O zasadniczym przes aniu Encykliki Fides et ratio *

Miesięcznik Pasterski Płocki (1999) nr 5 Ks. An drzej Ko by liƒ ski «CÓ PO FILOZOFII W CZASIE MARNYM?» O zasadniczym przes aniu Encykliki Fides et ratio * Og o sze nie en cy kli ki Fi des et ra tio zbie g o si w cza sie z ka no ni za cjà Edy ty Ste in Âwi tej Te re sy Be ne dyk ty od Krzy a. Nie wie my, czy Oj ciec Âwi ty Jan Pa we II umie Êci ce lo wo te dwa wy da rze nia tak bli sko sie bie. Nie ma jed nak wàt pli wo Êci, e ta szcz Êli wa zbie noêç da je nam wie le do my Êle - nia. Wy da je si, e ka no ni za cja i hi sto ria du cho wej dro gi Êwi tej Kar me li - tan ki sà jak by ko men ta rzem do naj now szej en cy kli ki. Z bio gra fii Edy ty Ste in wie my, e b dàc m o dà dziew czy nà prze sz a po - wa ny kry zys du cho wy. W kon se kwen cji te go kry zy su od da li a si od wia ry oj ców i okre Êla a sie bie ja ko oso b agno stycz nà. Po la tach bra m wia ry otwar y przed Edy tà stu dia fi lo zo fii oraz my Êli cie le tej mia ry co Hus serl i Sche ler. Fi lo zo fia nie do pro wa dzi a póê niej szej Âwi tej bez po Êred nio do wia ry, ale otwar a przed nià zu pe nie no wy Êwiat. Prze o mem w jej na wró - ce niu by a Êmierç uko cha ne go na uczy cie la Re ina cha i za cho wa nie wdo wy, An ny Re inach, na po grze bie. Po raz pierw szy pi sze Ste in wi dzia am na - ocz nie zro dzo ny ze zbaw cze go cier pie nia Chry stu sa Ko Êció i je go zwy ci - stwo nad oêcie niem Êmier ci. By to mo ment, w któ rym mo ja nie wia ra za a - ma a si, ju da izm zblad, a Chry stus za ja Ênia : Chry stus w ta jem ni cy Krzy a. Po na wró ce niu Edy ta Ste in nie po rzu ci a fi lo zo fii. Blask ta jem ni cy Krzy - a nie uêpi jej ro zu mu. Wprost prze ciw nie za cz a my Êleç jesz cze g biej i jesz cze po t niej. Jak przed na wró ce niem fi lo zo fia po mo g a w doj Êciu do wia ry, tak po na wró ce niu wia ra wzbo ga ci a my Êle nie fi lo zofcz ne. W swo im ser cu Êw. Edy ta wy pra co wa a pi k nà har mo ni po mi dzy wia rà i ro zu mem, po mi dzy teo lo già i fi lo zo fià. Du cho wa dro ga Êw. Edy ty Ste in jest dla nas kon kret nym przy k a dem, e wia ra i ro zum jak czy ta my w pierw szym zda niu Fi des et ra tio sà jak dwa skrzy d a, na któ rych duch ludz ki uno - si si ku kon tem pla cji praw dy (1). Dla cze go en cy kli ka po Êwi co na fi lo zo fii? Szu ka jàc od po wie dzi na to py ta nie mu si my pa mi taç, e en cy kli ki sà za wsze re ak cjà na ja kiê pa là cy pro blem Ko Êcio a i Êwia ta. Pa là cym wy zwa - niem na sze go cza su jest pe wien kry zys fi lo zo fii i ca ej wspó cze snej kul tu ry. Od ne ga tyw nych kon se kwen cji te go kry zy su nie jest te wol ny Ko Êció. En - 210

cy kli ka Fi des et ra tio ma byç od po wie dzià na ów kry zys i ma s u yç wy - ja Ênie niu pew nych we wn trz nych spo rów w Ko Êcie le. Zda niem Oj ca Âwi te go jed nym z wa niej szych prze ja wów kry zy su fi lo - zo fii jest kry zys za ufa nia do zdol no Êci po znaw czych cz o wie ka. Wszyst ko zda je si byç re la tyw ne. Za ni ka po j cie praw dy. Wszyst ko zo sta je spro wa - dzo ne do ran gi opi nii. Praw da sta je si wy ni kiem umo wy. Kry zys fi lo zo fii pro wa dzi do kry zy su sen su: cz o wiek zda je si tra ciç na dzie j, e uzy ska od fi lo zo fii osta tecz ne od po wie dzi na py ta nia o praw d i sens. Jan Pa we II wzy wa fi lo zo fi, aby mo g a od zy skaç i umoc niç swà pe nà god noêç i zdol - noêç do udzie la nia od po wie dzi na za sad ni cze py ta nia do ty czà ce ludz kie go by to wa nia. Za sad ni cze prze s a nie Fi des et ra tio Pa pie pod kre Êla, e ka dy cz o wiek jest w pe wien spo sób fi lo zo fem, po - nie wa ze swej na tu ry szu ka praw dy. W Fi des et ra tio fi lo zo fia zo sta je okre Êlo na ja ko jed no z naj wznio Êlej szych za daƒ ludz ko Êci (3). Oj ciec Âwi ty za uwa a, e Ko Êció wi dzi w fi lo zo fii dro g wio dà cà do po zna nia pod sta wo wych prawd o y ciu cz o wie ka. Za ra zem uzna je fi lo zo fi za nie - odzow ne na rz dzie, po ma ga jà ce g biej ro zu mieç wia r i prze ka zy waç praw d Ewan ge lii tym, któ rzy jesz cze jej nie zna jà (5). En cy kli ka Fi des et ra tio jest wy ra zem pi k ne go do war to Êcio wa nia my Êle nia fi lo zo ficz ne go czy te my Êle nia w ogó le. W na ucza niu se mi na ryj - nym, w wy cho wa niu m o dych ksi y, dusz pa ste rzy, ko niecz na jest fi lo zo fia. Owo cem nie w a Êci wej for ma cji fi lo zo ficz nej mo e byç brak za in te re so wa - nia wspó cze snà my Êlà i kul tu rà, któ ry pro wa dzi do za ni ku ja kich kol wiek form dia lo gu lub te do bez kry tycz ne go przyj mo wa nia wszel kich po glà dów fi lo zo ficz nych (62). W Pol sce ra czej trud no mó wiç o lek ce wa e niu po zna - nia fi lo zo ficz ne go w my Êle niu ko Êciel nym. W wie lu in nych kra jach kry zys jest jed nak bar dzo g b ki. Tam, gdzie na stà pi a da le ko po su ni ta pro te stan - ty za cja Ko Êcio a po so bo ro we go na przy k ad nie któ re re gio ny Nie miec czy Sta nów Zjed no czo nych fi lo zo fia utra ci a swo je zna cze nie. W wie lu Ko - Êcio ach Azji i Afry ki w Se mi na riach pro mu je si prze sad nie ró ne fi lo zo fie wschod nie. W Ame ry ce a ciƒ skiej, w cza sie mo dy na teo lo gi wy zwo le nia, w na ucza niu fi lo zo fii wi cej uwa gi po Êwi ca no Mark so wi i En gel so wi, ni na przy k ad Êw. Au gu sty no wi czy Pas ca lo wi. W Fi des et ra tio Jan Pa we II uka zu je har mo nij ne wspó od dzia y wa - nie wia ry i ro zu mu. Uka zu je przy tym rów nie bez pod staw noêç tych sche - ma tów my Êlo wych, w któ rych stwa rza no sztucz ne kon flik ty mi dzy praw dà wia ry i praw dà ro zu mu, za po mi na jàc, e rze czy wi sto Êci te wza jem nie si prze ni ka jà, ka da zaê ma w a snà prze strzeƒ, w któ rej si re ali zu je (17). Je - 211

Êli wie rzà ce mu brak nie za ufa nia do ra cjo nal nej re flek sji, je go wia ra mo e za tra ciç swój uni wer sa lizm, prze cho dzàc na po ziom uczuç czy su biek tyw - nych do znaƒ. Je Êli ro zum pro gra mo wo za mknie si na Ob ja wie nie, mo e usu nàç z ho ry zon tu ludz kich za in te re so waƒ te praw dy, któ re ma jà fun da - men tal ny cha rak ter dla na sze go y cia. W VII roz dzia le en cy kli ki za ty tu o wa nym Po trze by i za da nia chwi li obec - nej Oj ciec Âwi ty do ko nu je doêç kry tycz nej oce ny wspó cze sno Êci. Je go zda - niem jed nym z naj bar dziej zna mien nych aspek tów na szej obec nej kon dy cji jest «kry zys sen su» (81), na to miast jed nym z naj wi k szych za gro eƒ jest dzi siaj, u kre su stu le cia, po ku sa roz pa czy (91). WÊród nur tów my Êlo wych kry ty ko wa nych przez Pa pie a znaj du je my eklek tyzm, hi sto ryzm, scjen tyzm, prag ma tyzm, ni hi lizm i nie któ re nur ty od wo u jà ce si do post mo der ni zmu. Wy da je si, e na szcze gól nà uwa g za s u gu jà dwa kie run ki fi lo zo ficz ne: ni - hi lizm i prag ma tyzm. Za pro ro ka ni hi li zmu jest po wszech nie uwa a ny nie miec ki fi lo zof Fry - de ryk Nie tz sche. W opi nii fi lo zo fa Êmier ci Bo ga hi sto ria wie ku XX i XXI b dzie hi sto rià ni hi li zmu. Oj ciec Âwi ty za uwa a, e dla lu dzi wspó cze - snych ni hi lizm ma swo isty urok ja ko fi lo zo fia ni co Êci. We d ug teo rii je go zwo len ni ków po szu ki wa nie sta no wi cel sam w so bie, nie ist nie je bo wiem na - dzie ja ani mo li woêç osià gni cia ce lu, ja kim jest praw da. W in ter pre ta cji ni - hi li stycz nej y cie jest je dy nie spo sob no Êcià do po szu ki wa nia do znaƒ i do - Êwiad czeƒ, wêród któ rych na pierw szy plan wy su wa si to, co prze mi ja jà ce. Ni hi lizm zda niem Au to ra en cy kli ki «Fi des et ra tio» jest êró d em roz po - wszech nio ne go dziê po glà du, e nie na le y po dej mo waç ad nych trwa ych zo bo wià zaƒ, po nie wa wszyst ko jest ulot ne i tym cza so we (46). In nym ne ga tyw nym prze ja wem wspó cze sno Êci jest prag ma tyzm, w któ - rym uni ka si py taƒ o war toêç czy kwa li fi ka cj mo ral nà ludz kich dzia aƒ. Dla prag ma ty ków do bre jest to, co jest prak tycz ne, sku tecz ne i przy no szà - ce ko rzyêç. Oj ciec Âwi ty pod kre Êla, e prag ma tyzm do pro wa dzi do ukszta to wa nia si pew nej kon cep cji de mo kra cji, w któ rej nie ma miej sca na ja - kie kol wiek od nie sie nie do za sad o cha rak te rze ak sjo lo gicz nym, a wi c nie - zmien nych: o do pusz czal no Êci lub nie do pusz czal no Êci okre Êlo ne go po st - po wa nia de cy du je tu g o so wa nie wi k szo Êci par la men tar nej (89). Wie my jed nak, e nie o wszyst kim mo e de cy do waç wi k szoêç par la men tar na. Nie mo na pod daç pod g o so wa nie prawd wia ry i mo ral no Êci. Fi des et ra tio a Ko Êció w Pol sce 1. Fi lo zo fia po ko jów na uczy ciel skich. Du cho wy kli mat lat 90 -tych w Pol - sce do brze od da je oj ciec Ma ciej Zi ba OP mó wiàc o soc po st mo der ni zmie. Po j cie soc po st mo der ni zmu zwra ca uwa g na pe wien pro ces, kró ry roz po - 212

czà si po zwy ci stwie nad ko mu ni zmem. Ów pro ces po le ga by na spo tka - niu si my Êli mark si stow skiej z mod nym dzi siaj w Êwie cie kie run kiem post - mo der ni zmu. Wie my, czym jest mark sizm. Jak zaê na le y ro zu mieç post mo - der nizm? Po j cie post mo der ni zmu jest po j ciem nie zwy kle sze ro kim od no - szà cym si do re li gii, li te ra tu ry, ma lar stwa, mo ral no Êci, fi lo zo fii. W Fi des et ra tio Pa pie za uwa a, i nie któ re z nur tów my Êlo wych od wo u jà cych si do post mo der ni zmu g o szà, e epo ka pew ni ków mi n a bez pow rot nie, a cz o wiek po wi nien te raz na uczyç si yç w sy tu acji ca ko wi te go bra ku sen - su, pod zna kiem tym cza so wo Êci i prze mi jal no Êci (91). Ra dy kal ny post mo der nizm ozna cza za sad ni czo ra dy kal ny re la ty wizm wszel kiej praw dy. To zda je si t u ma czyç a twoêç, z ja kà mark si Êci sta li si ko ry fe usza mi no wej mo dy na post mo der nizm. Na wie lu pol skich uczel - niach by li wy k a dow cy fi lo zo fii mark si stow skiej uczà na szà m o dzie so cjo - lo gii, pe da go gi ki, na uk spo ecz nych pro mu jàc pew nà mie szan k my Êli mark si stow skiej z ide ami post mo der ni zmu. Jest to pro ces nie zwy kle szko - dli wy, po nie wa bu rzy za ufa nie do praw dy i pod wa a sen sow noêç y cia re - li gij ne go i mo ral ne go. Zna nym przy k a dem pol skie go mark si sty, któ ry g o - si ostat nio idee post mo der ni zmu, jest Zyg munt Bau man. Po sta w my Êlo wà Bau ma na od da je do brze je go de fi ni cja praw dy, zgod nie z któ rà praw da jest sto sun kiem spo ecz nym opar tym na do mi na cji. Przez d u gich 45 po wo jen nych lat g ów nym wy zwa niem fi lo zo ficz nym dla ka to li cy zmu w Pol sce by mark sizm. Na ucza nie fi lo zo fii w uczel niach ko Êciel nych w spo sób szcze gól ny przy go to wy wa o do kon fron ta cji z my Êlà mark si stow skà i by o zo rie no to wa ne na ta kie za gad nie nia jak po cho dze nie y cia, stwo rze nie Êwia ta, ewo lu cja, ist nie nie du szy. Dzi siaj g ów nym wy zwa - niem zda je si byç soc po st mo der nizm, czy li apo te oza re la ty wi zmu, do wol - no Êci po staw mo ral nych, wzgl d no Êci wszel kich norm i za cho waƒ. Praw do - po dob nie g ów nym miej scem de bat fi lo zo ficz nych w na szych pa ra fiach sà po ko je na uczy ciel skie. Pew nie bar dzo cz sto mo na si a two prze ko naç, jak wie lu lu dzi my Êli jesz cze po mark si stow sku i jak wie lu in nych za ra a si no wy mi mod ny mi i bar dzo wy god ny mi po glà da mi. 2. To mizm a spra wa pol ska. Cz sto w na szych kr gach ko Êciel nych s y - szy my py ta nie, czy to mizm jest je dy nà fi lo zo fià Ko Êcio a? Pa mi tam, e w cza sie mo ich stu diów fi lo zo ficz nych wie lu ksi y w Pol sce za tro ska nych o mo je my Êle nie py ta o mnie, czy aby na pew no stu diu j to mizm? Gdy cho - dzi o sto su nek do to mi zmu, mo e my wy ró niç dzi siaj dwie po sta wy b d ne. Pierw sza cha rak te ry zu je si ir ra cjo nal nà wro go Êcià do my Êli Êw. To ma sza trak tu jàc je go wiel ki do ro bek ja ko coê, co utra ci o swo jà ak tu al noêç. Dru - gà po sta wà rów nie b d nà co pierw sza jest ch ç za w e nia fi lo zo ficz nych za in te re so waƒ Ko Êcio a je dy nie do to mi zmu. 213

W en cy kli ce Fi des et ra tio Jan Pa we II pod kre Êla bar dzo wy raê nie, e Ko Êció nie g o si ad nej w a snej fi lo zo fii ani nie opo wia da si ofi cjal nie po stro nie ja kie goê wy bra ne go kie run ku fi lo zo ficz ne go, od rzu ca jàc in ne (49). To oczy wi Êcie nie zna czy, e ka da fi lo zo fia jest Ko Êcio o wi rów nie przy ja - zna. Ma gi ste rium Ko Êcio a po win no kry tycz nie oce niaç fi lo zo fie i po glà dy, któ re sprze ci wia jà si dok try nie chrze Êci jaƒ skiej. WÊród fi lo zo fii po à czo - nych z wia rà wi za mi wza jem nej przy jaê ni Pa pie pod kre Êla nie zrów na nà war toêç fi lo zo fii Êw. To ma sza. War to za uwa yç, e Pa pie mó wi o wiel ko Êci Êw. To ma sza a mniej o sa mym to mi zmie, choç oczy wi Êcie to mizm jest jed nà z wa nych szkó my Êle nia. Ostat nia en cy kli ka Pa pie a Ja na Paw a II w spo sób bar dzo wy wa o ny od da je wiel koêç dzie a Êw. To ma sza. Oj ciec Âwi ty do strze ga zna cze nie tak - e in nych kie run ków fi lo zo ficz nych. Trze ba po ka zy waç wiel kich fi lo zo fów na tle ca ej hi sto rii my Êli. Czy ta jàc en cy kli k wy da je si, e Pa pie wi dzi na - st pu jà co pro blem do ty czà cy py ta nia: ja kiej fi lo zo fii po trze bu je my w Ko - Êcie le? Przede wszyst kim po trze ba zna jo mo Êci hi sto rii fi lo zo fii i dzie jów ludz kiej my Êli. Na st p nie na le y zwró ciç szcze gól nà uwa g na fi lo zo fi chrze Êci jaƒ skà. WÊród wie lu wiel kich fi lo zo fów chrze Êci jaƒ skich nie mo na za po mnieç o ge nial no Êci Êw. To ma sza. Mo e jesz cze jed na uwa ga na te mat fi lo zo fii chrze Êci jaƒ skiej. Wy da je si, e w a Ênie ona jest od po wie dzià na pol skie py ta nia: to mizm czy fe no - me no lo gia, Krà piec czy Ti sch ner, Lu blin czy Kra ków? Po trze bu je my przede wszyst kim fi lo zo fii chrze Êci jaƒ skiej, któ ra ozna cza chrze Êci jaƒ skà re flek sj fi lo zo ficz nà po wsta à w y wot nym zwiàz ku z wia rà. Pa pie pod - kre Êla, e mó wiàc o fi lo zo fii chrze Êci jaƒ skiej ma my na my Êli wszyst kie wa ne kie run ki my Êli fi lo zo ficz nej, któ re nie po wsta y by bez bez po Êred nie - go lub po Êred nie go wk a du wia ry chrze Êci jaƒ skiej (76). Do ro bek fi lo zo fii chrze Êci jaƒ skiej jest na praw d im po nu jà cy. War to za uwa yç, e na przy k ad wy da na ostat nio w Niem czech Hi sto ria fi lo zo fii chrze Êci jaƒ skiej wie ku XIX i XX obej mu je trzy ob szer ne to my, w su mie ok. 3000 stron. Do naj wi k szych fi lo zo fów chrze Êci jaƒ skich dwóch ostat nich stu le ci na - le y za li czyç ta kich my Êli cie li jak Blon del, Ro smi ni, New man, Ma ri ta in, Gil son, Sche ler, Gu ar di ni, Ste in. Tek sty tych i wie lu in nych au to rów sà dla nas po mo cà w po szu ki wa niu har mo nii po mi dzy wia rà a ro zu mem. Wy da - je si, e dzi siaj nie po trze bu je my pre cy zyj ne go my Êle nia w ob r bie pew ne - go za mkni te go sys te mu, ale bar dziej wy czu wa si po trze b owoc ne go czer - pa nia z dzie dzic twa fi lo zo fii chrze Êci jaƒ skiej i two rze nia chrze Êci jaƒ skiej re - flek sji fi lo zo ficz nej na mia r wy zwaƒ na szej epo ki. 3. Fi lo zo fia Ga ze ty Wy bor czej. Dys ku tu jàc cz sto w gro nie zna jo mych bro ni te zy, e ka to li ko wi w Pol sce co raz trud niej czy taç spo koj nie Ga ze t 214

Wy bor czà. Oczy wi Êcie da le ki je stem od twier dze nia, e aku rat to pi smo jest êró d em wszel kie go z a na na szej zie mi, ale wy da je mi si, e w a Ênie ono jest dzi siaj po wa nym wy zwa niem fi lo zo ficz nym dla pol skie go ka to li - cy zmu. Dla cze go? En cy kli ka Fi des et ra tio bro ni ro zum no Êci wia ry. Wia - ra nie jest tyl ko do Êwiad cze niem we wn trz nym cz o wie ka wie rzà ce go, ale jest tak e pew nà praw dà. Na fun da men cie wia ry cz o wiek wie rzà cy two rzy swój Êwia to po glàd. Spo sób, w ja ki my ja ko ka to li cy oglà da my Êwiat, jest cz sto bar dzo od mien ny od opi su, ja ki mo e my zna leêç w naj bar dziej opi - nio twór czej pol skiej ga ze cie. En cy kli ka Fi des et ra tio wy raê nie pod kre Êla, e cz o wiek jest za sad - ni czo zdol ny do trzeç do praw dy (47). Jan Pa we II pod da je ostrej kry ty ce po wszech nà nie uf noêç wo bec twier dzeƒ o cha rak te rze ogól nym i ab so lut - nym, wy ra a nà zw asz cza przez zwo len ni ków po glà du, e praw da jest wy ni - kiem umo wy, a nie uzna nia przez ro zum rze czy wi sto Êci obiek tyw nej (56). Mo e my wska zaç na ist nie nie praw dy re li gij nej, mo ral nej. Wie my o ist nie - niu praw dy y cia. Jest te praw da hi sto rycz na. Hi sto ria, szcze gól nie ta naj now sza, bar dzo g bo ko dzie li Po la ków. To, co Ga ze ta Wy bor cza pi sze o rze ko mym pol skim an ty se mi ty zmie, o hi sto - rii ko mu ni zmu, o naj now szej hi sto rii Pol ski czy o ob ra zie Ko Êcio a jest cz - sto bar dzo nie spra wie dli we. Bar dzo cz sto te za o nie mo li wo Êci po zna nia praw dy hi sto rycz nej za cie ra ró ni ce po mie dzy ka tem i ofia rà wszy scy zda - jà si byç jed na ko wo od po wie dzial ni za z o hi sto rii. Czy ta jàc Ga ze t Wy - bor czà do wia du je my si te, e wal ka o nie pod le g oêç w po wo jen nej Pol - sce roz po cz a si w a Êci wie do pie ro w 1968 r., e naj wi cej po win ni Êmy za - wdzi czaç par tyj nym re wi zjo ni stom i li be ral nym ko mu ni stom. Tak jak by nie by o Ko Êcio a, Pry ma sa Ty siàc le cia, ogrom ne go wy si ku ty si cy dusz pa - ste rzy, ofia ry ty lu Êwi tych i bo ha ter skich ka p a nów, wiel kie go pon ty fi ka tu Ja na Paw a II! Fi lo zo ficz na te za o re la tyw no Êci praw dy hi sto rycz nej u a twia wie lu Êro do wi skom pro mo cj w a snych do ko naƒ i fa szo wa nie hi sto rii. Ko - Êció w Pol sce po wi nien byç bar dziej dum ny ze swo jej hi sto rii i bro niç za wszel kà ce n jej pi k nych kart przed za po mnie niem. Jed nym z za daƒ na sze - go dusz pa ster stwa po win na byç tro ska o pa mi ç hi sto rycz nà. 4. Fi lo zo fia for mà dia lo gu. Jan Pa we II pod kre Êla, e do za daƒ fi lo zo fii na le y po moc w prze ka zy wa niu praw dy Ewan ge lii tym, któ rzy jesz cze jej nie zna jà. W wie lu na szych pa ra fiach po kaê nà gru p sta no wià lu dzie nie ma jà cy ad ne go zwiàz ku z Ko Êcio em. P asz czy znà spo tka nia z ty mi ludê - mi mo e byç cz sto w a Ênie fi lo zo fia szcze gól nie w swej for mie mà dro Êcio - wej ja ko py ta nie o praw d, sens czy cel y cia. Fi lo zo fia uwra li wia nas na po trze by me ta fi zycz ne in nych lu dzi. Uczy, jak roz ma wiaç z ludê mi ina czej my Êlà cy mi. 215

Fi des et ra tio bro ni ra cjo nal no Êci wia ry. W dia lo gu z oso bà nie wie rzà - cà czy ina czej wie rzà cà mo e my wy ka zaç, e nasz spo sób ro zu mie nia wia ry nie jest sprzecz ny z ro zu mem, e ist nie jà praw dy wia ry do st p ne po zna niu na tu ral ne mu i e dla po twier dze nia sen sow no Êci na szej po sta wy wia ry mo - e my wska zaç wie le ró nych ar gu men tów ro zu mo wych. We wspó cze snej re li gij no Êci ro zum zo sta je cz sto za po mnia ny. Stàd mo da na ma gi, wró - biar stwo, astro lo gi, ró ne go ro dza ju wa ha de ka. We W o szech jest za re je - stro wa nych ok. 80 tys. cza row ni ków. Ich licz ba prze wy sza dwu krot nie licz - b ksi y ka to lic kich. Re li gij noêç nie pod da na kry tycz nej oce nie ro zu mu mo e przy braç for my bar dzo ab sur dal ne. 5. Fi des et ra tio a ka zno dziej stwo. Z ostat niej en cy kli ki Ja na Paw a II mo e my wy pro wa dziç wie le prak tycz nych wnio sków do ty czà cych na sze go mó wie nia o Bo gu. Wy da je si, e w tym kon tek Êcie szcze gól nie wa ne po - win no byç za cho wa nie ele men tu mà dro Êcio we go w ka zno dziej stwie oraz pew na ostro noêç w ko rzy sta niu z dzie li te rac kich, któ re sta jà si ostat nio szcze gól nie mod ne. Co zna czy ele ment mà dro Êcio wy? Jan Pa we II przy - po mi na, e cz o wiek b dàc z na tu ry fi lo zo fem, sta wia pod sta wo we py ta nia: Kim je stem? Skàd przy cho dz i do kàd zmie rzam? Dla cze go ist nie je z o? Co cze ka mnie po tym y ciu? W tym zna cze niu fi lo zo fa mi sà tak e ci, któ rzy s u cha jà na szych ka zaƒ. Ka zno dzie ja nie po wi nien za po mi naç o udzie la niu od po wie dzi na fi lo zo ficz ne py ta nia swo ich s u cha czy. We W o szech mia em cz sto wra e nie, e ka zno dziej stwo tam te go Ko Êcio a jak by za bar dzo sta o si czy stà eg ze ge zà pomniejszajàc wy miar mà dro Êcio wy. Wy da je si, e na - sze mu pol skie mu ka zno dziej stwu uda o si za cho waç w tym wzgl dzie w a - Êci wà har mo ni. En cy kli ka Fi des et ra tio bar dzo moc no k a dzie na cisk na ko niecz noêç ro ze zna nia w Êwie tle wia ry ró nych po glà dów i kie run ków my Êlo wych. Wy - da je si, e na le y zwró ciç szcze gól nà uwa g na wspó cze sne mo dy li te rac - kie. Do gro na naj bar dziej po czyt nych wspó cze snych pi sa rzy na le à ta cy au to rzy jak Bra zy lij czyk Paul Co el ho czy W och Umber to Eco. W ich ksià kach jest nie wàt pli wie za war ty pe wien ele ment re li gij ny i mà dro Êcio wy. Uwa am jed nak, e do prac te go ro dza ju na le y pod cho dziç bar dzo ostro - nie. W ksià kach au to rów po dob nych do Eco i Co el ho praw da hi sto rycz na cz sto mie sza si z fik cjà li te rac kà, sen sem szu ka nia praw dy sta je si sa mo szu ka nie, zba wie niem cz o wie ka wy da je si byç je go sa mo re ali za cja. Ro ze - zna wa nie w Êwie tle wia ry o któ rym mó wi Pa pie po win no uczyç nas ko - rzy sta nia z ta kich dzie li te ra tu ry i chro niç przed utra tà na szej w a snej ka - to lic kiej to sa mo Êci. 6. Fi lo zo fia a re for ma oêwia ty. W Pol sce fi lo zo fia po wo li po wra ca do szkó. To do brze. Ale po wrót fi lo zo fii przy no si ze so bà tak e wie le za gro - 216

eƒ. Fi lo zo fia pro mu jà ca na przy k ad ni hi lizm Nie tz sche go czy te pe sy - mizm Sar tre a bar dzo a two mo e do pro wa dziç do kry zy su wia ry. Chcia - bym tu taj od wo aç si do mo je go do Êwiad cze nia z pra cy z m o dzie à we W o szech. Tam m o dzie w li ceum ma spo ro go dzin fi lo zo fii. Je Êli na uczy - ciel fi lo zo fii jest ate istà czy ni hi li stà, bar dzo a two po tra fi za ra ziç m o dzie ta kim my Êle niem. M o dzi lu dzie mu szà otrzy maç in ne od po wie dzi na swo - je fi lo zo ficz ne py ta nia w pa ra fii bàdê na lek cjach re li gii. Po wrót fi lo zo fii do szkó wy ma ga od nas szcze gól nej czuj no Êci. Za koƒ cze nie Tre Êci za war te w Fi des et ra tio ma jà za sad ni cze zna cze nie tak e dla ja - ko Êci na szej oso bi stej wi zi z Bo giem. Nikt z nas nie mo e byç jed no skrzy - d ym Ika rem. W na szej w drów ce ku Bo gu po trze bu je my tak wia ry jak i ro - zu mu. Sko ro s o wo Bo e jest Praw dà mó wi Oj ciec Âwi ty to do lep sze - go zro zu mie nia go przy czy nia si z pew no Êcià ludz kie po szu ki wa nie praw - dy, czy li re flek sja fi lo zo ficz na (73). Wy da je si, e za przy k a dem ta kich my Êli cie li jak de Lu bac czy Gu ar di ni na le y dzi siaj dà yç do pew nej syn te - zy po mi dzy fi lo zo fià, teo lo già i du cho wo Êcià. Te go ro dza ju syn te za po mo - e nam byç bli ej Bo ga i czuç g biej y cie. Za ch tà niech b dà nam pi k ne s o wa wiel kie go fran cisz ka ni na XIII - wiecz nej Um brii, mi sty ka i fi lo zo fa Êw. Bo na wen tu ry, któ ry w swo im wa - nym dzie le Iti ne ra rium men tis in Deum wzy wa czy tel ni ka do uêwia do - mie nia so bie, e nie wy star czy mu lek tu ra, któ rej nie to wa rzy szy skru cha, po zna nie bez po bo no Êci, po szu ki wa nie bez po ry wów za chwy tu, roz trop - noêç, któ ra nie po zwa la cie szyç si ni czym do koƒ ca, dzia a nie ode rwa ne od re li gij no Êci, wie dza od dzie lo na od mi o Êci, in te li gen cja po zba wio na po ko ry, na uka, któ rej nie wspo ma ga a ska Bo a, i re flek sja nie opar ta na wie dzy na - tchnio nej przez Bo ga. * Re fe rat wy g o szo ny 15 lu te go 1999 r. na Kon fe ren cji Ksi y Dzie ka nów i Wi ce - dzie ka nów die ce zji p oc kiej. 217