Makroekonomia II Analiza strony podażowej gospodarki

Makroekonomia II Analiza strony podażowej gospodarki D R A D A M C Z E R N I A K S Z K O Ł A G Ł Ó W N A H A N D L O W A W W A R S Z A W I E K A T E D R A E K O N O M I I I I

2 GOSPODARKA W STANIE RÓWNOWAGI

Stan równowagi w ujęciu teoretycznym (1) Równowaga dwie równoważne definicje: 3 Sytuacja, w której popyt jest równy podaży (rynek się oczyszcza). Sytuacja, w której żaden z uczestników rynku nie ma motywacji ekonomicznej do jej zmiany (decyzje firm i konsumentów są optymalne). Zdaniem ekonomistów klasycznych i neoklasycznych w długim okresie gospodarka znajdzie się ceteris paribus w stanie równowagi, tzw. równowagi ogólnej. Równowaga ogólna (równowaga walrasowska) oznacza, że wszystkie rynki w danej gospodarce są w stanie równowagi (tj. dóbr, pracy i pieniądza).

Stan równowagi w ujęciu teoretycznym (2) W krótkookresowym stanie równowagi podmioty gospodarcze nie mają żadnej motywacji do tego, by zmienić w danym okresie swoje decyzje. W długookresowym stanie równowagi podmioty gospodarcze nie mają żadnej motywacji do tego, by zmieniać swoje decyzje także z okresu na okres. W długookresowym stanie równowagi produkcja jest równa produkcji potencjalnej. Długookresowy stan równowagi nigdy nie występuje w rzeczywistości ma charakter idealno-typowy i może być przybliżony wyłącznie za pomocą modeli ekonomicznych. 4

Stan równowagi w modelowaniu ekonomicznym Stan równowagi długookresowej jest modelowany jako stan ustalony: W stanie ustalonym wszystkie zmienne modelu są stałe z okresu na okres. W stanie ustalonym wszystkie podmioty gospodarcze (firmy i konsumenci) skutecznie maksymalizują swoje funkcje celu. Stan ustalony może być: stabilny (gospodarka po szoku samoczynnie wraca do równowagi), niestabilny (nawet minimalny szok potrafi na stałe wytrącić gospodarkę z równowagi). Może istnieć kilka stanów ustalonych w jednej gospodarce. 5

6 KLASYCZNE ŹRÓDŁA WZROSTU GOSPODARCZEGO

Kapitał Na kapitał w gospodarce składa się wartość: maszyn i urządzeń, budowli i budynków (wraz z ziemią) należących do firm, pojazdów transportowych, dóbr niematerialnych należących do firm. Kapitał powstaje w wyniku inwestycji (nakładów brutto na środki trwałe) i nawarstwia się w sposób stopniowy (perpetual investment). Kapitału ubywa w wyniku deprecjacji wartości majątku i zużycia środków trwałych (amortyzacja). 7

Praca Podaż pracy (zasób siły roboczej) zależy od: liczby osób w wieku produkcyjnym, wskaźnika aktywności zawodowej, stopy bezrobocia naturalnego (równowagi). Praca nie podlega akumulacji ani amortyzacji. Może być dzielone na zasób wykwalifikowanej i niewykwalifikowanej siły roboczej. Często podaje się wielkość produkcji, czy zasób kapitału w przeliczeniu na jednostkę pracy: 8 zmienne w przeliczeniu na jednostkę pracy oznacza się małymi literami.

Produktywność czynników wytwórczych Najbardziej nieostra kategoria w rachunku produkcji. Produktywność czynników wytwórczych zależy od: wysokości kapitału ludzkiego w gospodarce, know-how produkcyjnego (tj. liczby patentów, stosowanych technologii wytwórczych, zdolności zarządczych), jakości instytucji i polityki gospodarczej kraju, wpływających na łatwość prowadzenia biznesu i koszty transakcyjne, alokacji kapitału między branże, regiony i typy środków trwałych. Często uwzględnia w modelowaniu razem z zasobem siły roboczej lub razem z wysokością kapitału zgromadzonego w gospodarce. 9

Funkcje produkcji (1) 10 Funkcja produkcji typu Cobba-Douglasa Y = F K, L = AK α L β A produktywność czynników produkcji K kapitał, L zasób siły roboczej α kapitałochłonność produkcji β pracochłonność produkcji

Funkcje produkcji (2) 11 Grupa funkcji produkcji o stałej elastyczności substytucji (CES) Przy r = 1 Przy r -> 0 Przy r -> Y = A αk r + βl r 1 r Elastyczność substytucji Elastyczność substytucji pokazuje o ile procent należy zmienić nakład jednego czynnika wytwórczego, by skompensować 1-proc. spadek nakładu drugiego czynnika przy zachowaniu tego samego poziomu produkcji. s = 1 1 r mamy doskonałą substytucję czynników produkcji otrzymujemy funkcję Cobba-Douglasa otrzymujemy funkcję produkcji Leontiefa (doskonała komplementarność czynników produkcji) Y = Amin K, L lub Y = min AK, L

Warunki Inady 12 Warunki Inady, to takie właściwości funkcji produkcji, które sprawiają, że nadaje się ona do modelowania ekonomicznego. Warunki Inady oparte są na faktach stylizowanych. 1. F(0,L) = F(K,0) = 0 2. F (K,L) > 0 3. F (K,L) < 0 4. F(,L) = F(K, ) = 5. F KL (K,L) > 0 oraz F LK (K,L) > 0 Warunki Inady spełniają wszystkie funkcje typu CES.

Wzrost potencjalny Nieobserwowalne tempo wzrostu produktu potencjalnego. Obrazuje długoterminowe tempo wzrostu gospodarczego w danym kraju. Jest przybliżane: trendem rzeczywistego wzrostu PKB, z wykorzystaniem modelu wzrostu, tempem wzrostu nakładów poszczególnych czynników wytwórczych oraz produktywności tych czynników. Y = A + α K + β L = g + sy δk + n 13

14 MODEL SOLOWA ( S O L O W A - S W A N A )

Konstrukcja modelu (1) W modelu Solowa funkcja produkcji przyjmuje formę Cobba-Douglasa o stałych korzyściach względem skali: Y = F K, L = AK α L β α + β = 1 Podstawą modelu Solowa jest endogenizacja zmian kapitału. 15 s stopa oszczędności δ stopa deprecjacji kapitału

Konstrukcja modelu (2) Zmiany pozostałych czynników wytwórczych są egzogeniczne Zwyczajowo model Solowa analizuje się dla wielkości produkcji na jednostkę efektywnej pracy (tzw. postać intensywna modelu) 16

inwestycje na jednostkę efektywnej pracy Ścieżka ruchu kapitału Wzrost kapitału na jednostkę efektywnej pracy zależy: dodatnio od nakładów inwestycyjnych (oszczędności), ujemnie od przyrostu naturalnego, wzrostu TFP i deprecjacji kapitału (inwestycje restytucyjne (odtworzeniowe)). 17 (n+g+δ)k sf(k) k* k

zmiana kapitału Stan ustalony (1) 18 Stan ustalony = stabilny poziom kapitału na jednostkę. efektywnej pracy ( k(t) = 0 ) Wykres fazowy dla k k* k

Stan ustalony (2) 19 W stanie ustalonym tempo wzrostu gospodarczego i tempo wzrostu kapitału są takie same i równe sumie przyrostu naturalnego i postępu technologicznego. Poziom kapitału na jednostkę pracy efektywnej w stanie ustalonym jest: dodatnio zależny od stopy oszczędności (inwestycji) i kapitałochłonności gospodarki, ujemnie zależny od stopy deprecjacji, przyrostu naturalnego i postępu technologicznego. k = s n + g + δ 1 1 α

20 MODEL SOLOWA ANALIZA WRAŻLIWOŚCI

inwestycje na jednostkę efektywnej pracy Spadek stopy oszczędności a stan ustalony 21 (n+g+δ)k sf(k) s f(k) Spadek stopy oszczędności obniża poziom kapitału na jednostkę efektywnej pracy w stanie ustalonym k * k* k

dochód i inwestycje na jednostkę efektywnej pracy Stopa oszczędności a konsumpcja (1) 22 (n+g+δ)k f(k) Konsumpcja sf(k) Oszczędności k* k

dochód na jednostkę efektywnej pracy Stopa oszczędności a konsumpcja (2) 23 (n+g+δ)k f(k) Konsumpcja Spadek stopy oszczędności może prowadzić do wzrostu konsumpcji lub s'f(k) Oszczędności k'* k

dochód na jednostkę efektywnej pracy Stopa oszczędności a konsumpcja (3) 24 (n+g+δ)k f(k) lub do spadku poziomu konsumpcji w stanie równowagi Konsumpcja s f(k) k * Oszczędności k

Złota reguła (1) 25 Najwyższy udział konsumpcji na jednostkę pracy efektywnej jest określony tzw. złotą regułą: Poziom konsumpcji na jednostkę pracy efektywnej w stanie ustalonym zależy od stopy oszczędności: jeżeli stopa oszczędności jest powyżej poziomu wynikającego ze złotej reguły, to jej wzrost przekłada się na spadek konsumpcji; jeżeli stopa oszczędności jest poniżej poziomu wynikającego ze złotej reguły, to jej wzrost przekłada się na zwiększenie konsumpcji;

dochód na jednostkę efektywnej pracy Złota reguła (2) 26 f (k)=n+g+δ (n+g+δ)k f(k) Konsumpcja maksymalna sf(k) Oszczędności k* k

Stopa oszczędności a wzrost gospodarczy Stopa oszczędności wpływa dodatnio na poziom kapitału w równowadze. 27 Stopa oszczędności nie ma bezpośredniego wpływu na tempo wzrostu kapitału ani w równowadze, ani w trakcie konwergencji. Wzrost stopy oszczędności w krótkim terminie prowadzi do przyspieszenia tempa wzrostu kapitału i procesu konwergencji: wzrost kapitału w równowadze oddala gospodarkę od stanu ustalonego przyspieszając tempo wzrostu gospodarczego.

28 KONWERGENCJA GOSPODARCZA

Konwergencja gospodarcza w modelu Solowa Konwergencja gospodarcza to: proces doganiania gospodarek rozwiniętych przez gospodarki rozwijające się pod względem poziomu PKB per capita, proces zbiegania gospodarki do stanu ustalonego. Im poziom kapitału jest bardziej odległy od stanu ustalonego tym szybszy jest przyrost gospodarczy. k t 1 αk n + g + δ k t k Zgodnie z modelem Solowa kraje o niskim poziomie uzbrojenia pracy w kapitał rozwijają się stosunkowo szybciej niż gospodarki o wyższym zasobie kapitałi. 29

Konwergencja beta Różne rodzaje konwergencji Kraje o niższym poziomie dochodu rosną szybciej niż kraje o wysokim poziomie dochodu. 30 Często ma charakter warunkowy: tylko gospodarki o podobnej strukturze i instytucjach konwergują. Konwergencja sigma Z biegiem czasu ceteris paribus zmniejsza się zróżnicowanie dochodu (wariancja) między różnymi krajami. Konwergencja klubów Kraje o podobnej strukturze i instytucjach upodabniają się do siebie i rosną w podobnym tempie.

31 PODSUMOWANIE MODELU SOLOWA

Zalety i wady modelu Solowa Stosunkowo prosty do prezentacji i rozwiązania. Tłumaczy różnice między krajami w poziomie zamożności i tempie wzrostu gospodarczego. 32 Uwypukla rolę oszczędności, wzrostu TFP i deprecjacji w analizie produktu potencjalnego i jego wzrostu. Przyrost TFP (tzw. reszta Solowa) jest egzogeniczny. Nie tłumaczy różnic w stopach oszczędności (inwestycji) między krajami. W modelu Solowa kapitał na jednostkę efektywnej pracy w długim okresie nie przyrasta.

33 MODEL ROMERA

Założenia modelu Romera (wersja uproszczona) Uproszczona funkcja produkcji bez kapitału Podział siły roboczej na wykwalifikowaną i niewykwalifikowaną L = L y t + L a t 34 Y t = A t L y (t) Endogenizacja zmian produktywności czynników wytwórczych (TFP) A t = za t L a (t) L a t = φl

Rozwiązanie modelu Romera Tempo wzrostu gospodarczego jest stałe i takie samo, jak tempo produktywności prace zależne od zasobu wykwalifikowanej siły roboczej i jej umiejętności wytwarzania nowych technologii: 35 y (t) y(t) = A t A(t) = zφl Wzrost liczebności populacji przyspiesza wzrost gospodarczy. Wzrost odsetka osób wykwalifikowanych przyspiesza wzrost gospodarczy, ale skokowo obniża wyjściowy poziom produkcji. Poprawa umiejętności tworzenia nowych technologii przyspiesza wzrost gospodarczy.

Połączenie modelu Romera i Solowa Pełna funkcja produkcji typu Cobba-Douglasa 36 Y t = A t K(t) α L y (t) β Podział siły roboczej na wykwalifikowaną i niewykwalifikowaną Endogenizacja zmian produktywności czynników wytwórczych (TFP) zgodnie z modelem Romera Engogenizacja zmian kapitału zgodnie z modelem Solowa

Wzrost gospodarczy w połączonym modelu Romera i Solowa Tempo wzrostu gospodarczego zależy dodatnio od: kapitałochłonności technologii produkcji, efektów skali, tempa wzrostu ludności, odsetka wysoko wykwalifikowanych pracowników, zdolności do wytwarzania nowych technologii, zasobu siły roboczej. Y (t) Y(t) = 1 1 α 37 zφl(t) + β 1 α n

Zalety i wady modelu Romera Uwypukla rolę B+R dla wzrostu gospodarczego. 38 Endogenizacja przyrostu TFP. Tłumaczy różnice między krajami w tempie rozwoju. Produkcja nowych technologii jest liniowo zależna od liczby wykwalifikowanych pracowników. Nie tłumaczy skąd się bierze zdolność do wytwarzania nowych technologii. Odsetek wysoko wykwalifikowanych pracowników jest egzogeniczny. Wzrost gospodarczy przyspiesza wraz ze wzrostem ludności.

39 MODELE OPARTE NA MIKROPODSTAWACH

Znaczenie decyzji gospodarstw domowych Endogenizacja stopy oszczędności w modelach wzrostu jest wprowadzana poprzez uwzględnienie decyzji gospodarstw domowych. Dla uproszczenia przyjmuje się zazwyczaj, że wszystkie gospodarstwa domowe maksymalizują tę samą funkcję użyteczności, na przykład: U = t=0 e ρt u(c t ) L(t) H 40 dt u C t = C(t)1 θ 1 θ Funkcja ta jest maksymalizowana, dzięki czemu otrzymuje się zależność konsumpcji od dochodu przy zadanych parametrach.

Podstawowe modele oparte na mikropodstawach Model Ramseya-Cassa-Koopmansa 41 Rozwiązywany w czasie ciągłym i dla nieskończonego horyzontu czasowego. Model Solowa z uwzględnieniem decyzji gospodarstw domowych. Egzogeniczny wzrost produktywności czynników wytwórczych. Model Diamonda (OLG) Rozwiązywany w czasie dyskretnym i dla nieskończonego horyzontu czasowego. Każde gospodarstwo domowe żyje tylko dwa okresy dziś, kiedy pracuje i jutro, kiedy konsumuje oszczędności.

42 MODELE OPARTE NA MACIERZY PRZEPŁYWÓW MIĘDZYGAŁĘZIOWYCH

Macierz przepływów między gałęziowych Macierz przepływów międzygałęziowych pokazuje: 43 strukturę zużycia pośredniego tzn. ile dóbr wytworzonych w i- tej gałęzi jest zużywane przez firmy z j-tej gałęzi gospodarki (x ij ). x ij Rolnictwo Przemysł Usługi C G I X Produkcja globalna Rolnictwo 10 25 8 5 7 0 5 60 Przemysł 2 30 5 10 5 18 40 130 Usługi 18 15 7 80 20 10 5 155 Import 5 10 5 Zużycie pośrednie Wartość dodana Produkcja globalna 35 80 25 25 50 130 60 130 155

Model Leontiewa w czasie dyskretnym Założenie: struktura kosztów jest stała w czasie. 44 Produkcja globalna (X) zależy od aktualnego popytu na dobra finalne (Y) i popytu na dobra pośrednie (x) w poprzednim okresie: X t i = n j =1 ij x t 1 + Y t i X t i = n j =1 j a ij X t 1 + Y t i Postać macierzowa: X t = AX t 1 + Y t

Model Leontiewa analiza szoków popytowych W stanie ustalonym: 45 (I A)X=Y L X= Y X=L -1 Y gdzie I-A to tzw. macierz Leontiewa i oznaczana jest przez L. Etapy wpływu szoku na gospodarkę: X t = X t+1 X t = A X t X t 1 + Y t+1 Y t = A X t 1 + Y t zmiana produkcji globalnej zależy od zmian popytu finalnego w danym okresie i zmian produkcji globalnej w okresie poprzednim. X t+k X t = k i=1 A i 1 X t

Model CGE Model ten łączy ze sobą właściwości modeli opartych na mikropodstawach z modelem Leontiewa. Przy wykorzystaniu funkcji użyteczności endogenizowana jest wysokość wydatków konsumpcyjnych na poszczególne dobra. 46 Modele oparte na macierzy przepływów międzygałęziowych służą do analizy przebiegu wpływu szoków popytowych na poszczególne gałęzie gospodarki.

47 CYKL KONIUNKTURALNY

Luka popytowa Definicja graficzna 48 Y Produkt rzeczywisty Szczyt Dno Szczyt Trend - produkt potencjalny Szczyt Szczyt t Dno t

Luka popytowa Spowolnienie Definicja recesji i spowolnienia Okres pogorszenia koniunktury (dekoniunktury) rozumiany jako spowolnienie tempa wzrostu PKB Recesja Okres spadku PKB (ujemna dynamika, ujemna luka popytowa) Recesja techniczna Dwa kwartały spadku odsezonowanego, realnego PKB z rzędu 49 Szczyt Recesja Szczyt Spowolnienie Dno t

Luka popytowa Ożywienie Definicja ożywienia i rozkwitu Okres poprawy koniunktury i przyspieszania tempa wzrostu PKB Rozkwit Okres dodatniej luki popytowej często towarzyszy mu przegrzanie gospodarki (boom) 50 Boom Szczyt Szczyt Dno Ożywienie t

Fazy cyklu koniunkturalnego Pełen cykl zawiera wszystkie cztery fazy: Spowolnienie (slowdown) spadek dynamiki PKB, dodatnia luka popytowa; Recesję (bust) spadek dynamiki PKB, ujemna luka popytowa; Ożywienie (recovery) wzrost dynamiki PKB, ujemna luka popytowa; Rozkwit (boom) wzrost dynamiki PKB, dodatnia luka popytowa. Pełen cykl koniunkturalny trwa zazwyczaj 5-6 lat. Granice między fazami cyklu są umowne, a same fazy noszą różne nazwy. Stałe i łatwe do wyznaczenia są punkty zwrotne cyklu. 51

Klasyfikacja wskaźników koniunktury (1) Procykliczne rosną wraz ze wzrostem dynamiki PKB. Na przykład: eksport, nowe zamówienia w przemyśle. Antycykliczne spadają wraz ze wzrostem dynamiki PKB. Na przykład: stopa bezrobocia, opóźnienia w realizacji zamówień. Acykliczne nie są skorelowane ze zmianami dynamiki PKB. Na przykład: produkcja w rolnictwie. 52

Klasyfikacja wskaźników koniunktury (2) Wyprzedzające 53 zmieniają się wcześniej niż zmienia się dynamika PKB. Na przykład: indeksy giełdowe, nastroje konsumentów i przedsiębiorców. Współwystępujące zmieniają się równocześnie z dynamiką PKB. Na przykład: produkcja przemysłowa, wnioski o zasiłek dla bezrobotnych. Opóźnione zmieniają się później niż zmienia się dynamika PKB. Na przykład: jednostkowe koszty pracy, stopa bezrobocia. Mieszane o asymetrycznych wahaniach w ramach cyklu. Na przykład: zmiany zapasów firm.

Metody wyznaczania faz cyklu Metoda ekonometryczna 54 1. wyznaczenie trendu PKB za pomocą metod ekonometrycznych (np. filtr Hodricka-Prescotta), 2. oczyszczenie realnych danych o PKB z trendu. Metoda wskaźnikowa 1. Wyznaczenie procyklicznych zmiennych makroekonomicznych, 2. Stworzenie wskaźnika kompozytowego z wykorzystaniem metody głównych składowych (lub podobnej). Istnieją dwa podejścia do wyznaczania cyklu: analiza poziomu realnego PKB, analiza tempa wzrostu realnego PKB (bardziej popularna).

Cykl koniunkturalny na świecie Globalizacja powoduje coraz większą synchronizację cykli koniunkturalnych między krajami. To efekt wzrostu zależności handlowej między krajami (otwartość gospodarek); wzrostu zależności sytuacji na rynkach finansowych. Efekt zarażania gospodarek kryzysem 55 korelacja między koniunkturą w poszczególnych gospodarkach wzrasta w okresach kryzysowych zwłaszcza w przypadku kryzysów globalnych.

56 MODELE CYKLU KONIUNKTURALNEGO

Model mnożnika-akceleratora Model cyklu koniunkturalnego oparty na mechanizmie mnożnika wydatków autonomicznych Inwestycje reagują na prognozowane zmiany popytu (oczekiwania adaptacyjne) Okres Y I Y=m*(G+I) t=0 0 10 100 t=1 0 10 120 t=2 20 20 140 t=3 20 20 140 t=4 0 10 120 t=5-20 0 100 t=6-20 0 100 t=7 0 10 120 t=8 20 20 140 57 Trwały wzrost wydatków rządowych z 40 do 50 przy m=2

Model realnego cyklu koniunkturalnego (RBC) Wahania cykliczne wynikają z wahań produkcji potencjalnej (mają charakter podażowy) Wszystkie rynki są efektywne i doskonale elastyczne Źródłem wahań są losowe zmiany w produktywności czynników wytwórczych (TFP) 58 wynalezienie nowych technologii, wzrost obciążeń biurokratycznych. Wahania TFP wpływają na kapitał w stanie ustalonym Akumulacja kapitału wymaga czasu (time-to-built)

Dynamiczny Model DSGE gospodarstwa domowe i firmy optymalizują swoje wydatki od dziś do nieskończoności. Stochastyczny w gospodarce występują losowe szoki podażowe i popytowe. GE równowagi ogólnej wszystkie rynki (pracy, dóbr, kapitału) dążą do stanu ustalonego. Może uwzględniać: sztywności realne i nominalne, heterogeniczność podmiotów gospodarczych i rynków. Wymaga kalibracji parametrów funkcji produkcji, użyteczności oraz ścieżek ruchu czynników wytwórczych. Pozwalają wyznaczać funkcje reakcji na impuls (IRF). 59