ROZMOWY Z MISTRZAMI KOMPETENCJI

ROZMOWY Z MISTRZAMI KOMPETENCJI Materiały dla uczestników VII OGÓLNOPOLSKIE FORUM DYREKTORÓW 2010 HONOROWY PATRONAT: Adam Jarubas Marszałek Województwa Świętokrzyskiego Świętokrzyskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach Kielce, 17 marca 2010 r.

Świętokrzyskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli ul. Marsz. J. Piłsudskiego 42, 25-431 Kielce tel. (041) 362-45-48, (041) 362-45-13, tel./fax (041) 362-48-99 www.wom.kielce.pl Koncepcja i redakcja merytoryczna: Małgorzata Jas Współpraca: Krzysztof Łysak, Barbara Skarżyńska, Martyna Głębocka Projekt graficzny: Krzysztof Łysak Wydawca: Świętokrzyskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach oraz Partnerzy VII Ogólnopolskiego Forum Dyrektorów 2010 S t r o n a 2

WSTĘP... 6 ADAM JARUBAS SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 8 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI ADAMEM JARUBASEM... 9 LECH JANISZEWSKI SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 12 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI LECHEM JANISZEWSKIM... 12 JACEK KOWALCZYK SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 16 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI JACKIEM KOWALCZYKIEM... 16 MAŁGORZATA MUZOŁ SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 18 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI MAŁGORZATĄ MUZOŁ... 18 JACEK WOŁOWIEC SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 22 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI JACKIEM WOŁOWCEM... 23 ELŻBIETA DUDEK SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 27 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI ELŻBIETĄ DUDEK... 27 MAŁGORZATA JAS SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 30 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI MAŁGORZATĄ JAS... 31 JOANNA BERDZIK SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 36 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI JOANNĄ BERDZIK... 36 PIOTR DOBROŁĘCKI SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 39 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI PIOTREM DOBROŁĘCKIM... 40 ANDRZEJ DĄBROWSKI SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 43 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI ANDRZEJEM DĄBROWSKIM... 43 S t r o n a 3

JAN FAZLAGIĆ SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 46 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI JANEM FAZLAGICIEM... 46 RENATA GUT SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 49 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI RENATĄ GUT... 49 BARBARA WÓJCIK SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 53 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI BARBARĄ WÓJCIK... 53 MAREK SZURAWSKI SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 56 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI MARKIEM SZURAWSKIM... 56 JĘDRZEJ CYTAWA SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 58 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI JĘDRZEJEM CYTAWĄ... 59 MICHAŁ GINTER SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 61 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI MICHAŁEM GINTEREM... 62 PIOTR SZREK SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 65 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI PIOTREM SZREKIEM... 66 WOJCIECH RADZIWIŁOWICZ SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 68 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI WOJCIECHEM RADZIWIŁOWICZEM... 68 KRZYSZTOF ŁYSAK SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 71 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI KRZYSZTOFEM ŁYSAKIEM... 71 LIDIA PASICH SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 75 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI LIDIĄ PASICH... 76 DOROTA ANYŻ SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI:... 81 S t r o n a 4

ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI DOROTĄ ANYŻ... 82 KUBA SIELSKI SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 86 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI KUBĄ SIELSKIM... 86 PIOTR BORATYŃSKI SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 89 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI PIOTREM BORATYŃSKIM... 89 NATALIA SAMOJLIK SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 92 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI NATALIĄ SAMOJLIK... 92 WIOLETTA KUROŚ SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 95 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI WIOLETTĄ KUROŚ... 95 ELWIRA RUSZCZAK SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI... 97 ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI ELWIRĄ RUSZCZAK... 97 PROGRAM VII OGÓLNOPOLSKIEGO FORUM DYREKTORÓW NA TEMAT: DOBRA EDUKACJA PASZPORT DO ŻYCIA. KOMPETENCJE KLUCZOWE I TALENTY W SZKOLE... 100 WYKŁADOWCY VII OGÓLNOPOLSKIEGO FORUM DYREKTORÓW 2010 CZĘŚĆ I: W POSZUKIWANIU RECEPT NA DOBRĄ EDUKACJĘ... 101 SEMINARIA NA VII OGÓLNOPOLSKIM FORUM DYREKTORÓW 2010 CZĘŚĆ II: KOMPETENCJE KLUCZOWE I TALENTY W SZKOLE RECEPTURA SUKCESU... 103 S t r o n a 5

Wstęp Już od siedmiu lat Forum Dyrektorów inspiruje środowisko oświatowe do dyskusji o ważnych problemach polskiej edukacji. Zaczynaliśmy wiosną 2004 r., w przeddzień przyjęcia Polski w poczet krajów członkowskich Unii Europejskiej, spotkaniem pod hasłem: Jaka szkoła po 1 maja 2004 r.?. Pierwsze Forum Dyrektorów zgromadziło ok. 150 uczestników, głównie dyrektorów szkół i placówek oświatowych. Dziś wiemy, z własnych doświadczeń, jaka jest polska szkoła po 1 maja 2004 r. Byliśmy świadkami zmian, jakim ulegała w kolejnych latach. Znamy dane dotyczące efektywności wykorzystania środków finansowych UE, przeznaczonych na edukację. Nasi uczniowie i wychowankowie należą w większości do pokolenia, dla którego granice państw są po to, aby je przekraczać czy to podczas rodzinnych albo samodzielnych podróży, czy w ramach szkolnych programów wymiany międzynarodowej, czy w ponadnarodowych kontaktach z rówieśnikami w świecie internetu Tematy Forum w kolejnych latach dyktowało życie, kierunki polityki oświatowej, potrzeby kadry kierowniczej i nauczycieli. Przypomnijmy te z ostatnich lat, nad którymi Honorowy Patronat sprawował Pan Adam Jarubas, Marszałek Województwa Świętokrzyskiego: Między etyką a prawem (2007), Kryzysy w szkole (2008), Marka szkoły, czyli jak prawie robi wielką różnicę (2009). Wykładowcami Forum Dyrektorów, towarzyszącemu tradycyjnie pierwszemu dniu kieleckich Targów Edukacja, byli m.in.: prof. Paweł Śpiewak, dr Marta Bucholc, prof. Antoni Jeżowski, Leszek Zaleśny, sędzia Anna Maria Wesołowska, Adam Łaszyn, Renata Davidson, Maciek Osuch, dr Jan Fazlagić, Jacek Żakowski. Forum Dyrektorów jest przykładem udanego partnerstwa ŚCDN z podmiotami nauki, edukacji, kultury i biznesu. Dzięki systematycznej współpracy z Targami Kielce Sp. z o.o., Świętokrzyskim Kuratorem Oświaty, MAC Edukacją, Ogólnopolskim Stowarzyszeniem Kadry Kierowniczej Oświaty OSKKO, uczelniami udało nam się na stałe wpisać w kalendarz ważnych wydarzeń edukacyjnych w regionie i w kraju. Forum Dyrektorów odwiedzają dyrektorzy, nauczyciele i kuratorzy oświaty z całej Polski, a w tegorocznym spotkaniu uczestniczą przedstawiciele kilku krajów Europy uczestnicy wizyty studyjnej organizowanej przez Kuratorium Oświaty w Kielcach we współpracy z FRSE. VII Ogólnopolskie Forum Dyrektorów 2010 przebiega pod hasłem: Dobra edukacja paszport do życia. Kompetencje kluczowe i talenty w szkole. Mówiąc o kompetencjach kluczowych, mamy na myśli te, które zdefiniował w 2006 r. Parlament Europejski i Rada Europy jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji niezbędnych każdej osobie do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji społecznej i zatrudnienia. W dokumencie Kompetencje kluczowe w uczeniu się przez całe życie. Europejskie ramy odniesienia opisano osiem kompetencji kluczowych: 1) porozumiewanie się w języku ojczystym, 2) porozumiewanie się w językach obcych, 3) kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne, 4) kompetencje informatyczne, 5) umiejętność uczenia się, 6) kompetencje społeczne i obywatelskie, S t r o n a 6

7) inicjatywność i przedsiębiorczość, 8) świadomość i ekspresja kulturalna. Dodano, że kompetencje kluczowe uważane są za jednakowo ważne, ponieważ każda z nich może przyczynić się do udanego życia w społeczeństwie wiedzy. Zakresy wielu spośród tych kompetencji częściowo się pokrywają i są powiązane, aspekty niezbędne w jednej dziedzinie wspierają kompetencje w innej. ( ) Systemy kształcenia i szkolenia w państwach członkowskich powinny wspierać kształtowanie tych kompetencji u wszystkich młodych ludzi, a kształcenie i szkolenie dorosłych musi wszystkim dorosłym dawać realne możliwości uczenia się i utrzymywania tych umiejętności i kompetencji. Umiejętności kluczowe znajdziemy w nowej podstawie programowej dla szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Nieodłącznie wiążą się z rozwojem zainteresowań, uzdolnień i talentów uczniowskich. Są przedmiotem działań i projektów ŚCDN od przeszło roku Na VII Ogólnopolskie Forum Dyrektorów 2010 przybyli znakomici goście Mistrzowie Kompetencji. Wygłoszą wykłady, poprowadzą seminaria w drugiej części imprezy. Na kilku seminariach spotkacie Państwo Mistrzów i Ich Uczniów. którzy w swoich dziedzinach także osiągnęli mistrzostwo. Wielu Gości, Partnerów i Przyjaciół Forum zgodziło się udzielić nam, organizatorom, wywiadów. Zawarliśmy je w unikatowej publikacji, zatytułowanej Rozmowy z Mistrzami Kompetencji. Zaczynamy od rozmowy z Marszałkiem Województwa Świętokrzyskiego Panem Adamem Jarubasem oraz z ludźmi, którzy mają udział w realizacji Jego strategii rozwoju Regionu, w tym także rozwoju edukacji. Poznacie Państwo również sylwetki ludzi, stanowiących kadrę kierowniczą Świętokrzyskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli. Przeczytacie wypowiedzi Partnerów i Przyjaciół ŚCDN. Wywiadów udzielili nam także wykładowcy i osoby prowadzące seminaria na VII Forum Dyrektorów. Wierzymy, że w rozmowach z Mistrzami Kompetencji reprezentującymi różne środowiska, różne aktywności, różne pokolenia znajdziecie Państwo cenne wskazówki, które pozwolą w codziennej pracy z dziećmi i młodzieżą opracować recepturę sukcesu. W konsekwencji nie zmarnować szans na dobrą edukację. Warto wykorzystać Rozmowy z Mistrzami Kompetencji na lekcjach, zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych. Przydadzą się w wewnątrzszkolnym doskonaleniu nauczycieli. Może spróbujecie Państwo zadać podobne pytania sobie? Innym nauczycielom? Uczniom i wychowankom? Życzymy Państwu, abyście w czasie spotkań z Mistrzami Kompetencji oraz pod wpływem lektury publikacji odnaleźli szanse na dobrą edukację w sobie, w swoich podopiecznych, w środowisku. Małgorzata Jas Świętokrzyskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli Kierownik merytoryczny i koordynator Forum Dyrektorów Kielce, 17 marca 2010 r. S t r o n a 7

ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI ADAM JARUBAS SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI Mistrz Kompetencji o sobie. Pracę zawodową rozpoczynał jako asystent doradca sejmowy niewidomego posła Tadeusza Madzi z Polskiego Stronnictwa Ludowego (byłego prezesa Polskiego Związku Niewidomych). W latach 2002-2004 Adam Jarubas był wicedyrektorem Oddziału Regionalnego Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w Kielcach, a w okresie 2004 2006 wicedyrektorem jednostki samorządowej Powiatowego Centrum Usług Medycznych w Kielcach. Mimo młodego wieku, pan Adam Jarubas od lat aktywnie uczestniczy w życiu społecznym i politycznym. W latach 1998 2002 był radnym powiatowym powiatu buskiego - przewodniczącym Komisji Rewizyjnej oraz członkiem Komisji Edukacji. W kadencji 2006 2010 jest radnym Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego, w wyborach samorządowych w 2006 roku uzyskał najlepszy wynik wśród osób kandydujących do Sejmiku Wojewódzkiego, zdobywając w swoim okręgu 8032 głosy. Od listopada 2006 roku Marszałek Województwa Świętokrzyskiego. Został wybrany na tę funkcję w wieku 32 lat zostając najmłodszym marszałkiem województwa w kraju. W latach 1997 2001 prezes Zarządu Wojewódzkiego Związku Młodzieży Wiejskiej RP Wici. W latach 2000 2006 sekretarz Zarządu Wojewódzkiego Polskiego Stronnictwa Ludowego, a od 2006 roku prezes Zarządu Wojewódzkiego PSL. Wiceprezes Stowarzyszenia Ekspertów Lokalnych w Kielcach. Odznaczenia: Srebrny Krzyż Zasługi za wybitne osiągnięcia w pracy zawodowej oraz w działalności na rzecz społeczności lokalnej. Nagrody: nagroda Diamentowe Skrzydła 2009 przyznana przez Kapitułę Nagrody ECHA DNIA Skrzydła. Skrzydła to nagroda gospodarcza, przyznawana dla najlepszych produktów i usług z województwa świętokrzyskiego. W przypadku Marszałka Województwa Kapituła nagrody doceniła działania Marszałka na rzecz wspierania lokalnej przedsiębiorczości i biznesu. Pana motto życiowe Życiowe motto, to słowa ks. prof. Józefa Tischnera ( Etyka solidarności ): Dialog oznacza, że ludzie wyszli z kryjówek, zbliżyli się do siebie, rozpoczęli wymianę zdań. ( ) Nikt nie zamyka się w kryjówce dobrowolnie, widocznie ma jakiś powód. Trzeba ten powód uznać. W pierwszym słowie dialogu kryje się wyznanie: z pewnością masz trochę racji. Z tym idzie w parze drugie, nie mniej ważne: z pewnością ja nie całkiem mam rację. Wyznania- S t r o n a 8

mi tymi obydwie strony wznoszą się jakby ponad siebie, dążąc ku wspólnocie jednego i tego samego punktu widzenia na sprawy i rzeczy ( ) Dialog to budowanie wzajemności. ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI ADAMEM JARUBASEM Która z kompetencji kluczowych jest Pana najmocniejszą stroną? Jakie talenty ceni Pan w sobie najbardziej? Dlaczego? Bardzo trudno jest oceniać samego siebie i mówić o swoich talentach. Od lat działając w samorządzie i w polityce widzę, że bardzo ważną kompetencją kluczową jest efektywne współdziałanie w zespole. Jako Marszałek jestem zaangażowany w prace różnych zespołów zadaniowych, jestem liderem w tych zespołach. Umiem słuchać, to też jest bardzo ważne w kierowaniu pracą innych ludzi. Kiedyś byłem szefem Związku Młodzieży Wiejskiej, organizacji pozarządowej, która przygotowywała i realizowała wiele projektów. Będąc liderem, musiałem współpracować ze wszystkimi. Nie mam tendencji do autokratycznego zarządzania, potrafię przyznać się do błędów. Już na początku swojej kadencji podkreślałem, że zamierzam być marszałkiem dialogu i skutecznego działania. Nie ma skutecznego działania bez umiejętności współpracy z zespołem. Ale też bez umiejętności skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, czyli właśnie prowadzenia dialogu ponad podziałami, rozwiązywania problemów w sposób twórczy czy w końcu planowania, organizowania i oceniania własnego uczenia się, bo przecież każdy z nas uczy się całe życie, nie tylko w szkole czy podczas studiów, ale też uzupełniając edukację czy nabywając nową wiedzę czy nowe umiejętności. Dlatego uważam, że w przypadku mojej osoby, te kompetencje kluczowe szczególnie się uwidoczniły i w swojej pracy najczęściej z nich korzystam. Kiedy i w jakich okolicznościach narodziło się zainteresowanie dziedziną, w której dziś odnosi Pan sukcesy? Kiedy dostrzegł Pan znaczenie kluczowej kompetencji dla własnego rozwoju? Działalnością społeczną zająłem się w już w wieku 16 lat. To wówczas rozpoczęła się moja przygoda ze Związkiem Młodzieży Wiejskiej, z organizacją z ponad 80-letnią tradycją. Moje wychowanie i pochodzenia miało duży wpływ na to, czym zajmuję się dziś. Wychowałem się na wsi, pochodzę z rodziny chłopskiej. Dość wcześnie zająłem się polityką. Nie dlatego, żeby mnie jakoś szczególne zainteresowała. Po prostu wciągnęli mnie do niej przyjaciele. Przyznam nawet, że pierwsze spotkania mnie trochę nudziły, ale wkrótce uznałem, że mogę coś zrobić dla swojego środowiska. To była moja motywacja. Do dziś traktuję swoją obecność w polityce jako przede wszystkim skuteczne dbanie o interesy lokalnych społeczności. To jest ważniejsze od samego bycia w polityce. Szybko objąłem dość odpowiedzialne funkcje. Już w wieku 24 lat zostałem radnym w powiecie, przewodniczącym komisji rewizyjnej. Musiałem organizować pracę zespołu radnych, wizytować różne jednostki, kontrolować je, co nie jest zadaniem przyjemnym. Przydały się moje umiejętności rozmowy, budowania dobrych relacji podwładny przełożony. Musiałem już wówczas w takie relacje wchodzić. To było trudne doświadczenie. Później ko- S t r o n a 9

lejne szczeble awansu zawodowego funkcje dyrektorskie w dużych jednostkach organizacyjnych liczących ponad 200 pracowników. To praca zmuszała mnie do rozwijania kompetencji, niezbędnych do kierowania ludźmi. Kto odegrał znaczącą rolę w rozwoju tej kompetencji/talentu w Pana przypadku? Z pewnością wiele spraw i umiejętności wyniosłem z rodzinnego domu. Wielką rolę w moim wychowaniu oraz w wychowaniu moich dwóch młodszych braci odegrali dziadkowie. Babcia powtarzała, że trzeba umieć słuchać ludzi. Zabrzmi to dość patetycznie, ale mówiła, że trzeba być uczciwym i dobrym człowiekiem. Dziś z nostalgią, ale i dumą wspominam te generalne prawdy o życiu. To wiedza, przekazana przez moich bliskich oraz koledzy, którzy uświadomili mi potrzebę działania dla społeczeństwa, sprawiły, że poczułem wagę moich atutów. Uświadomiłem sobie, że mam predyspozycje do pracy społecznej. Kiedy i gdzie nastąpił u Pana najbardziej dynamiczny i znaczący rozwój tej kompetencji? To moment, kiedy zostałem wybrany na Marszałka Województwa Świętokrzyskiego. Wówczas zostałem rzucony na głęboką wodę. Wcześniej moje życie biegło swoim rytmem. Dziś oceniam, że udało mi się przebrnąć przez ten trudny okres. Trzeba mieć świadomość, że pełnienie funkcji Marszałka Województwa to ciągłe zarządzanie konfliktem, stresem, to budowanie relacji partnerskich z osobami o przeciwstawnych interesach. To nieustanne negocjacje. Nigdy wcześniej w takich warunkach nie pracowałem. Jakie metody, działania i sytuacje są z perspektywy Mistrza najskuteczniejsze w rozwijaniu tej właśnie kompetencji/talentu? I w pracy, i poza nią człowiek wykonuje coraz więcej zadań wspólnie z innymi. Skład zespołów zmienia się, ale współpracować trzeba umieć z każdym. Zmieniają się nasze role: raz organizujemy pracę zespołu, a kiedy indziej jesteśmy członkiem zespołu, któremu ktoś inny wyznacza zakres pracy i jej kierunek. A bywa i tak, że oba te elementy występują równocześnie. Trzeba umieć być przełożonym, partnerem i podwładnym. Praca w małych grupach na lekcji przygotowuje do pracy i współpracy. Uczymy uczniów organizowania wspólnego wykonywania zadań i pracy w grupie, bo to później skutkuje w pracy zawodowej. Należy zawsze współpracować w grupie jako jej członek. Pytać, prosić o wyjaśnienie, słuchać dyskusji, potrafić dostosować się do decyzji grupy w sprawie pracy do wykonania. Starać się uczestniczyć w grupowej dyskusji i podejmowaniu decyzji, stawać się odpowiedzialnym za grupę. Trzeba być świadomym zalet i mocy negocjacji. Potrafić zaakceptować zdanie grupy lub bronić własnego punktu widzenia. W życiu doświadcza się różnych sposobów pracy zawsze należy umieć podjąć decyzję o tym, jaką przyjąć postawę. Trzeba być świadomym różnych ról i różnego rodzaju odpowiedzialności w grupie, potrafić wybrać własną rolę albo zaakceptować zadaną. Ważną nauką jest tu gotowość do modyfikacji preferowanego przez siebie sposobu pracy. Jednocześnie należy zawsze zachęcać innych do pracy, utrzymując przy tym partnerską atmosferę. S t r o n a 10

Czy dostrzega Pan słabości polskiej szkoły, hamujące rozwój uczniowskich talentów i kompetencji kluczowych? Jeśli tak, to jakie są to słabości? Uważam, że szkoła w naszym kraju nie do końca jest adekwatna do warunków i potrzeb procesów demokratyzacji, integracji państw Europy, globalizacji. Przygotowanie do startu w dorosłe życie nie zawsze odpowiada zmienności i wymaganiom rynku pracy. Jeszcze parę lat temu młodzież, zamiast zdobywać w szkołach umiejętności, wynosiła z nich głowy nafaszerowane encyklopedycznymi wiadomościami. Już w gimnazjum powinien być system preorientacji zawodowej, żeby uczniowie wybierali zawód, do którego mają najlepsze predyspozycje. System edukacji w Polsce nie nadążał w ostatnich dekadach lat za reformami, które przeprowadzono w krajach chociażby Unii Europejskiej. Teraz jednak wszystko zmienia się ku lepszemu, nasi uczniowie mają szansę kształcić się tak, jak ich rówieśnicy z lepiej rozwiniętych krajów UE. Czy dostrzega Pan atuty polskiej szkoły w kontekście rozwijania kompetencji kluczowych i talentów uczniów? Jeśli tak, to jakie są to atuty? Zawsze i wszędzie atutem szkoły powinni być jej nauczyciele. Oddani uczniom, ceniący sobie pracę z dziećmi i z młodzieżą, po prostu trafiający do tego zawodu z powołania. Tacy nauczyciele potrafią zindywidualizować pracę z uczniem, zarówno z tym zdolnym, jak i z uczniem, który musi wyrównać pewne braki w umiejętnościach czy w wiedzy. Wiem, jak kapitalny wpływ ma umiejętne podejście do ucznia. Widzę to po swoim synu pierwszoklasiście, który chętnie chodzi do szkoły. Wiem, że jest to zasługa jego wychowawczyni, która umiała do niego trafić, sprawić to, że on czuje się bezpiecznie w szkole. Może się rozwijać. Jakiej rady udzieliłby Pan dyrektorom i nauczycielom polskich szkół, aby kompetencje kluczowe i talenty stały się własnością uczniów oraz przyczyniały się do ich sukcesów w dorosłym życiu? Współczesny świat wymaga przygotowania uczniów do życia w nowych warunkach. Nadrzędnym celem działań edukacyjnych szkoły jest wszechstronny rozwój ucznia. Uczniowie w szkole powinni zatem nie tylko zdobywać wiedzę, ale również kształtować umiejętności ponadprzedmiotowe, często określane jako umiejętności uniwersalne lub umiejętności kluczowe. Są one niezbędne do skutecznego wypełnienia zadań związanych z nauką, przyszłą pracą zawodową i funkcjonowaniem w społeczeństwie. Składają się na nie zarówno umiejętności intelektualne, jak i społeczne oraz biegłość w ich zastosowaniu w praktyce. Najważniejszy według mnie jest tu styl pracy nauczyciela, jego rola podczas lekcji. Nowa rola nauczyciela jest znacznie trudniejsza od dotychczasowej. Kompetencje kluczowe uczniowie mogą posiąść jedynie wtedy, gdy wykonują zadania całkowicie samodzielnie. Należy im pozwalać na popełnianie błędów i wykazać cierpliwość, nie poddając się presji tempa realizacji programu. Chciałbym też zachęcić nauczycieli do wyjścia poza role określone w zawodzie. W moim przekonaniu nauczyciel powinien być liderem całego środowiska. S t r o n a 11

ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI LECH JANISZEWSKI SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI Mistrz Kompetencji o sobie... Członek Zarządu Województwa Świętokrzyskiego. 59 lat, mgr inż. elektronik, samorządowiec, z długim i różnorodnym stażem przemysłowym i biznesowym, otwarty na nowe wyzwania, inspirator zmian. Pana motto życiowe... Jutro trzeba być lepszym niż jest się dzisiaj. ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI LECHEM JANISZEWSKIM Która z kompetencji kluczowych jest Pana najmocniejszą stroną? Jakie talenty ceni Pan w sobie najbardziej? Dlaczego? Od wczesnego dzieciństwa wykazywałem zainteresowania techniką i naukami ścisłymi. Później przybrało to postać wyróżniających wyników w konkursach matematycznych i zgłębianie samodzielnie na miarę etapu liceum takich dziedzin, jak z jednej strony chemia organiczna, a z drugiej loty kosmiczne. Potem doszła elektronika i automatyka. Łatwość w poruszaniu się w obszarze nauk ścisłych i techniki była więc moją cechą podstawową, która pomogła mi w wyborze drogi życiowej. Do tego doszły predyspozycje społecznikowskie, ciągły głód wiedzy i umiejętność uczenia się, a wreszcie spotkanie na swej drodze wspaniałych nauczycieli języka polskiego i języka angielskiego. Dało to w sumie potencjał, a później produkt, którym jestem dzisiaj. Kiedy i w jakich okolicznościach narodziło się zainteresowanie dziedziną, w której dziś odnosi Pan sukcesy? Kiedy dostrzegł Pan znaczenie kluczowych kompetencji dla własnego rozwoju? Jeśli przyjmiemy, że moja obecna rola społeczna i publiczna oznacza sukces, to wynika on z mojego zaangażowania się obywatelskiego począwszy od czasów zrywu Solidarności z lat 1980 1981. Później przyszło poczucie potrzeby wykorzystania szansy przełomu z roku 1989. Tworzenie podwalin samorządu w roli prezydenta 80-tysięcznego miasta w pierwszej kadencji wymagało szczególnej przedsiębiorczości, umiejętności nowego spojrzenia na rozwiązywanie problemów w małych ojczyznach, umiejętności przywódczych i działań zespo- S t r o n a 12

łowych. To wtedy szczególnie mocno uzmysłowiłem sobie, że aby dobrze wypełniać ważne funkcje publiczne, potrzebne są właściwie wszystkie kluczowe kompetencje łącznie i że świat wokół wymaga ciągłego uzupełniania swojej wiedzy i umiejętności, a co najważniejsze, także doskonalenia tego, jak się skutecznie uczyć w świecie opartym na wiedzy. Kto odegrał znaczącą rolę w rozwoju tej kompetencji/talentu w Pana przypadku? Tu muszę odwołać się do spraw o podstawowym znaczeniu: łańcuch pokoleń i zobowiązania wobec poprzedników. Miałem szczęście osobiście spotkać na swej drodze Adama Bienia jednego z przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, oskarżonego w słynnym procesie 16 w Moskwie w 1945 roku, Józefa Rybickiego szefa Kedywu Warszawskiego, czy księdza prałata Zdzisława Peszkowskiego kapelana Rodzin Katyńskich, poznać pozostałych przy życiu żołnierzy Jana Piwnika Ponurego, który był absolwentem tego samego liceum, co i ja. Kilkugodzinne w różnych latach spotkania z tymi osobami były dla mnie wielkim zastrzykiem obowiązku i sił do ciągłego doskonalenia się na niełatwe wyzwania życia zbiorowego bieżącego czasu. Kiedy i gdzie nastąpił u Pana najbardziej dynamiczny i znaczący rozwój tej kompetencji? Myślę, że był to już etap dorosłego życia. Szkoła w czasach tzw. minionego systemu nie mogła budować na patriotyzmie. Były to trudne czasy, o ocenzurowanej historii i zakłamanej wiedzy o świecie. Brak dostępu do pełnej informacji oznaczał olbrzymią stratę czasu i szans na właściwy rozwój. Kiedy więc te szanse się pojawiły po roku 1990, trzeba było je w pełni wykorzystać. Moje środowisko Solidarności było tym, które szukało i wspierało nowe rozwiązania. Tak więc to chyba przełom polityczny i możliwość swobodnego udziału w życiu społecznym były katalizatorem dla podejmowania wysiłku ciągłego doskonalenia swojej wiedzy i cech niezbędnych do organizowania wspólnych działań. Jakie metody, działania i sytuacje są z perspektywy Mistrza najskuteczniejsze w rozwijaniu tej właśnie kompetencji/talentu? Trudne wyzwania nie mogą się zrealizować tylko wskutek szczęśliwego zbiegu okoliczności. Potrzebne jest szerokie patrzenie i pytania o przyszłość, wytrwałe i rzetelne dążenie do postawionego sobie celu, czasem wbrew wszystkiemu, poczucie obowiązku, ciągłe krytyczne analizowanie, co nie działa jak należy i dlaczego. Niesłychanie ważne jest właściwe budowanie zespołu. Chore metody muszą dawać chore rezultaty. Z kolei dobry zespół dodatkowo motywuje do jeszcze większego wysiłku. Czy dostrzega Pan słabości polskiej szkoły, hamujące rozwój uczniowskich talentów i kompetencji kluczowych? Jeśli tak, to jakie są to słabości? Mój kontakt z codziennym funkcjonowaniem polskiej szkoły nie pozwala mi na rzetelną ocenę od tej strony. Posłużę się w tej sytuacji porównaniem ogólnym, które też ma swoją wymowę, na podstawie pracy pt. Jak uczynić Finlandię krajem wiodącym w innowacyjności, gdzie rola działań edukacyjnych opisywana jest następująco: S t r o n a 13

( ) krajowi nie może udać się, jeśli nie będzie zdolny wykorzystywać talentów całej populacji. Motywowanie indywidualnych osób do uczenia się i do używania wiedzy kreatywnie jest fundamentem innowacyjności społeczeństwa. Stąd budowanie możliwości i motywowanie każdego, aby używać swojej kreatywności i wiedzy jest podstawowym warunkiem wstępnym dla fińskiej przewagi konkurencyjnej ( ) jednym z największych wyzwań Finlandii jest wykreowanie atmosfery i kultury działania, która zachęca do innowacyjności i przedsiębiorczości w całym społeczeństwie Nauczyciele i przywódcy mają szczególną rolę, ponieważ mają oni ogromne oddziaływanie na motywację osób indywidualnych i na szanse wykorzystywania ich wiedzy i kreatywności ( ) osiągnięcie celu będzie wymagać odważnych indywidualności, które jeszcze w czasach szkolnych lub studenckich nauczą się otwarcie kreować kontakty, rozwijać własne idee, podejmować ryzyka, doświadczać sukcesów i porażek i uczyć się ze swoich doświadczeń. Zdobywanie takich umiejętności powinno być ustanowione jako priorytet dodatkowy, obok celów nauczania ogólnego i zawodowego. W sytuacji, gdy mam okazję słyszeć od Finów, że największym kapitałem narodu fińskiego są nie bogactwa naturalne kraju, ale to, co mieszkańcy mają w głowach, to brakuje mi bardzo takiego języka dyskusji o sposobie funkcjonowania polskiej szkoły, dyskusji: co i jak powinniśmy zmieniać, aby się lepiej rozwijać (jako niemały przecież kraj w sercu Europy) i zwiększać szanse młodego pokolenia w świecie globalnej współpracy i konkurencji. I to jest i będzie jedna z głównych przyczyn, że kompetencje kluczowe nie upowszechniają się u nas tak szeroko jak tego wymaga czas. Jak taka interesująca dyskusja (rozwija się w USA, szczegółów można dowiedzieć się np. poprzez stronę: http://www.21stcenturyskills.org/index.php). Nam do takiego stanu samoorganizacji społeczeństwa niestety bardzo daleko, co nie rokuje dobrze na przyszłość. Dodatkowo na niedawnej XIV Konferencji Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Edukacyjnej w Kielcach padło stwierdzenie, że w Polsce nie ma uczelni wyższej, która dobrze kształci nauczycieli w sensie właściwego przygotowywania ich do wyzwań obecnego czasu. Taka opinia musi mieć wielkie i negatywne znaczenie dla zdolności naszych szkół do nadążania za wyzwaniami czasu. Niestety, nie słychać o inicjatywach, które miałyby szybko zmieniać ten niedobry stan rzeczy. Czy dostrzega Pan atuty polskiej szkoły w kontekście rozwijania kompetencji kluczowych i talentów uczniów? Jeśli tak to jakie są to atuty? Myślę, że jest też wiele przykładów ciekawych inicjatyw, przyczyniających się do upowszechniania nowoczesnych rozwiązań organizacyjnych i innowacyjnych metod edukacyjnych. Wysiłki samorządów kilku województw z zakresu e-szkoły, świętokrzyski program wspierania edukacji na terenach wiejskich są przykładami systematycznego budowania potencjału organizacyjnego szkół i umiejętności merytorycznych nauczycieli na miarę czasów, co z pewnością przyczyniać się będzie do skuteczniejszego rozwijania kompetencji kluczowych i talentów uczniów. Jednak dla szybszych i pełniejszych efektów nie może obejść się bez większej roli państwa i swoistego poruszenia w środowisku nauczycielskim. S t r o n a 14

Jakiej rady udzieliłby Pan dyrektorom i nauczycielom polskich szkół, aby kompetencje kluczowe i talenty stały się własnością uczniów oraz przyczyniały się do ich sukcesów w dorosłym życiu? Myślę, że śmielej trzeba używać argumentów o konieczności sprostania konkurencji w skali globalnej i w wymiarze każdej szkoły odpowiadać na pytanie: Jak to robić?. Świat wokół nas tak działa i musimy się do niego wszyscy jak najszybciej dostosować. Czasu już nie mamy. Trzeba sięgać do najlepszych wzorów dziś internet niezauważalnie likwiduje bariery (poza tymi, które tkwią w nas samych) i odległości, musimy więc chcieć i umieć z tego korzystać. Oznacza to mobilizowanie i promowanie najbardziej aktywnych i oddanych nauczycieli i wychowawców. No i last but not least jaka będzie przyszłość Polski, jeśli jako Polacy tego nie zrobimy? S t r o n a 15

ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI JACEK KOWALCZYK SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI Mistrz Kompetencji o sobie... Z urodzenia i wyboru kielczanin. Politolog, absolwent Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach. Zawodowo związany z administracją samorządową, kieruje Departamentem Promocji, Edukacji, Kultury, Sportu i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego w Kielcach. Realizuje się także w pracy społecznej, jest Prezesem Zarządu Regionalnej Organizacji Turystycznej Województwa Świętokrzyskiego. Pana motto życiowe... Bądź wierny sobie, a nie będziesz niewierny innym. ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI JACKIEM KOWALCZYKIEM Która z kompetencji kluczowych jest Pana najmocniejszą stroną? Jakie talenty ceni Pan w sobie najbardziej? Dlaczego? Z wykształcenia jestem humanistą, więc szczególnie bliskie mi są te kompetencje, gdzie człowiek i jego wrażliwość stanowią najmocniejszą stronę rozwoju. Szczególnie zwracam uwagę na umiejętność porozumiewania się językiem polskim oraz świadomość i ekspresję kulturalną. Bez wiedzy zarówno o kulturze własnego narodu, jak również o dziedzictwie kulturowym Europy, nie będzie świadomego, wrażliwego i otwartego na innych ludzi obywatela. Kiedy i w jakich okolicznościach narodziło się zainteresowanie dziedziną, w której dziś odnosi Pan sukcesy? Kiedy dostrzegł Pan znaczenie kluczowej kompetencji dla własnego rozwoju? W moim przypadku zainteresowanie językiem polskim oraz zagadnieniami kulturoznawczymi pojawiło wcześnie, bo już w szkole podstawowej. Z wielka pasją czytałem książki, a język polski stanowił dla mnie szczególny przedmiot zainteresowania. S t r o n a 16

Kto odegrał znaczącą rolę w rozwoju tej kompetencji/talentu w Pana przypadku? Jestem przekonany, że wielu pedagogów, z którymi miałem przyjemność spotkać się na swojej drodze edukacyjnej, miało wpływ na rozwój moich kompetencji. Zwracam szczególnie uwagę na Panią Profesor Krystynę Pająk, nauczycielkę języka polskiego w IV Liceum im. H. Sawickiej w Kielcach. Kiedy i gdzie nastąpił u Pana najbardziej dynamiczny i znaczący rozwój tej kompetencji? Okresem szczególnie ważnym dla rozwoju moich kompetencji były lata edukacji licealnej. Tam właśnie miałem wyjątkowe możliwości kształcenia swoich zdolności. Moja szkoła wyróżniała się na tle innych placówek właśnie bezpośrednią pracą w uczniem, szlifowaniem jego talentów i umiejętności. Jakie metody, działania i sytuacje są z perspektywy Mistrza najskuteczniejsze w rozwijaniu tej właśnie kompetencji/talentu? Kluczem do sukcesu jest indywidualna praca z uczniem, prowadzenie zajęć częściej w formie warsztatów, które stanowią znakomitą płaszczyznę rozwoju talentów twórczych i językowych. Czy dostrzega Pan słabości polskiej szkoły, hamujące rozwój uczniowskich talentów i kompetencji kluczowych? Jeśli tak, to jakie są to słabości? Polska szkoła stała się zakładnikiem biurokracji programowej i finansowej. Często w zbyt licznych klasach indywidualna praca z uczniem jest utrudniona, a podstawy programowe stanowią kierat myślowy i rozwojowy. Czy dostrzega Pan atuty polskiej szkoły w kontekście rozwijania kompetencji kluczowych i talentów uczniów? Jeśli tak, to jakie są to atuty? Niezwykle korzystny wpływ na rozwój naszego systemu edukacji mają projekty międzynarodowe, realizowane przez szkoły z partnerami zagranicznymi. Uważam, że przejście z modelu życzeniowego na system projektowy uczy kreatywności zarówno nauczycieli, jak również młodzież. Decydujący wpływ na rozwój naszych szkół będą miały także nowe technologie wykorzystywane w procesie dydaktycznym, bez których trudno mówić o kompetencjach kluczowych. Jakiej rady udzieliłby Pan dyrektorom i nauczycielom polskich szkół, aby kompetencje kluczowe i talenty stały się własnością uczniów oraz przyczyniały się do ich sukcesów w dorosłym życiu? Życzę wszystkim dyrektorom i nauczycielom, aby zawsze znajdowali radość i pasję w niełatwej misji edukacyjnej. Jaka kreatywność w szkole, takie sukcesy uczniów w dorosłym życiu. S t r o n a 17

ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI MAŁGORZATA MUZOŁ SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI Mistrz Kompetencji o sobie... 26 marca 2010 roku skończę 50 lat. Jako zodiakalny Baran z uporem dążyłam (nie rozumiem, dlaczego napisałam to w czasie przeszłym) do realizacji wytyczonych celów. Skutecznie. Liceum Ekonomiczne w Olkuszu i tytuł technik ekonomista 1979 r. Okres licealny to także moja przygoda z piłką ręczną. Mistrzostwo województwa katowickiego, liga okręgowa i procentująca do dziś umiejętność pracy zespołowej, upór, odpowiedzialność za siebie i drużynę. Tą drużyną była przez 19 lat Szkoła w Boleścicach. której byłam dyrektorem, a od 10 kwietnia 2008 roku jest nią Kuratorium Oświaty w Kielcach. Ukochaną drużyną jest od niemalże 30 lat (5 lipca będziemy świętować rocznicę ślubu) moja rodzina mąż Wiktor Andrzej, synowie Robert i Łukasz, a w nieodległej perspektywie synowe: Monika i Ania. Po liceum WSP Kielce filologia rosyjska i pierwsza praca w mojej rodzinnej miejscowości, w Szkole Podstawowej w Tarnawie (6 lat). I, II i III stopień specjalizacji zawodowej z organizacji i zarządzania oświatą, podyplomowe studia Menedżer Oświaty w Kaliszu (znakomite, polecam), kilka innych, wiele kursów, szkoleń, seminariów. Aktualnie kolejne studia podyplomowe tym razem z prawa administracyjnego. I ciągle kolejne plany, marzenia, wyzwania. Wystarczy ich na następne 50 lat Pani motto życiowe... Myśleć to, co prawdziwe, czuć to, co piękne i kochać, co dobre w tym cel rozumnego życia. (Platon) ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI MAŁGORZATĄ MUZOŁ Która z kompetencji kluczowych jest Pani najmocniejszą stroną? Jakie talenty ceni Pani w sobie najbardziej? Dlaczego? Zdecydowanie do moich najmocniejszych stron zaliczę umiejętność uczenia się. Od najmłodszych lat, okresu wieku przedszkolnego, mimo iż nigdy nie uczęszczałam do przedszkola (nie było żadnego w mojej rodzinnej miejscowości), zauważałam u siebie silną motywację S t r o n a 18

do nauki. Obserwując starsze rodzeństwo (jestem piątym dzieckiem), zaglądając im do książek, zeszytów, (co zawsze budziło protest ze strony siostry Basi), w wieku 5 lat biegle opanowałam umiejętność czytania i pisania. Książeczki Poczytaj mi, mamo czytałam wszystkim dzieciom z okolicy (oczywiście tylko tym, które chciały słuchać) i pewnie były to początki mojej kariery pedagogicznej. W szkole podstawowej (z klasami łączonymi) zawsze byłam przygotowano na poziomie klasy wyższej programowo, co sprawiało mi bardzo dużą radość. Nawet do pierwszej komunii poszłam w klasie I, gdy odpowiedziałam na wszystkie pytania, które ksiądz proboszcz zadawał moim koleżankom z klasy II. Moja motywacja do nauki wzrastała z każdym rokiem pobytu w szkole, a pojedyncze, nawet drobne sukcesy utwierdzały mnie w przekonaniu, że potrafię. Już wtedy (klasy I-III szkoły podstawowej) marzyłam o skończeniu studiów wyższych i wykonywaniu zawodu, który będzie sprawiał radość mnie i moim bliskim. Mama dopingowała mnie systematycznie, powtarzając, że wykształcenie jest największym majątkiem. Mimo, iż sama wykształcenia nie posiadała, była bardzo mądrą kobietą, dostrzegającą znaczenie nauki. Kiedy i w jakich okolicznościach narodziło się zainteresowanie dziedziną, w której dziś odnosi Pani sukcesy? Kiedy dostrzegła Pani znaczenie kluczowej kompetencji dla własnego rozwoju? Jak już wspomniałam, od najmłodszych lat lubiłam się uczyć i uczyć innych. Najpierw były to dzieci sąsiadów, moja młodsza siostra Jola, później koleżanki i koledzy z klasy szkolnej, którym chętnie pomagałam w nauce. Cały czas bardzo dużo czytałam i czytam do dziś. Książka (w tradycyjnym kształcie) jest moim nieodłącznym, najwierniejszym przyjacielem. Dzięki niej ciągle pogłębiam swoje wiadomości, ale też uciekam w inny, lepszy, wolny od nienawiści, przemocy i wszelkiego zła świat. Zamiłowanie do książek pomagało mi (i pomaga nadal) rozwijać inną kompetencję porozumiewanie się w języku ojczystym. I w tym momencie przenoszę się myślami do Olkusza, do mojego Liceum Ekonomicznego i mojej polonistki, pani Katarzyny Sporysz-Gajosińskiej. Wspominam wielogodzinne rozmowy, wycieczki do teatru, redagowanie notatek kulturalnych, pięknie prowadzony zeszyt do języka polskiego. To wieczorki poetyckie, zafascynowanie poezją Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, praca w szkolnym radiowęźle Wtedy już wiedziałam, że w przyszłości będę dziennikarką lub nauczycielką. Właśnie w tej kolejności. Pierwsza próba rozpoczęcia studiów na wydziale dziennikarstwa Uniwersytetu Wrocławskiego zakończyła się niepowodzeniem, drugiej nie podjęłam. Rozpoczęłam studia na WSP Kielce, ku rozpaczy mojej polonistki nie na filologii polskiej, a rosyjskiej. Po wielu latach wytłumaczyłam się z tej decyzji i dostałam rozgrzeszenie. Niestety, kompetencji porozumiewanie się w językach obcych nie zaliczę do swoich mocnych stron. Kto odegrał znaczącą rolę w rozwoju tej kompetencji/talentu w Pani przypadku? Odpowiedziałam już na to pytanie wcześniej. Na etapie poszukiwania własnej drogi były to dwie kobiety: mama (nie żyje już od 11 lat...) oraz moja polonistka z Liceum Ekonomicznego w Olkuszu, Pani Katarzyna Sporysz-Gajosińska. S t r o n a 19

Kiedy i gdzie nastąpił u Pani najbardziej dynamiczny i znaczący rozwój tej kompetencji? Po kilku miesiącach pracy w szkole (Szkoła Podstawowa w Tarnawie, gmina Sędziszów) nie miałam wątpliwości, że wybrałam właściwy zawód. Praca z dziećmi (rozpoczynałam w tzw. zerówce ) sprawiała mi ogromną radość, nowe wyzwania (co roku dostawałam zmieniony przydział czynności, niekoniecznie zgodny z posiadanymi kwalifikacjami, uczyłam oprócz języka rosyjskiego: języka polskiego, historii, geografii, wychowania fizycznego, a nawet fizyki) mobilizowały mnie do podnoszenia kwalifikacji i stałego rozwoju. Bardzo dobrze układała się też współpraca z gronem pedagogicznym, rodzicami i lokalną społecznością. Kompetencje społeczne i obywatelskie coraz bardziej dawały o sobie znać. Działalność w ZHP też pozostawiła znaczący ślad, wzmacniający moje kompetencje. Pozytywne efekty w pracy z dziećmi, zdolność planowania i wdrażania w życie szkoły i środowiska lokalnego nowych inicjatyw, przedsięwzięć spowodowała, że po sześciu latach władze oświatowe zaproponowały mi objęcie stanowiska dyrektora szkoły. Mimo dość młodego wieku (miałam wówczas 29 lat) potraktowałam propozycję poważnie, jako kolejne wyzwanie i możliwość dalszego rozwoju zawodowego: powiedziałam tak. Później było osiem lat w radzie powiatu (radna, członek zarządu) i kolejne, nowe doświadczenia i wyzwania. Ciągle musiałam się uczyć, ale świadomość tego, że w kolejnych obszarach życia zawodowego i społecznego mogę bezpiecznie się poruszać powodowała, że nauka nadal nie sprawiała mi trudności, a poznawanie rzeczy nowych ciągle sprawia radość. Od dwóch lat (dokładnie miną 10 kwietnia) odkrywam nowe obszary jako Kurator Oświaty. Moja praca na tym stanowisku zbiegła się z okresem bardzo intensywnych przemian. Zmiana systemu nadzoru pedagogicznego była dla mnie ogromnym wyzwaniem. Musiałam zaakceptować zmiany sama, ale też co jest znacznie trudniejsze przekonać do ich zasadności wizytatorów, dyrektorów szkół. Udało się. Porozumiewanie się w języku ojczystym oraz kompetencje społeczne były bardzo przydatne. Jakie metody, działania i sytuacje są z perspektywy Mistrza najskuteczniejsze w rozwijaniu tej właśnie kompetencji/talentu? Systematyczna praca nad własnym rozwojem (samokształcenie oraz rozwój dzięki kolejnym studiom podyplomowym, kursom, seminariom ), umiejętność słuchania, obserwowania i wyciągania wniosków. Myślę, iż mogę określić siebie jako refleksyjnego praktyka o mocnych podstawach teoretycznych. Czy dostrzega Pani słabości polskiej szkoły, hamujące rozwój uczniowskich talentów i kompetencji kluczowych? Jeśli tak, to jakie są to słabości? Zbyt liczne klasy, ale też praca z dziećmi w klasach łączonych (takie przypadki w województwie świętokrzyskim się zdarzają). Problemem jest praca pod wyniki egzaminów zewnętrznych, która często wyklucza indywidualne podejście zarówno do ucznia zdolnego, jak i tego mającego problemy z nauką. Zbyt mało realizowanych jest programów typu Taki jak Mozart rozwijających talenty. Dociekliwy uczeń bywa traktowany przez nauczycieli (mam nadzieję, że przez nielicznych) jako problem. Nie tylko nie jest motywowany do dalszej do- S t r o n a 20

ciekliwości, ale nakłaniany do jej zaniechania. Polska szkoła jest ciągle (mimo kolejnych zmian programowych) bardzo tradycyjna. Podręcznik i praca z nim to główne metody pracy. Nauczyciele posiadają bardzo dobre przygotowanie teoretyczne, ale często brakuje im umiejętności praktycznych. Być może należy zweryfikować system praktyk pedagogicznych na studiach wyższych kształcących nauczycieli, może inaczej spojrzeć na system awansu zawodowego, szukając rzetelnej odpowiedzi na pytanie: Na ile osiągnięcia nauczycieli w zdobywaniu kolejnych stopni awansu zawodowego przekładają się na sukcesy uczniów? Czy dostrzega Pani atuty polskiej szkoły w kontekście rozwijania kompetencji kluczowych i talentów uczniów? Jeśli tak, to jakie są to atuty? Przekornie, jak przy minusach, powtórzę, że są to nauczyciele. Jest to również rozpoczęcie procesu reformy programowej, która obliguje do innego spojrzenia na dziecko, już na etapie edukacji przedszkolnej. To coraz lepszy system finansowania (dzięki funduszom europejskim, lokalnym programom wsparcia edukacji, programom rządowym). Jakiej rady udzieliłaby Pani dyrektorom i nauczycielom polskich szkół, aby kompetencje kluczowe i talenty stały się własnością uczniów oraz przyczyniały się do ich sukcesów w dorosłym życiu? Powtórzę za Einsteinem: Absolutnym szaleństwem jest robić ciągle to samo, a oczekiwać innych rezultatów. Proces zmian każdy nauczyciel, dyrektor, pracownik nadzoru pedagogicznego musi zacząć od siebie. Więcej refleksji wobec tego, co robimy lub wobec tego, czego nie robimy (z różnych przyczyn). Więcej optymizmu, wiary w siebie i w powierzonych naszej opiece uczniów. Musimy odnaleźć radość z wykonywanej pracy, a to z pewnością przełoży się na stosunek uczniów do wykonywania obowiązków. Nauczyciel powinien stać się autentycznym poławiaczem pereł, których wśród uczniów naszych szkół nie brakuje. S t r o n a 21

ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI JACEK WOŁOWIEC SYLWETKA MISTRZA KOMPETENCJI Mistrz Kompetencji o sobie... Jacek Wołowiec dyrektor Świętokrzyskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach. Absolwent kieleckiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Jana Kochanowskiego (historia i wychowanie fizyczne). W latach 1980-1989 pracował w szkołach różnego typu jako nauczyciel historii, wiedzy o społeczeństwie oraz wychowania fizycznego. Współpracował z Centrum Edukacji Obywatelskiej, realizując program Kształcenie Obywatelskie w Szkole Samorządowej (KOSS). Autor i współautor programów nauczania historii w szkole podstawowej i gimnazjum, podręczników historii dla uczniów szkoły podstawowej, poradników metodycznych dla nauczycieli. W latach 2000-2007 wizytator w Kuratorium Oświaty w Kielcach koordynator edukacji obywatelskiej i regionalnej oraz edukacji europejskiej, odpowiedzialny za funkcjonowanie w województwie świętokrzyskim m.in. programów Socrates-Comenius, Leonardo da Vinci, Akcji etwinning. Pomysłodawca i realizator regionalnego projektu Europejska Szkoła, organizator i koordynator licznych konferencji (m.in. Targi i Festiwale Socrates- Comenius), konkursów, szkoleń i spotkań promujących edukację europejską (we współpracy z Akademią Świętokrzyską, Fundacją Rozwoju Systemu Edukacji i ŚCDN). Wykładowca na studiach podyplomowych dla nauczycieli historii i wiedzy o społeczeństwie w Akademii Świętokrzyskiej (obecnie Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach). Od 1998 r. roku aktywny działacz struktur samorządowych radny miasta Kielce, członek Komisji Kultury i Edukacji. Wnioskodawca i promotor cennych inicjatyw służących podniesieniu atrakcyjności i skuteczności procesu kształcenia: powszechnej nauki pływania uczniów klas trzecich szkoły podstawowej w ramach lekcji wf; budowy krytych pływalni na terenie miasta; budowy profesjonalnego, krytego sztuczną trawą osiedlowego boiska piłki nożnej dla młodych miłośników sportu; projektu zajęć pozalekcyjnych, przygotowujących gimnazjalistów do egzaminów zewnętrznych. Od sierpnia 2007 r. kieruje Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach, wdrażając model zarządzania marketingowego i efektywną politykę promocyjną firmy. Systematycznie rozszerza zasięg działalności placówki, budując systemowy model szkoleń i innych form wsparcia statutowych klientów nauczycieli, kierowniczej kadry oświatowej, S t r o n a 22

doradców metodycznych. Orędownik misji ŚCDN: Pomagamy uczyć tak, by praca stała się radością, powtarza często swoje dyrektorskie credo: Jestem mądry mądrością swoich ludzi. Uczestnik seminarium doktoranckiego na Uniwersytecie Humanistyczno- Przyrodniczym Jana Kochanowskiego w Kielcach prowadzi badania związane z tematem swojej pracy doktorskiej: Obóz narodowy w województwie kieleckim w latach 1926-1939. Jego życiową pasją jest polityka to, jego zdaniem, znakomita okazja, aby uczynić przeszłość nauką dla teraźniejszości i przyszłości. Interesuje się historią, szczególnie najnowszą. Pasjonuje go współczesna socjologia z uwagą śledzi publikacje dotyczące kapitału społecznego, socjologicznych aspektów badań edukacyjnych, strategii i prognoz rozwoju systemów demokratycznych oraz szkoły jako instytucji demokratycznego państwa. Prywatnie miłośnik górskich wędrówek, widz dobrych programów publicystycznych, kinoman krytyczny tropiciel prawdy i koneser kolorytu epoki w filmach historycznych. Pana motto życiowe... Zasadniczo nie mam życiowego motta, ale w różnych okresach swojego życia przyjmuję zasłyszane albo przeczytane sentencje jako wskazówki Choć jest taki cytat, który od lat wraca do mnie to fragment wiersza księdza Jana Twardowskiego pt. Zaczekaj : Kiedy się modlisz musisz zaczekać wszystko ma swój czas wiedzą prorocy ( ) to niespełnione dopiero się staje ( ) miłość uwierzy przyjaźń zrozumie nie módl się skoro czekać nie umiesz ROZMOWA Z MISTRZEM KOMPETENCJI JACKIEM WOŁOWCEM Która z kompetencji kluczowych jest Pana najmocniejszą stroną? Jakie talenty ceni Pan w sobie najbardziej? Dlaczego? To niełatwe pytanie. Powiem tak: kiedyś wydawało mi się, że nie mam żadnych kompetencji. No cóż, pewnie moim problemem nie był wówczas brak kompetencji, ale brak wiary w siebie. Dziś wiem, że moją mocną stroną są kompetencje społeczne i obywatelskie, które pozwalają mi dobrze funkcjonować w różnych grupach społecznych. Dzięki nim takie mam wrażenie udaje mi się zjednywać ludzi, skupiać wokół siebie przychylne mi osoby. Mam też inny talent skuteczność w dążeniu do kompromisów, dar redukowania konfliktów. Biorąc pod uwagę funkcje i stanowisko, jakie piastuję, to ogromnie ważne. W procesie wprowadzania zmian a inicjowanie zmian i kierowanie nimi to sedno pracy w systemie doskonalenia i w strukturach samorządowych zawsze wybieram ewolucję zamiast rewolucji. Rewolucje są krwawe, a ponadto najczęściej pożerają swoje dzieci. Nie chcę być pożarty wolę ewoluować;-). S t r o n a 23

Kiedy i w jakich okolicznościach narodziło się zainteresowanie dziedziną, w której dziś odnosi Pan sukcesy? Kiedy dostrzegł Pan znaczenie kluczowej kompetencji dla własnego rozwoju? Nie miało to miejsca ani w szkole, ani na studiach. Najważniejszym momentem w rozwoju kompetencji społecznych i obywatelskich było nawiązanie współpracy z Centrum Edukacji Obywatelskiej, gdy byłem młodym nauczycielem historii i wiedzy o społeczeństwie w Szkole Podstawowej nr 6 w Kielcach tu podjąłem swoją pierwszą pracę po studiach. Muszę dodać, że byłem absolwentem tej szkoły i miałem (do tej pory mam ) wobec niej dług wdzięczności: właśnie w podstawówce nauczyłem się grać w piłkę ręczną. Piłka to był mój cały młodzieńczy świat, a młodzieńcza fascynacja sportem przetrwała do dziś. Wróżono mi karierę sportową prognozowano medal olimpijski na olimpiadzie w Moskwie w 1980 r. Wierzyłem w tę wróżbę! a wiara czyni cuda Bo choć medalu nie było, pozostały rozbudzone ambicje, dyscyplina wewnętrzna, nawyk wyznaczania osobistych celów spójnych z celami drużyny, umiejętność konsekwentnej realizacji tych celów, połączona ze świadomością wysiłku i wyrzeczeń, jakie trzeba w ten proces włożyć. Do dziś, jeśli coś mi się podoba, jeśli idea jakiegoś przedsięwzięcia jest mi bliska, potrafię działać z pasją, pokonywać przeszkody, cieszyć się najmniejszym sukcesem. I odwrotnie gdy nie jestem przekonany do idei męczę się, szybko się spalam, jestem przygnębiony i mniej skuteczny. Kto odegrał znaczącą rolę w rozwoju tej kompetencji/talentu w Pana przypadku? W tej kwestii trudno mówić o osobie raczej o instytucji, wspomnianym wcześniej Centrum Edukacji Obywatelskiej. W 1996 r. zostałem przyjęty do programu CEO Kształcenie Obywatelskie w Szkole Samorządowej (KOSS). Dopiero wówczas a byłem już przecież nauczycielem odkryłem świetne metody i formy pracy. Zasmakowałem w pracy zespołowej, w dyskusjach profesjonalistów, we wspólnym poszukiwaniu ciekawych i skutecznych rozwiązań programowych i metodycznych. Dzięki wpisanym w program KOSS spotkaniom z psychologami i doradcami zawodowymi przekonałem się, że mogę i potrafię, że jestem dobry. Potwierdzeniem osobistego potencjału, kreatywności i profesjonalizmu stał się dla mnie fakt, że znalazłem się w elitarnej grupie trenerów Programu ja, nauczyciel, zacząłem szkolić innych nauczycieli Co zabawne, miałem za sobą diagnozę, jaką postawiono mi podczas odbywania obowiązkowej służby wojskowej w szkole podchorążych: stwierdzono, że nie dość, że do wojska się nie nadaję, to jeszcze brakuje mi kompetencji do zarządzania grupą ;-). Po kursie CEO wróciłem do szkoły nie tylko jako inny nauczyciel, ale także jako inny człowiek. Aktywność nauczyciela przestała mi wystarczać od 1998 r. zacząłem, równolegle z pracą w placówkach i instytucjach związanych z edukacją, realizować swoje społeczne i obywatelskie pasje jako kielecki radny Reasumując, często o rozwoju osobistym, decydują nie tyle ludzie, ile Instytucje, grupy, zespoły i sytuacje Ważne, której instytucji zawierzymy Kiedy i gdzie nastąpił u Pana najbardziej dynamiczny i znaczący rozwój tej kompetencji? S t r o n a 24