Potencjał innowacyjny sektora MSP w województwie kujawsko-pomorskim

Transkrypt

1 56 D. Grego-Planer, Potencjał innowacyjny sektora MSP w Potencjał innowacyjny sektora MSP w województwie kujawsko-pomorskim Dorota Grego-Planer * Słowa kluczowe: potencjał innowacyjny, innowacja, małe i rednie przedsibiorstwa, województwo kujawsko-pomorskie Keywords: innovative potencial, innovation, small and medium-sized enterprises, kujawsko-pomorskie province Synopsis: W niniejszym artykule zaprezentowano fragment wyników bada empirycznych na temat potencjału innowacyjnego małych i rednich przedsibiorstw w województwie kujawsko-pomorskim. Jednym z celów projektu była próba identyfikacji kluczowych składników tworzcych potencjał innowacyjny badanych firm. Funkcjonujce w województwie kujawsko-pomorskim MSP wskazały na zasoby, których posiadanie okazuje si by niezbdne dla wdraania i komercjalizowania innowacji. Wstp Postp techniczny, który warunkuje unowoczenianie wytwarzanych wyrobów, staje si dzisiaj podstawowym narzdziem wzrostu konkurencyjnoci przedsibiorstw [Bogdanienko, Haffer, Popławski, 2004, s. 7]. Coraz wikszego znaczenia nabieraj zatem szeroko pojte innowacje, które wdraane w odpowiednim czasie przez przedsibiorstwa, staj si dla nich szans na rozwój i walk z konkurencj. Sama innowacja pojmowana jest bardzo szeroko. J.A. Schumpeter traktował innowacje nie tylko jako przedsiwzicie techniczne, ale równie ekonomiczne, takie jak np. zdobycie nowego rynku czy opanowanie nowego ródła surowców [Schumpeter, 1960, s. 104]. Bez wzgldu na to, jakiego rodzaju innowacje przedsibiorstwo zamierza wdraa, aby robi to skutecznie, musi dysponowa potencjałem innowacyjnym. Celem artykułu jest zaprezentowanie fragmentu wyników bada empirycznych wskazujcych na kluczowe składniki potencjału innowacyjnego małych i rednich przedsibiorstw województwa kujawsko-pomorskiego. Potencjał innowacyjny przedsibiorstw W literaturze przedmiotu mona spotka wiele definicji potencjału innowacyjnego przedsibiorstw. Poczwszy od tych, które definiuj go bardzo wsko, koczc na ujciach bardzo szerokich. W artykule zaprezentowano kilka wybranych uj. Jedno z nich proponuje K. Poznaska, zdaniem której potencjał innowacyjny przedsibiorstwa to jego zdolno do efektywnego wprowadzania innowacji, czyli nowych produktów, nowych technologii, metod organizacyjnych i innowacji marketingowych. Tak okrelany potencjał kształtowany jest poprzez cztery kluczowe elementy [Poznaska, 1998, s. 40]: potencjał finansowy, potencjał ludzki, potencjał rzeczowy, wiedz. Koncepcj tak rozumianego potencjału innowacyjnego przedstawia rys. 1. * Mgr Dorota Grego-Planer, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.

2 WSPÓŁCZESNE ZARZDZANIE 4/ CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 4/2012 Otoczenie Potencjał finansowy Potencjał ludzki Przedsibiorstwo Potencjał rzeczowy Wiedza Rys. 1. Potencjał innowacyjny przedsibiorstwa według koncepcji K. Poznaskiej (A company s innovative potential according to K. Poznaska s concept) ródło: opracowanie własne na podstawie [Poznaska, 1998, s. 41]. Potencjał finansowy to głównie własne rodki finansowe oraz rodki oferowane przez rónego rodzaju instytucje finansowe i pozafinansowe działajce w regionie funkcjonowania przedsibiorstwa. Potencjał ludzki natomiast to przede wszystkim liczba zatrudnionych pracowników i ich struktura oraz posiadane przez nich kwalifikacje i umiejtnoci. Do potencjału rzeczowego naley zaliczy struktur aparatu produkcyjnego wraz z jego elastycznoci, czyli moliwoci szybkiego dostosowania produkcji do zmieniajcych si potrzeb rynku. Naley tu równie uwzgldni wiek i poziom mechanizacji oraz automatyzacji parku maszynowego. Ostatnim z elementów potencjału innowacyjnego jest wiedza. Tu naley skupi si przede wszystkim na wiedzy technicznej oraz na płyncych z rynku informacji. K. Poznaska podkrela ogromn rol otoczenia, które w bardzo istotny sposób wpływa na elementy składowe potencjału innowacyjnego. Oddziaływanie tego otoczenia pozwala na wyrónienie zewntrznego i wewntrznego potencjału innowacyjnego przedsibiorstwa [Poznaska, 1998, s. 41]. Przez wewntrzny potencjał innowacyjny przywołana autorka rozumie zasoby i umiejtnoci, jakimi dysponuje przedsibiorstwo, a które mog zosta wykorzystane w biecej działalnoci innowacyjnej. Bardzo duy wpływ na działalno innowacyjn firmy wywieraj równie czynniki kreowane przez region, w którym ono funkcjonuje. Czynniki te to głównie rynek pracy, zasoby wiedzy technicznej i informacji naukowej oraz gotowo instytucji do finansowania działalnoci obarczonej duym stopniem ryzyka. Zatem sytuacja zewntrzna przedsibiorstwa bdzie rozumiana jako jego zewntrzny potencjał innowacyjny [Poznaska, 1998, s. 41]. W podobny sposób potencjał innowacyjny przedstawiany jest przez A. ołnierskiego, który uwaa, i jest on determinowany przez wewntrzny potencjał innowacyjny oraz dostp do zewntrznych ródeł innowacji. Na wewntrzny potencjał innowacyjny składa si [ołnierski, 2005, s. 5 6]: kadra (jej wiedza i dowiadczenie, umiejtnoci i kwalifikacje oraz sposób zarzdzania dostpnymi zasobami, zarzdzanie informacj), badania i rozwój (wyodrbnione komórki B+R, prowadzone prace B+R, prace zlecane itp.), technologia (komputery i technologia ICT Information and communication technologies technologie informacjno-telekomunikacjne, maszyny i urzdzenia, a take stopie nowoczesnoci maszyn i urzdze). Zewntrzne ródła innowacji to przede wszystkim wysze uczelnie i jednostki badawczorozwojowe, ale take firmy konkurencyjne czy odbiorcy i dostawcy. Koncepcj A. ołnierskiego prezentuje rys. 2.

3 58 D. Grego-Planer, Potencjał innowacyjny sektora MSP w Uczelnie wysze Jednostki badawczorozwojowe Kadra PRZEDSIBIORSTWO B+R Technologia Konkurenci Dostawcy i odbiorcy Rys. 2. Potencjał innowacyjny przedsibiorstwa według koncepcji A. ołnierskiego (A company s innovative potential according to A. ołnierski s concept) ródło: opracowanie własne na podstawie [ołnierski, 2005, s. 6]. M. Haffer [2004] pokazuje potencjał innowacyjny w nieco odmienny i szerszy sposób. Według tego autora potencjał ten jest czci zintegrowanego modelu zarzdzania innowacjami w przedsibiorstwie. Przedstawiony model, uwzgldniajcy uwarunkowania zarzdzania innowacjami, składa si z kilku elementów oraz z relacji wystpujcych midzy nimi. To włanie owe relacje decyduj o zdolnoci przedsibiorstwa do sprawnego tworzenia i wdra- ania innowacji, a co za tym idzie do osignicia jak najlepszej pozycji w otoczeniu konkurencyjnym. Poziom aktywnoci innowacyjnej oraz charakter realizowanych procesów innowacyjnych danego przedsibiorstwa zalee bdzie od posiadanego potencjału innowacyjnego, który jest okrelon konfiguracj materialnych i niematerialnych zasobów, niezbdnych do kreowania i skutecznej komercjalizacji innowacji [Haffer, 2004, s. 3 8]. Takie ujcie potencjału innowacyjnego prezentuje rys. 3. OTOCZENIE SEKTOROWE Konkurenci Klienci i uytkownicy Dostawcy i kooperanci POTRZEBY Zwizane z budowaniem potencjału innowacyjnego przedsibiorstwa POTENCJAŁ INNOWACYJNY PRZEDSIBIORSTWA INNOWACJE POTRZEBY Zwizane z kreowaniem i wdraaniem innowacji Zasoby widzialne Zasoby niewidzialne (umiejtnoci) Organizacyjne Rynkowe Techniczne OTOCZENIE INSTYTUCJONALNE Rzd Nauka Instytucje wspierania biznesu Rys. 3. Potencjał innowacyjny w ramach zintegrowanego modelu zarzdzania innowacjami w przedsibiorstwie wg koncepcji M. Haffera (Innovative potential within the integrated model of managing innovation in companies according to M. Haffer s concept) ródło: opracowanie własne na podstawie [Haffer, 2004, s. 7].

4 WSPÓŁCZESNE ZARZDZANIE 4/ CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 4/2012 M. Zastempowski, skupiajc si z kolei głównie na sektorze małych i rednich przedsibiorstw, twierdzi, i na tworzenie innowacji w tych przedsibiorstwach wpływ mog mie zarówno uwarunkowania zewntrzne zwizane z otoczeniem, w jakim one funkcjonuj, jak i uwarunkowania wewntrzne zwizane z szeroko pojtymi zasobami, bdcymi w posiadaniu przedsibiorstwa [Zastempowski, 2010, s ]. Wskazuje, i potencjał innowacyjny to te zasoby, którymi małe i rednie przedsibiorstwa powinny dysponowa, aby skutecznie kreowa i komercjalizowa innowacje. Zatem zasoby stanowi podstaw budowanego przez przedsibiorstwo potencjału innowacyjnego [Zastempowski, 2010, s. 153]. Ten sposób ujcia potencjału innowacyjnego prezentuje rys. 4. Uwarunkowania makroekonomiczne: polityczno-prawne ekonomiczne socjokulturowe i demograficzne Uwarunkowania mikroekonomiczne (sektorowe) Uwarunkowania wewntrzne Sfery funkcjonalnozasobowe MSP Potencjał innowacyjny Proces innowacyjny Rodzaje powstałych innowacji: - organizacyjne - procesowe - produktowe - rynkowe techniczne geograficzne midzynarodowe Rys. 4. Potencjał innowacyjny i jego rola w procesie kreowania innowacji przez MSP według koncepcji M. Zastempowskiego (Innovative potential and its role in the process of creating innovation in SMEs according to M. Zastempowski s concept) ródło: opracowanie własne na podstawie [Zastempowski, 2010, s. 275]. Charakterystyka badanych przedsibiorstw Badania empiryczne, których fragment wyników jest tu analizowany, przeprowadzono w ramach projektu badawczego pt. Potencjał innowacyjny sektora MSP w województwie kujawsko-pomorskim. Projekt realizowany był przez Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarzdzania w Katedrze Zarzdzania Przedsibiorstwem Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu od padziernika 2011 r. do stycznia 2012 r. Badanie przeprowadzono w mikro-, małych i rednich przedsibiorstwach regionu kujawsko-pomorskiego. Jednym z głównych celów projektu była próba identyfikacji kluczowych składników potencjału innowacyjnego. Badanie objło grup 67 przedsibiorstw województwa kujawsko-pomorskiego nalecych do sektora MSP. Wymagało zastosowania metody pomiaru pierwotnego. W celu zebrania danych ze ródeł pierwotnych zastosowano ankiet bezporedni jako metod pomiaru, w której instrumentem pomiaru był kwestionariusz ankietowy. Respondenci w czci dotyczcej charakterystyki przedsibiorstwa zostali zapytani o lokalizacj swojej działalnoci w województwie kujawsko-pomorskim. Prawie 18% badanych firm zlokalizowanych jest w małych miejscowociach województwa liczcych do mieszkaców, niespełna 15% to podmioty funkcjonujce w miastach od do mieszkaców, prawie 21% od do , tylko 1,5% od do mieszkaców. 10,4% respondentów prowadzi swoj działalno w miastach liczcych od

5 60 D. Grego-Planer, Potencjał innowacyjny sektora MSP w do mieszkaców, natomiast najwiksz grup 32,8% stanowi firmy działajce w miastach powyej Szczegółowe dane prezentuje tab. 1. Tab. 1. Lokalizacja badanych przedsibiorstw ze wzgldu na liczb mieszkaców (Location of the researched companies by number of dwellers) Lokalizacja przedsibiorstwa (liczba mieszkaców) (Location of the firm [number of inhabitants]) Procent badanych przedsibiorstw (Researched firms [percent]) miasteczko do ,9 miasto do , do , do , do ,4 powyej ,8 Patrzc na badane przedsibiorstwa poprzez pryzmat liczby zatrudnionych osób, naley stwierdzi, e 48% z nich to mikroprzedsibiorcy zatrudniajcy od 0 do 9 osób, 37% respondentów to mali przedsibiorcy o liczbie zatrudnionych z przedziału od 10 do 49, natomiast 15% to firmy nalece do rednich, w których pracuje od 50 do 249 osób. Wyniki zaprezentowano w tab. 2. Tab. 2. Wielko badanych przedsibiorstwa z punktu widzenia liczby zatrudnionych (Size of the researched companies by the number of employees) Liczba zatrudnionych (w osobach) (Number of employees [in persons]) Procent badanych przedsibiorstw (Researched firms [percent]) Rozpatrujc z kolei respondentów pod wzgldem formy prawnej ich funkcjonowania, naley uzna, e zdecydowan wikszo stanowiły osoby fizyczne prowadzce działalno gospodarcz 72% wskaza. 10% badanych przedsibiorstw to spółki z ograniczon odpowiedzialnoci, 9% spółki cywilne, 1% spółki akcyjne, natomiast pozostałe 7% respondentów prowadzi działalno w innej formie ni wyej wymienione (spółki komandytowe, spółki jawne itp.). Szczegółowe dane przedstawiono w tab. 3. Tab. 3. Forma prawna działalnoci badanych przedsibiorstw (Legal form of the researched companies activity) Forma prawna działalnoci (Type of the firm) Procent badanych przedsibiorstw (Researched firms [percent]) firma osoby fizycznej 72 spółka cywilna 9 sp. z o.o. 10 sp. akcyjna 1 inna 7

6 WSPÓŁCZESNE ZARZDZANIE 4/ CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 4/2012 Potencjał innowacyjny i jego kluczowe składniki w wietle wyników bada Analizy wpływu zasobów, jakimi dysponuj małe i rednie przedsibiorstwa, na budowanie ich potencjału innowacyjnego dokonano w oparciu o sfery funkcjonalno-zasobowe. Okrelono równie poszczególne elementy w ramach analizowanych sfer, czyli tzw. składniki potencjału innowacyjnego. Koncepcj takiego badania potencjału innowacyjnego przedsibiorstw całkowicie oparto na badaniach przeprowadzonych przez M. Zastempowskiego [Zastempowski, 2010, s ]. Analiz przeprowadzono w ramach nastpujcych sfer funkcjonalno-zasobowych: produkcji, zatrudnienia, logistyki, badawczo-rozwojowej, organizacji i zarzdzania, zarzdzania jakoci, marketingu, zasobów niewidzialnych, finansów oraz informacji i komunikacji. W trakcie badania ankietowego respondenci zostali poproszeni o ocen stopnia, w jakim składniki poszczególnych sfer ich przedsibiorstwa wpływaj na budow ich potencjału innowacyjnego. Badane firmy w swej ocenie kierowały si piciostopniow skal: 5 zdecydowanie pozytywny wpływ, 4 raczej pozytywny wpływ, 3 brak wpływu, 2 raczej negatywny wpływ, 1 zdecydowanie negatywny wpływ. Aby ustali ostateczny kierunek siły wpływu kadego z poddanych ocenie składników, obliczono współczynnik oddziaływania S. Urednione wyniki, uzyskane dla całej próby badanych przedsibiorstw zaprezentowane na rys. 5 sugeruj, i w opinii respondentów ich przedsibiorstwa dysponuj zasobami, które przyczyniaj si do kreowania i wdraania innowacji. Rys. 5. redni wpływ poszczególnych sfer funkcjonalno-zasobowych na budowanie potencjału innowacyjnego małych i rednich przedsibiorstw województwa kujawskopomorskiego (Average impact of specific functional and resource spheres on building the competitive potential in small medium-sized enterprises in the kujawsko-pomorskie voivodship) Najwyej oceniono sfer finansów. Zdaniem respondentów to ona najsilniej wpływa na budowanie ich potencjału innowacyjnego (S = 4,18). Wysoko została oceniona równie sfera zatrudnienia (S = 4,15), a take sfera informacji (S = 4,11). Na zblionym poziomie oceniono sfer logistyki (S = 4,09) oraz sfer zasobów niewidzialnych (S = 4,04). Nieco niej

7 62 D. Grego-Planer, Potencjał innowacyjny sektora MSP w ocenione zostały sfery marketingu (S = 3,95), organizacji i zarzdzania (S = 3,87) oraz zarzdzania jakoci (S =3,86). Na kolejnym miejscu znalazła si sfera produkcji (S = 3,83). Najniej oceniona została sfera badawczo-rozwojowa (S = 3,68). Aby skutecznie wdraa i komercjalizowa innowacje w przedsibiorstwie, naley skupi swoj uwag przede wszystkim na tych składnikach potencjału innowacyjnego, które okazuj si by kluczowe. Na potencjał innowacyjny bowiem składaj si rónego rodzaju składniki, których poziom istotnoci nie jest jednakowy. W przeprowadzonych badaniach dla identyfikacji tych kluczowych składników zastosowano metod ABC. Metoda ABC opiera si na regule 20:80, która z kolei swoje ródło ma w koncepcji V. Pareto. Opierajc si na tej koncepcji, mona stwierdzi, i pewn ogóln prawidłowoci jest, i 20% elementów systemu determinuje 80% efektów tego systemu. Przyjmujc reguł 20:80, mona załoy, i w dalszej analizie naley skupi si na 20% wszystkich analizowanych składników. Oczywi- cie nie chodzi tu o 20% dowolnie dobranych elementów, lecz o te najwaniejsze. W celu ich wyodrbnienia dokonano uszeregowania badanych 90 składników sfer funkcjonalnozasobowych pod wzgldem współczynnika oddziaływania S, poczwszy od składnika o najsilniejszym pozytywnym wpływie na budow potencjału innowacyjnego badanych przedsibiorstw. W tab. 4 zaprezentowano ostateczne wyniki bada prezentujce kluczowe składniki potencjału innowacyjnego małych i rednich przedsibiorstw województwa kujawskopomorskiego. 20% z 90 składników to 18. W analizowanej sytuacji na 18 miejscu znalazły si składniki o takiej samej ocenie (S = 4,22), dlatego te do składników o kluczowym znaczeniu zaliczono 20 składników. Tab. 4. Kluczowe składniki potencjału innowacyjnego małych i rednich przedsibiorstw województwa kujawsko-pomorskiego (Key constituents of the innovative potential in small medium-sized enterprises in the kujawsko-pomorskie provence) Lp. Składniki (elements) S 1 potencjał finansowy przedsibiorstwa 4,70 2 znajomo potrzeb, preferencji i zachowa klientów i umiejtno przewidywania 4,55 zmian 3 wydajno pracowników 4,50 4 dostp do zewntrznych ródeł finansowania 4,48 5 zdolno przedsibiorstwa do uczenia si 4,46 6 kreatywno pracowników 4,45 7 wiedza, dowiadczenie i zdolno menaderskie kadr kierowniczych 4,45 8 dowiadczenia i kontakty z przeszłoci 4,44 9 zdolnoci przywódcze kadr kierowniczych 4,42 10 renoma i wizerunek przedsibiorstwa 4,41 11 poziom wykształcenia pracowników 4,37 12 znajomo sytuacji na obsługiwanych rynkach i umiejtno przewidywania zmian 4,35 13 znajomo sytuacji na rynku zaopatrzenia i moliwo przewidzenia zmian 4,31 14 wiedza, dowiadczenie i zdolnoci kadr finansowo-ksigowych 4,31 15 wiedza, dowiadczenie i zdolno menaderskie kadr zarzdzajcych projektami 4,25 16 wiedza, dowiadczenie i zdolnoci kadry inynierskiej 4,24 17 umiejtno kreowania nowych produktów 4,23 18 lojalno pracowników 4,22 19 skłonno do podnoszenia kwalifikacji 4,22 20 zarzdzanie wiedz w przedsibiorstwie 4,22

8 WSPÓŁCZESNE ZARZDZANIE 4/ CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 4/2012 Na składniki budujce potencjał innowacyjny badanych firm warto spojrze poprzez pryzmat poszczególnych sfer funkcjonalno-zasobowych. Do kluczowych składników tworzcych potencjał innowacyjny respondenci zaliczyli po pi składników ze sfery zasobów niewidzialnych oraz ze sfery zatrudnienia, po trzy składniki sfery finansów i sfery organizacji oraz zarzdzania, dwa składniki sfery marketingu, a take po jednym składniku ze sfery logistyki i sfery produkcji. Na pierwszym miejscu wród kluczowych składników potencjału innowacyjnego badanych przedsibiorstw znalazł si potencjał finansowy przedsibiorstw. Dla respondentów istotny jest równie dostp do zewntrznych ródeł finansowania. Działalno innowacyjna wie si niejednokrotnie z bardzo duymi nakładami kapitałowymi, zatem bez odpowiedniego zabezpieczenia finansowego jest ona po prostu niemoliwa. Badane MSP podkrelaj znaczenie znajomoci potrzeb, preferencji i zachowa klientów oraz umiejtno przewidywania zmian. Istotna jest równie znajomo sytuacji na obsługiwanych rynkach i moliwo przewidywania zmian oraz znajomo sytuacji na rynku zaopatrzenia i moliwo przewidywania zmian na nich. Wida zatem jak wany w budowie potencjału innowacyjnego respondentów jest ich cigły kontakt z otoczeniem, w jakim działaj. Nie zapominaj oni równie o ogromnej roli zatrudnionej kadry. Na potencjał innowacyjny badanych przedsibiorstw składa si wydajno pracowników, ich kreatywno, poziom wykształcenia, lojalno, jak równie zdolno do podnoszenia kwalifikacji. Zasoby ludzkie okazuj si by niezwykle istotnym czynnikiem. Zdolno przedsibiorstwa do uczenia si, dowiadczenia i kontakty z przeszłoci oraz renoma i wizerunek przedsibiorstwa to kluczowe składniki potencjału innowacyjnego respondentów wskazujce na bardzo du rol zasobów niewidzialnych. Szeroko pojta wiedza okazuje si by konieczna do wdraania innowacji w przedsibiorstwie. Dla badanych MSP niezbdna jest wiedza, dowiadczenie i zdolnoci menaderskie kadr kierowniczych, finansowo-ksigowych, a take kadry inynierskiej i kadr zarzdzajcych projektami. Istotny jest równie proces zarzdzania wiedz w całym przedsibiorstwie. Uwagi kocowe Zaprezentowane powyej wyniki bada empirycznych dotyczcych potencjału innowacyjnego małych i rednich przedsibiorstw województwa kujawsko-pomorskiego pozwalaj na sformułowanie kilku wniosków. Po pierwsze, z pewnoci mona stwierdzi, e badane przedsibiorstwa dysponuj zasobami, dziki którym mog skutecznie wdraa innowacje. Po drugie, sfer funkcjonalno-zasobow wywierajc najsilniejszy wpływ na budowanie potencjału innowacyjnego badanych MSP jest sfera finansów. Po trzecie, patrzc na kluczowe składniki potencjału innowacyjnego badanych firm poprzez pryzmat podziału ogółu zasobów na materialne i niematerialne, zauway mona ogromn rol tych drugich. To one w zdecydowanej wikszoci tworz potencjał innowacyjny małych i rednich przedsibiorstw województwa kujawsko-pomorskiego. Po czwarte, wród kluczowych składników tworzcych potencjał innowacyjny badanych firm znalazło si po pi zasobów ze sfery zasobów niewidzialnych oraz sfery zatrudnienia. Fakt ten potwierdza konkluzj trzeci o ogromnym znaczeniu zasobów niematerialnych u małych i rednich przedsibiorców. Bibliografia 1. Bogdanienko J., Haffer M., Popławski W., (2004), Innowacyjno przedsibiorstw, Wydawnictwo UMK, Toru. 2. Haffer M., (2004), Innowacyjno i potrzeby proinnowacyjne przedsibiorstw regionu kujawskopomorskiego, Wydawnictwo UMK, Toru. 3. Poznaska K., (1998), Uwarunkowania innowacji w małych i rednich przedsibiorstwach, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa.

9 64 D. Grego-Planer, Potencjał innowacyjny sektora MSP w 4. Schumpeter J.A., (1960), Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa. 5. Zastempowski M., (2010), Uwarunkowania budowy potencjału innowacyjnego polskich małych i rednich przedsibiorstw, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toru. 6. ołnierski A., (2005), Potencjał innowacyjny polskich małych i rednich przedsibiorstw, Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci, Warszawa. The innovative potential of small and medium-sized enterprises in the Kujawsko-Pomorskie province Summary The present article considers some results of the empirical research conducted on potential innovation of small and medium-sized enterprises in the kujawsko-pomorskie province. One of the project objectives was an attempt to identify key constituents of the researched companies innovative potential. The SMEs operating in the kujawsko-pomorskie province indicated the resources which are indispensible for implementing and commercializing innovations. The results of the research allow the formulation of the following conclusions: the companies examined are in the possession of the resources with which they are capable of implementing innovations effectively, the functional and resource sphere that exerts the strongest impact on building the innovative potential of the researched SMEs is the financial sphere, considering the key constituents of the innovative potential of the researched companies through the prism of a general division into material and immaterial resources we can note the significant role of the latter. Theses are immaterial resources that play a dominant role in creating the innovative potential in small and mediumsized enterprises in the kujawsko-pomorskie province. the key constituents of the innovative potential of the researched companies include five types of resources representing the intangible resources group and the employment sphere. This fact proves the third conclusion on the significant role of immaterial resources in small and medium-sized enterprises.