PODRĘCZNIKI PRAWNICZE Marek Wierzbowski Postępowanie administracyjne
W sprzedaży: R. Hauser, M. Wierzbowski (red.) KODEKS POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO. KOMENTARZ, wyd. 2 Duże Komentarze Becka R. Hauser, M. Wierzbowski (red.) PRAWO O POSTĘPOWANIU PRZED SĄDAMI ADMINISTRACYJNYMI. KOMENTARZ, wyd. 3 Duże Komentarze Becka P. Gołaszewski POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE I SĄDOWOADMINISTRACYJNE, wyd. 2 Plansze Becka R. Kędziora OGÓLNE POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE, wyd. 4 Akademia Prawa M. Wierzbowski, L. Sobolewski, P. Wajda (red.) PRAWO RYNKU KAPITAŁOWEGO. KOMENTARZ, wyd. 2 Duże Komentarze Becka KPA, EgzAdmU, PostAdmU, AKTY WYKONAWCZE, wyd. 19 Edycja Sądowa KODEKS POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO, wyd. 29 Twoje Prawo www.ksiegarnia.beck.pl
Postępowanie administracyjne ogólne, podatkowe, egzekucyjne i przed sądami administracyjnymi Redaktor prof. dr hab. Marek Wierzbowski Autorzy doc. dr Marek Szubiakowski prof. dr hab. Marek Wierzbowski prof. UW dr hab. Aleksandra Wiktorowska pracownicy naukowi Uniwersytetu Warszawskiego 17. wydanie zmienione i uaktualnione WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2015
Poszczególne części opracowali: Marek Szubiakowski: IV, VI 13, X, XII, XIV, XV Marek Wierzbowski, Aleksandra Wiktorowska: I 1, 2, II, III, V 10, 11, XI, XIII Aleksandra Wiktorowska: V 12, VI 14 17, VII, VIII, IX, XVI Aktualizacja literatury: Marek Grzywacz Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H.Beck 2015 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Marta Świerk Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa ISBN 978-83-255-7730-8 ISBN e-book 978-83-255-7731-5
Przedmowa do siedemnastego wydania Postępowanie administracyjne zostało przygotowane przez zespół autorów, pracowników Katedry Prawa Administracyjnego i Postępowania Administracyjnego Uniwersytetu Warszawskiego, mających wieloletnie doświadczenie w nauczaniu postępowania administracyjnego. Praca ta została przygotowana jako podręcznik kierowany do dwóch grup Czytelników. Pierwszą z nich są studenci wydziałów prawa, drugą zaś praktycy zajmujący się postępowaniem administracyjnym jako sędziowie sądów administracyjnych, pracownicy administracji publicznej (państwowej i samorządo wej), albo występujący w konkretnych sprawach administracyjnych czy podatko wych jako strony lub pełnomocnicy stron. Kierując ten podręcznik do tak szeroko zakreślonego grona, autorzy dążyli do wskazania, z jednej strony, teoretycznych podstaw określonych instytucji procesowych, z drugiej zaś do zamieszczenia in formacji praktycznych, a także odnotowania co istotniejszych orzeczeń sądów administracyjnych i Sądu Najwyższego, dotyczących zagadnień proceduralnych ujętych w podręczniku. Postępowanie administracyjne odgrywa dziś bardzo dużą rolę w praktyce prawniczej. Liczba spraw administracyjnych jest o wiele większa od liczby spraw rozstrzyganych przez sądy. W sprawach administracyjnych strona często występuje bez pomocy adwokata, a pracownik administracji rozstrzygający sprawę również często legitymuje się wykształceniem nieprawniczym. Przestrzeganie ustawowo określonych zasad postępowania ma zasadnicze znaczenie dla przebiegu sprawy administracyjnej i oceny prawidłowości wydanej decyzji. Znaczny odsetek decyzji uznawanych przez sądy administracyjne za nieprawidłowe to właśnie decyzje, w których doszło do naruszenia przepisów postępowania administracyjnego. Ten fakt najpełniej wskazuje, że znajomość procedury często przesądza o wyniku sprawy. Podręcznik obejmuje trzy podstawowe procedury administracyjne postępowanie ogólne, podatkowe i egzekucyjne. Podręcznik zawiera także część doty czącą postępowania przed sądami administracyjnymi. Postępowanie administracyjne ogólne jest uregulowane Kodeksem postępowania administracyjnego KPA. Kodeks był wielokrotnie nowelizowany, co jednak
VI Przedmowa do siedemnastego wydania nie naruszyło istoty jego podstawowych in stytucji. Kodeks postępowania administracyjnego możemy zaliczyć do pomników prawodawstwa polskiego tak jak Niemcy traktują swój BGB, czy Francuzi Code civil. Polska jest jednym z nielicznych krajów mających skodyfikowane postępowanie administracyjne. Jest ono rozumiane przy tym dość wąsko, podobnie jak w nauce austriackiej czy niemieckiej, czy innych krajów tego prawniczego obszaru kulturowego. Postępowanie administracyjne dotyczy bowiem tylko rozstrzygania indywidualnych spraw administracyjnych w drodze decyzji administracyjnych przez organy administracji. Na skutek tego podejścia, poza zakresem KPA pozostają procedury dokonywania innego rodzaju czynności przez organy administracji a w szczególności procedury wydawania przepisów, zawierania umów i udostępniania informacji. W Polsce procedury te zawarte są w postaci cząstkowej w odrębnych ustawach. Przez pewien czas KPA regulował również postępowanie podatkowe. W 1997 r. ustawodawca wyłączył postępowanie podatkowe z KPA i poddał go odrębnej regulacji prawnej zawartej w ustawie Ordynacji podatkowej. Postępowanie podatkowe uważa się nadal za wyodrębniony rodzaj postępowania administracyjnego, dlatego też odrębny fragment podręcznika poświęcony jest przepisom proceduralnym zawartym w Ordynacji podatkowej. Ani KPA, ani Ordynacja podatkowa nie regulują kwestii wykonania rozstrzygnięć podjętych według przepisów tych obu aktów. Tej problematyce poświęcona jest odrębna ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Tę część procedury administracyjnej określa się mianem egzekucji administracyjnej. Instytucjom postępowania egzekucyjnego poświęcona jest odrębna część podręcznika. Z wydawaniem decyzji przez organy administracji i ich wykonaniem jest ściśle związana weryfikacja tych rozstrzygnięć przez sądy administracyjne. Dla tego też osobna część podręcznika poświęcona jest sądom administracyjnym i tzw. postępowaniu sądowo-administracyjnemu, czyli postępowaniu przed wojewódzkimi sądami administra cyjnymi i Naczelnym Sądem Administracyjnym. W ten sposób Czytelnik otrzymuje podręcznik pokrywający cały, podstawowy obszar postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego. Winniśmy jednak zwrócić uwagę Czytelnika na pewne istotne cechy postępowania administracyjnego, których znaczenie wzrosło w ostatnich latach. Przede wszystkim ustawy materialnego prawa administracyjnego zawierają często pewne przepisy proceduralne, niejednokrotnie uzupełniające lub modyfikujące KPA. Dotyczą one w szczególności treści wniosków czy podań o przyznanie określonego uprawnienia. Często dotyczą też postępowania dowodowego, czasu trwania postępowania, elementów decyzji. Przepisy takie, ustanawiające wyjątki od KPA powinny być interpretowane ściśle, zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami wykładni
Przedmowa do siedemnastego wydania VII prawa. Ze względu na rozmiar takich szczególnych uregulowań, tylko w pewnym zakresie tego typu odstępstwa od KPA mogą być sygnalizowane w podręczniku. W postępowaniach przed prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, prezesem Urzędu Regulacji Energetyki, prezesem Urzędu Komunikacji Elektronicznej, prezesem Urzędu Transportu Kolejowego przyjęto, że odwołania od decyzji tych organów określone w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów, prawie energetycznym, prawie telekomunikacyjnym oraz ustawie o transporcie kolejowym rozpatruje Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Postępowanie przed tym sądem regulują przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. W ograniczonym zakresie spraw właściwe są tu sądy administracyjne. Odrębnym zagadnieniem jest postępowanie przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Tu przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przewidują w ograniczonym zakresie stosowanie obok KPA również KPC i nawet KPK, nie mówiąc o tym, że sama ta ustawa zawiera liczne przepisy proceduralne. To szczególne potraktowanie postępowania przed prezesem UOKiK w części uzasadnione jest specyfiką i różnorodnością spraw rozstrzyganych przez ten organ, gdzie obok klasycznych spraw ochrony konkurencji, zakres kompetencji obejmuje również pomoc publiczną, ochronę konsumentów, bezpieczeństwo produktów itd. Pojawiają się też tendencje do ograniczenia uprawnień, jakie KPA daje stronom postępowania. Przykładem może tu być tzw. postępowanie wyjaśniające, regulowane przez ustawę o nadzorze nad rynkiem finansowym i ustawę o ochronie kon kurencji i konsumentów. Celem postępowania wyjaśniającego jest ustalenie, czy zachodzą przesłanki do wszczęcia postępowania karnego lub administracyjnego (w przypadku UOKiK zwanego antymonopolowym). W praktyce może ono pozbawiać stronę istotnych uprawnień procesowych. Trzeba pamiętać, że zgodnie z KPA wszczęcie postępowania administracyjnego następuje z mocy samego prawa z chwilą pierwszej czynności dokonanej wobec strony. Od tej chwili stronie przysługują kodeksowe uprawnienia strony. Osobnym zjawiskiem jest wydawanie tzw. spec-ustaw dotyczących kluczowych inwestycji budowlanych, Ustawy te, w założeniu o ograniczonym czasie obowiązywania, zawierają liczne przepisy z zakresu procedury administracyjnej ukierunkowanie na szybkie wydawanie niezbędnych decyzji. Wspomniane ustawy dotyczą inwestycji m.in. w obszarze przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie lotnisk, terminalu regazyfikacyjnego skroplonego gazu, telekomunikacji, budowli przeciwpowodziowych, energetyki jądrowej. KPA gwarantuje szerokie uprawnienia stronom postępowania. Wykraczają one poza standard przyjęty w międzynarodowych dokumentach dotyczących praw
VIII Przedmowa do siedemnastego wydania człowieka, a także w dokumentach unijnych, z czego moglibyśmy być dumni, gdyby nie fakt, że szerokie gwarancje procesowe stwarzają pole do ich nadużywania, jak to czasami zdarzało się ze strony podmiotów wykorzystujących uprawnienia przyznane organizacjom społecznym, czy organizacjom ekologicznym, o czym szeroko donosiła prasa. Trzeba też odnotować działania w celu wypracowania rozwiązań modelowych, które mogłyby być wykorzystane dla tworzenia postępowania administracyjnego przed organami, instytucjami i ciałami Unii Europejskiej, a także jako wzorce dla przepisów krajowych 1. Na gruncie Parlamentu Europejskiego podjęto prace mające na celu ujednolicenie postępowania administracyjnego w ramach administracji Unii Europejskiej. W aktualnym wydaniu zostały uwzględnione zmiany wprowadzone od poprzedniego wydania podręcznika, w tym istotne zmiany wprowadzone nowelami do KPA i do prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Autorzy będą wdzięczni Czytelnikom za wszelkie uwagi dotyczące treści podręcznika zostaną one wykorzystane w kolejnych wydaniach. Warszawa, czerwiec 2015 r. Prof. dr hab. Marek Wierzbowski Kierownik Katedry Prawa Administracyjnego i Postępowania Administracyjnego Uniwersytetu Warszawskiego 1 Zob. ReNEUAL Model kodeksu postępowania administracyjnego Unii Europejskiej, M. Wierzbowski, H. Hofmann, J.P. Schneider, J. Ziller, Warszawa 2015.
Spis treści Przedmowa do siedemnastego wydania... V Wykaz skrótów... XIX Rozdział I. Istota i rozwój postępowania administracyjnego... 1 1. Postępowanie administracyjne na tle innych dziedzin prawa... 1 2. Standardy europejskie w polskim prawie o postępowaniu administracyjnym... 4 Rozdział II. Zagadnienia ogólne... 8 3. Zakres obowiązywania KPA... 8 I. Postępowania regulowane przez KPA... 8 II. Ogólne postępowanie administracyjne... 8 III. Inne postępowania regulowane przez KPA... 13 1. Wydawanie zaświadczeń... 13 2. Sprawy skarg i wniosków... 13 4. Zasady ogólne... 14 I. Założenia postępowania ogólnego... 14 II. Pojęcie zasad ogólnych... 16 III. Omówienie zasad ogólnych... 17 1. Zasada praworządności... 17 2. Zasada prawdy obiektywnej... 19 3. Zasada oficjalności... 19 4. Zasada czuwania przez organ administracji nad interesem strony i in nych osób biorących udział w postępowaniu... 20 5. Zasada czynnego udziału stron w postępowaniu... 21 6. Zasada pisemności... 22 7. Zasada dwuinstancyjności... 22 8. Zasada sądowej kontroli legalności decyzji administracyjnych... 23 9. Zasada trwałości decyzji administracyjnej... 23 10. Zasada szybkości postępowania... 25 11. Zasada nakłaniania do ugody... 25 12. Zasada przekonywania... 26 13. Zasada pogłębiania zaufania... 26 14. Zasada uwzględniania interesu społecznego i słusznego interesu obywateli... 27
X Spis treści Rozdział III. Podmioty orzekające... 30 5. Organy administracji... 30 I. Pojęcie organu administracji w KPA... 30 II. Organy wyższego stopnia i organy naczelne... 32 6. Właściwość organów administracji... 33 I. Pojęcie właściwości... 33 1. Właściwość rzeczowa... 34 2. Właściwość instancyjna... 35 3. Właściwość miejscowa... 36 II. Powierzanie wykonywania kompetencji... 37 III. Skutki naruszenia przepisów o właściwości... 38 IV. Spory o właściwość... 39 1. Spory między organami administracji (w tym między organami samorządu terytorialnego)... 39 2. Spory między organami administracji rządowej a organami jednostek samorządu terytorialnego... 41 7. Wyłączenie pracownika oraz organu od udziału w postępowaniu... 41 I. Wyłączenie pracownika i członka organu kolegialnego... 42 II. Wyłączenie organu administracji... 44 Rozdział IV. Strona i podmioty na prawach strony... 45 8. Strona w postępowaniu administracyjnym... 45 9. Podmioty na prawach strony... 53 I. Organizacja społeczna... 53 II. Prokurator... 56 III. Rzecznik Praw Obywatelskich... 59 IV. Rzecznik Praw Dziecka... 60 V. Inne podmioty działające na prawach strony... 60 Rozdział V. Doręczenia, wezwania i terminy... 62 10. Doręczenia... 62 11. Wezwania... 65 12. Terminy... 67 I. Uwagi wprowadzające... 67 II. Rodzaje terminów... 68 III. Przywrócenie terminu... 70 IV. Obliczanie terminów... 72 V. Zachowanie terminu... 73 VI. Terminy załatwiania spraw administracyjnych... 73 VII. Legalne wydłużenie terminów załatwiania spraw... 75 VIII. Bezczynność administracji... 76 Rozdział VI. Wszczęcie postępowania... 80 13. Wszczęcie postępowania... 80 14. Metryki, protokoły i adnotacje... 88 I. Uwagi wprowadzające... 88 II. Protokoły... 88
Spis treści XI III. Adnotacje... 90 IV. Metryka sprawy... 90 15. Udostępnianie akt... 92 I. Jawność... 92 1. Jawność zewnętrzna... 92 2. Jawność wewnętrzna... 93 II. Uprawnienia strony wynikające z zasady jawności postępowania... 93 III. Ograniczenia jawności... 94 1. Ograniczenia podmiotowe... 94 2. Ograniczenia przedmiotowe... 95 IV. Prawne zabezpieczenia udostępniania akt... 95 16. Formy postępowania wyjaśniającego... 96 I. Postępowanie gabinetowe... 96 II. Rozprawa... 97 1. Obligatoryjność i fakultatywność rozprawy... 97 2. Czynności poprzedzające rozprawę... 100 3. Część wstępna rozprawy... 101 4. Część właściwa rozprawy... 101 17. Postępowanie dowodowe... 102 I. Dowody... 102 II. Uprawdopodobnienie... 104 III. Domniemanie w postępowaniu dowodowym... 105 IV. Rodzaje środków dowodowych... 107 V. Dowód z dokumentów... 109 VI. Dowód z zeznań świadków... 112 VII. Dowód z opinii biegłego... 113 VIII. Oględziny... 115 IX. Przesłuchanie stron... 115 X. Zasady postępowania dowodowego... 117 1. Zasada swobodnej oceny dowodów... 117 2. Ciężar dowodu... 118 3. Jawność wobec strony... 122 4. Bezpośredniość... 122 5. Koncentracja materiału dowodowego... 124 XI. Udział strony w postępowaniu dowodowym... 125 XII. Skutki uchybień w postępowaniu dowodowym... 127 Rozdział VII. Przerwanie toku postępowania... 128 18. Zawieszenie postępowania... 128 I. Obligatoryjne zawieszenie postępowania... 128 II. Fakultatywne zawieszenie postępowania... 132 III. Forma zawieszenia postępowania... 133 IV. Skutki prawne zawieszenia postępowania... 133 V. Podjęcie zawieszonego postępowania... 133 19. Umorzenie postępowania... 134 I. Obligatoryjne umorzenie postępowania... 134 II. Fakultatywne umorzenie postępowania... 136 III. Forma umorzenia postępowania... 136 IV. Stadia, w których postępowanie można umorzyć... 137
XII Spis treści Rozdział VIII. Rozstrzygnięcia w postępowaniu administracyjnym... 138 20. Decyzja... 138 I. Pojęcie i istota decyzji... 138 II. Klasyfikacja decyzji... 142 1. Decyzje deklaratoryjne i konstytutywne... 142 2. Decyzje stanowcze (definitywne) i tymczasowe (prowizoryczne)... 143 3. Decyzje pozytywne i negatywne... 143 4. Decyzje dochodzące do skutku niezależnie od woli adresata. lub wskutek wniosku strony... 144 5. Decyzje swobodne i tzw. związane... 144 6. Decyzje ostateczne i nieostateczne... 144 III. Treść decyzji... 145 1. Oznaczenie organu administracji publicznej... 145 2. Data wydania... 146 3. Oznaczenie strony (lub stron) adresatów decyzji... 146 4. Osnowa treść rozstrzygnięcia sprawy będącej przedmiotem. po.stępo.wa.nia administracyjnego... 146 5. Powołanie podstawy prawnej... 147 6. Uzasadnienie faktyczne i prawne... 149 7. Pouczenie o przysługujących środkach prawnych... 152 8. Podpis z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego. osoby uprawnionej do wydania decyzji albo podpis elektroniczny. lub osobisty... 153 9. Inne składniki... 155 IV. Konstrukcje decyzji w orzecznictwie NSA i SN... 156 V. Zajęcie stanowiska przez inny organ przy wydawaniu decyzji. przez organ właściwy... 157 VI. Rygor natychmiastowej wykonalności... 158 VII. Pisemna (ustna) lub elektroniczna forma decyzji... 160 VIII. Związanie organu wydaną decyzją... 160 IX. Wadliwość decyzji... 161 21. Postanowienie... 163 I. Istota i pojęcie postanowienia... 163 II. Klasyfikacja postanowień... 164 III. Treść postanowienia... 165 IV. Różnice między postanowieniem a decyzją... 166 22. Ugoda administracyjna... 167 I. Uwagi wprowadzające... 167 II. Przesłanki dopuszczalności zawarcia ugody... 168 III. Podmioty ugody, inicjatywa zawarcia ugody, fazy postępowania. i termin zawarcia ugody... 169 IV. Forma i treść ugody... 171 V. Zatwierdzenie ugody i odmowa zatwierdzenia ugody... 171 VI. Skutki prawne odmowy zatwierdzenia ugody oraz zatwierdzenia. ugody... 173
Spis treści XIII Rozdział IX. Kontrola prawidłowości decyzji i postanowień w administracyjnym toku instancji... 175 23. Założenia kontroli instancyjnej... 175 I. Środki prawne w postępowaniu administracyjnym. Uwagi wprowadzające... 175 II. Administracyjny tok instancji... 177 24. Środki prawne... 179 I. Odwołanie od decyzji... 179 II. Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przez ten sam organ... 181 III. Zażalenie na postanowienie... 183 25. Postępowanie odwoławcze... 184 I. Postępowanie odwoławcze przed organem I instancji... 184 II. Postępowanie odwoławcze przed organem II instancji... 187 III. Cofnięcie odwołania... 193 IV. Rozstrzygnięcia organu II instancji... 194 1. Decyzja o utrzymaniu w mocy zaskarżonej decyzji (art. 138 1 pkt 1 KPA)... 194 2. Decyzja reformatoryjna... 196 3. Decyzja o uchyleniu zaskarżonej decyzji i umorzeniu postępowania przed organem I instancji w całości albo w części (art. 138 1 pkt 2 KPA)... 198 4. Decyzja o uchyleniu zaskarżonej decyzji bez żadnych dalszych rozstrzyg nięć (art. 138 1 pkt 2 KPA)... 199 5. Decyzja o umorzeniu postępowania odwoławczego (art. 138 1 pkt 3 KPA)... 200 6. Decyzja kasacyjna (art. 138 2 KPA)... 201 V. Reformatio in peius w postępowaniu odwoławczym... 204 Rozdział X. Weryfikacja decyzji ostatecznych... 209 26. Zagadnienia wstępne... 209 27. Wznowienie postępowania... 212 I. Przesłanka pierwsza... 212 II. Przesłanka druga... 213 III. Przesłanka trzecia... 213 IV. Przesłanka czwarta... 214 V. Przesłanka piąta... 215 VI. Przesłanka szósta... 216 VII. Przesłanka siódma... 216 VIII. Przesłanka ósma... 217 28. Uchylenie lub zmiana decyzji ostatecznej na podstawie art. 154 i 155 KPA... 222 29. Stwierdzenie nieważności decyzji... 223 I. Przesłanka pierwsza... 224 II. Przesłanka druga... 224 III. Przesłanka trzecia... 227 IV. Przesłanka czwarta... 227 V. Przesłanka piąta... 228
XIV Spis treści VI. Przesłanka szósta... 228 VII. Przesłanka siódma... 229 30. Inne przypadki uchylenia lub zmiany decyzji ostatecznych... 232 I. Uchylenie lub zmiana decyzji ostatecznej, na mocy której strona nabyła prawo bez zgody strony... 232 II. Zmiana, uchylenie i stwierdzenie wygaśnięcia decyzji na podstawie przepisów pozakodeksowych... 234 Rozdział XI. Uprawnienia prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu administracyjnym... 237 31. Uprawnienia prokuratora... 237 32. Uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich... 240 Rozdział XII. Opłaty i koszty postępowania... 241 33. Zasady wnoszenia należności przez stronę... 241 I. Opłaty... 241 II. Koszty postępowania... 243 III. Inne należności... 245 Rozdział XIII. Postępowania uproszczone... 247 34. Wydawanie zaświadczeń... 247 I. Pojęcie zaświadczenia... 247 II. Zakres podmiotowy... 248 III. Tryb wydawania... 249 35. Skargi i wnioski... 252 I. Zagadnienia ogólne... 252 II. Skargi... 255 III. Wnioski... 258 Rozdział XIV. Postępowanie podatkowe... 260 36. Regulacja postępowania podatkowego... 260 37. Organy orzekające... 265 38. Zasady ogólne... 270 39. Wyłączenie pracownika organu podatkowego oraz organu... 276 40. Strona w postępowaniu podatkowym... 280 41. Podmioty na prawach strony w postępowaniu podatkowym... 285 42. Załatwianie spraw... 286 43. Doręczenia... 288 44. Wezwania... 292 45. Przywrócenie terminu... 293 46. Wszczęcie postępowania... 294 47. Protokoły i adnotacje... 299 48. Udostępnienie akt... 299 49. Dowody... 300 I. Dowody... 300 II. Dowody o szczególnym charakterze... 303 III. Pozostałe dowody... 306
Spis treści XV 50. Rozprawa... 308 51. Zawieszenie postępowania... 310 52. Decyzje... 313 53. Postanowienia... 316 54. Odwołanie... 317 55. Zażalenia... 322 56. Wznowienie postępowania... 322 57. Stwierdzenie nieważności... 324 58. Uchylenie lub zmiana decyzji ostatecznych... 325 59. Wygaśnięcie decyzji... 326 60. Odpowiedzialność odszkodowawcza... 327 61. Kary porządkowe... 328 62. Koszty postępowania... 329 Rozdział XV. Postępowanie egzekucyjne w administracji... 331 63. Regulacja egzekucji administracyjnej... 331 I. Zarys rozwoju regulacji prawnej... 331 II. Zakres regulacji... 336 III. Podmioty postępowania egzekucyjnego... 341 1. Organ egzekucyjny... 341 2. Wierzyciel... 344 3. Zobowiązany... 345 4. Prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, organizacja społeczna... 345 5. Uczestnicy postępowania... 346 64. Środki egzekucyjne... 347 I. Założenia ogólne... 347 II. Środki egzekucyjne obowiązków o charakterze pieniężnym... 348 1. Egzekucja z pieniędzy... 349 2. Egzekucja z wynagrodzenia za pracę... 349 3. Egzekucja ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego i ubezpieczenia społecznego oraz renty socjalnej... 351 4. Egzekucja z rachunków bankowych... 351 5. Egzekucja z innych wierzytelności pieniężnych... 352 6. Egzekucja z praw z instrumentów finansowych zapisanych na rachunkach papierów wartościowych lub innych rachunkach oraz z wierzytelności z ra chunków pieniężnych... 353 7. Egzekucja z papierów wartościowych niezapisanych na rachunkach papierów wartościowych... 354 8. Egzekucja z weksla... 355 9. Egzekucja z autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych oraz z praw własności przemysłowej... 355 10. Egzekucja z udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością... 357 11. Egzekucja z pozostałych praw majątkowych... 358 12. Egzekucja z ruchomości... 358 13. Egzekucja z nieruchomości... 359 14. Szczególne zasady egzekucji należności pieniężnych... 361 III. Egzekucja obowiązków o charakterze niepieniężnym... 363 1. Grzywna w celu przymuszenia... 363 2. Wykonanie zastępcze... 364
XVI Spis treści 3. Odebranie rzeczy ruchomej... 366 4. Odebranie nieruchomości, opróżnienie lokali i innych pomieszczeń... 366 5. Przymus bezpośredni... 368 65. Postępowanie zabezpieczające... 368 66. Tok postępowania egzekucyjnego... 371 I. Zasady postępowania egzekucyjnego... 371 1. Zasada obligatoryjnego podejmowania egzekucji... 372 2. Zasada legalności... 373 3. Zasada stosowania najłagodniejszego środka egzekucyjnego... 373 4. Zasada niedopuszczalności stosowania środków egzekucyjnych, gdy od padła podstawa prowadzenia egzekucji... 373 5. Zasada poszanowania minimum egzystencji... 374 6. Zasada zagrożenia... 374 7. Zasada niezależności postępowania egzekucyjnego... 375 8. Zasada prawdy obiektywnej... 375 II. Wszczęcie postępowania egzekucyjnego... 376 III. Zbieg egzekucji... 379 IV. Zawieszenie i umorzenie postępowania egzekucyjnego... 380 V. Postępowania uproszczone... 384 VI. Środki prawne w postępowaniu egzekucyjnym... 385 1. Zarzuty... 386 2. Zażalenie... 388 3. Skarga na czynności egzekucyjne... 388 4. Wniosek o wyłączenie spod egzekucji... 389 5. Żądanie zmiany lub uchylenia postanowienia w trybie przepisów KPA... 389 VII. Środki nadzoru w postępowaniu egzekucyjnym... 391 VIII. Koszty postępowania egzekucyjnego... 392 IX. Udzielanie pomocy obcemu państwu oraz korzystanie z jego pomocy przy dochodzeniu należności pieniężnych... 394 Rozdział XVI. Pozycja prawna sądów administracyjnych i postępowanie przed sądami administracyjnymi... 397 67. Pozycja prawna sądów administracyjnych... 398 I. Podstawy prawne działania sądów administracyjnych... 398 II. Organizacja sądownictwa administracyjnego uwagi ogólne... 401 III. Organizacja wojewódzkich sądów administracyjnych... 404 IV. Organizacja Naczelnego Sądu Administracyjnego... 405 V. Zakres właściwości sądów administracyjnych... 407 VI. Zakres właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego... 411 68. Postępowanie przed sądami administracyjnymi... 412 I. Podstawowe zasady postępowania przed sądami administracyjnymi... 412 1. Zasada prawa do sądu... 412 2. Zasada dwuinstancyjności... 412 3. Zasada legalności... 413 4. Zasada informowania (zasada udzielania pomocy prawnej stronom)... 414 5. Zasada jawności... 414 6. Zasada ekonomii procesowej... 415
Spis treści XVII II. Sąd administracyjny arbiter postępowania... 416 1. Właściwość sądu administracyjnego... 416 2. Wyłączenie sędziego... 416 3. Skład sądu... 417 III. Strony i inni uczestnicy postępowania przed sądami administracyjnymi... 418 1. Strony postępowania... 418 2. Uczestnicy postępowania... 419 3. Zdolność sądowa i procesowa... 421 4. Pełnomocnictwo... 422 IV. Pisma w postępowaniu sądowym... 424 V. Wniosek o wszczęcie postępowania... 425 VI. Skarga do sądu administracyjnego... 425 1. Legitymacja skargowa... 425 2. Wyczerpanie środków zaskarżenia... 427 3. Terminy i tryb wniesienia skargi... 428 4. Uiszczenie wpisu... 429 5. Inne wymogi formalne forma i treść skargi jako pisma procesowego... 430 VII. Skutki prawne skargi... 431 1. Względna suspensywność skargi... 431 2. Cofnięcie skargi... 432 3. Odrzucenie skargi, oddalenie lub uwzględnienie skargi... 432 VIII. Doręczenia... 434 IX. Terminy... 436 1. Uwagi ogólne... 436 2. Przywrócenie terminu... 437 X. Posiedzenia sądowe... 437 XI. Postępowanie mediacyjne... 439 XII. Postępowanie uproszczone... 440 XIII. Zawieszenie postępowania... 441 XIV. Umorzenie postępowania... 442 XV. Orzeczenia sądowe... 443 1. Wyroki... 443 2. Postanowienia... 445 3. Zakaz reformationis in peius... 446 4. Prawomocność orzeczeń... 447 5. Sankcje za niewykonywanie orzeczeń sądowych... 448 5.1. Wymierzenie organowi grzywny i zasądzenie sumy pieniężnej na rzecz skarżącego... 448 5.2. Wystąpienia prezesa sądu lub składu orzekającego... 449 5.3. Roszczenie o odszkodowanie... 450 XVI. Weryfikacja orzeczeń sądów administracyjnych... 450 1. Skarga kasacyjna... 450 2. Zażalenie... 454 3. Wznowienie postępowania skarga o wznowienie... 456 4. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 459 XVII. Wykonywanie orzeczeń sądowych... 461
XVIII Spis treści XVIII. Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt... 461 XIX. Przepisy z zakresu postępowania w obrocie zagranicznym... 463 XX. Koszty postępowania... 463 1. Zwrot kosztów postępowania między stronami... 463 2. Koszty sądowe... 464 2.1. Wpis... 465 2.2. Opłata kancelaryjna... 466 2.3. Wydatki... 466 3. Zwolnienie od kosztów sądowych... 466 3.1. Prawo pomocy... 467 Indeks rzeczowy... 471
Wykaz skrótów 1. Akty normatywne EgzAdmU... ustawa z 17.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w ad ministracji (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 1619 ze zm.) EKDA... Europejski Kodeks Dobrej Administracji EKPC... Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) FinPublU... ustawa z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 885 ze zm.) KCel... Kodeks celny KK... Kodeks karny KKS... Kodeks karny skarbowy KP... Kodeks pracy KPA... Kodeks postępowania administracyjnego KPC... Kodeks postępowania cywilnego KRO... Kodeks rodzinny i opiekuńczy KSH... Kodeks spółek handlowych MPPOiP... Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych OpłSkarbU... ustawa z 16.11.2006 r. o opłacie skarbowej (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 783 ze zm.) OrdPU... ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 613) PAdmR... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 22.3.1928 r. o po stępowaniu administracyjnem (Dz.U. Nr 36, poz. 341 ze zm.) PrCel... ustawa z 19.3.2004 r. Prawo celne (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 858) ProkU... ustawa z 20.6.1985 r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599 ze zm.) PrPostSAdm... ustawa z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.) PrUSAdm... ustawa z 25.7.2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 1647) PrWod... ustawa z 18.7.2001 r. Prawo wodne (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 469) SamGminU... ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 594 ze zm.) SamPowiatU... ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 595 ze zm.)