Technologie informacyjne jako narzędzia aktywizowania ucznia i studenta do uczenia się w ujęciu konstruktywistycznym Dr Anna Rybak Uniwersytet w Białymstoku Wydział Matematyki i Informatyki aniar@ii.uwb.edu.pl
Wprowadzenie Kształcenie wsparte wykorzystaniem technologii informacyjnej jest coraz częściej realizowane i zyskuje coraz większe uznanie uczniów, studentów i nauczycieli zarówno tych pracujących w szkołach, jak i akademickich. Dostępnych jest coraz więcej multimedialnych materiałów dydaktycznych, coraz więcej nauczycieli korzysta z nich, obserwując, że ich wykorzystanie powoduje wzrost atrakcyjności procesu kształcenia. Wszystkich jednak nurtuje pytanie: czy wykorzystanie komputerów w kształceniu wpływa pozytywnie na jego efektywność w sferze poznawczej? Przygotowujemy uczniów i studentów do życia i działania w szybko zmieniającym się wręcz nieprzewidywalnym świecie, dlatego też musimy wykształcić w nich umiejętność samodzielnego przystosowywania własnej wiedzy i umiejętności do stanu, jakiego ten świat za lat kilka, kilkanaście, kilkadziesiąt będzie wymagał. Musimy wzmacniać aktywność i kreatywność uczniowską i studencką. Najbardziej sprzyja rozwojowi twórczemu ucznia kształcenie konstruktywistyczne.
Konstruktywizm Teoria konstruktywizmu mówi, że najbardziej cenimy, najlepiej rozumiemy i najdłużej pamiętamy tę wiedzę, którą sami skonstruowaliśmy. Nauczyciel-konstruktywista przestaje więc być osobą, która wie wszystko i przekazuje swoją wiedzę uczniom. Nauczyciel-konstruktywista staje się organizatorem przestrzeni edukacyjnej, środowiska kształcenia i sytuacji dydaktycznych pełnych czynników inspirujących twórcze myślenie uczniów/studentów skutkujące samodzielnym skonstruowaniem przez nich nowej (dla nich) wiedzy. Na tę przestrzeń dydaktyczną składać się będą głównie: postawione uczącym się do rozwiązania problemy oraz odpowiednie środki dydaktyczne, które będą pełniły rolę narzędzi badawczych w procesie dochodzenia do wiedzy. Tymi środkami w dużej mierze są narzędzia z zakresu technologii informacyjno-komunikacyjnych.
Kształcenie multimedialne Kształcenie multimedialne to strategia realizacji procesu nauczania i uczenia się oparta na kompleksowym wykorzystaniu funkcjonalnie dobranych tradycyjnych (prostych) i technicznych (złożonych) środków dydaktycznych, czyli mediów. Prof. Józef Bednarek
Tworzenie koncepcji Przy opracowywaniu koncepcji wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych w procesie kształcenia należy pamiętać, że celem edukacji jest umożliwienie uczniom i studentom podwyższenia poziomu ich kompetencji, czyli wiedzy i umiejętności poprzez ułatwianie nauki i pomoc w procesie uczenia się, w atmosferze pobudzania do samodzielnej aktywności, rozwijanie aspiracji osoby uczącej się, ukierunkowywanie jej na sukces i stawianie przed nią coraz trudniejszych zadań czyli podwyższanie poprzeczki (ale zawsze w granicach jej możliwości) oraz wdrażanie do krytycznego i twórczego myślenia. Technologia ma w osiąganiu tego celu pomóc, a nie zubożyć go.
Funkcje środków multimedialnych W procesie kształcenia pomoce naukowe (również multimedialne) mogą pełnić rolę: wizualizacyjną, umożliwiającą upoglądowienie treści (z wykorzystaniem animacji i objaśnień słownych) podczas stosowania metod podających, narzędzia pracy badawczej ucznia/studenta podczas rozwiązywania problemów, źródła atrakcyjnych w formie i bogatych w treści ćwiczeń interaktywnych.
Praca badawcza ucznia/studenta Jeżeli chcemy zaktywizować ucznia/studenta do samodzielnego i kreatywnego uczenia się prowadzącego do odkrywania wiedzy, powinniśmy zwrócić główną uwagę na rolę technologii informacyjno-komunikacyjnych jako narzędzi pracy badawczej ucznia/studenta, prowadzącej poprzez eksperymentowanie - do formułowania wniosków.
Zmiany w podejściu do kształcenia w szkole i na uczelni Zamiast: Uczeń korzysta ze związków między kątami utworzonymi przez prostą przecinającą dwie proste równoległe używamy sformułowania: Uczeń bada i ustala związki między kątami utworzonymi przez prostą przecinającą dwie proste równoległe. A później z nich korzysta, naturalnie. Temat Równanie okręgu formułujemy jako: Odkrywamy równanie okręgu. W każdej z przytoczonych sytuacji uczeń konstruuje wiedzę korzystając z multimedialnych narzędzi badawczych odpowiedniego oprogramowania edukacyjnego, np. programu GeoGebra.
Zmiany w podejściu do kształcenia w szkole i na uczelni Strategia nauczania wyprzedzającego, Metodyka kształcenia zdalnego, Konektywizm
Strategia nauczania wyprzedzającego Aktywacja - aktywowanie wiedzy uprzedniej oraz formułowanie pytań, na które należy znaleźć odpowiedź. Przetwarzanie w środowisku cyfrowym. Systematyzacja. Ocena i ewaluacja.
Odniesienie do metodyki kształcenia zdalnego Zmiana roli ucznia i nauczyciela. Uczący się jest w tym procesie podmiotem, a wiedza jest dynamicznym procesem jego interakcji ze światem. Proces zdobywania wiedzy to odkrywanie praw rządzących rzeczywistością. Wykładowca-instruktor online towarzyszy studentowi w procesie poznawania świata, inspiruje go do samodzielnego budowania wiedzy. Treść wykładu zastępowana jest przez możliwie dużą liczbę przykładów oraz zadań i to takich, które wymagają formułowania wniosków i spostrzeżeń, poszukiwania alternatywnych rozwiązań. Student, który ma znaleźć rozwiązanie problemu, stara się pozyskać w tym celu potrzebną wiedzę i robi to bardziej skutecznie niż gdyby najpierw otrzymał porcję wiadomości do zapamiętania, a dopiero później dowiadywał się gdzie można je zastosować.
Odniesienie do metodyki kształcenia zdalnego Tradycyjną formę wykładu (uznawaną za podstawę w akademickim kształceniu stacjonarnym) należy w miarę możliwości zastępować formami aktywizującymi, głównie dyskusją (pomiędzy studentami oraz pomiędzy studentami i prowadzącym zajęcia), Chociaż niektóre zasady metodyczne e-learningu brzmią dla tradycjonalistów jak herezja (np. ta powyżej przytoczona), to warto je zastosować również w kształceniu stacjonarnym, np. opracować listę pytań i problemów, które studenci będą przygotowywać w charakterze przygotowania się do wykładu oczywiście z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych.
Konektywizm Teoria nauczania uczenia się w epoce cyfrowej. Opiera się na przekonaniu, że celem nauczania jest nauka myślenia, która ma prymat nad zdobywaniem wiedzy. Twórcą tej teorii jest George Siemens, który swoje założenia zaprezentował w dokumencie Connectivism: A Learning Theory for the Digital Age, oraz Stephen Downes. Kluczową kompetencją w tej teorii jest umiejętność właściwego korzystania ze zdobyczy technologicznych i odnajdywania wiadomości w zewnętrznych bazach danych (tzw. know where), a nie jak dotąd z informacji wyuczonych w toku kształcenia oraz ich kojarzenia i powiązania z innymi informacjami. Na tej podstawie osoba ucząca się ma możliwość wyciągania wniosków.
O czym jeszcze powinniśmy pamiętać indywidualizacja kształcenia Uczenie się przez: przyswajanie, odkrywanie, działanie, przeżywanie. Jak wykorzystanie technologii może wspomagać uczenie się osób o różnych preferencjach?
Podsumowanie Technologie zmieniają się szybko. Dlatego też zamiast na technologiach powinniśmy skupić się na takiej metodyce ich wykorzystania, aby wspomagały wszechstronny rozwój osoby uczącej się niezależnie od czasów, w jakich żyjemy i z jakich technologii korzystamy.
Dziękuję za uwagę