To szkolna "zmora" wszystkich uczestników procesu edukacji - dzieci, rodziców, wychowawców. Czym jest, jak sobie z nią poradzić? OBJAWY I DEFINICJA Rodzicu, zauwaŝyłeś, Ŝe Twoje dziecko ma problem z prawidłowym czytaniem i/lub pisaniem. Podejrzewasz, Ŝe u jego podstaw moŝe znajdować się dysleksja, ale nie wiesz, jakie są jej objawy. Nie wiesz równieŝ, czy Wasz problem jest na tyle duŝy, by udać się z nim do Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej, nie wiesz, jakie konsekwencje przyniesie taka decyzja czy opinia z Poradni pomoŝe a moŝe teŝ zaszkodzi Twojemu dziecku? Zgodnie z definicją Polskiego Towarzystwa Dysleksji termin dysleksja jest uŝywany w odniesieniu do specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Trudności te są spowodowane są zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, uwarunkowanymi nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego. CóŜ to oznacza dla rodzica? Jak rozumieć tą definicję? Rodzicu, przede wszystkim pamiętaj, Ŝe rozwój umysłowy Twojego dziecka przebiega zgodnie z normą. Dysleksja nie oznacza upośledzenia, nie wyklucza wysokich osiągnięć szkolnych z Ŝycia Twojego dziecka, nie oznacza, Ŝe jest inne (z podtekstem: gorsze). Nie powinna być źródłem ulg, współczucia, pobłaŝania. Po prostu, na skutek wielu róŝnych nakładających się przyczyn, Twoje dziecko ma problem z nauką czytania i/lub pisania. Tylko tyle, albo aŝ tyle 1
TROCHĘ HISTORII Dysleksja nie jest problemem nowym towarzyszy człowiekowi od bardzo dawna, w zasadzie od czasu, kiedy w kontaktach z drugim człowiekiem zaczął posługiwać się słowem pisanym. Początkowo utoŝsamiano dysleksję z zaburzeniem nabytym, najczęściej na skutek wypadku, urazu. O ludziach, którzy stracili tak zwaną pamięć liter wzmiankują juŝ staroŝytni pisarze, choć tak naprawdę pierwszy przypadek dysleksji opisano dopiero pod koniec XIX wieku. Jako pierwsi z dysleksją fachowo zmierzyli się okuliści. To właśnie do nich kierowano na konsultację dzieci mające problem z nauką czytania, wierząc, Ŝe przyczyną kłopotów jest po prostu wada wzroku. Pewnego razu do dr W. Pringle Morgana przyprowadzono czternastoletniego chłopca, który pomimo wysiłków (zarówno własnych, jak i rodziców oraz nauczycieli) nie opanował sztuki czytania. Słowo pisane lub drukowane zdawało się zupełnie nie docierać do świadomości chłopca, dopiero przeczytane na głos nabierało dla niego znaczenia. MoŜliwe, Ŝe schorzenie to jest wrodzone".?/cyt. M. Bogdanowicz/ Badania okulistyczne wykluczyły wadę wzroku inteligencja chłopca była w normie, sprawnie radził sobie z zadaniami matematycznymi. Problemem było jedynie czytanie, której to sprawności chłopiec nie mógł nabyć, w dalszej konsekwencji popełniając błędy równieŝ w pisaniu ze słuchu. W. Pringle Morgan opisany przez siebie problem nazwał wrodzoną ślepotą słowną. Od daty ukazania się jego artykułu w British Medical Journal (7 listopada 1896 roku) rozpoczyna się okres intensywnych prac nad dysleksją. W pierwszym ich etapie zidentyfikowano i opisano objawy, dzięki którym moŝna było wyodrębnić dysleksję, w drugim skupiono się na jej przyczynach, zaś w trzecim, trwającym do dziś, powstały i rozwinęły się liczne programy pomocy terapeutycznej. 2
OBJAWY I DIAGNOZA Na temat dysleksji powstało wiele mitów, częściej szkodzących dzieciom, niŝ im pomagających. Błędnie sądzi się na przykład, Ŝe kaŝda trudność w czytaniu i pisaniu oznacza dysleksję. Aby moŝna było zdiagnozować dysleksję, muszą zostać spełnione następujące warunki: 1) Trudności w czytaniu i pisaniu muszą mieć specyficzny charakter ograniczają się zatem TYLKO do nauki czytania i pisania; 2) Dysleksja ma specyficzne symptomy, o których dowiesz się za chwilę; 3) Dysleksja jest uwarunkowana parcjalnymi zaburzeniami funkcji psychoruchowych; JeŜeli trudności w czytaniu i pisaniu nie są jedynymi trudnościami dziecka; jeŝeli nie zdradza ono specyficznych syndromów dysleksji, zaś problemy uwarunkowane są nie parcjalnymi zaburzeniami funkcji psychoruchowych, a np. zaniedbaniami środowiskowymi czy szkolnymi lub innymi czynnikami, wówczas mamy do czynienia z PSEUDODYSLEKSJĄ. Bywa tak, Ŝe trudności w czytaniu i pisaniu wynikają z opóźnionego rozwoju dziecka, z niŝszego niŝ przeciętny ilorazu inteligencji, z zaniedbań środowiskowych, braku wystarczającej pomocy ze strony rodziców czy opiekunów, z popełnionych zaniedbań, z nagłą zmianą otoczenia, sytuacją trudną, wyjazdem z rodzicami za granicę i zmianą szkoły i tak dalej. Wówczas trudności w czytaniu i pisaniu nie mogą (a raczej nie powinny) zostać zakwalifikowane jako dysleksja. To pseudodysleksja. W takim przypadku orzeczenie z Poradni nie pomoŝe, a wręcz zaszkodzi dziecku wszak błędne rozpoznanie problemu, błędna identyfikacja objawów to błędna diagnoza. A jak diagnoza jest błędna to i leczenie (terapia) nie pomaga prawdziwy problem zamaskowany orzeczeniem i pozorną terapią nadal rośnie. 3
Diagnoza dysleksji nie jest sprawą prostą bowiem rzadko kiedy pojawia się klasyczny i zamknięty zespół symptomów umoŝliwiających jednoznaczne stwierdzenie z czym mamy do czynienia. Owszem, dysleksja na ogół ujawnia się pod postacią zespołu symptomów, ale kaŝde dziecko przejawia dodatkowo indywidualny obraz objawów zaburzeń i związanych z tym trudności szkolnych. Zgodnie z rekomendacją Polskiego Towarzystwa Dysleksji dysleksję stwierdza się wówczas, gdy specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu występują w jednym z obszarów w postaci nasilonych, uporczywie się utrzymujących objawów lub gdy występują w kilku róŝnych obszarach, nawet gdy przejawiają się w mniejszym natęŝeniu. Dysleksji często towarzyszy szybko obniŝająca się motywacja i samoocena, gdyŝ dziecko z dysleksją musi włoŝyć więcej wysiłku w wykonanie zadania niŝ dziecko bez dysleksji, Ŝeby uzyskać taki sam rezultat. SPECYFICZNE SYMPTOMY DYSLEKSJI Z dysleksją wiąŝą się specyficzne symptomy, wynikające z parcjalnych zaburzeń niektórych funkcji psychomotorycznych. Nie diagnozujemy dysleksji w sytuacji, gdy trudności w czytaniu i pisaniu wynikają z zaniedbań środowiskowych czy szkolnych, gdy dziecko ma wadę wzroku, słuchu bądź inną niepełnosprawność, nie diagnozujemy dysleksji równieŝ wtedy, gdy trudności w czytaniu i pisaniu pojawiają się w związku z niedojrzałością społeczno emocjonalną dziecka, które po prostu nie jest zainteresowane zadaniami wymagającymi skupienia i koncentracji, których działanie nie jest ani dowolne ani intencjonalne. Kiedy zatem diagnozujemy dysleksję? O jakich specyficznych symptomach mówią specjaliści? Co powinno cię zaniepokoić? Ogólne symptomy dysleksji : 4
O objawach dysleksji mówi się równieŝ w kontekście wieku dziecka. JeŜeli chcesz dowiedzieć się, jakie są objawy dysleksji u dziecka w wieku przedszkolnym (3 5 lat), w klasach I III, IV VI oraz w wieku gimnazjalnym odwiedź stronę Polskiego Towarzystwa Dysleksji. 5
6
NIECO SZERZEJ O PROBLEMIE MoŜna spotkać się z innymi nazwami określającymi specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu. Dysleksja, dysortografia i dysgrafia mogą występować zarówno wspólnie ( i najczęściej tak jest), jak i oddzielnie. DYSLEKSJA - specyficzne trudności w opanowaniu umiejętności czytania; DYSORTOGRAFIA - specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne i kaŝde odstępstwo od prawidłowego zapisu) DYSGRAFIA termin oznaczający niski poziom graficzny pisma (pismo brzydkie, niekaligraficzne, nieumiejętność opanowania poprawnej techniki pisania); HIPERDYSLEKSJA -terminu tego specjaliści uŝywają w odniesieniu do trudności w czytaniu ze zrozumieniem. Jak to rozumieć? Ogólnie rzecz ujmując, dzieci z hiperdysleksją dobrze dekodują zapis (odczytują pojedyncze słowa) ale nie rozumieją ich sensu (znaczenia). Z tego powodu czytany tekst jest dla nich niezrozumiały. Czytane słowa, pomimo znajomości liter, pozbawione są sensu, tekst bez znaczenia. DYSKALKULIA i DYSMUZJA - o dyskalkulii mówimy wtedy, gdy specyficzne trudności dotyczą operowania liczbami. Dysmuzja to z kolei termin stosowany dla określenia trudności w uczeniu się w zakresie muzyki. 7
8