Rachunek kosztów dla inżyniera Wykład 8. Rachunek kosztów normatywnych analiza odchyleń kosztów rzeczywistych od kosztów normatywnych Zofia Krokosz-Krynke, Dr inż., MBA zofia.krokosz-krynke@pwr.edu.pl http://www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/krokosz/ Koszty normatywne koszty normatywne opierają się na kosztach oczekiwanych (planowanych) a to wymaga odpowiedzi na pytania jakie koszty porównanie kosztów rzeczywistych z normatywnymi co zrobić z różnicami jeśli takie się pojawią Normatywy łatwiejsze określanie w firmach już istniejących niż w firmach dopiero powstających wpływ systemu rachunku kosztów normatywnych na zachowanie zatrudnionych normy zbyt niskie powodują frustrację i znudzenie; zbyt trudne wywołują utratę motywacji i brak zaufania organizacji Przygotowano na podstawie: Sierpińska M., Jachna T. Ocena przedsiębiorstwa wg standardów światowych. PWN 1999 Zofia Krokosz-Krynke 2 1
Analiza przyczynowa analiza odchyleń kosztów rzeczywistych od normatywnych Odpowiada na pytania: jakie czynniki oddziałują na badaną wielkość jaki jest wpływ poszczególnych czynników na odchylenia wynikające z porównań Metody analizy przyczynowej: metoda kolejnych podstawień w ujęciu rozwiniętym - metoda podstawień łańcuchowych w ujęciu uproszczonym - metoda różnicowania metoda funkcyjna Zofia Krokosz-Krynke 3 metody kolejnych podstawień Wielkość jest iloczynem Wielkość jest ilorazem metoda podstawień łańcuchowych sprzedaż = cena x ilość s = c x q s 0 = c 0 x q 0 s 1 = c 1 x q 1 O c = c 1 x q 0 - c 0 x q 0 O q = c 1 x q 1 - c 1 x q 0 koszt jednostkowy = koszt/ilość O K = K 1 /q 0 - K 0 / q 0 O q = K 1 /q 1 - K 1 /q 0 KJ = K/q metoda różnicowania sprzedaż = cena x ilość s 0 = c 0 x q 0 s 1 = c 1 x q 1 O c = (c 1 - c 0 ) x q 0 O q = c 1 x ( q 1 - q 0 ) koszt jednostkowy = koszt/ilość O K =( K 1 - K 0 ) / q 0 O q = K 1 /(q 1 - q 0 ) s = c x q KJ = K/q Wielkość jest sumą (różnicą) zysk = sprzedaż - koszt O s = (s 1 - k 0 ) - (s 0 - k 0 ) O k = (s 1 - k 1 ) - (s 1 - k 0 ) z = s - k sprzedaż = cena x ilość wskaźniki zmienności C = c 1 / c 0-1 Q = q 1 / q 0-1 metoda funkcyjna s = c x q s 0 = c 0 x q 0 s 1 = c 1 x q 1 odchylenie cząstkowe O c = s 0 x C (1+Q/2) O q = s 0 x Q (1+C/2) Zofia Krokosz-Krynke 4 2
odchylenie bezwzględne obliczanie odchyleń S = S 1 S 0 S' = S1 ( S 0xB) S 1 - badane zjawisko w okresie sprawozdawczym S 0 - badane zjawisko według bazy odniesienia A - wskaźnik dynamiki zjawiska badanego B - wskaźnik dynamiki zjawiska podstawowego lub odchylenie względne S' = S 0 ( A B) obliczanie odchyleń w metodzie podstawień łańcuchowych obliczenie odchylenia bezwzględnego wielkości miary dla badanego zjawiska ustalenie czynników, które wpłynęły na odchylenie poziomu badanego zjawiska obliczenie stopnia, w jakim zmieniał się każdy z oddziałujących czynników określenie formuły matematycznej wyrażającej badane zjawisko obliczenie, przy wykorzystaniu formuły, jak zmiana oddziałującego czynnika wpłynęła na odchylenie poziomu badanego zjawiska Zofia Krokosz-Krynke 5 obliczanie odchyleń w metodzie kolejnych podstawień badana wielkość jest iloczynem trzech czynników S o = a 0 xb 0 xc 0 ; S 1 = a 1 xb 1 xc 1 a 0, b 0, c 0 -norma; a 1, b 1, c 1 - -rzeczywistość odchylenie bezwzględne S= = S 1 -S 0 metoda podstawień łańcuchowych wpływ ana odchylenie wielkości S a = a 1 xb 0 xc 0 ; S a = S a -S 0 wpływ bna odchylenie wielkości S b = a 1 xb 1 xc 0 ; S b = S a -S b wpływ cna odchylenie wielkości S c = a 1 xb 1 xc 1 ; S c = S c -S b sprawdzenie S= S a + S b + S c metoda różnicowania wpływ ana odchylenie wielkości S a = (a 1 -a 0 )xb 0 xc 0 wpływ bna odchylenie wielkości S b = a 1 x(b 1 -b 0 )xc 0 wpływ cna odchylenie wielkości S c = a 1 xb 1 x(c 1 -c 0 ) sprawdzenie S= S a + S b + S c Zofia Krokosz-Krynke 6 3
Materiały: odchylenie ceny materiałów = liczba zużytych jednostek (cena normatywna - cena rzeczywista) odchylenie ilości materiałów = cena normatywna (zużycie normatywne- zużycie rzeczywiste) przykład norma : 8m materiału po 2 zł/m = 16 zł/szt wykonanie: 820m mat. po 2,10zł/m = 1722zł/100szt odchylenie ceny = 820(2.00-2.10) = -82 zł odchylenie zużycia (ilości) = 2 zł (800-820) = -40 zł łączne odchylenie dla 100 szt= -82 +-40 = -122 zł odchylenie rzeczywiste = 100x16zł/szt-1722 = -122 zł Zofia Krokosz-Krynke 7 Robocizna: odchylenie stawki płac = godziny pracy (stawka godzinowa normatywna -stawka godzinowa rzeczywista) odchylenie wydajności pracy = stawka godzinowa normatywna (normatywna liczba godzin pracy - rzeczywista liczba godzin pracy) przykład norma : 2godz po 5 zł/godz= 10 zł/szt wykonanie: 190 godz po 5.40zł/godz = 1026zł/100szt odchylenie stawki płac = 190(5.00-5.40) = -76 zł odchyl. wydajności pracy = 5zł (200-190) = 50zł łączne odchylenie dla 100 szt= -76 +50 = -26 zł odchylenie rzeczywiste = 100x10zł/szt-1026 = -26 zł Zofia Krokosz-Krynke 8 4
Koszty ogólne: odchylenie kosztów = (godz. rzeczywiste wg kosztu normatywnego - godz. rzeczywiste wg kosztu rzeczywistego) odchylenie efektywności = (produkcja wykonana -produkcja normatywna) norma kosztów wydziałowych na jednostkę odchylenie wykorzystania zdolności produkcyjnej = (godziny rzeczywiste -godziny normatywne) stałe koszty wydziałowe na godzinę pracy Zofia Krokosz-Krynke 9 norma : koszty ogólne = 4 zł/jednostkę zdolność produkcyjna = 600 jednostek w ciągu 4 tygodni przy 200 godzinach pracy normatywne koszty wydziałowe = 2 400zł, gdzie: 800zł to koszty stałe, 1 600 zł=200 godz*8zł/godz to koszty zmienne zależne od czasu pracy przykład wykonanie: 660 jednostek w ciągu 240 godz przy kosztach wydziałowych 2 600 zł odchylenie kosztów wydziałowych = (800zł+240godz x 8zł/godz)- 2 600zł = 120 zł odchylenie efektywności = (660 -(600/200) x 240) x 4zł = -240zł odch. wykorzystania zdolności produkcyjnej = (240-200) x 4zł = 160zł łączne odchylenie = 120-240 + 160 = 40 zł odchylenie rzeczywiste = (660 x 4) -2600 = 40 zł Zofia Krokosz-Krynke 10 5
Odchylenie kosztów ogólnych - przykład Firma D&D produkuje paczki drewna do kominka, które sprzedaje następnie tuzinami do handlu detalicznego po 6 zł za paczkę. Normatywny koszt zł Sporządzanie paczek Materiały 4,0 kg po 0,20 zł/kg = 0,80 Robocizna 1,0 godz po 3,00 zł/godz = 3,00 Koszty ogólne* = 1,20 Koszty sprzedaży Płace i opłaty dotyczące pracowników sprzedaży = 0,40 SUMA KOSZTÓW NORMATYWNYCH = 5,40 * koszty ogólne określone przy założeniu 40 godzin produkcyjnych w tygodniu i produkcji 10 000 tuzinów oraz planowanych kosztach ogólnych 12 000 zł. Rzeczywiste koszty poniesione w 6-tym okresie Materiały 220 000 kg po 0,205 zł/kg = 45 100 Robocizna 47 000 godz po 3,100 zł/godz = 145 700 Koszty ogólne = 49 500 Koszty sprzedaży = 16 500 RAZEM = 256 800 W okresie 6-tym (4 tygodnie) sprzedaż i produkcja osiągnęła 50 000 tuzinów paczek. Wszystko sprzedano po jednakowej cenie hurtowej 6,00 zł za tuzin. Zofia Krokosz-Krynke 11 Obliczenie odchyleń odchylenie wydajności pracy normatywna liczba godzin pracy 50 000 szt po 1,0 godz/szt = 50 000 rzeczywista liczba godzin pracy 47 000 stawka godzinowa normatywna 3,00zł/godz odchylenie = 9 000 odchylenie kosztów sprzedaży koszty oczekiwane 50 000 szt po 0,40 zł/szt = 20 000 koszty rzeczywiste = 16 500 odchylenie = 3 500 odchylenie ceny materiałów liczba zużytych jednostek = 220 000 cena normatywna = 0,20 cena rzeczywista = 0,205 odchylenie = -1 100 odchylenie zużycia materiałów cena normatywna = 0,20 zużycie normatywne 50 000 szt po 4,00 kg/szt = 200 000 zużycie rzeczywiste = 220 000 odchylenie = -4 000 odchylenie stawki płac godziny pracy = 47 000 stawka normatywna = 3,00 stawka rzeczywista = 3,10 odchylenie = -4 700 odchylenie kosztów ogólnych oczekiwane 50 000szt po 1,20zł/szt = 60 000 rzeczywiste = 49 500 odchylenie = 10 500 Zofia Krokosz-Krynke 12 6
Zwykły rachunek wyników za okres 6-ty zł zł Sprzedaż 50 000 po 6,00 zł = 300 000 Koszt całkowity sprzedaży materiały 45 100 robocizna 145 700 Koszty ogólne 49 500 240 300 59 700 Koszty sprzedaży 16 500 Wynik netto 43 200 Normatywny rachunek wyników za okres 6-ty Sprzedaż 300 000 Koszt całkowity - normatywny 50 000 po 5,40 = 270 000 Zysk normatywny 30 000 Odchylenia wydajności pracy 9 000 kosztów sprzedaży 3 500 ceny materiałów -1 100 zużycia materiałów -4 000 stawki płac -4 700 kosztów ogólnych 10 500 13 200 Wynik netto 43 200 Zofia Krokosz-Krynke 13 7