WPROWADZENIE Z przyjemnością przedstawiam szkołę gry na keyboardzie (czyt. kibord). Podręcznik ten przeznaczony jest dla rozpoczynających od podstaw naukę gry. Również bardziej zaawansowany muzyk odnajdzie tu informacje, które uporządkują jego wiedzę teoretyczną. W książce przystępnym językiem staram się wyjaśnić najważniejsze zagadnienia niezbędne w grze na keyboardzie. Szereg ćwiczeń pozwoli przezwyciężyć trudności techniczne. W dalszej części podaję również informacje z dziedziny teorii muzyki, które koniecznie trzeba przyswoić, chcąc świadomie i ciekawie tworzyć i wykonywać muzykę. Należy systematycznie przerabiać kolejne rozdziały. Całość materiału zawartego pozwoli na przyswojenie podstaw technik gry, ale na tym nie można zakończyć nauki. Trzeba pamiętać, że w grze na każdym instrumencie zawsze można się nauczyć czegoś nowego. Na początek wyjaśnijmy sobie, czym jest keyboard oraz jakie są jego mocne i słabe strony w porównaniu z tradycyjnym pianinem. Keyboard w języku angielskim znaczy: 1) klawiatura, 2) ogólna nazwa elektronicznych instrumentów klawiszowych. Ponieważ nie wymyślono polskiej nazwy na ten rodzaj instrumentu, posługujemy się nazwą angielską. Obecnie na polskim rynku funkcjonuje wiele firm produkujących i promujących keyboardy. Rozwiązania konstrukcyjne instrumentów poszczególnych marek różnią się między sobą, dlatego po szczegóły odsyłam do instrukcji fabrycznej waszego instrumentu. Rozwój elektroniki instrumentalnej doprowadził do tego, że jeden muzyk, grający na elektronicznym instrumencie klawiszowym, może zastąpić całą orkiestrę. Przyczyniła się do tego nowa generacja instrumentów takich firm, jak: Casio, Yamaha, Roland, Korg i wielu innych producentów. Duża ilość barw dźwięku, różnorodnych rytmów, możliwość programowania i współpracy z innym instrumentem to wszystko wpływa na ogromną popularność elektronicznych instrumentów klawiszowych keyboardów. Uważam, że keyboard jest znakomitym instrumentem, by zacząć naukę gry. Sprawdza się zwłaszcza wtedy, gdy uczącym się jest młody, niecierpliwy człowiek grając na takim instrumencie, stosunkowo łatwo osiągnąć pierwsze sukcesy. Automat wyko- 5
nuje za nas akompaniament, harmonizuje melodię. Z czasem ta funkcja keyboardu może stać się największym ograniczeniem. Być może za kilka lat, może miesięcy, zapragniesz sam tworzyć akompaniament, bez mechanicznej perkusji. Automaty, pomimo ciągłego rozwoju elektroniki, nie są w stanie zastąpić człowieka. Są coraz lepsze, bardziej elastyczne, jednakże w dalszym ciągu nie dają muzykowi pełnej swobody. Pod tym względem pianino daje więcej możliwości. Posiada również lepszą klawiaturę, umożliwiającą bardziej zróżnicowaną dynamicznie grę. Keyboard zwykle posiada tzw. dynamiczną klawiaturę (w zależności od siły nacisku na klawisz otrzymujemy różne głośności dźwięku), jednakże w praktyce trudno tu wykonać silne kontrasty dynamiczne, dlatego w zawartych w książce nutach w zasadzie zrezygnowałem z podawania wskazówek dynamicznych czy artykulacyjnych. Zrezygnowałem również z nauki klucza basowego, który w grze na keyboardzie jest zupełnie zbędny. Jeśli w przyszłości zdecydujesz się na grę na pianinie, będziesz musiał opanować czytanie tego klucza, gdyż w zapisie fortepianowym jest on powszechny. Wszystkie utwory, do których nuty zawarte są w książce, zostały nagrane na płycie. Nagrania służą do przedstawienia prawidłowej wersji kompozycji, a nie zaprezentowania możliwości instrumentu czy muzyka. Są to możliwie najprostsze wersje, które w miarę możliwości sprzętowych można urozmaicić licznymi barwami i efektami, jakie oferują bardziej rozbudowane keyboardy. Warto też eksperymentować z rodzajem akompaniamentu, który w przykładach muzycznych jest zwykle podstawowy. Krzysztof Raduła 6
LEKCJA 1 Jeśli przyjrzysz się klawiaturze swojego instrumentu, zauważysz, że składa się ona z czarnych i białych klawiszy. Białe klawisze ułożone są jeden obok drugiego, czarne zaś podzielone są na dwie grupy, składające się z dwóch i trzech klawiszy, zestawiane na przemian. Białym klawiszem, umieszczonym przed grupą dwóch czarnych klawiszy, wydobywamy dźwięk C. Tak samo nazywa się każdy klawisz leżący przed dwoma czarnymi klawiszami. Każdy kolejny brzmi podobnie, ale wyżej. W teorii muzyki taka odległość między dwoma dźwiękami nazywa się oktawą. Więcej informacji dotyczących interwałów znajdziesz w dalszej części książki. C C Pomiędzy opisanymi dźwiękami C znajduje się sześć białych klawiszy. Są to kolejno od lewej do prawej strony klawiatury: D E F G A H. C D E F G A H C 7
Postaraj się teraz zapamiętać, jak nazywają się kolejne klawisze. Pamiętaj, że każdy z nich ma swoje odpowiedniki w kolejnych oktawach, podobnie jak to miało miejsce w przypadku dźwięku C. Odnalezienie dźwięku D prawdopodobne nie sprawi Ci trudności, ponieważ, znając położenie dźwięku C, wystarczy przycisnąć pierwszy klawisz z prawej strony. Bardziej kłopotliwe może być znalezienie dźwięku A, ponieważ musiałbyś odliczyć pięć białych klawiszy od dźwięku C. Jeśli chcesz tego uniknąć, proponuję, byś na początek zapamiętał oprócz dźwięku C również dźwięk F (położony przed grupą trzech czarnych klawiszy). Teraz dźwięki D i E znajdziesz licząc od dźwięku C, zaś G, A i H odnajdziesz licząc od F. Aby szybciej zapamiętać nazwy klawiszy, uderzaj je po kolei albo na wyrywki, równocześnie głośno wypowiadając ich nazwy. Innym ćwiczeniem jest wyszukiwanie wszystkich C na klawiaturze, następnie wszystkich G itd. Nazwy czarnych klawiszy podane zostaną w dalszej części. W przykładach nutowych, znajdujących się w następnych lekcjach, nad nutami umieszczone są cyferki. Jest to oznaczenie informujące o tym, którym palcem należy wykonać daną nutę. Graj utwory dokładnie tymi palcami, które zostały opisane, w przeciwnym razie nie będziesz w stanie wykonać ich szybko i płynnie. Właściwe palcowanie będzie niezbędne przy wykonywaniu trudniejszych motywów. Poniższy rysunek obrazuje, jakie cyfry odpowiadają kolejnym palcom: 8
Ćwiczenie 1 Przyjrzyj się klawiaturom umieszczonym poniżej i określ, jakie dźwięki zostały tam zaznaczone. Następnie sprawdź na końcu książki, czy poprawnie wykonałeś to ćwiczenie. A) B) C) D) E) F) 9
LEKCJA 2 Jeśli już opanowałeś nazwy białych klawiszy swojego instrumentu, możesz zapoznać się z notacją muzyczną. Z różnych powodów muzycy nie potrafią czytać nut. Osoby zapisujące się na lekcje gry na keyboardzie często unikają nauki zapisu nutowego, myśląc, iż jest to bardzo trudne. Tymczasem każdy może opanować sztukę czytania nut, wystarczy tylko wyuczyć na pamięć kilka podstawowych reguł i wytrwale ćwiczyć. Umiejętność ta raz nabyta pozostaje do końca życia. Na początku każdego utworu znajduje się tzw. klucz. Istnieje wiele odmian kluczy, jednak na nasze potrzeby wystarczy znajomość klucza wiolinowego. Obok klucza powinny być umieszczone dwie cyferki, jedna nad drugą. Jest to metrum utworu, którego znaczenie omówimy w dalszych lekcjach. Pionowe kreski znajdujące się na pięciolinii to kreski taktowe, oddzielające takty. Pięciolinia, jak sama nazwa wskazuje, składa się z pięciu linii oraz czterech pól pomiędzy liniami. Poszczególnym liniom odpowiadają oznaczeniea literowe. Kolejne linie, licząc od dołu, odpowiadają dźwiękom: E, G, H, D, F; natomist pola dźwiękom: F, A, C, E. 10
c d e f g a h c c d e f g a h c Postaraj się teraz zapamiętać przynajmniej kilka wysokości, a pozostałe odliczaj sobie od nich. Najlepiej wybrać jedną z niskich wysokości, jedną z środkowych i jedną z wyższych, dzięki czemu łatwiej będzie Ci odnaleźć pozostałe dźwięki. Proponuję zapamiętać, że pierwsza linia to dźwięk E, środkowa to H, a czwarte pole to dźwięk E. W poprzedniej lekcji uczyłeś się nazw klawiszy, tak teraz spróbuj w podobny sposób opanować nazwy na pięciolinii. Ćwiczenie 2 Potrafisz już wykonać proste melodie odczytane z zapisu nutowego. Zanim zaczniemy grać pierwsze utwory, najpierw wykonaj ćwiczenie. Spróbuj nazwać dźwięki umieszczone na pięciolini. Sprawdź na końcu książki, czy poprawnie wykonałeś ćwiczenie, a następnie odnajdź te dźwięki na klawiaturze keyboardu. Do dalszego ćwiczenia wykorzystaj wyświetlacz w keyboardzie, który pokazuje, jaki dźwięk grasz, dzięki czemu sam możesz się sprawdzać. 11
Jeśli udało Ci się wykonać poprawnie ćwiczenie nr 2, możesz przystąpić do odczytania pierwszego utworu: Piosenka francuska. Porównaj swoje wykonanie z nagraniem z pyty dołączonej do książki. Aby grać równo, skorzystaj z metronomu. Możesz go ustawić w taki sposób, by akcentował pierwszą miarę taktu. W zależności od metrum, zwykle będzie to akcent na co drugim, co trzecim lub co czwartym uderzeniu. Piosenka francuska (1) 12
LEKCJA 3 W zapisie nutowym ważna jest nie tylko wysokość dźwięku, ale również czas jego trwania, czyli wartość rytmiczna, która jest niezbędna, aby muzyk mógł zorientować się, jak długo wytrzymać dźwięk przed zagraniem następnego. Na początek poznajmy cztery podstawowe wartości rytmiczne nut. Są to: cała nuta, półnuta, ćwierćnuta i ósemka. cała nuta półnuta ćwierćnuta ósemka Każda kolejna z przedstawionych wartości nut jest o połowę krótsza. Jeżeli całą nutę policzymy na osiem, to półnutę policzymy na cztery, ćwierćnutę na dwa, a ósemkę na raz. Oznacza to, że cała nuta trwa tak samo długo jak dwie półnuty, cztery ćwierćnuty, i osiem ósemek. Ćwiczenie 3 By lepiej zrozumieć, jak należy wykonywać poszczególne wartości rytmiczne, wykonaj następne ćwiczenie. Polega ono na powtarzaniu dźwięku w odpowiednich wartościach rytmicznych. W celu ułatwienia powtarzamy dźwięk na jednej wysokości. Każdy takt podziel na osiem równych części. Cała nuta zajmuje cały takt, więc będzie trwała osiem jednostek. Kolejne wartości policzysz odpowiednio krócej. Postaraj się wykonać to ćwiczenie razem z nagraniem z płyty. 13
W wykonanym ćwiczeniu liczyliśmy każdy takt na osiem, jednak jest to kwestia umowna. Zasada jest taka, że liczysz w najdrobniejszych wartościach, jakie znajdują się w utworze. W naszym przypadku była to ósemka. Można było liczyć na cztery, wówczas cała nuta trwałaby cztery jednostki, półnuta dwie, ćwierćnuta jedną, a ósemka pół. Od Ciebie zależy, jak będziesz liczył; ważne, by relacje między poszczególnymi wartościami rytmicznymi zostały zachowane. W dalszej części książki zapoznasz się z drobniejszymi wartościami rytmicznymi, (szesnastka, trzydziestkadwójka i sześćdziesiątkaczwórka) oraz z odpowiadającym im wartościom pauz. Dowiesz się również, co oznacza kropka przy nucie. Różowy walczyk 14
LEKCJA 4 Jeśli opanowałeś już podstawowe wartości rytmiczne, czas, byś połączył tę umiejętność z wykonywaniem dźwięków na różnej wysokości, czego nauczyłeś się w poprzedniej lekcji. Spróbuj wykonać poznaną wcześniej melodię Piosenka francuska w różnych wartościach rytmicznych. Piosenka francuska (2) Piosenka francuska (3) Pojedziemy na łów Wcześniej poznałeś wysokości dźwięku mieszczące się o obrębie pięciolinii. Czasem nuty zapisuje się powyżej lub poniżej pięciolinii, umieszczając je na liniach dodanych górnych lub dolnych. 15