76 M. Matejun, A. Wickowska, Zakres i uwarunkowania zarzdzania Zakres i uwarunkowania zarzdzania innowacjami w mikro- i małych przedsibiorstwach regionu łódzkiego Marek Matejun, Agnieszka Wickowska Słowa kluczowe: innowacje, zarzdzanie innowacjami, mikro- i małe przedsibiorstwa Keywords: innovations, innovation management, micro and small enterprises Synopsis: Podstawowym komponentem sukcesu oraz budowania przewagi konkurencyjnej współczesnych mikro- i małych przedsibiorstw staj si innowacje. W artykule zaprezentowano kluczowe aspekty zarzdzania innowacjami w firmach mikro i małej wielkoci oraz okrelono rodzaje i zakres wdroenia innowacji w praktyce gospodarczej tych podmiotów. Aby zrealizowa cel pracy, przeprowadzono badania ankietowe na próbie 40 przedsibiorstw działajcych na terenie regionu łódzkiego, które w ostatnich dwóch latach wdroyły innowacyjne rozwizania. Wstp Podstawowym warunkiem zapewnienia wysokiej pozycji konkurencyjnej oraz dynamicznego i skutecznego rozwoju współczesnych przedsibiorstw staj si innowacje. Wymóg ten dotyczy w szczególnoci firm mikro i małej wielkoci, które jako podmioty o immanentnych cechach elastycznoci i przedsibiorczoci mog by doskonałym polem działania dla kreatywnych innowatorów. Firmy te dziki wprowadzaniu innowacyjnych rozwiza mog odpowiednio reagowa na zmiany zachodzce na rynku oraz dostosowa swoje produkty czy usługi do wymaga stawianych przez odbiorców. Poprzez innowacje s równie w stanie tworzy nowe potrzeby swoich klientów [Janasz, Kozioł, 2007, s. 11]. Działalno innowacyjna jest szeregiem działa o charakterze naukowym, badawczym, technicznym, organizacyjnym, finansowym oraz handlowym. Ich celem jest opracowanie i wdroenie nowych bd w istotnym stopniu ulepszonych produktów czy procesów. Rezultatem tak pojmowanej działalnoci s innowacje, które staj si podstawowym komponentem budowania przewagi konkurencyjnej mikro- i małych przedsibiorstw [Sosnowska, Łobesko, Kłopotek, 2000, s. 145]. Dodatkowym atutem jest zdolno takich przedsibiorstw do przyjmowania innowacji z zewntrz, co czyni je zdolnymi do tworzenia trwałej przewagi technologicznej [Łobesko, 2005, s. 70]. Warunkiem uzyskania tych efektów jest właciwe zarzdzanie innowacjami na poziomie przedsibiorstwa, rozumiane jako uporzdkowany zbiór działa, realizowanych najczciej w ujciu funkcjonalnym, obejmujcy planowanie i podejmowanie decyzji, organizowanie, przewodzenie i kontrolowanie, skierowanych na zasoby organizacji dla osignicia zamierzonych celów w zakresie wyboru techniki, technologii i organizacji, pozyskania wiedzy i innych rodków słucych rozwojowi innowacji oraz ich wykorzystaniu w sposób sprawny i skuteczny [Matejuk, 2009, s. 23]. Biorc to pod uwag za cel artykułu obrano okrelenie rodzaju i zakresu innowacji wdra- anych w firmach mikro i małej wielkoci. Jego realizacj umoliwiły badania ankietowe Dr Marek Matejun, Politechnika Łódzka. Mgr Agnieszka Wickowska, Politechnika Łódzka.
WSPÓŁCZESNE ZARZDZANIE 1/2012 77 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2012 przeprowadzone na próbie 40 mikro- i małych przedsibiorstw działajcych na terenie regionu łódzkiego, które w ostatnich dwóch latach wdroyły innowacje. Wybrane aspekty zarzdzania innowacjami w mikro- i małych przedsibiorstwach W literaturze innowacje definiowane i opisywane s w bardzo rónorodny sposób. Mona wyróni cztery główne podejcia do interpretacji tego zjawiska: akcentujce ukierunkowanie na jednostk, na struktur, na zalenoci interakcyjne oraz podkrelajce systemowe kreowanie innowacji [Baruk, 2006, s. 92 93]. Podejcia te wywodz si w znacznej mierze z klasycznej ju definicji J.A. Schumpetera, ujmujcej innowacj jako niecigłe przeprowadzanie nowych kombinacji w zakresie wprowadzania nowego towaru lub usługi, nowej metody produkcji, nowego rynku, nowego ródła surowców lub półfabrykatów bd wprowadzenia nowej jakociowo organizacji [Schumpeter, 1960, s. 104], przy jednoczesnym spełnieniu fundamentalnych warunków innowacji w postaci nowoci oraz zastosowania innowacji w praktyce [Baruk, 2006, s. 95]. W efekcie rozwaa teoretycznych prezentowane s bardzo rónorodne opisy innowacji i działalnoci innowacyjnej, od wskich definicji, a po bardzo szerokie ujcia tych konstruktów pojciowych. Przykładem wskiego rozumowania w tym zakresie moe by podej- cie W. Nasierowskiego, który uwaa, i innowacja to pierwsze praktyczne wykorzystanie wynalazku [Nasierowski, 1997, s. 46]. Uyteczna wydaje si definicja zaproponowana w podrczniku Oslo, zgodnie z któr za innowacj uwaa si wdroenie nowego lub znaczco udoskonalonego produktu albo procesu, metody marketingowej lub nowej metody organizacyjnej w praktyce gospodarczej, przy czym nowo ta odnosi si co najmniej do wprowadzajcej j jednostki [Podrcznik Oslo, 2005, s. 48]. Szeroko interpretuj to pojcie W. Grudzewski oraz I. Hejduk, którzy do rozwiza innowacyjnych zaliczaj kad myl, zachowanie lub rzecz, która jest nowa, tzn. jakociowo róna od form istniejcych [Grudzewski, Hejduk, 2000, s. 139]. Oprócz prób definicyjnych w literaturze mona spotka take opisy syntetyzujce rozwa- ania teoretyczne. Jedn z propozycji moe by zestawienie J. Baruka [1992, s. 36] akcentujce m.in. celowy i pozytywny kontekst innowacji, jej rzeczywiste wdroenie oraz pierwsze zastosowanie, okrelony przedmiot i rezultat zmian, a take wymóg posiadania wiedzy technicznej, ekonomicznej, rynkowej oraz socjopsychologicznej niezbdnej do jej wdroenia. Tak rozumiane innowacje s efektem działalnoci prowadzonej przez firmy innowacyjne, które charakteryzuj si przede wszystkim kreatywnoci, zdolnoci wykorzystania swojego potencjału w celu utrzymania wysokiej pozycji konkurencyjnej w oparciu o strategiczne kompetencje oraz umiejtnoci perspektywicznego mylenia i przewidywania przyszłoci. Wany jest równie stały kontakt z klientami, którego celem jest poznanie ich biecych i przyszłych potrzeb, stosowny zakres informacji pozwalajcych na właciw ocen podejmowanych decyzji, a take elastyczny charakter działa, podejmowanych w celu dostosowaniu si do zmieniajcych si warunków funkcjonowania [Łobesko, 2005, s. 70]. Wymienione cechy przedsibiorstw innowacyjnych wpisuj si z powodzeniem w charakterystyk jako- ciow podmiotów mikro i małej wielkoci, które jako naturalnie dynamiczne i przedsibiorcze organizacje mog sta si polem działania dla kreatywnych innowatorów. Rónorodne kierunki podejmowanej działalnoci innowacyjnej prowadz do wyodrbnienia rónorodnych rodzajów innowacji. Jednym z podstawowych podziałów jest wyodrbnienie innowacji ze wzgldu na ich przedmiot w postaci innowacji produktowych, procesowych oraz organizacyjnych [Baruk, 2006, s. 107]. Według kryterium oryginalnoci zmian wymienia si dwie podstawowe grupy innowacji: rozwizania kreatywne oraz imitujce. Innowacje mona równie podzieli według stopnia złoonoci procesu i liczby twórców postpu na innowacje niesprzone oraz sprzone [Oska, Wipijewski, 1985, s. 20 21].
78 M. Matejun, A. Wickowska, Zakres i uwarunkowania zarzdzania W podziale przyjmujcym za podstaw obszar wystpowania rezultatów innowacji wyodrbnia si innowacje strategiczne oraz taktyczne [Kalisiak, 1975, s. 113]. Te i inne typologie wskazuj na szerokie i wieloaspektowe podejcie do problematyki innowacji wdraanych przez współczesne firmy. Wprowadzanie innowacji w mikro- i małych przedsibiorstwach jest uzalenione od posiadania dostpu do ródeł tych innowacji oraz zasobów pozwalajcych na ich wdroenie i dyfuzj. Innowacjom mona przyporzdkowa okrelona ródła, których mikro- i małe jednostki gospodarcze mog poszukiwa wewntrz przedsibiorstwa, jednak z powodu ogranicze zasobowych inspiracje powinny pochodzi równie z kadego elementu otoczenia zewntrznego [Winkler, 2008, s. 99]. Rozumowanie takie prowadzi do wyodrbnienia dwóch podstawowych kierunków ródeł rozwiza innowacyjnych: wewntrznych oraz zewntrznych [Baruk, 2006, s. 111 112]. Zarzdzanie innowacjami w mikro- i małych firmach powinno mie charakter procesowy i opiera si na klasycznych modelach prezentowanych w literaturze przedmiotu, np. uwzgldniajcych fazy: planowania oraz analizy makro- i mikrootoczenia, identyfikacji i wyboru projektów innowacyjnych, zapewnienia zasobów do ich realizacji, wdroenia i dyfuzji zaproponowanych rozwiza oraz kontroli i dalszych planów innowacyjnych [Pomykalski, 2001, s. 78]. Finansowanie innowacji w Polsce odbiega znacznie od standardów wiatowych. Uzyskanie finansowania zewntrznego jest tu zadaniem bardzo trudnym, wymagajcym ze strony firmy znacznego zaangaowania zasobowego. Projekty innowacyjne mikro- i małych przedsibiorstw postrzegane s negatywnie przede wszystkim z powodu problemów we właciwej ocenie ich wartoci, długiego zwrotu z inwestycji oraz poprzez istotne ryzyko, jakie generuj dla dawców kapitału [Głodek, Gołbiowski, 2006, s. 9 10]. Pomimo moliwoci zastosowania rónorodnych form finansowania zewntrznego, polskie firmy sektora MSP finansuj procesy innowacyjne głównie ze rodków własnych [Wojnicka, Klimczak, 2008, s. 19], co pogłbia dodatkowo wewntrzne ograniczenia zasobowe tych podmiotów. Trudnoci staj si równie wysokie koszty opracowania i wdroenia innowacji, które w znacznym stopniu przekraczaj moliwoci finansowe wikszoci najmniejszych firm. Mało rozwinita infrastruktura komercjalizacji nauki i techniki w Polsce staje si równie problemem, przyczynia si ona bowiem do tego, i inwestowanie w nowe technologie oraz powstawanie nowych podmiotów jest zwizane ze zbyt wielkim ryzykiem. Powoduje to zahamowanie wykorzystania bada naukowych w praktyce gospodarczej [Ejsmont, 2006, s. 255]. Z drugiej strony mikro- i małe firmy cechujce si innowacyjnoci w istotnym stopniu przyczyniaj si do tworzenia i rozwijania nowych dziedzin wytwórczoci, nowych bran i gałzi przemysłu opartych na nowych technologiach. Naley jednak zaznaczy, i innowacyjno polskich firm z sektora MSP znacznie odbiega od standardów, jakie istniej w krajach europejskich, co potwierdzaj liczne raporty z tego zakresu [np. Wojnicka, Klimczak, 2008, s. 10]. Procesy innowacyjne realizowane w firmach mikro i małej wielkoci napotykaj na wiele barier i ogranicze. W literaturze mona odnale rónorodne ich typologie [por. Matejun, 2008, s. 42 44], a w jednej z propozycji stosowanej w odniesieniu do ogranicze działalno- ci innowacyjnej mikro- i małych przedsibiorstw wymienia si pi podstawowych grup: bariery rynkowe, ekonomiczne, wynikajce z polityki rzdu, wewntrzne, zwizane przede wszystkim z procesami produkcyjnymi oraz obejmujce problemy zwizane z niedostatecznym dostpem do uytecznych informacji [Struycki, 2008, s. 136 137]. Stosunkowo niewielka aktywno polskich mikro- i małych przedsibiorstw jest rezultatem rónego rodzaju zmiennych o charakterze ekonomicznym, barier rynkowych, ogranicze zwizanych ze słaboci sfery naukowej i badawczo-rozwojowej [Plaskacz, Plaskacz, 2007, s. 36], a take czsto niedostatecznej wiedzy kadry zarzdzajcej firmami sektora MSP. Wan przeszkod stanowi tu bariery ekonomiczne, zwizane przede wszystkim z ograni-
WSPÓŁCZESNE ZARZDZANIE 1/2012 79 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2012 czonym dostpem do zewntrznych ródeł finansowania, co powoduje, i działalno innowacyjna polskich firm jest realizowana w wikszoci przypadków z ich, czsto mocno ograniczonych, rodków własnych. Wród innych czynników niezwykle istotn rol we wdraaniu innowacji przez mikro- i małe przedsibiorstwa odgrywa polityka innowacyjna prowadzona przez pastwo, która nie motywuje czsto polskich przedsibiorców do inwestowania w badania i rozwój czy nowe technologie [Szopik, 2007, s. 41]. Metodyka bada i charakterystyka badanych przedsibiorstw Załoony cel zrealizowano, przeprowadzono badania empiryczne, które zostały przeprowadzone w regionie łódzkim, w okresie maj czerwiec 2010 r., metod bada ankietowych, na próbie 40 mikro- i małych przedsibiorstw. Jako technik badawcz wykorzystano technik ankiety rozdawanej bezporednio respondentem, natomiast narzdziem badawczym był autorski kwestionariusz ankiety. Zastosowano celowy dobór próby, koncentrujc si na mikro- i małych przedsibiorstwach, które wprowadziły innowacje w ostatnich dwóch latach. Przekazano łcznie 42 kwestionariusze ankiet, z czego otrzymano zwrotnie 40 kwestionariuszy, które zakwalifikowano do ostatecznej analizy. Badaniu poddano 40 mikro- i małych przedsibiorstw, działajcych przede wszystkim jako osoby fizyczne (80%). Wielko przedsibiorstwa okrelano na podstawie przepisów ustawy o swobodzie działalnoci gospodarczej oraz według zapisów załcznika nr 1 do rozporzdzenia Komisji (WE) nr 364/2004 z dnia 25 lutego 2004 r. [Definicja ]. Szczegółowe informacje na temat badanych mikro- i małych przedsibiorstw przedstawiono w tab. 1. Tab. 1. Szczegółowa charakterystyka mikro- i małych przedsibiorstw biorcych udział w badaniach empirycznych (Detailed characteristics of the micro and small enterprises taking part in the research) Forma organizacyjnoprawna (Legal form) osoba fizyczna prowadzca działalno gospodarcz (Single entity) spółka cywilna (Civil partnership) spółka (Registered partnership) jawna spółka z o.o. (Limited company) brak odpowiedzi (no answer) Dominujcy sektor działania (Dominant sector of activity) Liczba przedsibiorstw [%] 32 81 1 2 1 2 2 5 4 10 Liczba przedsibiorstw [%] usługi (services) 26 65 Wielko firmy (Company size) Liczba przedsibiorstw [%] mikro (micro) 28 70 mała (small) 12 30 Rok załoenia firmy (The date of the beginning of activity) po 1980 roku (after 1980) po 1990 roku (after 1990) po 2000 roku (after 2000) Obszar działania (Area of market activity) N [%] 4 10 10 25 26 65 Liczba przedsibiorstw [%]
80 M. Matejun, A. Wickowska, Zakres i uwarunkowania zarzdzania handel (commerce) 8 20 lokalny (local) 29 73 produkcja (production) 4 10 regionalny (regional) 5 12 budownictwo (building industry) 2 5 krajowy (national) 4 10 midzynarodowy (international) 2 5 ródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych bada. Innowacje przedsibiorstw w swietle przeprowadzonych bada Wszystkie badane przedsibiorstwa wprowadziły w ostatnich dwóch latach innowacje. W najwikszej liczbie podmiotów (27 firm 68% próby) wprowadzono w tym czasie innowacje organizacyjne. Znacznie mniej podmiotów wdroyło innowacje procesowe (14 firm) lub produktowe (13 firm). Z punktu widzenia oryginalnoci wprowadzanych zmian dominowały innowacje imitujce, które wprowadzono w 27 firmach, co stanowi 68% próby. W znacznie mniejszym zakresie wprowadzano natomiast innowacje kreatywne, które wdro- ono jedynie w 17 podmiotach (43% próby). Nastpnie poddano analizie obszary wystpowania rezultatów wdraanych innowacji. W tym przypadku dominowały innowacje taktyczne (które wprowadzono w 23 firmach, 58% próby), a wic rozwizania nastawione raczej na efekty krótkookresowe. Innowacje o charakterze strategicznym wprowadzono w 18 firmach (45% próby), co oznacza, i badane przedsibiorstwa w mniejszym stopniu skupiaj si na długookresowych perspektywach swojego działania. Jako przykłady innowacji wprowadzonych w badanych firmach wymieniono przede wszystkim: działania zwizane ze wzbogaceniem oferty firmy (np. wprowadzenie nowych zaj do oferty firmy, które dopiero powstaj i rozwijaj si w Polsce; sprzeda nowych produktów potrzebnych do prowadzenia zaj; poszerzenie asortymentu), wprowadzenie nowych rozwiza organizacyjnych (np. informatycznej platformy kontaktu z klientem; nowych procesów zwizanych z przepływem informacji), działania o charakterze inwestycyjnym (np. zakup oraz zmiana oprogramowania; zmiana wntrza; zakup nowoczesnego sprztu i szkole pracowników; zakup nowej, ulepszonej maszyny produkcyjnej). W badanych firmach dominuj zatem innowacje, które czsto s widoczne jedynie w wymiarze wewntrznym (głównie innowacje organizacyjne), o niewielkim zakresie oddziaływania (taktyczne) oraz bdce jedynie powieleniem rozwiza stosowanych przez liderów rynkowych (innowacje imitujce). W zwizku z tym wikszo respondentów (62%) ma trudnoci z jednoznacznym stwierdzeniem, czy ich firmy mona okreli jako firmy innowacyjne. Na takie stwierdzenie zdecydowało si jedynie 18% osób biorcych udział w badaniach, natomiast a 20% ankietowanych uwaa, i reprezentowane przez nich przedsibiorstwa nie powinny by zaliczane do grona podmiotów innowacyjnych. Te ostrone oceny przekładaj si nastpnie na ocen maksymalnego obszaru, na którym badane firmy mog by uznane za przedsibiorstwa innowacyjne. Zdecydowana wikszo respondentów odnosi innowacyjno swoich przedsibiorstw do obszaru lokalnego (72% wskaza). Niewiele osób wskazywało natomiast na pozostałe obszary, w kolejnoci s to: ponadregionalny (12% wskaza), regionalny (10% wskaza) oraz ponadlokalny i krajowy (3% wskaza). aden z respondentów nie uznał za maksymalny obszar, na jakim dane przedsibiorstwa mog by uznawane za innowacyjne, obszaru europejskiego i wiatowego. W kolejnej czci bada poddano analizie ródła słuce jako inspiracje dla działa innowacyjnych w badanych firmach. Respondenci oceniali znaczenie poszczególnych ródeł w
WSPÓŁCZESNE ZARZDZANIE 1/2012 81 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2012 skali od 1 (najmniej istotne ródło działa innowacyjnych) do 5 (najwaniejsze ródło). Wród ródeł wewntrznych wiodc rol pełni właciciel (dominanta wyniosła w tym przypadku 5, natomiast rednia ocena ustaliła si na poziomie 3,7). Pozostałe ródła wewntrzne (w tym pracownicy i kadra kierownicza firmy) zostały ocenione na niskim lub bardzo niskim poziomie. Inspiracje do działa innowacyjnych w badanych firmach pochodz równie z otoczenia. W tym przypadku istotn rol odgrywaj: obserwacja firm konkurencyjnych (dominujca ocena w tym przypadku wyniosła 5, natomiast rednie wskazanie 3,4) oraz sugestie zgłaszane przez klientów firm (dominanta 4, rednie wskazanie 3,4). Pozostałe czynniki zewntrzne zostały ocenione na niskim bd bardzo niskim poziomie. W kolejnej czci bada respondenci oceniali znaczenie poszczególnych ródeł wykorzystywanych do finansowania wdraanych innowacji w skali od 1 (najmniej istotne ródło) do 5 (najwaniejsze ródło). Wyniki bada wskazuj, i analizowane firmy finansuj wdraane innowacje przede wszystkim ze rodków własnych, których rola została oceniona na wysokim poziomie (dominanta 4, rednie wskazanie 4,1). W procesie finansowania innowacji redni rol odgrywaj w badanych firmach kredyty bankowe, natomiast nisk i bardzo rodki z funduszy Unii Europejskiej i inne ródła finansowania. Mimo niewielkiego zakresu wdraanych innowacji badane firmy dostrzegaj szereg korzyci z działalnoci innowacyjnej. Naley do nich zaliczy przede wszystkim popraw jako- ci oferowanych produktów i usług (korzy ta została oceniona bardzo wysoko w skali od 1 (najmniej istotna korzy) do 5 (najbardziej istotna korzy). Wród korzyci zidentyfikowanych na wysokim poziomie mona wymieni: zwikszon liczb klientów, popraw uzyskiwanych wyników finansowych, w tym zysku firmy, polepszenie pozycji rynkowej oraz popraw wizerunku rynkowego i rozpoznawalnoci przedsibiorstwa, pozyskanie szans na dalszy rozwój firmy, obnienie kosztów działania oraz unowoczenienie metod zarzdzania. W efekcie 75% respondentów jest ogólnie zadowolona z korzyci osignitych w wyniku wdroenia innowacji. W 7 firmach oceniono wrcz, i osignite korzyci przerosły zakładane oczekiwania. Jedynie w 3 przedsibiorstwach (co stanowi 8% próby) krytycznie oceniono efekty wynikajce z podjcia i wdroenia działa innowacyjnych. Naley przy tym zaznaczy, i włanie zdolno do wprowadzania innowacji, obok przedsibiorczoci i zaradnoci włacicieli przedsibiorstw zostały uznane przez respondentów za kluczowe czynniki zwikszajce konkurencyjno badanych podmiotów. Z drugiej jednak strony wdraane innowacje napotkały na bariery utrudniajce sprawn oraz skuteczn realizacj tych innowacji. Ankietowani zostali poproszeni o zidentyfikowanie oraz ocen znaczenia barier w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza najmniejszy, a 5 najwikszy problem w procesie wdraania innowacji. W grupie barier rynkowych jako najpowaniejszy problem (dominanta na poziomie 5) zidentyfikowano i oceniono siln konkurencj rynkow. Czynnik ten ma zatem specyficzne znaczenie w procesie zarzdzania innowacjami w badanych firmach. Z jednej strony stanowi bowiem barier dla działalnoci innowacyjnej, z drugiej natomiast jest ródłem inspiracji dla nowych pomysłów i kreatywnych rozwiza. W grupie barier ekonomicznych dwa czynniki oceniono na wysokim poziomie (dominanta wyniosła 4). Zaliczono do nich: ograniczony dostp do rodków pieninych oraz trudno- ci ze zdobyciem zewntrznych ródeł kapitału, zarówno krajowych, jak i zagranicznych. W obszarze ogranicze wynikajcych z polityki rzdu dotyczcych rozwoju innowacyjnoci jako najpowaniejsz barier wymieniono wysokie podatki i inne obcienia publicznoprawne (przede wszystkim wysoko obcie ZUS), czste zmiany przepisów prawnych oraz skomplikowane procedury administracyjne.
82 M. Matejun, A. Wickowska, Zakres i uwarunkowania zarzdzania W grupie barier wewntrznych zwrócono uwag przede wszystkim na ograniczenia zasobowe w postaci niewielkich moliwoci produkcyjnych oraz niedostatecznej bazy lokalowej badanych przedsibiorstw. Duy wpływ miały bariery zwizane z niskim dostpem do informacji prawnych, ekonomicznych, technicznych czy dotyczcych usług biznesowych wspierajcych działalno proinnowacyjn, szczególnie na szczeblu lokalnym. Ostatni cz bada powicono ocenie perspektyw rozwoju innowacji w badanych firmach. W tym obszarze a 40% respondentów stwierdziło, i widzi szanse na dalszy rozwój działalnoci innowacyjnej w reprezentowanych przez siebie przedsibiorstwach. 60% ankietowanych jest bardziej ostronych w prognozach i uzalenia dalszy rozwój innowacji od ogólnej sytuacji społeczno-gospodarczej, przede wszystkim w obszarze swojego działania rynkowego. Ankietowani zwrócili równie uwag na pewne czynniki, które mog usprawni i poprawi skuteczno zarzdzania innowacjami w badanych przedsibiorstwach. W tym przypadku respondenci zwracali przede wszystkim uwag na czynniki wewntrzne, takie jak konieczno jasno i dokładnie sprecyzowanego planu wdroenia innowacji, zwikszenie zaangaowania pracowników firmy w proces innowacyjny oraz wzrost wiedzy przedsibiorców w obszarze zarzdzania innowacjami. Zdecydowanie nisz ocen uzyskały aspekty zewntrzne, w tym szkolenia organizowane przez instytucje wspierajce firmy w zakresie wdraania innowacji. Podsumowanie Zaprezentowane wyniki bada wskazuj, i mikro- i małe firmy poddane analizie prowadz działalno innowacyjn na niewielk skal i w ograniczonym jakociowo zakresie. Dominuj bowiem taktyczne innowacje imitujce o stosunkowo niewielkim oddziaływaniu na rynek (mały zakres wdroenia nowoci produktowych). Ich głównym inspiratorem staje si właciciel firmy, w istotnym stopniu innowacje s równie wynikiem sugestii zgłaszanych przez klientów oraz obserwacji aktywnoci firm konkurencyjnych. Wydaje si, i badane firmy nie wykorzystuj w pełni posiadanego potencjału jakociowego, zwizanego przede wszystkim z naturaln przedsibiorczoci, kreatywnoci i elastycz-noci mniejszych podmiotów, do rozwoju działalnoci innowacyjnej. Istotnym problemem s tu ograniczenia zasobowe, które dodatkowo potguje ograniczony zakres wykorzystania zewntrznych ródeł finansowania innowacji, jak równie bardzo niewielki zakres współpracy z otoczeniem okołobiznesowym nastawiony na wspieranie przedsibiorczoci i stymulowanie procesów innowacyjnych w mikro-, małych oraz rednich przedsibiorstwach. Z powodu celowego doboru próby przedstawione wyniki bada nie ukazuj zakresu wdraania innowacji przez mikro- i małe przedsibiorstwa, a obrazuj jedynie wybrane aspekty procesu zarzdzania innowacjami w firmach objtych analiz. Mimo ograniczonego zakresu bada mona jednak sformułowa pewne rekomendacje dla mikro- i małych przedsibiorstw, które zamierzaj rozwija działalno innowacyjn: w procesie zarzdzania innowacjami podmioty te powinny w wikszym zakresie wykorzystywa ukryt wiedz i kreatywno pracowników oraz kadry kierowniczej, jak równie nastawi si w wikszym stopniu na współprac z innymi organizacjami. W tym celu naley rozwija kapitał intelektualny firm, ze szczególnym uwzgldnieniem komponentów wiedzy i zasobów ludzkich oraz relacji z interesariuszami, w celu ograniczenia barier działalnoci innowacyjnej mikro- i małe przedsibiorstwa powinny w wikszym stopniu wykorzystywa swoje mocne strony wynikajce z cech jakociowych, w tym przede wszystkim naturaln elastyczno
WSPÓŁCZESNE ZARZDZANIE 1/2012 83 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2012 działania, przedsibiorczo i zdolno do rozpoznawania i zagospodarowywania nisz rynkowych, wanym czynnikiem stymulujcym rozwój innowacji w tych podmiotach staje si równie wiksze otwarcie na współprac z otoczeniem okołobiznesowym (przede wszystkim ze sfer nauki, B+R oraz instytucjami wspierajcymi i finansujcymi działalno innowacyjn). Warunkiem staje si tu przede wszystkim poszukiwanie i wykorzystywanie dynamicznych (czsto krótkotrwałych) szans rynkowych zwizanych np. z finansowaniem innowacji, transferem technologii czy komercjalizacj efektów bada naukowych. Bibliografia 1. Baruk J., (1992), Innowacje czynnikiem efektywnego rozwoju przedsibiorstwa, UMCS, Lublin. 2. Baruk J., (2006), Zarzdzanie wiedz i innowacjami, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toru. 3. Definicja małych i rednich przedsibiorstw, (2004), Załcznik nr 1 do rozporzdzenia Komisji Wspólnot Europejskich nr 364/2004 z dnia 25 lutego 2004 r. 4. Ejsmont A., (2006), Innowacyjno małych i rednich przedsibiorstw w Polsce w latach 2000 2006, [w:] J. Szabłowski (red.), Zarzdzanie innowacjami. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Wyszej Szkoły Finansów i Zrzdzania w Białymstoku, Białystok. 5. Głodek P., Gołbiowski M., (2006), Finansowanie innowacji w małych i rednich przedsibiorstwach, Vademecum innowacyjnego przedsibiorcy, t. II, Stowarzyszenie Organizatorów Orodków Innowacji i Przedsibiorczoci w Polsce, Warszawa. 6. Grudzewski W., Hejduk I., (2000), Rozwój i implementacja organizacji inteligentnej, [w:] W. Grudzewski, I. Hejduk (red.), Przedsibiorstwo przyszłoci, Difin, Warszawa. 7. Janasz W., Kozioł K., (2007), Determinanty działalnoci innowacyjnej przedsibiorstw, PWE, Warszawa. 8. Kalisiak J., (1975), Nowy produkt. Planowanie i organizacja, PWN, Warszawa. 9. Łobesko S., (2005), Systemy informacyjne w zarzdzaniu wiedz i innowacj w przedsibiorstwie, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa. 10. Matejun M., (2008), Barriers to Development of High-technology Small and Medium-sized Enterprises, Technical University of Lodz Press, Lodz. 11. Matejun M., (2009), Zarzdzanie innowacjami ekologicznymi we współczesnym przedsibiorstwie, [w:] R. Grdzki, M. Matejun (red.), Rozwój zrównowaony zarzdzanie innowacjami ekologicznymi, Wydawnictwo Media Press, Łód. 12. Nasierowski W., (1997), Zarzdzanie rozwojem techniki, Poltext, Warszawa. 13. Oska M., Wipijewski J., (1985), Innowacyjno przedsibiorstw. Ekonomiczne i organizacyjne determinanty, PWN, Warszawa. 14. Plaskacz., Plaskacz W., (2007), Wybrane problemy innowacyjnoci małych i rednich przedsibiorstw, [w:] M. Cisek, B. Domaska-Szaruga (red.), Innowacyjno przedsibiorstw, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce. 15. Podrcznik Oslo. Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczcych innowacji, (2005), wspólna publikacja OECD i Eurostatu. 16. Pomykalski A., (2001b), Zarzdzanie innowacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Łód. 17. Schumpeter J., (1960), Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa. 18. Sosnowska A., Łobesko S., Kłopotek A., (2000), Zarzdzanie firm innowacyjn, Difin, Warszawa. 19. Struycki M. (red.), (2008), Małe i rednie przedsibiorstwa w wietle Strategii Lizboskiej, SGH, Warszawa. 20. Szopik K., (2007), Instrumenty wspierania innowacyjnoci w polskich przedsibiorstwach, [w:] M. Cisek, B. Domaska-Szaruga (red.), Innowacyjno przedsibiorstw, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce. 21. Ustawa z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalnoci gospodarczej, Dz. U. Nr 173, poz. 1807 z pón. zm. 22. Winkler D., (2008), Innowacyjno technologiczna jako element poprawy konkurencyjnoci
84 M. Matejun, A. Wickowska, Zakres i uwarunkowania zarzdzania przedsibiorstwa, [w:] S. Lachiewicz, A. Adamik, M. Matejuk (red.), Zarzdzanie innowacjami w przedsibiorstwie, Politechnika Łódzka, Łód. 23. Wojnicka E., Klimczak P., (2008), Procesy innowacyjne w sektorze MSP w Polsce i regionach, [w:] A. ołnierski (red.), Raport: Innowacyjno 2008. Stan innowacyjnoci, projekty badawcze, metody wspierania, społeczne determinanty, PARP, Warszawa. The range and determinants of innovation management in micro and small enterprises of the Lodz region Summary The ongoing processes of integration and globalization, as well as the emphasis on innovativeness, constantly change the source of success of not only large companies, but also micro and small enterprises. In order to effectively compete locally and globally, such entities should possess an established model of behavior in a competitive environment, one which is infused with the spirit of innovativeness and entrepreneurship. Therefore their development should be focusing on implementation of change and innovation related to it. Micro and small enterprises are characterized by specific characteristics when it comes to managing innovation. On one hand, they exhibit a natural dynamism and flexibility of smaller entities, while on the other hand they are subject to various limitations in terms of resources, that make it more difficult for small business entities to implement innovation. In view of the above considerations, the aim of the paper is to identify the particular aspects of innovation management in micro and small enterprises and to determine the extent to which innovation is used by these business entities. To achieve the aim of this paper, research has been conducted among 40 micro and small enterprises operating in the Lodz region, which have implemented some kind of innovation within the period of the last two years.