System Prawa Administracyjnego

System Prawa Administracyjnego R. Hauser / Z. Niewiadomski / A. Wróbel Tom 10 Sądowa kontrola administracji publicznej Katarzyna Celińska-Grzegorczyk, Wojciech Chróścielewski, Roman Hauser, Zbigniew Kmieciak, Wojciech Piątek, Wojciech Sawczyn, Andrzej Skoczylas, Jan Paweł Tarno INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN

SYSTEM PRAWA ADMINISTRACYJNEGO Sądowa kontrola administracji Tom 10

SYSTEM PRAWA ADMINISTRACYJNEGO Sądowa kontrola administracji Tom 10 REDAKTORZY NACZELNI SYSTEMU PRAWA ADMINISTRACYJNEGO ROMAN HAUSER ZYGMUNT NIEWIADOMSKI ANDRZEJ WRÓBEL

Sądowa kontrola administracji Tom 10 Redaktorzy Prof. dr hab. Roman Hauser Prof. dr hab. Zygmunt Niewiadomski Prof. dr hab. Andrzej Wróbel Autorzy dr Katarzyna Celińska-Grzegorczyk Uniwersytet im. Adama Mickie wicza w Poznaniu, prof. dr hab. Wojciech Chróścielewski Uniwersytet Łódzki, prof. dr hab. Roman Hauser Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, prof. dr hab. Zbigniew Kmieciak Uniwersytet Łódzki, dr Wojciech Piątek Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, dr Wojciech Sawczyn Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, prof. dr hab. Andrzej Skoczylas Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, dr hab. Jan Paweł Tarno prof. Uniwersytetu Łódzkiego WYDAWNICTWO C.H.BECK INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN WARSZAWA 2014

Wydano we współpracy: z Instytutem Nauk Prawnych PAN w Warszawie Poszczególne części opracowali: Katarzyna Celińska-Grzegorczyk Wojciech Chróścielewski Roman Hauser Zbigniew Kmieciak Wojciech Piątek Wojciech Sawczyn Andrzej Skoczylas Jan Paweł Tarno rozdz. III, IV rozdz. VI rozdz. III, IV, X, XII rozdz. VII, XIII rozdz. I, X, XII rozdz. II, XI rozdz. I, X, XIV rozdz. V, VIII, IX Wydawca: Joanna Ziemiecka Wydawnictwo C.H.Beck 2014 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H.Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-6305-9 ISBN e-book 978-83-255-6306-6

Przedmowa Oddawany do rąk Czytelników Tom 10 Systemu Prawa Administracyjnego, wspólnego projektu Wydawnictwa C.H.Beck i Instytutu Nauk Prawnych PAN, obejmuje problematykę sądownictwa administracyjnego. Pracę rozpoczynają rozważania wprowadzające, podejmujące zagadnienia dotyczące genezy, rozwoju i modelu sądownictwa administracyjnego w Polsce, konstytucyjnych podstaw sądownictwa administracyjnego oraz relacji między sądami administracyjnymi a systemem sądownictwa powszechnego. Ustalenia poczynione w uwagach wprowadzających pozwalają Autorom omówić szczegółowe zagadnienia dotyczące: kompetencji sądów administracyjnych, zasad ogólnych postępowania sądowoadministracyjnego, stron i uczestników postępowania sądowoadministracyjnego, wszczęcia postępowania sądowoadministracyjnego, postępowania rozpoznawczego i zasad orzekania przez sądy administracyjne, środków ochrony stosowanych przez sądy administracyjne, środków odwoławczych w postępowaniu sądowoadministracyjnym, prawomocności i skuteczności orzeczeń sądów administracyjnych, weryfikacji prawomocnego wyroku sądu administracyjnego oraz wykonania wyroku sądu administracyjnego. Tom kończą uwagi obejmujące zagadnienia zachowania jednolitości orzecznictwa sądów administracyjnych. Praca jest dziełem kilku autorów wskazanych w zestawieniu zbiorczym oraz na poszczególnych stronach niniejszego tomu. Za merytoryczną treść, prezentowane stanowisko prawne i formę wypowiedzi odpowiadają autorzy poszczególnych części tego dzieła. Wydanie niniejszego tomu uwzględnia stan prawny na dzień 1 września 2014 r. Warszawa, sierpień 2014 r. Redaktorzy V

Spis treści Przedmowa... V Wykaz skrótów... XIII Rozdział I. Geneza, rozwój i model sądownictwa administracyjnego w Polsce... 1 1. Początki sądowej kontroli administracji na ziemiach polskich... 6 2. Najwyższy Trybunał Administracyjny w II Rzeczypospolitej... 11 3. Sądownictwo administracyjne po II wojnie światowej... 28 4. Model polskiej jurysdykcji administracyjnej.................... 52 Rozdział II. Konstytucyjne podstawy sądownictwa administracyjnego... 71 5. Istota problemu... 73 I. Uwagi wstępne... 73 II. Historyczne konstytucje... 74 III. Obecne umocowanie konstytucyjne... 77 6. Znaczenie konstytucyjnego umocowania sądownictwa administracyjnego... 82 I. Istota problemu... 82 II. Zasada dwuinstancyjności... 88 III. Zasada niezawisłości sędziowskiej... 92 IV. Dalsze konsekwencje konstytucyjnego umocowania... 93 7. Postulaty de lege ferenda... 95 Rozdział III. Sądy administracyjne a system sądownictwa powszechnego... 97 8. Uwagi wstępne... 99 9. Płaszczyzna ustrojowa i osobowa... 101 10. Więź orzecznicza w ramach nadzoru judykacyjnego i działalności uchwałodawczej... 105 I. Uwagi wstępne... 105 II. Dopuszczalność rozpatrywania środków zaskarżenia... 106 III. Wzajemny wpływ w ramach działalności uchwałodawczej... 107 11. Relacje pomiędzy sądami administracyjnymi a sądami powszechnymi w kontekście wyrządzenia szkody prawomocnym orzeczeniem... 107 12. Relacje na etapie wszczęcia postępowania...................... 111 13. Relacje pomiędzy postępowaniem sądowoadministracyjnym a postępowaniem karnym... 112 14. Relacje pomiędzy postępowaniem sądowoadministracyjnym a cywilnym... 115 15. Wzajemny wpływ orzeczeń... 121 16. Relacje pomiędzy postępowaniem sądowoadministracyjnym a cywilnym w kontekście wykonania wyroku sądu administracyjnego... 128 VII

VIII Spis treści Rozdział IV. Kompetencja sądów administracyjnych... 131 17. Uwagi wstępne... 135 18. Problem jurysdykcji krajowej sądów administracyjnych... 137 19. Problem immunitetów w postępowaniu sądowoadministracyjnym.. 140 20. Właściwość sądów administracyjnych a dopuszczalność drogi sądowoadministracyjnej... 141 21. Zakres przedmiotowy kontroli sądowoadministracyjnej... 154 I. Skarga na decyzję administracyjną... 165 II. Skarga na postanowienie wydane w postępowaniu administracyjnym.. 169 III. Skarga na postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym... 172 IV. Skarga na akt lub czynność (art. 3 2 pkt 4 PrPostSAdm)... 173 V. Skarga na pisemne interpretacje przepisów prawa podatkowego wydane w sprawach indywidualnych... 177 VI. Skarga na akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej... 180 VII. Skarga na akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, inne niż akty prawa miejscowego, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej... 183 VIII. Skarga na akt nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego... 184 IX. Skarga na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania... 188 X. Skarga w innych sprawach przewidzianych w przepisach szczególnych. 192 XI. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość... 194 XII. Wyłączenia... 198 22. Właściwość rzeczowa, miejscowa i instancyjna sądu administracyjnego... 199 23. Zasada perpetuatio fori oraz zmiany w zakresie właściwości... 201 24. Konsekwencje naruszenia przepisów regulujących właściwość sądów administracyjnych... 203 Rozdział V. Zasady ogólne postępowania sądowoadministracyjnego... 205 25. Uwagi wprowadzające... 206 26. Katalog zasad podstawowych... 208 I. Zasada dwuinstancyjności... 209 II. Zasada legalności... 212 III. Zasada udzielania pomocy prawnej stronom... 213 IV. Zasada ekonomiki procesowej (szybkości)... 215 V. Zasada jawności postępowania... 216 VI. Zasada dostępu do sądu... 217 VII. Zasada kontradyktoryjności... 218 27. Katalog zasad procesowych szczegółowych, charakterystycznych dla postępowania przed sądami administracyjnymi... 219 I. Zasada równości stron... 220 II. Zasada dyspozycyjności... 220 III. Zasada prymatu załatwienia sprawy w postępowaniu przed organem administracji... 221 IV. Zasada prawdy materialnej... 222 V. Zasada orzekania według stanu obowiązującego w dacie podjęcia zaskarżonego aktu lub czynności... 223 VI. Zasada niezwiązania granicami skargi... 224 VII. Zasada związania oceną prawną wyrażoną w prawomocnym orzeczeniu sądu... 225 28. Rola zasad ogólnych w postępowaniu sądowoadministracyjnym... 227

Spis treści Rozdział VI. Strony i uczestnicy postępowania sądowoadministracyjnego. 231 29. Ewolucja regulacji prawnej stron i uczestników postępowania... 233 I. Wprowadzenie... 233 II. Ustawa o Najwyższym Trybunale Administracyjnym... 233 III. Rozporządzenie Prezydenta RP o Najwyższym Trybunale Administracyjnym... 234 IV. Przepisy Działu VI KPA... 235 V. Ustawa o Naczelnym Sądzie Administracyjnym... 238 30. Strony postępowania sądowoadministracyjnego w ramach dwuinstancyjnego sądownictwa administracyjnego... 240 I. Skarżący... 240 II. Organ, którego działanie, bezczynność lub przewlekle prowadzenie postępowania jest przedmiotem skargi... 254 31. Uczestnicy postępowania... 255 I. Uczestnicy postępowania na prawach strony... 255 II. Uczestnicy postępowania... 257 32. Zdolność sądowa i zdolność procesowa... 263 I. Zdolność sądowa............................................ 263 III. Pełnomocnictwo............................................ 269 33. Strony i uczestnicy postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym... 270 I. Wprowadzenie... 270 II. Wnoszący skargę kasacyjną... 270 III. Strona, która nie wniosła skargi kasacyjnej... 272 IV. Uczestnicy postępowania.... 273 Rozdział VII. Wszczęcie postępowania sądowoadministracyjnego... 275 34. Przesłanki dopuszczalności skargi do WSA... 277 I. Zasada wyczerpania administracyjnych środków zaskarżenia... 277 II. Wezwanie do usunięcia naruszenia prawa... 281 III. Zbieg dróg postępowania sądowoadministracyjnego i nadzwyczajnego postępowania administracyjnego.... 293 35. Termin i tryb wniesienia skargi... 297 36. Wymagania formalne skargi... 300 37. Uprawnienia autokontrolne organu, którego działanie lub bezczynność (przewlekłe prowadzenie postępowania) stały się przedmiotem skargi... 303 38. Skutki wniesienia skargi... 308 Rozdział VIII. Postępowanie rozpoznawcze i zasady orzekania przez sądy administracyjne... 311 39. Zainicjowanie postępowania przed sądem administracyjnym... 312 I. Wymagania formalne oraz tryb i termin wnoszenia skargi... 314 II. Wymagania formalne oraz tryb i termin wnoszenia wniosków... 318 40. Skutki zaskarżenia... 318 I. Wszczęcie postępowania sądowoadministracyjnego... 318 II. Zmiana pozycji procesowej organu... 319 III. Udzielenie ochrony tymczasowej... 319 41. Cofnięcie skargi... 322 42. Stadia postępowania przed WSA... 323 I. Badanie skargi pod kątem wymagań formalnych... 323 II. Badanie dopuszczalności skargi... 324 III. Badanie zasadności skargi... 331 43. Zawieszenie i umorzenie postępowania... 341 IX

Spis treści I. Zawieszenie postępowania... 341 II. Umorzenie postępowania... 345 Rozdział IX. Środki ochrony stosowane przez sądy administracyjne... 349 44. Uwagi wstępne... 350 45. Instytucja sygnalizacji... 350 I. Sygnalizacja ogólna... 350 II. Sygnalizacja szczególna... 352 46. Uprawnienia orzecznicze sądu o charakterze dyscyplinującym i represyjnym... 353 I. Ukaranie organu grzywną... 354 II. Uprawnienie sądu do rozpoznania sprawy co do jej istoty... 360 III. Uprawnienie do rozpoznania sprawy na podstawie odpisu skargi... 361 IV. Stwierdzenie rażącego naruszenia prawa... 363 47. Podsumowanie... 363 Rozdział X. Środki odwoławcze w postępowaniu sądowoadministracyjnym. 365 48. Ogólne założenia zaskarżalności orzeczeń sądowych w postępowaniu sądowoadministracyjnym... 372 I. Wprowadzenie do rozważań... 372 II. Historyczne uwarunkowania zaskarżalności orzeczeń sądowych... 373 III. Rodzaje i konsekwencje wadliwości orzeczeń sądowych... 381 IV. Pojęcie i znaczenie środków zaskarżenia... 390 V. System środków zaskarżenia w postępowaniu sądowoadministracyjnym... 402 49. Środki odwoławcze... 425 I. Skarga kasacyjna... 425 II. Zażalenie... 475 50. Środki odwoławcze a pozostałe środki zaskarżenia przysługujące od nieprawomocnych orzeczeń sądowych... 496 I. Uwagi wstępne... 496 II. Odwołanie od zarządzenia przewodniczącego składu w sprawie sprostowania lub uzupełnienia protokołu... 496 III. Odwołanie od pozostałych orzeczeń przewodniczącego wydawanych w toku rozprawy... 498 IV. Sprzeciw od postanowień i zarządzeń referendarza sądowego... 499 51. Zakończenie... 504 Rozdział XI. Prawomocność i skuteczność orzeczeń sądów administracyjnych... 505 52. Prawomocność... 508 I. Istota... 508 II. Znaczenie... 521 III. Postulaty de lege ferenda.... 537 53. Skuteczność... 538 I. Skuteczność i efektywność orzeczeń NSA... 538 II. Wykonalność... 547 Rozdział XII. Weryfikacja prawomocnego wyroku sądu administracyjnego... 555 54. Wprowadzenie do rozważań... 559 I. Nadzwyczajne środki zaskarżenia a prawomocność orzeczenia sądowego... 559 II. Stosunek nadzwyczajnych środków zaskarżenia do zwyczajnych środków zaskarżenia... 564 X

Spis treści III. Stosunek nadzwyczajnych środków zaskarżenia w postępowaniu sądowoadministracyjnym do nadzwyczajnych trybów postępowania administracyjnego... 568 55. Skarga o wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego... 571 I. Istota skargi o wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego... 571 II. Wniesienie skargi o wznowienie postępowania... 573 III. Podstawy skargi o wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego. 580 IV. Rozpoznanie skargi o wznowienie... 600 56. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 610 I. Istota skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 610 II. Wniesienie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.... 614 III. Podstawy skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.... 622 IV. Rozpoznanie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 624 V. Rozstrzygnięcie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 627 57. Wniosek o unieważnienie prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego... 628 I. Istota wniosku o unieważnienie prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego... 628 II. Stosunek wniosku o unieważnienie prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego do pozostałych nadzwyczajnych środków zaskarżenia... 630 III. Złożenie wniosku o unieważnienie prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego... 632 IV. Rozpoznanie wniosku o unieważnienie prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego....................................... 635 V. Rozstrzygnięcie wniosku o unieważnienie prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego....................................... 636 58. Zakończenie... 637 Rozdział XIII. Wykonanie wyroku sądu administracyjnego... 639 59. Kasacyjny model orzekania a problem wykonania wyroku sądu administracyjnego... 641 60. Postępowanie prowadzone po uprawomocnieniu się wyroku sądu administracyjnego i sankcje związane z niedopełnieniem obowiązku wykonania tego wyroku... 654 Rozdział XIV. Problem zachowania jednolitości orzecznictwa sądów administracyjnych... 665 61. Rodzaje instytucji ujednolicających orzecznictwo sądów administracyjnych... 670 62. Uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego... 673 I. Wprowadzenie... 673 II. Przesłanki przedmiotowe podjęcia uchwał NSA... 676 III. Przesłanki podmiotowe wszczęcia trybu uchwałodawczego... 695 IV. Postępowanie w przedmiocie odpowiedzi na pytania prawne... 699 V. Rodzaje rozstrzygnięć NSA podejmowanych w trybie uchwałodawczym... 709 XI

Spis treści VI. Zakres mocy wiążącej uchwał NSA... 726 63. Wpływ kontroli orzeczeń na skutek zaskarżenia na jednolitość orzecznictwa sądów administracyjnych... 739 64. Znaczenie instytucji przedstawiania pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego oraz pytań prejudycjalnych do Trybunału Sprawiedliwości UE dla jednolitości orzecznictwa sądów administracyjnych... 740 Indeks rzeczowy... 747 XII

Wykaz skrótów 1. Źródła prawa EgzAdmU.......... ustawa z 17.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1015 ze zm.) EKPC............. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) KKS............... ustawa z 10.9.1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 186 ze zm.) Konstytucja kwietniowa......... ustawa konstytucyjna z 23.4.1935 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 227 ze zm.) Konstytucja marcowa........... ustawa z 17.3.1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 44, poz. 267 ze zm.) Konstytucja PRL..... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 22.7.1952 r. (t.j. Dz.U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36 ze zm.) Konstytucja RP...... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) KPA............... ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 267 ze zm.) KPC............... ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.) KrRadSądU......... ustawa z 12.5.2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz.U. Nr 126, poz. 714 ze zm.) MPPOiP........... Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych podpisany w Nowym Jorku 16.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) NSAU............. ustawa z 11.5.1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) NSAZmKPAU...... ustawa z 31.1.1980 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz o zmianie ustawy Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. Nr 4, poz. 8 ze zm.) NTAR............. rozporządzenie Prezydenta RP z 27.10.1932 r. o Najwyższym Trybunale Administracyjnym (Dz.U. Nr 94, poz. 806 ze zm.) NTAU............. ustawa z 3.8.1922 r. o Najwyższym Trybunale Administracyjnym (t.j. Dz.U. RP z 1926 r. Nr 68, poz. 400 ze zm.) OrdPod............ ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.) PostAdmR.......... rozporządzenie Prezydenta RP z 22.3.1928 r. o postępowaniu administracyjnym (Dz.U. Nr 36, poz. 341 ze zm.) PrBud............. ustawa z 7.7.1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1409 ze zm.) PrNot.............. ustawa z 14.2.1991 r. Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 164 ze zm.) XIII

Wykaz skrótów PrPostSAdm........ ustawa z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.) PrUpadNapr........ ustawa z 28.2.2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1112 ze zm.) PrUSAdm.......... ustawa z 25.7.2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) PrUSP............. ustawa z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 427 ze zm.) PrUSWoj........... ustawa z 21.8.1997 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 952 ze zm.) RegSądNSAR...... uchwała Zgromadzenia Ogólnego Sędziów NSA z 8.11.2010 r. w sprawie Regulaminu wewnętrznego urzędowania Naczelnego Sądu Administracyjnego (M.P. Nr 86, poz. 1007) Regulamin Trybunału Regulamin Trybunału Kompetencyjnego załącznik do rozporządzenia Prezydenta RP z 30.4.1927 r. w sprawie regulaminu Trybunału Kompetencyjnego (Dz.U. Nr 42, poz. 373) RegWSA........... rozporządzenie Prezydenta RP z 18.9.2003 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania wojewódzkich sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 169, poz. 1646 ze zm.) SamGminU......... ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 594 ze zm.) SamPowU.......... ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 595 ze zm.) SamWojU.......... ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie województwa (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 596 ze zm.) SKOU............. ustawa z 12.10.1994 r. o samorządowych kolegiach odwoławczych (t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 856 ze zm.) SNajwU............ ustawa z 20.9.1984 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 924 ze zm.) SNU............... ustawa z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 499 ze zm.) STU............... ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie terytorialnym (t.j. Dz.U. z 1988 r. Nr 26, poz. 183 ze zm.) TFUE.............. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2 ze zm.) TKompU........... ustawa z 25 listopada 1925 r. o Trybunale Kompetencyjnym (Dz.U. Nr 126, poz. 897) TKU.............. ustawa z 1.8.1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) WojAdmRządU...... ustawa z 23.1.2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (Dz.U. Nr 31, poz. 206 ze zm.) 2. Organy i instytucje ETPCz............. Europejski Trybunał Praw Człowieka NTA.............. Najwyższy Trybunał Administracyjny PRL............... Polska Rzeczpospolita Ludowa RM............... Rada Ministrów RP................ Rzeczpospolita Polska XIV

Wykaz skrótów SKO............... samorządowe kolegium odwoławcze SN................ Sąd Najwyższy TK................ Trybunał Konstytucyjny TSUE.............. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej UE................ Unia Europejska UJ................ Uniwersytet Jagielloński UOKiK............ Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów WSA.............. wojewódzki sąd administracyjny 3. Publikatory i czasopisma ATDP............. Administracja. Teoria Dydaktyka Praktyka AUMCS........... Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska AUWr............. Acta Universitatis Wratislaviensis BGBl.............. Bundesgesetzblatt Biul. Inf. Pr......... Biuletyn Informacji Prawnej Biul. RPO.......... Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich Biul. SN........... Biuletyn Sądu Najwyższego CPH.............. Czasopismo Prawno-Historyczne Dz.U.............. Dziennik Ustaw Dz.Urz. UE......... Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Dz.Urz. Woj. Łódz... Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego EP................ Edukacja Prawnicza EPS............... Europejski Przegląd Sądowy GA............... Gazeta Administracji GAiPP............ Gazeta Administracji i Policji Państwowej GP................ Gazeta Prawna GSP.............. Gdańskie Studia Prawnicze GSP Przeg.Orz..... Gdańskie Studia Prawnicze Przegląd Orzecznictwa Jur................ Jurysta KPPubl............ Kwartalnik Prawa Publicznego KSP.............. Krakowskie Studia Prawnicze MoP.............. Monitor Prawniczy MoPod............ Monitor Podatkowy M.P............... Monitor Prawa NP................ Nowe Prawo NPC.............. Nowy Proces Cywilny OJZ............... Österreichische Juristen-Zeitung ONSA............. Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego ONSAiWSA........ Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkich Sądów Administracyjnych OSG.............. Orzecznictwo w Sprawach Gospodarczych OSN.............. Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Cywilnej (w latach 1933 1952), Orzecznictwo Sądu Najwyższego (w latach 1953 1961: Izby Cywilnej i Izby Karnej, w roku 1962: Izby Cywilnej, w latach XV

Wykaz skrótów 1963 1981: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach 1982 1989: Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach 1990 1994: Izby Cywilnej oraz Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w 1995 roku: Izby Cywilnej) OSNCP............ Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNKW........... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wykroczeń OSNwSK.......... Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OSP.............. Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA........... Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK.............. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A............ Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Seria A OTK-B............ Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Seria B OwSS............. Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych Pal................ Palestra PG............... Prawo Gospodarcze PiP............... Państwo i Prawo PiZS.............. Praca i Zabezpieczenie Społeczne PL................ Przegląd Legislacyjny POP.............. Przegląd Orzecznictwa Podatkowego PP................ Przegląd Podatkowy PPC.............. Przegląd Prawa Cywilnego PPiA.............. Przegąd Prawa i Administracji PPP............... Przegląd Prawa Publicznego Prok. i Pr........... Prokuratura i Prawo Przeg. Sejm......... Przegląd Sejmowy PS................ Przegląd Sądowy Rej................ Rejent RPEiS............. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny R.Pr............... Radca Prawny Rzeczp............. Rzeczpospolita SC................ Studia Cywilistyczne SP................ Studia Prawnicze SPE............... Studia Prawno-Ekonomiczne ST................ Samorząd Terytorialny St. Cyw............ Studia Cywilistyczne TPP............... Transformacje Prawa Prywatnego Wok............... Wokanda WPP.............. Wojskowy Przegląd Prawniczy Zb.Orz............. Zbiór Orzecznictwa ZN IBPS........... Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego ZNSA............. Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego ZNUJ............. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego ZNUŁ............. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego XVI

Wykaz skrótów ZN WPiA UG....... Zeszyty Naukowe Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego ZP UKSW......... Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 4. Piśmiennictwo Adamiak, Borkowski, Komentarz, 2012.... B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2012 Adamiak, Borkowski, Postępowanie [rok].. B. Adamiak, J. Borkowski, Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne, Warszawa 2003, 2010, 2011, 2013 Dauter, Gruszczyński, Kabat, Niezgódka-Medek, Komentarz, [rok].... B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2006, 2009, 2011, 2013 Hauser, Piątek, Skoczylas, Środki zaskarżenia,........ R. Hauser, W. Piątek, A. Skoczylas, Środki zaskarżenia w postępowaniu sądowoadministracyjnym wraz z wzorami pism procesowych, Warszawa 2013 Hauser, Wierzbowski, Komentarz, [rok].... Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, pod red. R. Hausera, M. Wierzbowskiego, Warszawa 2011, 2013 Janowicz, Komentarz, [rok].... Z. Janowicz, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa Poznań 1995, 1999 Jaroszyński, Zimmermann, Brzeziński, Prawo administracyjne M. Jaroszyński, M. Zimmermann, W. Brzeziński, Polskie prawo administracyjne. Część ogólna, Warszawa 1956 Kmieciak, Polskie sądownictwo....... Polskie sądownictwo administracyjne, pod red. Z. Kmieciaka, Warszawa 2006 Manowska, Wznowienie........ M. Manowska, Wznowienie postępowania w procesie cywilnym, Warszawa 2008 Sobieralski, Wznowienie........ K. Sobieralski, Wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego, Kraków 2003 System PrProcesCyw. System Prawa Procesowego Cywilnego, pod red. W. Berutowicza, t. II, Wrocław 1987; t. III, Wrocław 1987; t. III, cz. 1, 2, pod red. J. Gudowskiego, Warszawa 2013 SystemPrAdm....... System Prawa Administracyjnego, pod red. R. Hausera, Z. Niewiadomskiego, A. Wróbla, t. 1, Warszawa 2010; t. 2, Warszawa 2012; t. 3, Warszawa 2014; t. 4, Warszawa 2012; t. 5, Warszawa 2013; t. 6, Warszawa 2011; t. 7, Warszawa 2012; t. 8A, Warszawa 2013; t. 8B, Warszawa 2013; t. 9, Warszawa 2010; t. 11, Warszawa 2011; t. 12,Warszawa 2010 XVII

Wykaz skrótów Szubiakowski, Wierzbowski, Wiktorowska, Postępowanie administracyjne..... M. Szubiakowski, M. Wierzbowski, A. Wiktorowska, Postępowanie administracyjne ogólne, podatkowe i egzekucyjne, Warszawa 1998 Świątkiewicz, Naczelny Sąd Administracyjny. Komentarz......... J. Świątkiewicz, Naczelny Sąd Administracyjny. Komentarz do Ustawy, Białystok 1999 Tarno, Komentarz, [rok]............... J.P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2004, 2006, 2008, 2010, 2011, 2012 Woś, Komentarz [rok] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, pod red. T. Wosia, Warszawa 2005, 2009, 2011, 2012, 2013 5. Inne skróty cyt................ cytowany (-a, -e) dop................ dopisek i in................ i inni n.................. następny n.e................ naszej ery niepubl............. niepublikowany (-a, -e) Nr................ numer orzecz............. orzeczenie post............... postanowienie przyp.............. przypomnienie s.................. strona (-y) t.j................. tekst jednolity wyd. el............. wydanie elektroniczne wyr................ wyrok zd................. zdanie XVIII

Rozdział I. Geneza, rozwój i model sądownictwa administracyjnego w Polsce Spis treści 1. Początki sądowej kontroli administracji na ziemiach polskich... 1 2. Najwyższy Trybunał Administracyjny w II Rzeczypospolitej... 14 3. Sądownictwo administracyjne po II wojnie światowej... 49 4. Model polskiej jurysdykcji administracyjnej.... 107 Literatura: B. Ackerman, Good-bye, Montesquieu, w: Comparative Administrative Law, pod red. S. Rose-Ackerman, P. Lindsetha, Chelteham Northampton 2010; B. Adamiak, O podmiotowości organów administracji publicznej w postępowaniu sądowoadministracyjnym, PiP 2006, Nr 11; tenże, Zagadnienie domniemania formy decyzji administracyjnej, w: Podmioty administracji publicznej i prawne formy ich działania. Studia i materiały z konferencji jubileuszowej Profesora Eugeniusza Ochendowskiego, Toruń 2005; tenże, J. Borkowski, Metodyka pracy sędziego w sprawach administracyjnych, Warszawa 2009; M. Asimow, J.S. Lubbers, The Merits of Merits Review. A Comparative Look at the Australian Administrative Appeals Tribunal, w: Windsor Yearbook of Access to Justice 2010, Nr 28; J.-M. Auby, J.-B. Auby, Institutions administratives, Paris 1991; Ł. Baczyński, R. Hauser, Niemieckie ogólne sądownictwo administracyjne, ZNSA 2006, Nr 4 5; L. Bar, Sądowa kontrola decyzji administracyjnych, PiP 1973, Nr 3; tenże, J. Stembrowicz, O potrzebie sądowej kontroli administracji, PiP 1957, Nr 1; M. Baumgart, H. Habel, Prawo o Najwyższym Trybunale Administracyjnym, Warszawa 1933; T. Bigo, F. Longchamps, Kontrola administracji, SP 1965, Nr 7; W. Binder, Ustawa o Najwyższym Trybunale Administracyjnym (z dnia 3 sierpnia 1922, poz. 600) z uwzględnieniem zmian wprowadzonych nowelą z dnia 25 marca 1926, poz. 437, Dz.U. i pokrewne ustawy. Komentarze, Warszawa 1926; M. Bogusz, Zaskarżanie decyzji administracyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego, Warszawa 1997; J. Borkowski, Dziedzictwo Najwyższego Trybunału Administracyjnego (referat okolicznościowy z okazji 80-lecia utworzenia NTA). Materiał na konferencję sędziów NSA, Popowo 14 16 października 2002 r., Warszawa 2002; tenże, Kompetencje Sądu Najwyższego w sprawach rewizji nadzwyczajnej od orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego, w: Zagadnienia prawa konstytucyjnego. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Szymczaka, pod red. M. Domagały, Łódź 1994; tenże, Model normatywny sądowej kontroli administracji państwowej w Polsce, SPE 1988, Nr 41; tenże, Nieważność decyzji administracyjnej, Łódź Zielona Góra 1997; tenże, Nowy francuski kodeks sądownictwa administracyjnego, PiP 2001, Nr 10; tenże, Przepisy postępowania cywilnego w procedurze sądu administracyjnego, w: Księga pamiątkowa ku czci Witolda Broniewicza, Łódź 1998; tenże, Reforma polskiego sądownictwa administracyjnego, PiP 2002, Nr 5; tenże, Sądowa kontrola administracji publicznej Naczelny Sąd Administracyjny przed dwudziestoleciem działalności, w: Z. Niewiadomski, J. Buczkowski, J. Łukaszewicz, J. Posłuszny, J. Stelmasiak, Administracja publiczna u progu XXI wieku. Prace dedykowane Prof. zw. dr. hab. Janowi Szreniawskiemu z okazji jubileuszu 45-lecia pracy naukowej, Przemyśl 2000; tenże, Sądownictwo administracyjne na ziemiach polskich, ZNSA 2006, Nr 1; tenże, Sądownictwo administracyjne oraz postępowanie sądowoadministracyjne w Polsce na tle prawnoporównawczym, Nb Piątek/Skoczylas 1