Uczeń ryzyka dysleksji w szkole i w domu

Transkrypt

1 Uczeń ryzyka dysleksji w szkole i w domu W procesie nauki - uczenia się dziecko zyskuje wiadomości i umiejętności, które pozwalają mu na poznawanie i doświadczanie otaczającego je świata. Niekiedy nabywanie umiejętności przychodzi z łatwością, a uzyskana wiedza szybko jest wykorzystywana w praktyce. Jednak zdarza się także, że uczeń pomimo potencjalnych możliwości i podejmowanego wysiłku napotyka na różnego rodzaju trudności w przyswajaniu nowej wiedzy i umiejętności. W wieku przedszkolnym i na początku nauki szkolnej, dzieci miewają problemy z przyswajaniem nowych umiejętności, jakimi są czytanie i pisanie. U większości uczniów jest to krótki okres przejściowy. Jednak niektóre dzieci zdecydowanie gorzej sobie z tym radzą. Gdy dziecko bardzo wolno i długo głoskuje, nie potrafi wydzielić głosek w wyrazie ani dokonać poprawnej syntezy słuchowej, ma kłopoty z pisaniem i rysowaniem, może w przyszłości mieć trudności z nauką. Mówimy wtedy o ryzyku dysleksji. Jeśli te objawy pojawią się na skutek opóźnienia rozwoju funkcji poznawczych (wzrokowych, słuchowo-językowych, ruchowych oraz zaburzeń lateralizacji i orientacji przestrzennej), a dziecko nie otrzyma w porę profesjonalnej pomocy, w następnych etapach nauki wystąpią specyficzne trudności w uczeniu się pisania i czytania o charakterze dysleksji rozwojowej. Badania prowadzone od lat 80. dowiodły, że dysleksja rozwojowa ma podłoże biologiczne. Jest uwarunkowana genetycznie, a więc dziedziczona. Może też być spowodowana zmianami w centralnym układzie nerwowym, wywołanymi nieprawidłowym rozwojem w okresie prenatalnym (ciąży) i oddziaływaniem szkodliwych czynników w okresie porodu i po urodzeniu. Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu mogą być wywołane różnymi przyczynami u różnych dzieci. Według definicji Międzynarodowego Towarzystwa Dysleksji z 1994 roku dysleksja rozwojowa jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Określa się je jako specyficzne trudności w uczeniu się, co oznacza, iż przyczyną tych trudności jest nieharmonijny rozwój psychomotoryczny dziecka niektóre funkcje rozwijają się prawidłowo lub ponadprzeciętnie, zaś inne z opóźnieniem. Dotyczy to zaburzeń rozwoju niektórych funkcji poznawczych i ruchowych oraz ich współdziałania (integracji percepcyjno-motorycznej). 1

2 Zaburzenia rozwoju funkcji słuchowo-językowych powodują deficyt uwagi, pamięci i percepcji słuchowej (odbierania, zapamiętywania i rozpoznawania dźwięków, w tym dźwięków mowy). Dziecko ma kłopot z różnicowaniem głosek podobnych brzmieniowo (np. t - d), myli je przy zapisie, pisze tak, jak słyszy. Trudność sprawia mu również analiza i synteza głoskowa i sylabowa. W zapisywanych wyrazach opuszcza lub dodaje litery lub sylaby. Zdarza się, że dziecko pomija, przekręca całe wyrazy oraz ma trudność z przypomnieniem sobie właściwego słowa. Zaburzenia rozwoju funkcji wzrokowych powodują deficyt uwagi, pamięci i spostrzegania wzrokowego. Dziecko ma kłopot z różnicowaniem liter podobnych pod względem kształtu (t - l - ł, m - n - u). Przez błędne rozpoznawanie liter nie może sprawnie czytać. Dużą trudność sprawia mu również wzrokowe zapamiętanie poprawnej pisowni wyrazów, dlatego robi liczne błędy ortograficzne. Zaburzenia rozwoju funkcji ruchowych powodują wolne tempo pisania, niski poziom graficzny pisma i dużą męczliwość ręki, słabą pamięć ruchową i wolniej przebiegająca automatyzację ruchów podczas pisania, co wpływa na trudność zapamiętania wzorców ruchowych, które pozwalają na zapisywanie w sposób automatyczny poprawnej formy wyrazów. Zaburzenia lateralizacji i orientacji przestrzennej Zaburzeniom ruchowym często towarzyszą zakłócenia kształtowania się lateralizacji, czyli dominacji narządów ruchu po jednej stronie ciała. Przykładem opóźnienia rozwoju lateralizacji jest oburęczność, zamiast oczekiwanej prawo lub leworęczności u dziecka powyżej 7 lat. Obuoczność utrudnia sprawne czytanie. U dzieci dyslektycznych często występuje skrzyżowana lateralizacja (na przykład praworęczność i lewooczność w powiązaniu z innymi zaburzeniami). Nieprawidłowej lateralizacji często towarzyszą zaburzenia orientacji, szczególnie w rozpoznawaniu kierunków w przestrzeni oraz lewej i prawej strony własnego ciała. Dzieci z takimi zaburzeniami mają kłopot z rozróżnianiem liter o podobnych kształtach, lecz inaczej położonych w przestrzeni, jak: p b d g, piszą litery lustrzanie, zapisują wyrazy oraz zdania od strony prawej do lewej.. Przyczyną ryzyka dysleksji oraz dysleksji rozwojowej mogą być nie tylko zaburzenia rozwoju poszczególnych funkcji uczestniczących w czytaniu i pisaniu, ale 2

3 i brak ich dobrego współdziałania (koordynacja wzrokowo-ruchowa podczas pisania, wzrokowo-słuchowa podczas czytania itp.). Symptomy ryzyka dysleksji w edukacji wczesnoszkolnej (klasy I - III) Dziecko niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach wychowania fizycznego. Nie umie określić prawej i lewej strony ciała. Wykazuje trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych i zapamiętywaniem sekwencji ruchowych, np. układów gimnastycznych i tanecznych, rzucaniem do celu i chwytaniem. Obniżona sprawność ruchowa rąk i słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa są przyczyną kłopotów z wykonywaniem precyzyjnych ruchów. Dziecko nie potrafi posługiwać się nożyczkami, ma trudność z rysowaniem szlaczków, brzydko pisze i rysuje, nieprawidłowo trzyma narzędzie piszące, naciska je zbyt słabo lub zbyt mocno. Ma trudność z zapamiętaniem wierszy, tekstów piosenek, kolejności liter w alfabecie, tabliczki mnożenia, dłuższego polecenia wypowiadanego przez nauczyciela. Wymowa dziecka jest wadliwa, przekręca złożonych wyrazów, używa sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym, ma trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, sformułowań wyrażających stosunki przestrzenne (nad - pod) Podczas czytania tempo jest bardzo wolne, długo utrzymuje się głoskowanie lub sylabizowanie. Zdarza się, że dziecko czyta szybko, ale popełnia dużo błędów, przekręca i zmyśla wyrazy. W obydwu przypadkach rozumienie tekstu jest słabe i niewłaściwe. Kiedy dziecko pisze, popełnia wiele błędów i to zarówno przy przepisywaniu, jak i pisaniu z pamięci oraz ze słuchu. Dziecko myli litery o podobnym kształcie i brzmieniu, robi błędy ortograficzne. Ma również kłopoty z różnicowaniem zmiękczeń i głosek nosowych. Opuszcza, dodaje, przestawia lub podwaja litery i sylaby. Nierzadko towarzyszą temu trudności z opanowaniem poziomu graficznego pisma. Litery są niekształtne, nieprawidłowo połączone, pismo mało czytelne wychodzące poza liniaturę a tempo pisania jest wolne. Pisanie staje sie dla dziecka czynnością meczącą i nieprzyjemną. 3

4 Każdy uczeń z dysleksją może mieć nieco odmienne objawy zaburzeń i stąd inne problemy szkolne, co wskazuje na potrzebę udzielania mu pomocy z uwzględnieniem jego indywidualnych, specjalnych potrzeb edukacyjnych. Wraz z wiekiem i kształceniem się dziecka z dysleksją rozwojową uwidacznia się wyraźna dynamika zmian objawów: niektóre mogą przetrwać niektóre zmniejszają się lub ustępują niektóre stają się bardziej widoczne mogą pojawiać się nowe obszary trudności. Rozwój dzieci w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym powinien być obserwowany pod względem tempa i rytmu. Nieprawidłowości rozwojowe powinny zostać dostrzeżone przez rodziców, lekarzy pediatrów i nauczycieli w przedszkolu jako objawy ryzyka dysleksji i w rezultacie przyczynić się do zapewnienia dziecku możliwości uczestnictwa w zajęciach logopedycznych i korekcyjno-kompensacyjnych lub także innych specjalistycznych. Warunkiem skuteczności udziału w tych zajęciach jest ścisła współpraca rodziców obecność na zajęciach i kontynuowanie ćwiczeń w ciągu tygodnia. Niejednokrotnie niepowodzenia szkolne są przyczyną wtórnych zaburzeń zachowania: emocjonalnych (nerwice) i motywacyjnych. Wieloletnie pozostawienie dziecka w sytuacji stresu wywołanego porażkami szkolnymi może prowadzić do nieprawidłowego rozwoju osobowości, który daje znać o sobie do końca życia. Jeśli rodzice i nauczyciele wcześnie zorientują się, że mają do czynienia z dzieckiem ryzyka specyficznych trudności w uczeniu się, to skutki tych niepowodzeń mogą być zminimalizowane. Mów dziecku, że jest dobre, że może, że potrafi. J. Korczak Opracowały: Agnieszka Tarapata Mariola Błazeusz 4

5 BIBLIOGRAFIA Bogdanowicz M., Adryjanek A, Uczeń z dysleksja w domu, Gdynia Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji, dysortografii i dysgrafii, Gdańsk Odowska- Szlachcic, Mierzejewska B., Wzrok i słuch - zmysły wiodące w uczeniu się w aspekcie integracji sensorycznej, Gdańsk