Historia ekonomii Mgr Robert Mróz Adam Smith 18.10.2016
Adam Smith 1723-1790, Szkot Filozof, ekonomista badania na pograniczu wielu dziedzin (politologii, socjologii, filozofii, psychologii, ekonomii) Teoria uczuć moralnych (1759) Oświecenie wolność podstawową kategorią Rewolucja przemysłowa inspiracją
Metoda Philosophy is the science of the connecting principles of nature. Nature ( ) seems to abound with events which appear solitary and incoherent with all that go before them ( ) Philosophy, by representing the invisible chains which bind together all these disjointed objects, endeavours to introduce order into this chaos of jarring and discordant appearance. Inspiracja Newtonem poszukiwanie naukowych, logicznych, ścisłych wyjaśnień
Metoda Celem filozofii jest wyjaśnienie (nie przewidywanie) obserwowalnych zjawisk (vide Hume) Teoria analizuje (reprezentuje) mechanizmy Im większy zakres zjawisk wyjaśnianych przez teorię, tym lepiej Prawda obiektywna istnieje i należy dążyć do jej odkrycia, nawet jeśli jest to bardzo trudne
Metoda Więc: można również odkryć prawa ekonomii Łączył argumenty teoretyczne i praktyczne, np. nie wierzył w doskonałość rynku, ale na podstawie obserwacji stwierdził, że rynki zazwyczaj są lepsze niż rządowa interwencja na co miał też argumenty teoretyczne Kontekstowa polityka gospodarcza Smith był mistrzem sztuki ekonomii
Problemy badawcze Natura i źródło bogactwa narodów Funkcjonowanie rynków konkurencyjnych Teoria wartości (ceny względne) Ogólny poziom cen Podział dóbr (płace, zyski, renty) Rola kapitału w gospodarce Rola instytucji Polityka gospodarcza krytyka merkantylistów
Natura bogactwa narodów Pierwsze zdanie Bogactwa narodów: Roczna praca każdego narodu jest funduszem, który zaopatruje go we wszystkie rzeczy konieczne i przydatne w życiu, jakie ten naród rocznie konsumuje, a które stanowią bądź bezpośredni wytwór jego pracy, bądź też to, co nabywa za ten wytwór od innych narodów. Bogactwo to nie pieniądze (merkantyliści), ale dobra i usługi ostatecznym celem aktywności gospodarczej jest konsumpcja!
Natura bogactwa narodów Dalsza krytyka merkantylistów podporządkowywali interes konsumenta interesowi producenta Eksport nie jest celem sam w sobie, ale jest potrzebny, by zapłacić za import Bogactwo narodu powinno być mierzone per capita Contra fizjokraci: ziemia nie jest źródłem bogactwa praca nim jest...ale czy na pewno?
Źródło bogactwa narodów Bogactwo narodów bierze się z (1) produktywności pracy; (2) odsetka pracy produktywnie używanej Co wpływa na produktywność? Podział pracy! Co wpływa na podział pracy? Rozległość rynków i akumulacja kapitału Im większy rynek, tym więcej można sprzedać, a więc tym większe możliwości podziału pracy Kapitał jest tym, co konsumują pracownicy w czasie od rozpoczęcia produkcji do wytworzenia końcowego produktu im więcej kapitału, tym większe możliwości zatrudnienia, a więc i podziału pracy
Źródło bogactwa narodów Co wpływa na rozległość rynków? Akumulacja kapitału bo jak bez kapitału rozbudować rynek? Praca produkcyjna (produkcja dóbr) vs. nieprodukcyjna (usługi) Człowiek się bogaci, gdy zatrudni wielką liczbę robotników; ubożeje zaś, gdy zatrudnia wielką liczbę służących a to, co prawdziwe dla człowieka, prawdziwe i dla społeczeństwa Dziwny podział odpowiadający purytańskiej moralności Smitha Czyli: im większy udział pracowników zatrudnionych przy wytwarzaniu dóbr, tym większe bogactwo narodu
Źródło bogactwa narodów Co wpływa na ten udział? Akumulacja kapitału bo kapitał jest wymagany do podtrzymania siły roboczej wytwarzającej dobra Czyli: ostatecznym źródłem bogactwa narodu jest akumulacja kapitału
Kapitał i kapitaliści Źródłem kapitału są oszczędności prywatne, czyli wzrost gospodarczy bierze się z oszczędności contra Mandeville Siła robocza nie akumuluje kapitału, bo płace wystarczają tylko na zaspokojenie potrzeb Właściciele ziemscy nie akumulują, choć mają odpowiednie dochody wolą je konsumować Akumuluje rodząca się wtedy klasa przemysłowa nierówny podział dochodu na rzecz kapitalistów jest korzystny
Handel międzynarodowy Jeśli Anglia produkuje wełnę niższym kosztem niż Francja, za to Francja produkuje wino niższym kosztem niż Anglia, to oba kraje zyskają na wymianie tzw. teoria przewagi absolutnej Specjalizacja na poziomie państw learning by doing i coraz większa produktywność Korzystny bilans handlowy merkantylistów jest korzystny tylko przy błędnych założeniach co do dobrobytu Handel nie jest grą o sumie zerowej
Teoria wartości Co określa cenę danego dobra? Smith: ceny są określane przez podaż, ale W krótkim okresie także przez popyt tzw. ceny rynkowe W długim okresie ceny określane są przez koszty produkcji tzw. ceny naturalne (mimo wszystko tutaj też pozostawiał pewną rolę dla popytu) Smith: wartość to słowo dwuznaczne: Wartość wymienna zdolność do nabycia innych dóbr Wartość użytkowa zdolność do zaspokajania potrzeb
Trzy teorie wartości (względnych cen) W społeczeństwie pierwotnym, bez akumulacji kapitału i własności ziemi (p(k), p(l) = 0) Teoria wartości opartej na koszcie pracy kapitał i ziemia są za darmo, więc nie generują kosztów Ale koszt pracy to nie tylko godziny, ale też trudność, różnice w umiejętnościach itd. Jak mierzyć? Teoria wartości opartej na dysponowaniu pracą Ten sam problem
Trzy teorie wartości (względnych cen) W gospodarce zaawansowanej (p(k), p(l) > 0) Teoria wartości opartej na kosztach produkcji Tutaj już wypłaty dla wszystkich czynników: pracy (płace), kapitału (zysk), ziemi (renta): TC(x) = płace(x) + zysk(x) + renta(x) Relatywne ceny: TC(x)/TC(y) Egoistyczny interes agentów gospodarczych skutkuje naturalnymi cenami równymi kosztowi produkcji pod warunkiem konkurencji na rynkach
Teoria podziału Płace Pracownicy znajdują się w niekorzystnej sytuacji w negocjacjach z pracodawcami jeden z małych wyłomów w poglądzie o dobroczynnym działaniu rynków Smith sugeruje kilka teorii, np. teorię funduszu płac stały zasób kapitału odłożony na potrzeby utrzymywania siły roboczej, czyli płace = liczba pracowników/wielkość funduszu
Teoria podziału Zyski Nie czuł potrzeby uzasadniania zysków, które uznał za konieczne, bo kapitaliści udostępniają oszczędności, by podtrzymać siłę roboczą Czysty zysk i zysk za poniesione ryzyko ale brak przekonującego wyjaśnienia, dlaczego odejmuje się je od produktu pracy Renta Kilka wyjaśnień źródła rent: żądania właścicieli ziemskich, monopol, hojność przyrody, itd. Renta określa cenę czy cena rentę?
Teoria podziału Konflikt między właścicielami ziemskimi i kapitalistami kolejny wyłom w ogólnej harmonii Smith: stopa zysku będzie z czasem maleć, bo: Konkurencja o pracowników wzrost płac Konkurencja na rynku produktów spadek cen Konkurencja na rynku inwestycji (ograniczona liczba możliwości inwestycyjnych)
Zmiany dobrobytu Jak mierzyć zmiany dobrobytu w czasie, jeśli w gospodarce jest więcej niż jedno dobro? Można ustalić przelicznik na jedno konkretne dobro, ale co jeśli ceny (przeliczniki) zmieniają się wraz z ilością? Można przeliczać na pieniądz (PKB), ale przecież cena pieniądza też się zmienia Smith znalazł tylko jedno wyjście jedyną niezmienną miarą jest ujemna użyteczność pracy, która rzekomo jest taka sama dla wszystkich Ale jak ją zdefiniować? I inne problemy
Polityka gospodarcza Leseferyzm Rząd nie powinien interweniować w gospodarkę, bo: Argumenty filozoficzne: interwencjonizm godzi w wolność jednostki, czyli w prawo natury Argumenty polityczne: rząd nie jest obiektywny i ma swoje interesy, które nie są zbieżne z dobrobytem społecznym (wpływ na teorię wyboru publicznego) Argumenty ekonomiczne: konkurencja obniża ceny, motywuje do działania, prowadzi do optymalnej alokacji zasobów i koordynuje (niewidzialna ręka rynku)
Polityka gospodarcza Zadania rządu: Interwencja antymonopolowa Ochrona nowych gałęzi przemysłu (infant industries) przed konkurencją zagraniczną za pomocą taryf Budowa infrastruktury System sprawiedliwości, wojsko, bezpieczeństwo Zapewnianie dóbr publicznych
Podsumowanie Systemowe, kompleksowe ujęcie problemów ekonomicznych Leseferyzm, konkurencja Bogactwo narodów to dobra, nie pieniądze Źródłem bogactwa jest akumulacja kapitału Teoria wartości podkreślanie strony podażowej Polityka gospodarcza, sztuka ekonomii Inspiracja dla niezliczonych rzesz ekonomistów