KOSZTY, PRZYCHODY, WYNIK EKONOMICZNY. dr Sylwia Machowska

Transkrypt

1 KOSZTY, PRZYCHODY, WYNIK EKONOMICZNY dr Sylwia Machowska

2 KOSZTY Przedsiębiorstwo musi nieustannie rozwaŝać takie kwestie, jak: podjąć się określonych działań, czy nie, kiedy działania rozpocząć, jaka będzie efektywność zamierzonych działań, jaki będzie okres zwrotu poniesionych kosztów.

3 NIE MA DZIAŁAŃ BEZ KOSZTÓW Koszty stanowią zawsze punkt wyjścia myślenia ekonomicznego dlatego, Ŝe kaŝde działanie podmiotów jest związane z ponoszeniem kosztów. Nie ma działań bez kosztów.

4 NIE MA DZIAŁAŃ BEZ KOSZTÓW Koszty naleŝą do podstawowych kryteriów wyboru decyzji. Ranga kosztów jako elementu decyzyjnego wynika stąd, Ŝe wprawdzie nie moŝna uniknąć ponoszenia kosztów w związku z podejmowaną działalnością, lecz moŝna i naleŝy je minimalizować.

5 ZASADA RACJONALNEGO GOSPODAROWANIA Zgodnie z zasadą racjonalnego gospodarowania minimalizacja kosztów moŝe być realizowana poprzez: osiąganie załoŝonego celu przy jak najmniejszych kosztach, maksymalizację efektu przy załoŝonych do poniesienia kosztach.

6 ZASADA RACJONALNEGO GOSPODAROWANIA Zasada ta zakłada takŝe konieczność kształtowania odpowiedniej relacji kosztów do przychodów: - przychody ze sprzedaŝy są wyŝsze od kosztów - dynamika przychodów jest silniejsza od dynamiki kosztów.

7 PIERWOTNOŚĆ KOSZTÓW Cechą szczególną kosztów jest ich pierwotność względem przychodów, co oznacza Ŝe: aby podjąć jakąkolwiek działalność gospodarczą, przedsiębiorstwo musi najpierw ponieść koszty, potem konieczne jest sprzedanie wyprodukowanego wyrobu, towaru lub usługi w celu zrealizowania przychodu, osiągnięcie zysku wymaga, aby łączne przychody były wyŝsze od poniesionych kosztów.

8 KOSZTY EKONOMICZNE SKŁADAJĄ SIĘ: kosztów jawnych, wydatków niezbędnych w celu uzyskania zasobu, produktu lub usługi explicite kosztów ukrytych - niewykorzystanych moŝliwości wykonania, pozyskania czegoś innego lub zastosowania posiadanych zasobów do innego celu implicite

9 Koszty jawne czesne 360 zł podręczniki 100 zł Koszty ukryte utracony czas 600 zł Kj = 460 zł Ku = 600 zł Koszt ekonomiczny = 1060 zł

10 Wynik ekonomiczny w aspekcie kosztu alternatywnego TR Koszty ukryte Zysk księgowy = zysk normalny Koszty jawne TR Koszty ukryte Zysk księgowy Zysk ekonomiczny Koszty jawne

11 Wynik ekonomiczny w aspekcie kosztu alternatywnego TR TR Koszty ukryte Strata ekonomiczna Zysk księgowy Koszty jawne TR Koszty ukryte Koszty jawne Strata ekonomiczna Strata księgowa

12 PODZIAŁ KOSZTÓW PODZIAŁ KOSZTÓW Za kryterium podziału kosztów przyjmiemy reakcje na zmianę wielkości produkcji: - Koszty stałe - Koszty zmienne Przy czym zarówno koszt stały jak i zmienny moŝe być kosztem jednostkowym (przeciętnym) lub kosztem całkowitym.

13 KOSZTY STAŁE - TFC KOSZTY STAŁE - TFC Koszty stałe - są to takie koszty w przedsiębiorstwie, które nie ulegają zmianie wraz ze zmianą wielkości produkcji. Do kosztów stałych przedsiębiorstw najczęściej naleŝą: koszty zakupu ziemi, koszty wyposaŝenia kapitałowego (amortyzacja), opłaty za dzierŝawę majątku, składki ubezpieczeniowe, wynagrodzenia zarządu itp.

14 KOSZTY ZMIENNE - TVC Koszty zmienne obejmują takie koszty w przedsiębiorstwie, które zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji, np. koszty energii, paliwa, koszty pracy (płace) niektórych grup pracowników.

15 Koszty stałe (TFC) to takie koszty, które nie zmieniają się pod wpływem zmian wielkości produkcji. Koszty zmienne (TVC) to takie koszty, które zmieniają się w ślad za zmianami wielkości produkcji.

16 Rozpatrując podział kosztów na stałe i zmienne naleŝy uwzględnić następujące kwestie: czas, przedział wielkości produkcji, sposób ujęcia kosztów (całkowite czy jednostkowe). Podział na koszty stałe i zmienne zmienia się wraz ze zmianą horyzontu czasowego. W bardzo krótkim okresie wszystkie koszty są w zasadzie stałe. Natomiast w długim okresie wszystkie koszty podlegają zmianom a więc są zmienne.

17 KOSZTY CAŁKOWITE - TC Koszty całkowite przedsiębiorstwa (total cost - TC) stanowią sumę całkowitych kosztów stałych (total fixed cost TFC) i całkowitych kosztów zmiennych (total variable cost TVC) TC = TVC + TFC

18 KOSZTY PRZECIĘTNE Koszty przeciętne Jednostkowy koszt przeciętny oblicza się poprzez podzielenie kosztów całkowitych określonej produkcji przez ilość jednostek produkcji, np. przeciętny koszt jednostkowy przewozu jednego pasaŝera w przedsiębiorstwie transportowym określa się poprzez podzielenie kosztów całkowitych przewozu pasaŝerów w danym przedsiębiorstwie przez liczbę przewiezionych pasaŝerów w danym okresie czasu.

19 KOSZTY PRZECIĘTNE W śród kosztów przeciętnych wyróŝniamy: ATC przeciętny koszt całkowity = TC/X AVC przeciętny koszt zmienny = TVC/X AFC przeciętny koszt stały = TFC/X Koszty przeciętne = koszty całkowite podzielone przez wielkość produkcji Koszty przeciętne = koszty całkowite przypadające na jednostkę produkcji

20 KOSZT KRAŃCOWY - MC KOSZT KRAŃCOWY - MC Koszt krańcowy (marginalny) Koszt krańcowy jest to jednostkowy koszt dodatkowej partii produkcji, która uruchomiona została w przedsiębiorstwie (uruchomienie obsługi nowej relacji przewozowej, uruchomienie nowego kursu, wykonanie konkretnej usługi na rzecz klienta).

21 KOSZT KRAŃCOWY - MC KOSZT KRAŃCOWY - MC Koszt krańcowy określa się poprzez relację przyrostu kosztów całkowitych, związanych z podjęciem produkcji, do przyrostu produkcji. Koszt krańcowy to przyrost kosztów całkowitych spowodowany zwiększeniem produkcji o jednostkę.

22 Koszty zmienne i koszty krańcowe Koszty zmienne i koszty krańcowe Uwaga: poniewaŝ koszty stałe nie zmieniają się pod wpływem zmian wielkości produkcji, koszty krańcowe związane są tylko ze zmienną częścią kosztów całkowitych.

23 KOSZT KRAŃCOWY - MC MC = TC / X MC = TVC / X MC = PL / MPPL constans! zmiana liczona jako X2 X1 PL cena czynnika produkcji (tu cena pracy) X wielkość produkcji MPPL produkcyjność krańcowa (tu produkcyjność pracy)

24 TC = ATC X TFC + TVC = AFC X ATC = AVC X AFC + AVC

25 KOSZTY PRODUKCJI I ICH GRAFICZNA INTERPRETACJA

26 ZNACZENIE KOSZTÓW PRODUKCJI Koszty produkcji obok ceny sprzedaŝy produktu, stanowią istotny parametr w podejmowaniu racjonalnych decyzji przez producenta. Znajomość ich kształtowania w krótkim i długim okresie umoŝliwia wyznaczenie optymalnych rozmiarów produkcji i optymalnej wielkości przedsiębiorstwa w róŝnych strukturach rynkowych od rynku konkurencyjnego do rynku monopolu.

27 KOSZTY CAŁKOWITE KOSZTY CAŁKOWITE

28 KOSZTY CAŁKOWITE TC TFC TVC będzie wysokością czerwonego odcinka. Wynika to z prostego rachunku TC TFC = TVC TC (Total Cost) TVC Variable Cost TFC (Fixed Cost) x

29 KOSZTY PRZECIĘTNE KOSZTY PRZECIĘTNE MC ATC AVC AFC AVERAGE COST MC ATC AVC AFC x

30 KOSZTY PRZECIĘTNE KOSZTY PRZECIĘTNE MC ATC AVC AFC Pionowa odległość między krzywymi ATC i AVC to AFC. Wynika to z prostego rachunku ATC AVC= AFC MC ATC AVC x x

31 Koszty uwagi do rysunku Koszty uwagi do rysunku Warto zauwaŝyć zmniejszanie się róŝnicy między ATC a AVC. Wynika to z faktu, Ŝe maleje znaczenie kosztu stałego, tzn. maleje AFC, który jest oczywiście elementem składowym kosztu całkowitego.

32 Koszty uwagi do rysunku Koszty uwagi do rysunku Krzywa MC przecina krzywe kosztów przeciętnych w określonych punktach odpowiadających najniŝszym wartościom kosztów przeciętnych. Nie jest to przypadek. JeŜeli koszt krańcowy jest wyŝszy niŝ przeciętny oznacza to, Ŝe dodatkowa wyprodukowana jednostka jest droŝsza niŝ wynosi koszt średni, a jeśli tak, to automatycznie podnosi to koszt przeciętny (ATC i AVC rośnie).

33 TC TVC ZaleŜność między kosztami całkowitymi a kosztami przeciętnymi. TFC X MC ATC AVC X

34 Koszty w krótkim i w długim okresie Koszty w krótkim i w długim okresie W krótkim okresie część kosztów całkowitych to koszty stałe. W długim okresie wszystkie koszty to koszty zmienne.

35 Kształt krzywych kosztów Kształt krzywych kosztów W krótkim okresie za kształtem krzywych kosztów kryją się inne zasady niŝ w długim okresie.

36 Krzywe kosztów w krótkim okresie Krzywe kosztów w krótkim okresie Za kształtem krzywych kosztów w krótkim okresie kryje się prawo malejących przychodów z czynnika wytwórczego (prawo malejącego produktu krańcowego czynnika wytwórczego).

37 Prawo malejących przychodów krańcowych z produkcji JeŜeli ilość jednego czynnika wytwórczego jest stała a ilość drugiego zwiększa się, wówczas od pewnego poziomu nakładów zmiennego czynnika wytwórczego produkcja rośnie, ale kaŝda kolejna jego jednostka powoduje mniejszy przyrost produkcji (krańcowa produkcyjność tego czynnika jest coraz mniejsza).

38 TPP R s m A 1 A 2 A 3 A 4 A 5 A R MPP s APP MPP T T APP A 1 A 2 A 3 A 4 A 5 A A to ilość zaangaŝowanej pracy. PRODUKT CAŁKOWITY (TPP) A PRODUKT KRAŃCOWY (MPP) I PRODUKT PRZECIĘTNY (APP) MPP osiąga punkt maksymalny przy skali zaangaŝowania czynnika A odpowiadającej punktowi przegięcia krzywej TPP (A 2 ). Maksimum APP przypada na spadającym ramieniu MPP przy skali zaangaŝowania czynnika zmiennego, przy której promień wyprowadzony z początku układu współrzędnych jest styczny do TPP (A 3 ). W punkcie A 4, odpowiadającym maksimum TPP, MPP osiąga 0, przy większej skali zastosowania czynnika A MPP jest ujemne. W punkcie A 5, gdy TPP=0, APP równieŝ =0.

39 ZAŁÓśMY: Przedsiębiorstwo jest zakładem naprawczym. Na rynku pracy obowiązuje płaca w wysokości 20 dolarów za godzinę, a krańcowy produkt pracy wynosi 0,5 jednostki na godzinę (tzn. w ciągu godziny jest wykonywana połowa typowej naprawy). Krańcowy koszt (pracy) firmy wynosi więc 20/0,5= 40 dolarów za kolejną wykonaną naprawę.

40 ZAŁÓśMY: Zgodnie z równaniem koszt krańcowy będzie rósł wraz ze spadkiem krańcowej produktywności. Co więcej, jeśli przedsiębiorstwo uŝywa dodatkowej pracy do wytworzenia dodatkowej produkcji, działa wówczas prawo malejących przychodów.

41 Przy stałych nakładach innych czynników wytwórczych dodanie kolejnej porcji czynnika zmiennego (w tym przypadku pracy) wywołuje coraz mniejsze przyrosty produkcji. Oznacza to, Ŝe w pewnym momencie krańcowy produkt pracy (MPP) zacznie się zmniejszać. W rezultacie koszty krańcowe rosną wraz ze wzrostem produkcji (tutaj wraz z kolejną naprawą).

42 ZaleŜność między krzywymi kosztów a krzywymi produktów Produkcja na mniejszą skalę jest nieopłacalna. Dlaczego?

43 A Produkcja mniejsza niŝ wynikająca z punktu A jest nieopłacalna poniewaŝ zmniejszająca się produkcja rodzi coraz wyŝsze koszty. Lepiej zatem przy i tak rosnących kosztach zwiększać produkcję a tym samym TR.

44 Koszty w długim okresie (L) W długim okresie przedsiębiorstwo moŝe dowolnie zmieniać nakłady wszystkich czynników produkcji. Oznacza to, Ŝe nie występują wówczas Ŝadne stałe czynniki a wszystkie koszty są zmienne.

45 Koszty w długim okresie (L) MoŜliwość zmiany nakładów wszystkich czynników wytwórczych oznacza, Ŝe w długim okresie przedsiębiorstwo produkuje taniej niŝ w okresie krótkim. Kształt krzywej kosztów długookresowych zaleŝy od charakteru przychodów ze skali produkcji.

46 Korzyści skali związek między nakładami a otrzymywanymi przychodami z tych nakładów Wyobraźmy sobie przedsiębiorstwo w którym występują stałe korzyści skali (stałe przychody ze skali), niezaleŝnie od wielkości produkcji.

47 Korzyści skali związek między nakładami a otrzymywanymi przychodami z tych nakładów Oznacza to, Ŝe jeśli zwiększymy w określonym stopniu nakłady wszystkich czynników wytwórczych (o powiedzmy 20%), to w takim samym stopniu wzrośnie produkcja. Przy załoŝeniu, Ŝe ceny czynników produkcji pozostają niezmienne, wydatki przedsiębiorstwa na te czynniki zwiększają się równieŝ o 20%.

48 Wynika stąd, Ŝe wzrostowi produkcji towarzyszy dokładnie taki sam procentowy wzrost kosztów całkowitych, jeśli tak to koszty przeciętne nie zmieniają się. Tak więc koszty przeciętne pozostaną na stałym poziomie dopóki będą występować stałe przychody ze skali produkcji.

49 ZałóŜmy teraz, Ŝe produkcja wykazuje rosnące przychody ze skali produkcji. Zwiększenie nakładów o 20% powoduje więcej niŝ 20-procentowy wzrost produkcji. W przypadku występowania rosnących przychodów ze skali wzrostowi produkcji towarzyszy spadek kosztów przeciętnych.

50 Wreszcie, jeśli zastosujemy analogiczne rozumowanie, dojdziemy do wniosku, Ŝe: Zmniejszające się przychody ze skali produkcji oznaczają wzrost kosztów przeciętnych.

51 Ściąga z korzyści skali Stałe korzyści skali = dwukrotny wzrost nakładów dwukrotny przyrost produkcji (przychodów); constans ATC Rosnące korzyści skali = dwukrotny wzrost nakładów więcej niŝ dwukrotny przyrost produkcji (przychodów); spadek ATC Malejące korzyści skali = dwukrotny wzrost nakładów mniej niŝ dwukrotny przyrost produkcji (przychodów); wzrost ATC

52 Krzywe kosztów w długim okresie Krzywe kosztów w długim okresie Za kształtem krzywych kosztów w długim okresie kryją się korzyści i niekorzyści skali działania (produkcji).

53 Korzyści i niekorzyści skali działania ania trochę inaczej Korzyści skali produkcji (rosnące utargi ze skali) kiedy długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji gdy długookresowe koszty przeciętne są stałe przy wzroście produkcji Niekorzyści skali (malejące utargi ze skali) kiedy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji.

54 Przyczyny występowania korzyści i niekorzyści skali produkcji KORZYŚCI SKALI PRODUKCJI Niepodzielność procesu produkcji konieczność ponoszenia przez przedsiębiorstwo określonego minimum nakładów niezbędnego do prowadzenia działalności i niezaleŝnego od rozmiarów produkcji (koszt stały).

55 Specjalizacja pracy korzyści osiągane w wyniku podziału pracy (specjalizacji) A. Smith. Specjalizacja technologiczna produkcja na duŝą skalę jest na ogół niezbędna, aby móc zastosować lepsze maszyny i uzyskać większą produktywność (ekonomia skali) na jednostkę produkcji.

56 Przyczyny występowania korzyści i niekorzyści skali produkcji NIEKORZYŚCI SKALI PRODUKCJI MenedŜerskie niekorzyści skali produkcja na wielką skalę wymaga tworzenia wielu szczebli zarządzania firma staje się zbiurokratyzowana, powstają problemy koordynacji pracy poszczególnych działów i z tego powodu moŝe wystąpić wzrost kosztów przeciętnych.

57 Czynniki geograficzne pierwszy zakład jest zlokalizowany w najdogodniejszym miejscu z punktu widzenia minimalizacji kosztów transportu, to następny zakład będzie zlokalizowany juŝ mniej korzystnie.

58 FUNKCJE KOSZTÓW FUNKCJE KOSZTÓW Funkcje kosztów 1. Koszt całkowity: TC = X 2 + 7X Koszt całkowity zmienny: TVC = X 2 + 7X 3. Koszt całkowity stały: TFC = Koszt przeciętny całkowity: ATC = TC/X = X /X 5. Koszt krańcowy: MC = TC/ X = TC`= 2X + 7

59 PRZYCHODY Przychody są to wszystkie środki pienięŝne uzyskane ze sprzedaŝy produktów. TR przychód całkowity Przychód całkowity obliczamy jako iloczyn ceny i ilości produktu. TR = P X

60 PRZYCHÓD KRAŃCOWY MR I PRZYCHÓD PRZCIĘTNY AR Przychód krańcowy to przychód uzyskany z ostatniej jednostki produktu. MR = TR / X Przychód przeciętny to przychód przypadający na jednostkę produktu. AR = TR / X TR = TR2 TR1 ; X = X2 X1

61 WYNIK EKONOMICZNY WE WYNIK EKONOMICZNY WE Wynik ekonomiczny powstaje w wyniku róŝnicy przychodów i kosztów. WE = TR - TC Wynik ekonomiczny moŝe być zyskiem lub stratą.

62 WYNIK EKONOMICZNY Zysk jest wartością dodatnią, strata wartością ujemną. Istnieją dwa rodzaje zysku: TR > TC to zysk ekonomiczny TR = TC to zysk normalny

63 WYNIK EKONOMICZNY WYNIK EKONOMICZNY Istnieją trzy rodzaje straty: TR > TVC to strata z moŝliwością kontynuacji produkcji TR = TVC to strata na granicy zwana teŝ punktem zamknięcia TR < TVC to strata bez moŝliwości kontynuacji produkcji

64 Zyski i straty moŝna teŝ rozpatrywać w wymiarze jednostkowym (w przeliczeniu na jednostkę produktu) P > ATC to zysk ekonomiczny P = ATC to zysk normalny P > AVC to strata z moŝliwością kontynuacji produkcji P = AVC to strata na granicy zwana teŝ punktem zamknięcia P < AVC to strata bez moŝliwości kontynuacji produkcji

65 ZADANIE Funkcja kosztów całkowitych dana jest równaniem: TC= 1,5x 3-6x 2 +36x+30

66 Wyznacz następujące funkcje kosztów: TC= 1,5x 3-6x 2 +36x+30 ATC ATC = TFC TFC = AFC AFC = TC = 1,5x2 6x x x x

67 Wyznacz następujące funkcje kosztów: TC= 1,5x 3-6x 2 +36x+30 ATC MC = TC ' = 4,5 x2 12x + 36 TFC TVC = 1,5x3 6x2+ 36x AFC AVC = TVC = 1,5x2 6x + 36 x

68 Zadanie Rynek badziewia cechują linie popytu i podaŝy: X=200-4P ; X=140+2P Wszyscy producenci są identyczni i osiągają minimalny koszt produkcji wytwarzając 10hl badziewia.

69 a) Ile wynosi cena równowagi na tym rynku? 200-4P=140+2P -4P-2P= P=-60 P= 10 b) Ile badziewia dostarcza na rynek cała branŝa? X= 200-4P X= 200-4*10 X=160 hl

70 c) Ile firm działa w branŝy? Produkcja rynkowa / produkcję jednej firmy = liczba firm 160/10=16 firm c) Jaką produkcję dostarcza kaŝda z nich? Produkcja rynkowa / liczbę firm = produkcja jednej firmy 160/16=10 hl

71 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ