Dysleksja rozwojowa CO WARTO WIEDZIEĆ O DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ? TERMINOLOGIA 1. Szersze znaczenie terminu dysleksja rozwojowa - specyficzne trudności w czytaniu, pisaniu, liczeniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, u których dobrze funkcjonują narządy zmysłów wzroku i słuchu. Spowodowane są one zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, uwarunkowanymi nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego. 2. Węższe znaczenie terminu dysleksja - specyficzne trudności w czytaniu (zaburzenia zarówno techniki i tempa czytania, jak i stopnia rozumienia treści). 3. Dysortografia - trudności w pisaniu przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów, w tym ortograficznych, mimo dobrej znajomości zasad pisowni. 4. Dysgrafia - zniekształcenia strony graficznej pisma (brzydkie, koślawe litery, trudności z utrzymaniem się w linijce, nierówne litery w wyrazach), bardzo wolne lub bardzo szybkie tempo pisania. 5. Dyskalkulia - problemy w matematyce występujące bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych funkcji umysłowych (niski poziom rozumowania operacyjnego, kłopoty z pojęciami abstrakcyjnymi, np. pojęciem liczby, wielkości, proporcji). DYSLEKSJĄ NIE SĄ: a) trudności wynikające z wad narządów zmysłów (wzroku, słuchu), b) trudności wynikające z zaniedbań środowiskowych bądź dydaktycznych, c) trudności i opóźnienia nieistotne z punktu widzenia tempa rozwoju (opóźnienia mniejsze niż jeden rok), d) trudności związane z obniżeniem normy intelektualnej, e) trudności wynikające z braku motywacji do nauki. Trudności uczniów dyslektycznych występują pomimo normy intelektualnej, właściwej motywacji do nauki oraz posiadanych umiejętności i wiedzy (tj. na przykład znajomości zasad ortograficznych). Dysleksja utrzymuje się pomimo systematycznej pracy z dzieckiem. PRZYCZYNY Zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych (spostrzegania wzrokowego, słuchowego, motoryki) i ich współdziałania (integracji percepcyjno-motorycznej), funkcji językowych, pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej), lateralizacji (przewagi stronnej ciała), orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.
ETIOLOGIA Uwarunkowania zaburzeń dyslektycznych są wielorakie: 1. minimalne uszkodzenia centralnego układu nerwowego z okresu ciąży i porodu o nieprawidłowym przebiegu (choroba matki, działanie szkodliwych substancji, napromieniowanie, niedotlenienie dziecka), uszkodzenia nabyte we wczesnym dzieciństwie, głównie w pierwszych miesiącach życia, 2. dziedziczność (czynnikiem patogennym mogą być geny przekazywane z pokolenia na pokolenie), 3. opóźnienia w dojrzewaniu centralnego układu nerwowego, 4. zaburzenia hormonalne w okresie rozwoju płodowego (nadprodukcja hormonów, np. testosteronu, może wpływać na niedokształcenie struktury niektórych okolic kory mózgowej i nieprawidłowy model rozwoju mózgu, tzn. zablokowanie rozwoju lewej półkuli mózgowej), 5. słaby rozwój zdolności i sprawności językowych, 6. brak wyćwiczenia funkcji poznawczych i ruchowych zaangażowanych w proces czytania i pisania w odpowiednim okresie życia dziecka, 7. czynniki psychogenne (urazy psychiczne, stres) i zaburzeniach sfery emocjonalnej. Dysleksji prawdziwej nie można zapobiec. Nie jest "schorzeniem przejściowym", które można całkowicie wyeliminować. Można natomiast i należy łagodzić jego skutki oraz wspierać dziecko w jego dążeniu do bycia dobrym w tym, co robi. Duży wpływ na narastanie i pogłębianie się trudności ma zaniedbanie środowiskowe i dydaktyczne. TYPY DYSLEKSJI a) wzrokowa - u jej podłoża leżą zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej, powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej i wzrokowo-przestrzennej, b) słuchowa - uwarunkowana zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej, dźwięków mowy, najczęściej powiązana z zaburzeniami funkcji językowych, c) integracyjna - poszczególne funkcje nie wykazują zakłóceń, natomiast zaburzona jest ich koordynacja, d) mieszana. CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA W literaturze europejskiej podaje się, że dzieci dyslektyczne stanowią 10-15% uczniów, w tym 4% to przypadki bardzo nasilonych trudności, które można byłoby określić nazwą głębokiej dysleksji. Badania w Polsce określają odsetek dysleksji na 9-10% (Bogdanowicz, Jaklewicz). Trudności pozostałych dzieci mają charakter pozadyslektyczny.
OBJAWY DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ Pierwsze symptomy dysleksji u dziecka rodzice mogą zaobserwować już w wieku przedszkolnym. Najczęściej jednak ujawniają się one w klasie zerowej i podczas pierwszych trzech lat nauki w szkole. Oto najważniejsze z nich: opóźniony rozwój mowy, mała sprawność i koordynacja ruchów podczas zabaw ruchowych, samoobsługi, rysowania i pisania (brzydkie pismo), wadliwa wymowa, trudności z wypowiadaniem złożonych słów, błędy gramatyczne, trudności z różnicowaniem głosek podobnych oraz z wydzieleniem sylab, głosek ze słów i ich syntezą, trudności z wykonywaniem układanek i odtwarzaniem wzorów graficznych, oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki, trudności w czytaniu pomimo dobrej inteligencji oraz braku zaniedbania środowiskowego i dydaktycznego, trudności z opanowaniem poprawnej pisowni: pismo zwierciadlane, mylenie liter podobnych pod względem kształtu (p-b-d-g), liter odpowiadających głoskom zbliżonym fonetycznie, opuszczanie liter, błędy ortograficzne. W pierwszych latach nauki często myli się dysleksję z przejawami indywidualnego tempa rozwoju. W starszych klasach: Zaburzenia percepcji słuchowej warunkują występowanie trudności w nauce języków obcych, w uczeniu się pamięciowym, w przyswajaniu materiału z gramatyki, rozumieniu dłuższych wypowiedzi słownych i poleceń nauczyciela. Zaburzenia funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej powodują trudności w nauce przyrody (wzrokowe ujmowanie stosunków przestrzennych na mapie, orientacja w stronach świata), w geometrii (kłopoty w różnicowaniu kształtów geometrycznych), w rozumieniu pojęć w tym względzie, w nauce języków obcych (zwłaszcza języka rosyjskiego). Zaburzenia procesu lateralizacji przejawiają się w nauce przyrody, geometrii (różnice kierunków w rysunkach geometrycznych, słaba orientacja w schemacie własnego ciała, błędne rozumienie instrukcji dotyczących ćwiczeń na lekcjach wychowania fizycznego, np. zwroty). Uczniowie z zaburzeniami rozwoju ruchowego mają kłopoty z wykonywaniem wszelkich ćwiczeń na lekcjach wychowania fizycznego (przy ogólnym opóźnieniu rozwoju ruchowego), trudności w szyciu, majsterkowaniu, wycinaniu, lepieniu. Nie nadążają na klasówkach, dyktandach za tempem klasy. Piszą niestarannie, nie zawsze czytelnie.
Zaniepokojenie nauczycieli i rodziców dysleksją: a) przedwczesne - w pierwszym semestrze klasy pierwszej, z powodu rzekomego opóźnienia pojedynczej funkcji, umiejętności, b) wyważone - w początkowych latach nauki, z powodu utrzymujących się, mimo systematycznej pracy, kompleksowych trudności, np. w technice pisania i czytania, c) spóźnione - powyżej klasy czwartej, z powodu horrendalnych błędów ortograficznych i fonetycznych oraz nieczytelnego pisma i negatywistycznych zachowań dziecka, d) chybione - w każdym wieku, z powodu rzekomej "dysortografii", gdy dziecko nie zna zasad gramatyki i ortografii lub z powodu "wolnego tempa czytania" na głos, gdy uczeń czyta po cichu w dobrym tempie i z pełnym zrozumieniem. DIAGNOZA DYSLEKSJI Badanie diagnostyczne jest efektem badań przeprowadzonych przez pedagoga i psychologa. W razie potrzeby korzysta się z konsultacji logopedy, okulisty, laryngologa, foniatry i neurologa. Pedagog w poradni psychologiczno-pedagogicznej dokonuje oceny poziomu czytania i pisania ucznia, przeprowadza wywiad z rodzicami dziecka o dotychczasowym jego rozwoju. Psycholog przeprowadza badania testowe oceniające sprawność procesów orientacyjno- -poznawczych i intelektualnych. Potwierdzenie normalnej sprawności intelektualnej dziecka pozwala na podjęcie oceny funkcji wzrokowych, słuchowych, językowych, motoryki, integracji percepcyjno-motorycznej, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Diagnoza dysleksji jest więc badaniem wieloetapowym i wielogodzinnym. Zalecenia zawarte w opinii psychologiczno-pedagogicznej stanowią podstawę do: dostosowania przez nauczycieli wymagań edukacyjnych do potrzeb i możliwości ucznia, opracowania programu postępowania korekcyjno-kompensacyjnego dla danego dziecka, indywidualnego programowania zajęć, dostosowania metod terapeutycznych, dydaktycznych i wychowawczych oraz środków do możliwości konkretnego ucznia, planowania zajęć korekcyjno-kompensacyjnych dla danej grupy. Prawa uczniów z dysleksją rozwojową potwierdzoną opinią psychologiczną to nie przywileje i zwolnienie z pracy!!! TERAPIA DYSLEKSJI Oddziaływania podejmowane wobec dzieci ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu noszą nazwę terapii pedagogicznej. Mają one charakter korekcyjno-kompensacyjny, to znaczy są nastawione na usprawnianie zaburzonych funkcji (korekcja) i na wspomaganie funkcji dobrze rozwijających się (kompensacja), aby stały się wsparciem dla funkcji zaburzonych.
Terapia pedagogiczna powinna być prowadzona w zależności od stopnia nasilenia trudności w czytaniu i pisaniu. Dzieciom o stosunkowo niewielkich problemach w nauce wystarczą dodatkowe ćwiczenia w szkole i w domu pod kierunkiem nauczyciela. W przypadku bardziej nasilonych trudności proponuje się udział w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych w szkole lub/i w poradni psychologicznopedagogicznej. Specjalistyczne zajęcia terapeutyczne z dziećmi ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się są prowadzone przez pedagogów z dodatkowym przygotowaniem w postaci ukończonego studium podyplomowego. W NASZEJ SZKOLE odbywają się nieodpłatne zajęcia korekcyjno-kompensacyjne (tzw. reedukacja). Prowadzi je pani mgr Małgorzata Gruszczyńska - absolwentka Podyplomowego Studium Wspierania Dzieci z Problemami Rozwojowymi na Uniwersytecie Warszawskim. Kwalifikacja uczniów do zajęć odbywa się na podstawie opinii wydanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne do tego upoważnione. Literatura: 1. J.Czajkowska, K.Herda, Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole. Warszawa, 1989. 2. N.Grochowska, Co robić, kiedy nie wiadomo, co robić. Warszawa, 2001. 3. H.Skibińska, Praca korekcyjno-kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu. Bydgoszcz, 2001. 4. B.Sawa, Jeżeli dziecko źle czyta i pisze. Warszawa, 1987. 5. E.Waszkiewicz, Stymulacja psychomotorycznego rozwoju dzieci 6-8-letnich. Warszawa, 1991. 6. B.Zakrzewska, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu. Warszawa 1976. OPRACOWANIE mgr Małgorzata Gruszczyńska