PROGRAM EDUKACJI EKOLOGICZNEJ Małgorzata Tabiś
PROGRAM EDUKACJI EKOLOGICZNEJ ŻYJ Z PRZYRODĄ W ZGODZIE Świadomość ekologiczna w Polsce jest wciąż niska. Stąd istnieje potrzeba kształtowania świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży od najmłodszych lat. W okresie szkolnym dzieci przejawiają szczególną wrażliwość na przyrodę i otoczenie zewnętrzne. Istnieje więc szansa emocjonalnego wiązania dzieci z ideą ochrony środowiska, jak również kształtowania praktycznych zachowań we własnym otoczeniu. Powinniśmy żyć w czystym i zdrowym środowisku. Człowiek w porę zorientował się jak dalece posunął się ingerując w środowisko i czym ta ingerencja grozi. Jest wiele ludzi, którzy zdają sobie z tego faktu sprawę, ale są i tacy, którzy lekceważą problemy ekologiczne. Należy zatem uwrażliwić młode pokolenie, rozpowszechniać problemy ekologiczne, uczyć odpowiedzialnego zachowania, wskazywać pozytywne i negatywne zachowania ludzi w kontaktach z przyrodą. W zakres edukacji ekologicznej wchodzą treści z różnych dziedzin wiedzy, stanowi to okazję do przyjrzenia się danej problematyce z rozmaitych punktów widzenia, na lekcjach różnych przedmiotów. Dzięki temu uczniowie mają możliwość bardziej całościowego postrzegania współczesnego świata, w tym problemów ekologicznych, z jakimi się on boryka. Wynika z tego, że za realizację programu ekologicznego odpowiedzialni są wszyscy nauczyciele pracujący w szkole, a do programu własnego przedmiotu włączają odpowiednie treści, które są najbliższe jej przedmiotowi.
PODSTAWA PROGRAMOWA ŚCIEŻKI EDUKACYJNEJ Stworzony program pt. Żyj z przyrodą w zgodzie opracowano w oparciu o podstawę programową dla szkół podstawowych oraz na podstawie dokumentów wypracowanych w szkole: Szkolny Program Wychowawczy, Statut Szkoły. Program ma charakter otwarty. Grupa zainteresowanych ekologią nauczycieli może uzupełniać i zmieniać jego założenia w miarę postępu prac nad jego realizacją. Do realizacji tego przedsięwzięcia konieczna jest umiejętność wzbudzania kreatywności ucznia, stosowanie wielu metod aktywizujących, konieczność pracy w zespołach.
CELE EDUKACYJNE Cele ogólne: aktywne, doświadczalne wprowadzenie uczniów w rozumienie czynników ekologicznych i ochrony środowiska. rozwijanie świadomości ekologicznej i aktywnej postawy wobec ochrony środowiska. kształtowanie nawyków ekologicznych i odpowiedzialności wobec środowiska. rozwijanie zainteresowań przyrodniczych i wrażliwości na problemy środowiska.
CELE EDUKACYJNE Cele szczegółowe: Program realizowany jest po to, aby uczeń: dostrzegał i wartościował zmiany zachodzące w środowisku, wykazywał wrażliwość na problemy środowiska, podejmował działania na rzecz poprawy stanu środowiska, propagował je i zachęcał innych do współpracy, zachowywał się zgodnie z zasadami kultury obcowania z przyrodą, wykazywał wrażliwość na jej piękno, wykazywał się etyczną postawą w stosunku do organizmów żywych, zdobywał podstawową wiedzę o ochronie i kształtowaniu środowiska, poznał szczególnie piękne fragmenty przyrody naszego regionu.
NAJWAŻNIEJSZE ZAŁOŻENIA PROGRAMU PRZEDSTAWIAJĄ SIĘ NASTĘPUJĄCO: jest oparty o podstawy kształcenia ogólnego, jego osią jest środowisko Zgorzelca i okolic, poznawanie tego środowiska - w różnych jego aspektach - odbywa się na drodze bezpośredniego kontaktu z przyrodą, odwołanie się do lokalnych problemów środowiskowych uświadamia uczniom ich osobiste powiązania z nim, metody stosowane w realizacji tego programu to głównie zajęcia terenowe; wycieczki, podejmowanie działań na rzecz środowiska, obserwacje, prowadzenie doświadczeń i eksperymentów. W sytuacji klasowolekcyjnych warsztaty prowadzone metodami aktywnymi. w doborze materiału zastosowano odniesienie do treści nauczania.
Zadania szkoły w dziedzinie realizacji edukacji ekologicznej Tworzenie warunków do współpracy nauczycieli różnych przedmiotów oraz organizacji zajęć pozalekcyjnych umożliwiających badania współzależności między elementami środowiska. Kształtowanie proekologicznej motywacji uczniów. Wspieranie kontaktów z osobami i instytucjami zajmującymi się ochroną środowiska w naszym regionie. Tworzenie warunków do zdobywania przez uczniów wiadomości z różnych źródeł.
Formy realizacji treści ekologicznych: lekcje różnych przedmiotów, w ramach wybranych tematów zajęć np. języka polskiego, przyrody, sztuki, wycieczki tematyczne połączone z wykorzystywaniem przez uczniów zadań ekologicznych, zajęcia ekologiczne organizowane przez poszczególne klasy w ramach spotkań pozalekcyjnych, wystawy i inne imprezy organizowane we współpracy z innymi szkołami podstawowymi, coroczne akcje ekologiczne o zasięgu ogólnopolskim: Sprzątanie Świata, Dzień Ziemi, Międzyszkolny Konkurs Ekologiczny dla klas IV-VI, zbiórka surowców wtórnych: puszek aluminiowych, makulatury, baterii, różnorodność konkursów związanych z ekologią współpracując z LOP, TOPiK w Zgorzelcu.
Przedsięwzięcie obejmuje trzy bloki tematyczne: 1. MÓJ EKOLOGICZNY DOM. My eco house 2. NAJBLIŻSZA OKOLICA. Nearest region 3. POWIETRZE WODA GLEBA air water soil
1. MÓJ EKOLOGICZNY DOM Tabela 1 Materiał nauczania 1.Mój dom jest zieloną strefą : -Ciepła estetyka wnętrza. -Zdrowe materiały budowlane. -Przyjazna atmosfera rodzinna. -Odpowiedzialność za członków rodziny. -Domowe hałasy. 2.Środki chemiczne w domu; -Niszczące warstwę ozonową- freony. -Kosmetyki, chemia gospodarcza. -Opakowania aerozolowe. 3.Moje miejsce pracy: -Dobór wyposażenia wnętrza -Jak oszczędzać energie elektryczną w domu? -Czy lubię swoje miejsce pracy? 4. Czy śmieci to problem? -Jak uporać się z zaśmiecaniem? -Selektywna zbiórka odpadów. -Ekologiczne znaki graficzne stosowane przez producentów. -Recykling-szansą na ratowanie środowiska. Cele szczegółowe Rozumienie przez ucznia, co to jest zdrowe środowisko domowe. Poznanie elementów tworzących zdrowy dom. Poznanie niektórych substancji niszczących warstwę ozonową. Porównanie swojego kącika pracy ze standardami. Rozumienie potrzeby zmniejszenia ilości śmieci przez ekologiczny styl życia. Przedstawia korzyści wynikające z segregacji śmieci. Motywuje konieczność ograniczania ilości i objętości odpadów. Wyjaśnia na czym polega recykling.
MÓJ EKOLOGICZNY DOM 5. Jak oszczędzać wodę w domu? -Zmniejszenie zużycia wody w codziennych czynnościach domowych (w łazience, kuchni). -Właściwe używanie środków chemicznych. -Dlaczego musimy oszczędzać wodę? Wymienia sposoby oszczędzania wody w domu, uzasadnia, dlaczego powinniśmy oszczędzać wodę. Deklaruje chęć podejmowania działań związanych z oszczędzaniem wody. 6.Wiemy, co jemy. -Zdrowa żywność. -Jak przygotować zdrowy posiłek? Uświadomienie uczniom, jaki wpływ na nasze zdrowie ma właściwe odżywianie oraz spożywanie zdrowej żywności. 7.Rośliny i zwierzęta w domu i w klasie. -Dlaczego hodujemy rośliny ozdobne? -Czy znamy ich wymagania? -Czy znasz wymagania hodowlane swojego zwierzaka? -W jaki sposób dbasz o swojego pupilka? -Czy warto hodować rośliny i zwierzęta? Zna wpływ roślin na jakość powietrza. Zna zasady pielęgnacji zwierząt domowych. Ponoszenie odpowiedzialności za powołane życie. Podaje przykłady humanitarnych i niehumanitarnych zachowań ludzi wobec zwierząt. 8. Udział uczniów w kulturze ekologicznej. -Ułożenie spisu i wystawy zdrowej żywności. -Sprzątanie klasy i terenu wokół szkoły. -Dokarmianie zwierząt zimą. -Hodowla zwierząt w klasie oraz pielęgnacja roślin doniczkowych -Konkurs wiedzy o lesie. Zna produkty zdrowej żywności i odpowiednio je dzieli. Ponoszenie odpowiedzialności za czystość terenu wokół nas. Przekonanie, że pomoc innym ludziom i zwierzętom to wielka sprawa. Zna budowę lasu i wie jak go chronić.
2. NAJBLIŻSZA OKOLICA Tabela 2 Materiał nauczania Cele szczegółowe 1.Miejsce, w którym mieszkam: -Ocena stanu środowiska. -Działalność mieszkańców wpływająca na zanieczyszczenie środowiska. -Obszary szczególnie zagrożone ekologicznie. -Człowiek wrogiem czy przyjacielem przyrody? -Jak mogę dbać o zieleń w moim otoczeniu? 2.Ekologiczne walory mojej miejscowości: -Miejsca chronione w mojej miejscowości. -Poznajemy drzewa ciekawe przyrodniczo i pomniki przyrody w mojej miejscowości. -Rośliny i zwierzęta chronione. -Jak będę się zachowywał na terenie chronionym? -Zasoby przyrody odnawialne i nieodnawialne. 3.Ekologiczne sposoby uprawy roślin: -Naturalne rolnictwo gwarancją produkcji zdrowej żywności. -Jak można produkować zdrową żywność? -W jaki sposób skażenia roślin uprawnych docierają do człowieka? -Zwierzęta pożyteczne żyjące na polu w walce ze szkodnikami. Analiza stanu środowiska w najbliższym otoczeniu. Zna negatywne zmiany zachodzące w przyrodzie wskutek działalności człowieka ( wycinanie drzew, budowa autostrad, brak zieleni). Potrafi ocenić skutki korzystnych i niekorzystnych zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym w wyniku oddziaływania człowieka. Poznanie miejsc i obiektów chronionych w swojej miejscowości. Znajomość chronionych roślin i zwierząt. Rozpoznaje za pomocą atlasów i kluczy dydaktycznych poszczególne gatunki organizmów. Potrafi uzasadnić dlaczego należy chronić przyrodę i środowisko. Zna ekologiczne metody uprawy i ochrony roślin. Potrafi rozpoznać rośliny uprawne. Poznaje czynniki powodujące degradację gleby. Zna warunki tworzenia gospodarstw ekologicznych.
NAJBLIŻSZA OKOLICA 4.Uczestnictwo w kulturze ekologicznej: -Planowanie wypoczynku czynnego dla klasy, rodziny. -Z dala od cywilizacji- wyjazd na zieloną szkołę. -Udział w akcji sadzenia drzew, zazieleniania terenów, ukwiecania klasy, szkoły. -Pomoc zwierzętom ze schroniska w Dłużynie Dolnej, akcja Daj złociaka na zwierzaka. -Wycieczka do Karkonoskiego Parku Narodowego. Potrafi zaplanować czynny wypoczynek dla siebie i bliskich. Stosuje w praktyce zasady aktywnego wypoczynku. Budowanie świadomości ekologicznej. Potrafi postępować zgodnie z zasadami ochrony środowiska i rozumie sens takiego działania. Zna zasady postępowania w czasie pobytu w parku narodowym.
3. POWIETRZE WODA GLEBA Tabela 3 Materiał nauczania Cele szczegółowe 1.Źródła i rodzaje zanieczyszczenia powietrza: -Czym zanieczyszczone jest powietrze? -Co to jest dziura ozonowa? -Badanie zanieczyszczeń powietrza np. w pobliżu ruchliwej drogi, szkoły. Potrafi wymienić czynniki zagrażające środowisku w najbliższej okolicy. Zna efekt cieplarniany. Wyjaśnia wpływ szkodliwych substancji na organizmy żywe i środowisko przyrodnicze. Prowadzi proste obserwacje i doświadczenia w otaczającym środowisku. 2.Porosty biologiczne wskaźniki zanieczyszczeń: -Poznajemy drzewa odporne na zanieczyszczenia powietrza. -W jakim celu prowadzi się badanie środowiska? -Analiza porostowa okolic szkoły. Przeprowadza badanie zanieczyszczeń przy pomocy skali porostowej. 3.Woda ważny składnik życia: -Wyjaśnia skąd się bierze woda. -Uzasadnia konieczność budowy oczyszczalni ścieków i dbania o czystość wód -Woda źródłem energii. -Czy deszcz może być zagrożeniem dla środowiska? -Ścieki trują nasze rzeki i morze. 4.Obszary chronione w Polsce. -Formy ochrony przyrody w Polsce. -Parki narodowe, rezerwaty. -Na czym polega ochrona gatunkowa roślin i zwierząt. -Osobliwości przyrodnicze najbliższej okolicy; wycieczka przyrodnicza w Zgorzelcu. Zna źródła zanieczyszczeń wody. Dostrzega błędy w gospodarowaniu nią. Bada jakość wody w stawie przy pomoc roślin i zwierząt wskaźnikowych. Wyjaśnia wpływ kwaśnych deszczy na budowle i środowisko. Zna przykłady obiektów i obszarów chronionych. Wykazuje się znajomością prawnie chronionych obiektów i obszarów przyrodniczych. Uzasadnia dlaczego należy chronić przyrodę i środowisko. Zna swój region i osobliwości przyrodnicze.
POWIETRZE WODA GLEBA 5.Środki transportu- zagrożeniem dla środowiska. -Sposoby zanieczyszczenia powietrza i wody przez środki transportu. -Liczba samochodów w Polsce. Ekologiczne środki transportu. Umie wskazać bezpieczne dla środowiska środki transportu. Rozumie potrzebę stosowanie benzyny bezołowiowej. Zna zalety pojazdów o napędzie elektrycznym. 6. Udział w kulturze ekologicznej: -Co zrobić, aby każdy dzień był Dniem Ziemi? -Szkolny konkurs ekologiczny. -Prowadzenie dokumentacji swoich obserwacji. -Zamieszczenie obserwacj w szkolnej gazetce. Tydzień ekologiczny w szkole. -Prezentacja badań na szkolnym apelu ekologicznym według ustalonego scenariusza. Bierze udział w akcjach związanych z ochroną przyrody. Osiąga sukcesy w konkursach wiedzy ekologicznej. Potrafi prowadzić dokumentację. Potrafi współpracować w grupie. Zna i umie nawiązać kontakt z organizacjami proekologicznymi.
OSIĄGNIĘCIA Prowadzenie obserwacji najbliższej okolicy. Wskazywanie pozytywnych i negatywnych aspektów ingerencji człowieka w środowisko. Rozwijanie wrażliwości na problemy środowiska.
OCZEKIWANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA 1. Zna wzajemne zależności pomiędzy organizmami, a środowiskiem ich życia. 2. Wie, jakie są sposoby zapobiegania degradacji środowiska. 3. Zna współczesne zagrożenia cywilizacyjne. 4. Umie dbać o stan najbliższego otoczenia. 5. Stosuje w codziennym życiu zdobytą wiedzę ekologiczną. 6. Przejawia postawę szacunku do przyrody. 7. Podejmuje próby przekazywania pozytywnych wartości osobom ze swojego najbliższego otoczenia. 8. Zna podstawowe metody badań zanieczyszczenia środowiska. 9. Docenia potrzebę ochrony przyrody w Polsce. 10. Zna sposoby oszczędzania wód i energii.
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW Realizując założenia programu ekologicznego należy brać pod uwagę zaangażowanie uczniów w proces poznawania, aktywność podczas zajęć, także wykazywanie inicjatywy i postawy ekologicznej. Oceniając osiągnięcia z zakresu edukacji ekologicznej należy brać pod uwagę przede wszystkim zdobyte umiejętności i wykształcone postawy. W przypadku realizacji elementów ścieżki na różnych przedmiotach, sprawdzanie i ocenianie uczniów powinno być oparte o poszczególne przedmiotowe systemy oceniania. Sprawdzanie osiągnięć uczniów podlegające ocenie szkolnej odbywało się głównie poprzez sprawdziany praktyczne. W związku z tym ocena uczniów ma służyć zachęcaniu ich do pracy na tego rodzaju zajęciach i podejmowaniu działań na rzecz środowiska naturalnego. Ma być motywacją do dalszej pracy, a dla nauczyciela sprawdzianem skuteczności stosowanych form i metod pracy.
OBSZARY EWALUACJI OSIAGNIĘĆ UCZNIÓW 1. Organizowanie aktywnych form tej edukacji, np. wycieczki, konkursy, 2. Podejmowanie działań na rzecz środowiska, 3. Wprowadzenie elementów ekologii przez sztukę, dramę, prace plastyczne, gazetki ścienne, wystrój klasy, wystawy, zielniki, plakaty itp. 4. Prowadzenie obserwacji; umiejętność wypełniania kart pracy, badań terenowych, 5. Udział w akcjach ekologicznych np. Sprzątanie świata. 6. Umiejętność współdziałania w zespole. 7. Umiejętność pracy z programami komputerowymi. Przy ocenie postaw uczniowskich należy brać pod uwagę ich aktywność, wkład pracy w zadania zespołowe, samodzielność w rozwiązywaniu zadań, umiejętność pracy w grupie.
Ewaluacji podlegać będą: Efekty pracy dzieci, czyli osiągnięcia (po realizacji programu), Jakość pracy uczniów, Jakość pracy nauczyciela (po wybranych zajęciach), Opinia rodziców o programie, Metody realizacji programu i trafność ich wyboru, Umiejętność pracy samodzielnej i w grupie, koncentracja, zaangażowanie, twórczość, inicjatywa- w stosunku do pojedynczego ucznia, jak i całych grup.
Formy ewaluacji: Obserwacje- głównie umiejętności i postawy w trakcie zajęć terenowych, wycieczek, Ankiety, karty obserwacji, wywiady, Prace plastyczne- proces tworzenia i jego efekt, Metody wartościujące np. metoda niedokończonego zdania, Konkursy- wyniki konkursów przewidzianych w programie.
Literatura: Podstawa programu nauczania przyrody w klasach 4-6 szkoły podstawowej. Podręcznik do przyrody klasa 4-6, wyd. Wiking Przewodnik metodyczny, Przyroda klasa 4-6, wyd. Wiking