Wykład 8. Rachunek dochodu narodowego i model gospodarki

Transkrypt

1 Wykład 8. Rachunek dochodu narodowego i model gospodarki

2 1. Makroekonomia. Makroekonomia bada gospodarkę narodową jako całość i wpływające na nią wielkości makroekonomiczne oraz ich powiązania. Najważniejszym zagadnieniem makroekonomicznym jest dochód gospodarki narodowej. 2. Produkt krajowy brutto i metody jego pomiaru. 1). Produkt krajowy brutto, akronim PKB (ang. GDP), to wartość pieniężna produkcji wytworzonej przez czynniki produkcji w danym kraju i w danym okresie. Na przykład do PKB Wielkiej Brytanii zalicza się zarówno produkcję wytworzoną przez angielskie zakłady Rovera w Londynie, jak i japońskie zakłady Nissana w angielskim Southampton. 2). Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji. Dobra finalne to dobra przeznaczone do użytkowania, są to dobra konsumpcyjne dla gospodarstw domowych, albo dobra inwestycyjne dla przedsiębiorstw. Dobra pośrednie to dobra przeznaczone do przetworzenia w procesie produkcji. Zapasy to dobra finalne i pośrednie składowane w przedsiębiorstwach na koniec pewnego okresu.

3 PKB oznacza się przez Y. Są 3 metody pomiaru PKB: 1, na podstawie wartości wytworzonych produktów, 2, na podstawie dochodów czynników produkcji, 3, na podstawie wydatków. Odpowiednie metody pomiaru PKB polegają na: 1, sumowaniu wartości finalnych produktów i nieprzetworzonych dóbr pośrednich, wytworzonych w danym okresie, 2, sumowaniu wartości dodanych wszystkich wytworzonych produktów, 3, sumowaniu sprzedaży dóbr finalnych i salda (zmiany) zapasów. Zadanie. W tabeli znajdują się wartości produkcji poszczególnych zakładów oraz sprzedaży między zakładami i nabywcą. Oblicz trzema metodami wartość PKB w tak uproszczonej gospodarce. Przedsiębiorstwo w łańcuchu produkcji stal Produkt blachy samochody producent stali 1000 producent blach producent samochodów Nabywca samochodów 3000

4 1. Sumujemy wartości nieprzetworzonych dóbr pośrednich i wartość dóbr finalnych, wytworzonych w danym okresie: - stali =100, - blach =200, - samochodów 3500, to daje PKB= PKB Sumujemy wartości dodane wszystkich wytworzonych produktów: - stali- 1000, - blachy =1100, - samochodów , to daje PKB= Sumujemy saldo (zmianę) zapasów i sprzedaż dóbr finalnych: - zapas stali =100, - zapas blach =200, - zapas samochodów =500, - sprzedaż samochodów- 3000, to daje PKB=3800.

5 3). Inwestycje, I są to wydatki przedsiębiorstw na zakupy nowych dóbr kapitałowych. Oszczędności, S są to dochody gospodarstw domowych, nie wydane na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych. 3. Model gospodarki. 1. Typowe założenia w modelach gospodarki: 1) brak państwa- w gospodarce nie ma państwa, są tylko gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa, 2) gospodarka jest zamknięta, czyli nie ma wymiany gospodarczej z zagranicą, 3) gospodarstwa bezpośrednio lub pośrednio (poprzez udziały własności w przedsiębiorstwie) są właścicielami wszystkich czynników produkcji. Więc dochody gospodarstw są równe dochodom czynników produkcji, w tym również zyskom przedsiębiorstw. 2. Prawidłowości ogólne w modelach gospodarki: 1) wydatki wszystkich podmiotów na dobra (nie na czynniki produkcji) muszą być równe dochodom wszystkich podmiotów w gospodarce z wyjątkiem przedsiębiorstw, 2) dochody gospodarstw domowych są z definicji zawsze równe C + S.

6 4. Gospodarka zamknięta bez państwa. PKB oznacza się przez Y, można je zapisać jako całkowite wydatki na dobra w gospodarce: Y=C+I, gdzie C oznacza wydatki na konsumpcję, a I na dobra inwestycyjne. PKB jako suma dochodów w gospodarce jest równe: Y=C+S. Dlatego inwestycje są równe oszczędnościom: I = S. Transfer oszczędności gospodarstw domowych w inwestycje przedsiębiorstw jest realizowany z pomocą banków i innych instytucji rynku finansowego, tzw. systemu finansowego.

7 Model gospodarki bez państwa. I C + I C S gospodarstwa domowe przedsiębiorstwa C + S

8 5. Gospodarka zamknięta z państwem. Dochody państwa są czerpane z dwóch rodzajów podatków: 1) podatki bezpośrednie T d są nałożone na dochody czynników produkcji (CIT, PIT, od zysków kapitałowych), 2) podatki pośrednie T e są nałożone na wydatki (akcyza, VAT, środki transportu). Państwo finansuje z podatków dwa rodzaje wydatków państwa: 1) wydatki na dobra i usługi G, są to wydatki na zamówienia i inwestycje państwowe, wydatki na administrację, edukację, służbę zdrowia i bezpieczeństwo. 2) płatności transferowe B, świadczenia społeczne są to wypłaty, które nie wiążą się z dostarczaniem w zamian dóbr i usług: emerytury, zasiłki dla bezrobotnych i subwencje (dotacje) dla firm prywatnych lub państwowych.

9 Model gospodarki z państwem. I C + I + G S C G Te C + I + G -Te gospodarstwa domowe państwo przedsiębiorstwa Y + B - Td B-Td Y

10 Podatki pośrednie sprawiają, że cena płacona przez nabywcę, cena rynkowa, różni się od ceny, którą otrzymuje sprzedawca nazywanej ceną czynników produkcji. PKB w cenach rynkowych jest miarą produkcji krajowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi. PKB w cenach czynników produkcji, Y (tzw. czynników wytwórczych) jest miarą produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich. PKB w cenach rynkowych jest więc wyższy od PKB w cenach czynników produkcji o wielkość podatków pośrednich (pomniejszoną o sumę ewentualnych subsydiów do dóbr i usług). W modelu gospodarki z państwem wielkości: C, I, G są wyrażone w cenach rynkowych. Dlatego PKB w cenach rynkowych dla wydatków można zapisać: PKB w cenach rynkowych = C + I + G. PKB w cenach czynników produkcji dla wydatków można zapisać: Y = PKB w cenach czynników produkcji = C + I + G - T e. Y- PKB w cenach czynników produkcji zależy od fizycznych rozmiarów produkcji, natomiast PKB w cenach rynkowych zależy dodatkowo od stopy podatków pośrednich i wielkości tych podatków. Dlatego PKB w cenach czynników produkcji jest lepszym miernikiem rozmiarów działalności gospodarczej.

11 Podatki pośrednie i zakupy dóbr i usług przez państwo mają cztery konsekwencje dla wydatków ogółem: - ceny rynkowe dóbr są wyższe od cen czynników produkcji potrzebnych do wytworzenia tych dóbr, - zakupy G dóbr i usług przez państwo stają się częścią PKB liczonego w oparciu o wydatki, - wartość PKB w cenach rynkowych zależy od podatków pośrednich, - państwo zmienia strukturę wydatków poprzez swoje zakupy. Dochody gospodarstw domowych można zapisać: Y + B - T d lub C + I + G - T e + B - T d. Dochody te są też równe (z definicji) C + S: C + S = C + I + G - T e + B - T d, dlatego ewentualna nierówność między oszczędnościami S oraz inwestycjami I jest równa: S - I = G + B - T e - T d.

12 Wzór: S - I = G + B - T e - T d wyjaśnia przyczyny ewentualnej nierówności oszczędności S i inwestycji I: 1). S - I > 0. Nadwyżka oszczędności nad inwestycjami finansuje deficyt budżetu państwa. Jest to zjawisko wypychania inwestycji przez deficyt budżetu. 2). S - I < 0. Nadwyżka inwestycji nad oszczędnościami jest finansowana z nadwyżki budżetu państwa. W modelu gospodarki zamkniętej z państwem PKB to dochody wszystkich podmiotów (z wyjątkiem przedsiębiorstw), czyli dochody gospodarstw i państwa: Y = C + S + Td - B. PKB to również suma wszystkich wydatków poniesionych na dobra: Y = C + I + G - T e. Przyrównując te 2 równania również można uzyskać wcześniej zapisaną zależność między S oraz I: S - I = G + B - T e - T d.

13 6. Gospodarka otwarta. Eksport X to dobra wytworzone w kraju, a następnie sprzedane za granicę. Import Z to dobra, które są produkowane za granicą i stamtąd są sprowadzane do kraju. PKB, sumę wydatków na dobra danej gospodarki można zapisać: Y = C + I + G - Te + X - Z, a różnicę X - Z często oznacza się jako NX- eksport netto. PKB, sumę dochodów gospodarstw domowych i państwa można zapisać: Y = C + S + Td - B. Przyrównując oba równania, różnica S - I może być zapisana: Z tego równania wynika, że: S - I = (G + B - T e - T d ) + NX. 1). Nadwyżka S nad I, S - I > 0, finansuje dodatni eksport netto lub deficyt budżetu. 2). Nadwyżka I nad S, S - I < 0, jest finansowana z ujemnego eksportu netto (z nadwyżki importu nad eksportem) lub z nadwyżki budżetu. Związek S oraz I można uzyskać przyrównując dochody gospodarstw: C + S, C + I + G - Te + B - Td + NX.

14 7. Produkt narodowy brutto i dochód narodowy. Produkt narodowy brutto PNB to wartość pieniężna produkcji wytworzonej przez czynniki produkcji będące własnością obywateli danego narodu. PNB oblicza się korygując PKB o przepływ netto dochodów z własności między krajami nazywany też przepływem netto dochodów majątkowych. Przepływ netto dochodów majątkowych Polski to różnica między dochodami polskich czynników produkcji ulokowanych za granicą, a dochodami niepolskich czynników produkcji ulokowanych w Polsce. Amortyzacja, nazywana zużyciem kapitału trwałego, jest pieniężną miarą zmniejszania się zasobu kapitału w danym okresie w wyniku jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia. Produkt narodowy netto PNN, dochód narodowy jest to produkcja pomniejszona o taką jej część, która powinna zostać zużyta na odtworzenie kapitału produkcyjnego. PNN oblicza się odejmując amortyzację od PNB w cenach czynników produkcji.

15 8. Nominalny, a realny PKB. Nominalny PKB w danym okresie, PKB w ujęciu nominalnym lub PKB w cenach bieżących mierzy się w cenach bieżących, czyli obowiązujących w okresie pomiaru PKB. Więc dla szeregu lat obliczano by roczne PKB w oparciu o różne ceny. Zmiana cen miałaby więc wpływ na zmianę PKB. Zmiana PKB dla dwóch porównywanych okresów jest najlepszym miernikiem zmian aktywności gospodarczej. Żeby wykluczyć wpływ zmiany cen, inflacji na zmiany PKB oblicza się realny PKB. Realny PKB w danym okresie lub PKB w ujęciu realnym, albo PKB w cenach stałych jest liczony w oparciu o ceny produktów obowiązujące w pewnym okresie nazywanym okresem bazowym. Okres bazowy jest jeden dla całego szeregu okresów, w których obliczane są PKB. Dzięki temu szereg PKB w kolejnych latach jest ustalony w tych samych cenach z okresu bazowego, a więc można porównywać PKB różnych okresów, gdyż na ich wartości nie mają wpływu zmiany cen między tymi okresami, a fizyczne rozmiary produkcji. Realny PKB w danym roku oblicza się najczęściej w stosunku do cen z roku bazowego, dzieląc nominalny PKB przez stopę inflacji liczoną od końca roku bazowego: PKB R = PKB N /(1+ i), gdzie PKB R i PKB N to realny i nominalny produkt krajowy brutto, i - stopa inflacji liczona od końca roku bazowego.

16 PKB per capita nazywany też PKB na osobę.

17 Koniec