wielu rodzajów dóbr i usług jest komplementarna (np. przedsiębiorstwo oddające w leasing wyposaŝenie biurowe moŝe oferować serwis posprzedaŝny, kancelarie adwokackie). 32
Optymalne decyzje niezaleŝnie od kształtu jaki przyjmuje krzywa kosztów AC, przedsiębiorstwo maksymalizuje swój zysk, ustalając wolumen produkcji wynoszący Q *, przy którym utarg krańcowy zrównuje się z kosztem krańcowym. 33
Dwa błędy decyzyjne: przedsiębiorstwo moŝe zawsze zwiększyć zysk dzięki korzyściom skali produkcja przy minimalnej efektywnej skali; jeśli obecna wielkość produkcji i cena są niezadawalające, to przedsiębiorstwo powinno podnieść cenę aby zwiększyć zyski. Pytanie: Zarząd ustalił produkcje na poziomie Q. Cena P jest nieco niŝsza od kosztów przeciętnych i przedsiębiorstwo ponosi stratę. Czy podwyŝka ceny pozwoli zwiększyć zyski? 34
Warunki produkcji Zasada zamknięcia przedsiębiorstwa W długim okresie przedsiębiorstwo powinno przerwać produkcję, jeśli cena spadnie poniŝej kosztu przeciętnego. 35
Warunki produkcji Zasada zamknięcia przedsiębiorstwa W krótkim okresie przedsiębiorstwo powinno kontynuować produkcję na poziomie Q* (nawet jeśli ponosi straty) dopóty, dopóki cena przewyŝsza przeciętny koszt zmienny. 36
Warunki produkcji 37
W przypadku wytwarzania wielu produktów Przedsiębiorstwo wytwarza dwa produkty w jednej fabryce. TC = FC + VC 1 + VC 2 Całkowity zysk dany jest równaniem: π = TR VC ) + ( TR VC ) ( 1 1 2 2 FC KaŜdy produkt powinien być wytwarzany wtedy i tylko wtedy, gdy P i > AVC i W długim okresie przedsiębiorstwo powinno kontynuować produkcję wtedy i tylko wtedy, gdy osiąga ono dodatni zysk ekonomiczny. 38
Alokacja kosztów Producent obuwia sportowego planuje rozpoczęcie produkcji obuwia męskiego. Do tej pory produkował obuwie damskie w ilości 8000 par na tydzień. Tygodniowa produkcja par obuwia męskiego wynosi 2400 par Koszty stałe produkcji wynoszą 90 000 dolarów tygodniowo dla obu rodzajów par butów. Ustalona cena obuwia męskiego wynosi 36 dolarów. Czy produkcję męskich butów sportowych naleŝy zwiększyć, zmniejszyć czy moŝe wstrzymać? 39
Alokacja kosztów Koszty stałe produkcji wynoszą 90 000 dolarów tygodniowo dla obu rodzajów par butów. Księgowi przyporządkowali te koszty obu typom obuwia w proporcji odpowiadającej wolumenowi produkcji. Liczba par butów męskich cena Utarg Koszty bezpośrednie - zmienne Koszty przyporządkowanestałe 1600 40 64 000 66 400 15 000 50,88 2400 36 86 400 74 400 20 769 39,65 3200 32 102 400 85 600 25 714 34,79 3600 30 108 000 92 400 27 931 33,43 Koszty przeciętne całkowite 4000 28 112 000 100 000 30 000 32,50 40
Alokacja kosztów Problem polega na alokacji 90 000 dolarów wspólnych kosztów stałych. Ekonomiczne przykazanie nie dokonuje się alokacji kosztów stałych. W przedsiębiorstwie wytwarzającym wiele produktów jedyną poprawną miarą zyskowności określonego produktu jest zawarta w jego cenie nadwyŝka na pokrycie, czyli nadwyŝka ceny nad kosztem jednostkowym lub inaczej mówiąc nadwyŝka utargu nad kosztami zmiennymi. 41