Jak postępować z dzieckiem dyslektycznym? Wskazówki dla nauczycieli i rodziców.

Transkrypt

1 Jak postępować z dzieckiem dyslektycznym? Wskazówki dla nauczycieli i rodziców. 1. Pojęcie dysleksji rozwojowej. Uczniowie ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu, nazywani uczniami dyslektycznymi lub dziećmi z dysleksją rozwojową, mają problemy z uczeniem się czytania i pisania. Trudności te występują pomimo dobrej sprawności intelektualnej (często powyżej przeciętnej lub wysokiej ), posiadanej wiedzy i umiejętności rozwiązywania problemów oraz motywacji do nauki i ćwiczeń. Termin dysleksja rozwojowa ( greckie dys zły, trudny łacińskie lego czytam), to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Spowodowane są zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, uwarunkowanymi nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego. Dla określenia rodzaju poszczególnych trudności funkcjonują na ogół pojęcia: dysleksja, dysortografia, dysgrafia,dyskalkulia. Dysleksja ( w pojęciu węższym ) jest określeniem specyficznych trudności w czytaniu; Dysortografia totrudności w pisaniu przejawiające się popełnianiem różnego rodzaju błędów, w tym ortograficznych; Dysgrafia to zaburzenie strony graficznej pisma; Dyskalkulia jest zaburzeniem zdolności matematycznych, występują trudności w liczeniu. Wpraktyceczęste jest używanie terminu dysleksja w znaczeniu szerszym dla wszystkich zaburzeń łącznie. 2. Przyczyny dysleksji rozwojowej. Istnieje wiele hipotez powstawania zaburzeń dyslektycznych, między innymi podaje się: czynniki genetyczne, hormonalne, mikrouszkodzenia centralnego układu nerwowego. Najczęściej występują jednak przyczyny rozwojowe tzn. opóźnienia w rozwoju funkcji percepcyjno motorycznych ( spostrzegania wzrokowego, słuchowego i motoryki ) i ich współdziałania, funkcji językowych, pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej), lateralizacji, orientacji w schemacie i przestrzeni. Minimalne dysfunkcje centralnego układu nerwowego powstają wwyniku nieprawidłowych warunków rozwoju dziecka w okresie prenatalnym i okołoporodowym. Wybiórcze zaburzenia rozwoju psychomotorycznego dotyczą funkcji uczestniczących w procesie czytania i pisania: koncentracji uwagi, spostrzegania i pamięci wzrokowej, funkcji językowych, a przede wszystkim odbioru dźwięków mowy, ich zapamiętywania i operowania nimi, sprawności oraz koordynowania ruchów.

2 Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu zależą od rodzaju i głębokości deficytu (opóźnienia rozwoju ) oraz od zakresu zaburzeń liczby zaburzonych funkcji, nie zależą natomiast od inteligencji i poziomu opanowania innych umiejętności szkolnych ani od wad wzroku i słuchu. 3. Objawy dysleksji rozwojowej. Już w okresie przedszkolnym można zauważyć objawy, które cechują tzw. dzieci ryzyka dysleksji: opóźniony rozwój mowy, mała sprawność i niekoordynacja ruchów podczas zabaw ruchowych, problemy w rysowaniu i pisaniu brzydkie pismo, wadliwa wymowa, błędy gramatyczne, trudności z różnicowaniem głosek podobnych oraz z wydzielaniem sylab, głosek z wyrazów i ich syntezą, trudności w wykonywaniu układanek i odtwarzaniu wzorów graficznych, oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki. W szkole do powyższych objawów dołączają: - trudności w pisaniu, - trudności w czytaniu, - trudności występujące w nauce innych przedmiotów. Poniżej przedstawione zostały symptomy przejawiających się trudności w nauce. I. W pisaniu: trudności w pisaniu ze słuchu, mylenieliter:b-p,d-b,d-g,u-n,m-w,n-w(inwersjastatyczna) s-z, dz-c, sz-s, o-a, ł-l-t, ę-e, ą-a, trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi dźwięczność nie różnicowanie ę-en-e, ą-om, opuszczanie drobnych elementów liter, gubienie liter, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów, przestawianie liter w wyrazach (inwersja dynamiczna), przestawianie szyku dyktowanych wyrazów błędy typowo ortograficzne wynikające ze słabszej pamięci wzrokowej, zniekształcanie graficznej strony pisma, wolne tempo pisania. II. W czytaniu: wolne tempo czytania, błędy w czytaniu: zamiana liter, opuszczanie liter, zmiana brzmienia, nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów,

3 trudności we właściwej intonacji czytanej treści, trudności w zrozumieniu przeczytanej treści zbytnia koncentracja na technice obniża rozumienie czytanej treści, zgadywanie napisów po cechach przypadkowych, opuszczanie całego wiersza, zmiana kolejności liter i wyrazów, niechęć do głośnego czytania. III. W nauce innych przedmiotów: a. W rysowaniu jako czynności - trudności w rozplanowaniu rysunku, - zbyt silny lub słaby nacisk ołówka, - zmiany kierunku w rysunkach ( błędny kierunek odwzorowywania); b. W nauce języków obcych, które cechuje znaczna rozbieżność między wymową a pisownią wyrazów - symptomy takie jak w języku obcym; c. W uczeniu się pamięciowym - tabliczka mnożenia, - nauka wierszy, - ciągi słowne np. nazwy miesięcy, dni tygodnia; d. W nauce geografii - utrudnione czytanie map, - niewłaściwa orientacja w stronach świata; e. W nauce matematyki - lustrzane zapisywanie cyfr, - trudności w zapisie liczb wielocyfrowych i liczb z dużą ilością zer, - błędy w zapisie działań pisemnych, - problemy z przecinkiem w ułamkach dziesiętnych, - luki w zapisie obliczeń obliczenia wykonywane pamięciowo, - chaotyczny zapis operacji matematycznych, - uproszczony zapis równania, brak opisu niewiadomych, - mylenie indeksów górnych i dolnych np. x 2 x2, m 3 m3; f. W nauce geometrii - zmiany kierunku w rysunkach geometrycznych, - trudności w różnicowaniu kształtów geometrycznych, - zakłócenia orientacji i wyobraźni przestrzennej, - trudności w rozumieniu pojęć geometrycznych, utrudnione przyswajanie werbalne; g. Na lekcjach wychowania fizycznego

4 - błędne rozumienie instrukcji ćwiczeń spowodowane słabą orientacją w schemacie ciała i przestrzeni, - obniżona sprawność ruchowa, utrudnia ona wykonywanie większość ćwiczeń. Dodatkowym symptomem charakterystycznym dla dyslektyka jest nierównomierna koncentracja uwagi i wolne tempo pracy dlatego uczniowie ci nie nadążają na klasówkach i dyktandach za tempem klasy. U dyslektyków mogą pojawiać się błędy w pisaniu, które ujawniają przezwyciężone wady wymowy. Uczniowie z dysleksją najczęściej nieprawidłowo organizują sobie pracę, mają trudności w zapamiętywaniu danych, zapominają imylą informacje, gubią się w przestrzeni i w czasie, trudno im się uczyć zpodręczników szkolnych. Pogłębianie i poszerzanie się niepowodzeń szkolnych wynika też z nawarstwienia się wtórnych zaburzeń emocjonalnych i motywacyjnych zniechęcenie, brak wiary w swoje możliwości. 4. Kilka uwag o specyficznych zaburzeniach matematycznych. Uczniowie ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu stanowią ok. 15% populacji szkolnej, dlatego problem dysleksji rozwojowej znany jest znacznej grupie społeczeństwa. Nieco mniej natomiast mówi się o specyficznych zaburzeniach matematycznych. Zatem wyjaśnienie kilku z tych pojęć. Dyskalkulia rozwojowa jest to zaburzenie zdolności matematycznych bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych zdolności umysłowych. Dyskalkulia rozwojowa jest odróżniana od dyskalkulii pourazowej, która jest obniżeniem normalnych zdolności matematycznych w wyniku obrażeń powypadkowych. Oprócz dyskalkulii istnieją również inne zaburzenia poziomu zdolności matematycznych: Akalkulia czyli zupełny brak zdolności matematycznych. Oligokalkulia czyli relatywne zmniejszenie wszystkich zdolności matematycznych mniej więcej w jednakowym stopniu Parakalkulia czyli zaburzenia zdolności matematycznych występujące w przypadku choroby psychicznej. Wyróżnia się następujące typy dyskalkulii rozwojowej: Dyskalkulia werbalna jest to zaburzenie umiejętności słownego wyrażania pojęć i zależności matematycznych takich jak: oznaczanie ilości, kolejności przedmiotów, nazywanie cyfr i liczebników, nazywanie symboli działań matematycznych.

5 Zdarzają się przypadki uszkodzenia mózgu, przy których dziecko nie jest zdolne utożsamiać określonej ilości z odpowiadającą jej liczbą, np. pokazać określoną liczbę palców, chociaż jest zdolny napisać i przeczytać daną liczbę czy policzyć ilość przedmiotów. Dyskalkulia praktognostyczna jest to zaburzenie w zakresie manipulacji matematycznych. Manipulacje matematyczne obejmują: pojedyncze liczenie obiektów, dodawanie przedmiotów, porównywanie wielkości czy ilości. Dziecko z dyskalkulią praktognostyczną nie jest w stanie ułożyć patyczków według ich wielkości. Dyskalkulia leksykalna jest to zaburzenie związane z nieumiejętnością czytania symboli matematycznych, cyfr, liczb, znaków działań matematycznych. W lżejszej postaci tego zaburzenia uczeń nieumieczytać liczb wielocyfrowych szczególnie wtedy, gdy liczby mają więcej niż jedno zero w środku. Nie odczytuje ułamków, kwadratów i pierwiastków liczb, liczb dziesiętnych itp. Wcięższych przypadkach dziecko nie potrafi odczytać pojedynczych cyfr czy prostych znaków matematycznych, np. +, -, :, x. 5. Wskazówki dla rodziców dzieci dyslektycznych. o Spróbuj pomóc swojemu dziecku, zaobserwuj w czasie codziennej pracy z dzieckiem, co jest najskuteczniejsze dla przezwyciężenia jego trudności. W razie potrzeby skorzystaj z literatury i fachowej pomocy. Bądź w stałym kontakcie z nauczycielem swego dziecka. o Spróbuj jak najwcześniej zaobserwować, czy twoje dziecko ma trudności, na czym polegają i co jest ich przyczyną wyjaśnij swoje wątpliwości, omów je z psychologiem, logopedą, pedagogiem a w razie konieczności z lekarzem. o Nie traktuj swego dziecka jako chore, niezdolne, złe lub leniwe. o Nie karz dziecka, nie wyśmiewaj go spodziewającsię, że tym sposobem zmobilizujesz je do pracy. o Nie łudź się, że dziecko samo z tego wyrośnie, weźmie się w garść, przysiądzie fałdów albo ktoś je wyleczy czy też odmieni.

6 o Nie oczekuj, że bez specjalistycznej pomocy kłopoty twojego dziecka ograniczą się do trudności w czytaniu i pisaniu, a skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej. o Nie ograniczaj dziecku zajęć pozalekcyjnych sądząc, że tym sposobem zyskasz czas na naukę, ale też nie zwalniaj go od systematycznych ćwiczeń. o Bądźżyczliwym, pogodnym, ciepłym, cierpliwym przewodnikiem i towarzyszem swego dziecka w jego kłopotach szkolnych. o Staraj się zrozumieć swoje dziecko, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia. o Chwal i nagradzaj swoje dziecko nie tyle za efekty pracy, co za włożony wnią wysiłek oraz spraw, aby praca z dzieckiem stała się przyjemna dla was obojga. 6. Wskazania dla nauczycieli uczniów dyslektycznych. Uczniowie dyslektyczni wymagają odmiennego traktowania w procesie dydaktyczno wychowawczym. Dotyczy to zarówno doboru środków zaradczych, jak i dostosowania wymagań i sposobu oceniania do ogólnych możliwości ucznia i jego ograniczeń percepcyjnych. Władze oświatowe zalecają by uczniów z fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi traktować w sposób zindywidualizowany w procesie dydaktycznowychowawczym zarówno w zakresie wymagań jak i oceniania. o W sposobie oceniania uczniów dyslektycznych powinno uwzględniać się różnorakie czynniki wpływające na jakość pracy i docenić włożony wysiłek ocena w głównej mierze powinna dotyczyć poprawności wypowiedzi ustnych i strony merytorycznej prac pisemnych. o Nie należy ograniczać możliwości i zainteresowań humanistycznych uczniom, u których jedynym mankamentem jest dysortografia. o Ważne jest, aby koncentrować się na nauce tylko jednego języka obcego gdyż uczniowie z mikrodeficytami mają często problemy w nauce języka obcego. o Pamiętać owydłużeniu limitu czasu na pisanie sprawdzianów, na jednakowych prawach oceniać brudnopis i czystopis, zastąpić pisanie

7 ze słuchu pisaniem z pamięci zmniejszy to w znacznym stopniu stres u uczniów z dysleksją. o Nie należy odpytywać uczniów z czytania przed zespołem klasowym, należyzezwolić na korzystanie z taśm z nagraniami lektur. o W przypadkach dysgrafii, gdy zmniejsza się czytelność pisma, należy umożliwić uczniowi wykonanie prac kontrolnych na komputerze lub maszynie do pisania. O ile nauczyciel nie jest w stanie odczytać pracy ucznia powinien to zrobić uczeń w jego obecności, wyjaśniając wszystkie wątpliwości ortograficzne. o Kierować procesem samokształcenia i samokontroli, wyrabiać nawyki pracy ze słownikiem i uzmysławiać praktyczne wartości korzystania z zasad i reguł ortograficznych. o U uczniów z poważną dysgrafią wskazane jest zastąpienie niektórych sprawdzianów pisemnych sprawdzianami ustnymi. o W sporadycznych przypadkach zezwolić na korzystanie z kalkulatora na lekcjach matematyki, fizyki, chemii. Pamiętać, że: POMOCY UCZNIOM Z DYSLEKSJĄ ROZWOJOWĄ NALEŻY UDZIELAĆ WKAŻDYM WIEKU. NIGDY NIE JEST NA TO ZA PÓŹNO. Opracowała: Małgorzata Morawska Przyszlak nauczycielka matematyki w szkole podstawowej w Chróścinie. W publikacji wykorzystano: 1. M. Bogdannowicz, O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli. 2. Opracowania Poradni Psychologiczno Pedagogicznej nr7 w Gdańsku. 3. Opracowania Poradni Psychologiczno Pedagogicznej nr 10 w Warszawie.