PRZEDSZKOLAK MAŁYM PRZEDSIĘBIORCĄ

PRZEDSZKOLAK MAŁYM PRZEDSIĘBIORCĄ PROGRAM WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO Z ZAKKRESU EDUKACJI MATEMATYCZNO - EKONOMICZNEJ I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI PRZEDSZKOLA SAMORZĄDOWEGO NR 7 IM.KRASNALA HAŁABAŁY W BEŁCHATOWIE BEŁCHATÓW 2014 Autorzy: Urszula Wilk dyrektor Bernarda Kaczmarek nauczyciel Lucyna Ławska nauczyciel Monika Miedzińska nauczyciel Anna Kopeć nauczyciel

Spis treści I. Wstęp 3 II. Opis programu 4 III. Cele i założenia ogólne programu... 6 IV. Metody i formy prowadzenia zajęć. 8 V. Wdrażanie i realizacja programu 11 VI. Budowa i układ treści programu dla dzieci od 3 do 5 lat I. Mamy świadomość, co i jak oszczędzamy 17 1. Witamy w naszym przedszkolu świnkę Michalinkę oszczędzanie pieniędzy. 2. Wiemy, co możemy oszczędzać żywność, wodę, papier, energię elektryczną itp. 3. Oszczędność zasobów środowiska naturalnego recykling. II. Odwiedzamy świat pieniędzy. 20 1. Robimy zakupy poznajemy różne sklepy. 2. Bawimy się w sklep. 3. Reklamy i promocje ich rola w sprzedaży. III. Odkrywamy tajemnice pieniędzy 23 1. Poznajemy historię pieniędzy. 2. Wiemy, jak zarabia się pieniądze. 3. Żegnamy Świnkę Michalinkę jedziemy na wakacje, waluty innych krajów VII. Ewaluacja programu. 26 VIII. Bibliografia. 28 IX. Załączniki: Karty pracy: dla dzieci 3 letnich 30 dla dzieci 4 letnich 39 dla dzieci 5, 6 letnich. 48 Narzędzia badawcze.. 60 2

I. WSTĘP Wszystkiego, co naprawdę powinienem wiedzieć, nauczyłem się w przedszkolu - o tym jak żyć, co robić, jak postępować, współżyć z innymi, patrzeć, odczuwać, myśleć, marzyć i wyobrażać sobie lepszy świat... Bo, niezależnie od tego, ile masz lat, wciąż jest prawdą to, że kiedy idziesz w świat, najlepiej wziąć się za ręce i trzymać się razem. Robert Fulghum Przytoczony powyżej cytat, stanowi istotę edukacji przedszkolnej, bo właśnie te umiejętności zdobywa każde dziecko uczęszczające do przedszkola. W obecnych czasach coraz częściej zauważane jest, jak ważną częścią nauczania młodego pokolenia jest właśnie przedszkole. Dzieci w wieku przedszkolnym cechuje wielka ciekawość, są kreatywne i śmiało podejmują nowe wyzwania, chętnie rozwiązują nowe zadania i problemy. Dlatego należy stworzyć warunki, które będą sprzyjać, aby nasze maluchy rozwijały swoją kreatywność i nauczyły się samodzielności pod okiem wykwalifikowanej kadry pedagogicznej z pomocą dobrze opracowanych metod wychowawczych i odpowiednio dobranych pomocy dydaktycznych. Wiadomo, że w XXI wieku pojęcia związane z matematyką, ekonomią, finansami oraz techniką są bardzo ważne i zarazem bliskie ludziom. W związku z tym tajniki małej ekonomii powinny być wprowadzane już od najmłodszych lat, tj. od przedszkola. Ekonomia to również przedsiębiorczość ujmowana jako forma pracy. Przedsiębiorczość to też zaradność człowieka. Człowiek przedsiębiorczy przejmuje inicjatywę, załatwia sprawy sam, umie dobrze gospodarować powierzonym mu kapitałem. Zna się na tym, co robi i wykonuje to z dużą łatwością. Inspiracją do podjęcia w pracy z dziećmi w zakresie tej tematyki jest duży postęp w dziedzinie techniki. Im wcześniej dzieci poznają świat finansów, tym łatwiej będzie im się odnaleźć w otaczającej nas rzeczywistości. Treści programu Przedszkolak małym przedsiębiorcą wprowadzają małe dzieci w świat ekonomii, uczą dbałości o cały nasz kraj jako wspólne dobro nie tylko dla nas, ale również dla przyszłych pokoleń. Tak trudny temat połączono z atrakcyjnymi zajęciami z wykorzystaniem ciekawych kart pracy i pomocy dydaktycznych. Przedstawiony program zawiera propozycje zajęć dla nauczycieli do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym. Koleżankom wdrażającym program życzymy powodzenia i satysfakcji płynącej z uzyskanych efektów podczas prowadzonych zajęć i zabaw przybliżających dzieciom świat matematyki - małej ekonomii. Autorki 3

II. Opis programu Program Przedszkolak małym przedsiębiorcą został opracowany w oparciu o Podstawę Programową Wychowania Przedszkolnego dla Przedszkoli, Oddziałów Przedszkolnych w Szkołach Podstawowych oraz innych form Wychowania Przedszkolnego (Dziennik Ustaw z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, poz. 17) oraz o Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki (Dz. U. z 2002r. Nr 56, poz. 506), a także Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 sierpnia 2011 r. (Dz. U. z dnia 26 sierpnia 2011 r.) Program Przedszkolak małym przedsiębiorcą zawiera treści wspierające wszechstronny rozwój dziecka oraz umożliwiające zaspokajanie potrzeb dostosowanych do poziomu jego rozwoju, związanych z poznawaniem podstaw małej ekonomii i kształtowaniem postaw przedsiębiorczych. Istotnym elementem tego rodzaju edukacji jest kształtowanie obrazu własnego JA i budowanie poczucia własnej wartości. Przedszkolaki poznają podstawy małej ekonomii i przedsiębiorczości poprzez kształtowanie odpowiedzialności wobec własności cudzej i własnej. Uczą się, jaką cenę płacą dorośli za niszczenie mienia, ubrań, książek czy zabawek oraz nieprzestrzeganie zasad porządku. Program ten uczy w jaki sposób można oszczędzać, np. wodę, energię elektryczną, żywność, papier czy pieniądze. Ukazuje wiele sposobów, jak w sposób łatwy i przyjemny można oszczędzać i dbać o środowisko naturalne z pożytkiem dla siebie i innych. Treści programu realizowane są poprzez zabawę, wycieczkę, rozmowę, spotkania z ciekawymi ludźmi, obserwację i pracę w grupie. Poznawanie i wykonywanie czynności z zakresu gospodarowania, oszczędzania, finansów, planowania i organizowania pracy przyswajane przez dzieci są poprzez praktyczną naukę. Głównym celem tego programu jest kształtowanie u dzieci w wieku 3-6 lat umiejętności kluczowych, takich jak: kreatywność, przedsiębiorczość, samodzielne dokonywanie wyborów oraz poczucie własnej wartości. Daje on również dziecku duże możliwości rozwoju umiejętności w podejmowaniu decyzji oraz radzenia sobie z wyzwaniami współczesnego świata i techniki. Program Przedszkolak małym przedsiębiorcą składa się z trzech głównych działów, których treści są ściśle powiązane z podstawą programową. Treści dla poszczególnych grup wiekowych przedstawione są w układzie tabelarycznym i są adekwatne do wieku dziecka, zawierają zagadnienia związane z matematyką - małą ekonomią, przedsiębiorczością, ekologią, techniką i rozwojem społecznym. Praca z programem opiera się na działaniu, nauczyciel ma do wykorzystania różnorodne metody i narzędzia pracy. Program wspiera wszechstronny rozwój dziecka we wszystkich sferach jego rozwoju: fizycznego, psychicznego, emocjonalnego i społecznego. Umożliwia zaspokajanie potrzeb dziecka zgodnie z poziomem jego rozwoju i zainteresowaniami indywidualnymi dzięki stopniowemu opanowaniu określonych umiejętności (od najbliższych najbardziej znanych dziecku, do tych dalszych nowych i mniej znanych treści). Zawarte w nim treści skierowane są do wszystkich dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym. 4

Dział pierwszy programu Mamy świadomość, co i jak oszczędzamy zawiera treści związane z oszczędzaniem w domu, przedszkolu oraz zasobów środowiska naturalnego i pieniędzy. To właśnie te treści najbliższe dzieciom wprowadzą je w świat oszczędzania pieniędzy, gospodarowania nimi w sposób dający korzyści nie tylko dla siebie, ale przede wszystkim innym. Zagadnienia związane z ekologią, przyrodą, oszczędzaniem zasobów naturalnych (żywność, woda, papier, energia elektryczna), wprowadzają dzieci w świat przedsiębiorczości. W ramach realizacji zagadnień tego działu przedszkolak poznaje przyrodę, dostrzegając zależność między światem roślin i zwierząt a człowiekiem. Głównym celem tych działań jest rozbudzenie u dzieci świadomości ekologicznej poprzez oszczędzanie. Odwiedzamy świat pieniędzy to kolejny dział programu mający na celu poznanie pieniędzy, którymi na co dzień operują dorośli. Dzieci dowiedzą się gdzie robi się zakupy, poznają różne sklepy oraz nauczą się, jak należy zachować się w miejscach użyteczności publicznej. Dział ten w dość istotny sposób zwraca uwagę na reklamy i promocje pojawiające się w różnych miejscach i środowiskach. Ostatni dział programu wprowadza małych odbiorców w tajniki pieniędzy. To właśnie tu dzieci zapoznają się w jaki sposób można inwestować pieniądze, aby przynosiły zysk. W przystępny i zrozumiały sposób dzieci dowiedzą się skąd ich rodzice i najbliżsi biorą pieniądze i na co je przeznaczają. Poznają również walutę innych krajów, którą często posługują się dorośli podczas podróży zagranicznych. Zaproponowane w programie działania zachęcają dzieci do aktywności zaspokajając ich ciekawość poprzez zabawę. Zawarte treści z różnych dziedzin wprowadzają dzieci w świat finansów. Podczas realizacji Programu Przedszkolak małym przedsiębiorcą istotna jest współpraca z rodzicami, ponieważ to właśnie rodzice będą wspierać swoje dzieci i utrwalać zdobytą wiedzę i umiejętności z zakresu matematyki małej ekonomii i przedsiębiorczości. 5

III. Cele i założenia ogólne programu Głównym celem opracowanego programu jest dostarczenie dzieciom w wieku przedszkolnym elementarnej wiedzy z zakresu matematyki - małej ekonomii, finansów, przedsiębiorczości oraz podnoszenie ich świadomości finansowej. Program ukierunkowany jest na edukację w zakresie matematyki, przedsiębiorczości i ekonomii oraz promocję postaw przedsiębiorczych dzieci. Poprzez proponowane zajęcia, zabawy, wycieczki pragniemy rozpocząć edukację finansową wśród dzieci w wieku przedszkolnym, wprowadzając je w tajniki pieniądza, oszczędzania, dbania o środowisko oraz robienia oszczędnych zakupów. Cele ogólne programu: wielostronny rozwój dziecka, promowanie idei przedsiębiorczości wśród dzieci w wieku przedszkolnym, zdobywanie wiedzy z szeroko pojętej edukacji matematyczno - ekonomicznej, kształtowanie nawyku racjonalnego gospodarowania pieniędzmi, zapoznanie z historią pieniądza, poznanie różnych nominałów pieniędzy, zwiększanie świadomości odbioru przekazu reklamowego, kształtowanie świadomości ekologicznej, nabywanie umiejętności planowania zakupów oraz ich wartościowania, nabycie przez dzieci wiedzy czym można zapłacić za zakupy (pieniądz, karta, on-line), przedstawienie dzieciom różnych sposobów gromadzenia pieniędzy (skarbonka, portfel, konto bankowe), poznanie przez dzieci waluty obowiązującej w Polsce i innych krajach, nabycie przez dzieci wiedzy co to jest konto bankowe, cena, towar, nabycie przez dzieci wiedzy dotyczącej tego, do czego służy bankomat, kasa fiskalna, bank, paragon, sklep itd., poznawanie przez dzieci różnych zawodów: kasjera, bankiera, sprzedawcy itp., zapewnienie dzieciom równych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ich ciekawości, aktywności i samodzielności w podejmowaniu decyzji, budowanie wiedzy o otaczającym świecie społecznym, przyrodniczym i technicznym, stwarzanie warunków sprzyjających wspólnej i zgodnej zabawie i nauce. Cele operacyjne programu, dziecko: wie, co i jak należy oszczędzać, wie, gdzie i w jaki sposób można zrobić zakupy (kiosk, sklep, bazar, internet), potrafi klasyfikować towary ze względu na ich ważność i przeznaczenie, 6

wie, jak należy zachować się w miejscach użyteczności publicznej (sklepy, banki itp.), wie, czym można zapłacić za zakupy (pieniądz, karta, płatności on-line), zna sposoby gromadzenia pieniędzy (skarbonka, portfel, konto bankowe), rozumienie, że ilość pieniędzy jest ograniczona, zna historię monety (pieniędzy), wie skąd się biorą za pracę, zna walutę obowiązującą w Polsce i innych krajach, doskonali umiejętność liczenia na konkretach, przelicza, dokłada, odkłada, liczy w dostępnym zakresie, wie, co to jest konto bankowe, cena, wie, do czego służy bankomat, kasa fiskalna, bank, paragon, sklep, wie, na czym polega praca: rodziców, kasjera, bankiera, sprzedawcy, potrafi odczytywać napisy globalnie (czyta całościowo wyrazy), zna reguły transakcji wymiennej: kupno-sprzedaż, potrafi obserwować, aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, zna zalety oszczędzania, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł. W realizacji wyżej wymienionych celów oraz w osiągnięciu pozytywnych efektów w pracy wychowawczo dydaktycznej pomoże systematyczna i planowa praca z dziećmi. Natomiast odpowiednio zorganizowany warsztat pracy umożliwi dziecku operowanie i manipulowanie przedmiotami. Pamiętając, że dziecko najlepiej poznaje, zapamiętuje i zdobywa doświadczenia wtedy, kiedy pobudzi swoją wyobraźnię i aktywność, kiedy stworzy mu się warunki do dokonywania obserwacji i bezpośredniego działania. 7

IV. Metody i formy prowadzenia zajęć O skuteczności pracy dydaktyczno wychowawczej nauczycieli w edukacji dzieci decydują w dużym stopniu odpowiednio dobrane metody. Istotne jest, by były to metody wynikające z koncepcji wielostronnego kształcenia i nauczania. Metoda nauczania określa sposób pracy nauczyciela z dzieckiem, służy realizacji wytyczonych celów. W pracy dydaktyczno wychowawczej nauczyciel może stosować różne metody jako sposoby postępowania wywierające wpływ na aktywność dzieci. Treści zawarte w niniejszym programie zachęcają nauczyciela do pracy opartej na działaniu poprzez wykorzystanie zróżnicowanych metod, form i środków dydaktycznych. Według Cz. Kupisiewicza metoda jest to: celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnościami posługiwania się nią w praktyce, a także rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych. Wiek przedszkolny to okres wzmożonej aktywności poznawczej, wyrażającej się silną potrzebą wrażeń, dużym napięciem emocjonalnym i potrzebą działania. Dlatego należy stwarzać warunki sprzyjające aktywności dziecka i zaspokajaniu jego potrzeb. Jednym z zasadniczych elementów ułatwiających realizację tych zadań są odpowiednio dobrane metody i formy pracy. Główne miejsce w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym zajmują metody oparte na działalności dziecka. Treści programowe powinny być przekazywane dziecku, zgodnie z jego oczekiwaniami, tzn. w sposób prosty, zabawny, kolorowy, i dostosowany do ich możliwości percepcyjnych. Metody wskazują na czynności, które należy tak dobierać, aby osiągnąć zamierzone cele. Są to czynności zarówno nauczyciela, jak i dziecka. W Podstawach pedagogiki przedszkolnej pod red. M. Kwiatkowskiej znajduje się opis metod, które mogą być stosowane w pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym. Wyróżnia się trzy grupy metod: oparte na działaniu (praktyczne), na obserwacji (oglądowe), na słowie (słowne). W pracy dydaktyczno wychowawczej przedszkola metody te wzajemnie się przenikają. Metody pracy wg M. Kwiatkowskiej: metody czynne; metody oglądowe; metody słowne Metody czynne - oparte na działaniu, to: metoda samodzielnych doświadczeń - polegająca na stwarzaniu warunków, pobudzaniu inicjatywy dziecka nawiązującego kontakty z otoczeniem; metoda kierowania własną aktywnością dziecka przez zachętę sugestie, podsuwanie pomysłu, radę, czynne włączanie się nauczyciela w jego działalność; metoda zadań stawianych dziecku, które ono rozwiązuje aktywnie i samodzielnie jako problemy stwarzające okazję do odkrywania nowych zjawisk, przyswajania i stosowania w praktyce określonych umiejętności; 8

metoda ćwiczeń- pobudza dzieci do powtarzania różnych czynności, ćwiczenia rozwijające sprawność ruchową, utrwalają umiejętności praktyczne, wiadomości, a także kształtowanie postaw. Metody oglądowe: metoda obserwacji i pokazu - obejmuje przedmioty, zjawiska i czynności na których nauczyciel chce skupić uwagę dzieci; metoda przykładu osobistego nauczyciela, a także innych dorosłych i dzieci jako wzór postępowania, wzorów takich dostarczają także widowiska teatralne, utwory literackie w powiązaniu np. z ilustracjami; metoda udostępniania dzieł sztuki - oparta na percepcji dzieł sztuki plastycznej, teatralnej, utworów muzycznych, polegająca na ułatwianiu dzieciom ich zrozumienia i przeżycia. Metody słowne: rozmowy, opowiadania zagadki - rozwijają procesy poznawcze i poszerzają zasób wiadomości dziecka; objaśnienia i instrukcje - towarzyszą nabywaniu przez dzieci różnych umiejętności, sprawności ruchowych, przyzwyczajeń higienicznych; sposoby społecznego porozumiewania się - wpływanie na postępowanie dzieci, jak odwoływanie się do umów, wyrażanie aprobaty lub dezaprobaty, ustalanie i przestrzeganie zasad współżycia w grupie; metody żywego słowa, które pobudzają uczucia i procesy poznawcze, działają na wyobraźnię i motywacje dziecka a służą przede wszystkim przekazywaniu wartości literatury pięknej. W. Okoń wyróżnia cztery grupy metod, należą do nich: metody asymilacji wiedzy oparte na aktywności poznawczej; metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy oparte na aktywności poznawczej, związanej z rozwiązywaniem problemów; metody waloryzacyjne (eksponujące) cechujące się przewagą aktywności emocjonalnej i artystycznej; metody praktyczne oparte na aktywności praktyczno technicznej. Metody w pracy dydaktyczno wychowawczej w przedszkolu spełniają następujące funkcje: służą zapoznaniu dzieci z nowym materiałem; zapewniają utrwalenie zdobytej wiedzy; umożliwiają kontrolę i ocenę stopnia opanowania wiedzy. Przez formy organizacyjne pracy pedagogicznej rozumie się rozplanowane w czasie i przestrzeni, powiązane ze sobą wzajemne czynności nauczyciela i dzieci. W wychowaniu przedszkolnym formy te odnoszą się do całości sytuacji związanych z trybem życia dzieci i podstawowymi rodzajami ich działalności. Formy organizacyjne obejmują typowe sytuacje wychowawcze, naturalne i celowo zorganizowane, powtarzające się systematycznie lub okolicznościowo w rozkładzie dnia pracy przedszkola. Formy organizacyjne pracy przedszkolaka wg R. Więckowskiego: aktywność indywidualna: jednolita, zróżnicowana; aktywność zbiorowa: jednolita (aktywność małych grup i aktywność całej grupy), zróżnicowana 9

Podstawowymi formami organizacyjnymi pracy jest działalność: indywidualna; zespołowa; zbiorowa (zajęcia z całą grupą). Natomiast podstawową formą aktywności dziecka jest zabawa, która jest elementem dominującym w wychowaniu przedszkolnym. Dziecko w wieku przedszkolnym powinno uczyć się bawiąc i bawić się ucząc. Proces nauczania w przedszkolu ściśle powiązany jest z zabawą, dziecko przedszkolne najczęściej swoją aktywność przejawia w zabawach manipulacyjnych, konstrukcyjnych, tematycznych, dydaktycznych i muzyczno ruchowych. Obok zabawy pojawiają się również elementy innych form działania związane z nauką i pracą. Ważną rolę w ułatwieniu poznawania rzeczywistości, usprawnieniu procesu nauczania i uczenia się oraz uzyskiwaniu optymalnych osiągnięć rozwojowych spełniają środki dydaktyczne, czyli różnego rodzaju przedmioty oddziałujące na zmysły wychowanków. Środki dydaktyczne pozwalają w krótszym czasie przekazać więcej wiadomości. Zadaniem środków dydaktycznych jest: pośredniczenie miedzy jednym człowiekiem a drugim w przekazywaniu informacji, magazynowanie informacji, przetwarzanie informacji, wykonywanie różnych czynności pomocniczych, np. operacji matematycznych. 10

V. Wdrażanie i realizacja programu Wdrażanie programu: Program adresowany jest do dzieci 3 6 letnich uczęszczających do Przedszkola Samorządowego Nr 7 im. Krasnala Hałabały w Bełchatowie. Prowadzone działania w ramach realizowanego programu mają szansę poszerzyć wiedzę dzieci z zakresu przedsiębiorczości i matematyki małej ekonomii. Realizacja Programu: nauczyciele 3 6 latków Przedszkola Samorządowego nr 7 w Bełchatowie. Odbiorcy programu: dzieci w wieku 3-6 lat, ich rodzice. Czas trwania Programu: 01 września 2014 r. do 30 czerwca 2019r. Opis Programu: Program Przedszkolak małym przedsiębiorcą stanowi element realizowanego przez naszą placówkę Programu Wychowania Przedszkolnego opartego o Podstawę Programową. Celem Programu jest wsparcie systemu edukacji poprzez podnoszenie świadomości dzieci. Realizowany program jest ukierunkowany na edukację w zakresie matematyki, przedsiębiorczości i ekonomii oraz promocję postaw przedsiębiorczych. Programem Przedszkolak małym przedsiębiorcą pragniemy rozpocząć edukację finansową dzieci w wieku przedszkolnym poprzez odkrywanie tajemnic pieniędzy i ich oszczędzania, a także oszczędzanie zasobów środowiska naturalnego oraz poznanie różnych punktów handlowych i robienie oszczędnych zakupów. Sposoby realizacji programu Wśród sposobów realizacji programu będą wykorzystane takie, które będą służyć zapoznawaniu dzieci z nowymi treściami poprzez oddziaływanie na ich wyobraźnię, zmysły, pobudzanie procesów poznawczych oraz takie, które posłużą utrwaleniu zdobytych wiadomości i umiejętności. Treści zawarte w programie Przedszkolak małym przedsiębiorcą realizowane będą poprzez: Zabawy indywidualne, które: pozwalają na podejmowanie działań zgodnie z zainteresowaniami; pomagają w odkrywaniu własnych możliwości i dokonywaniu ich oceny w porównaniu z innymi dziećmi; rozwijają wyobraźnię i fantazję; uczą zgodnego współdziałania; wdrażają do przestrzegania zasad ustalonych z uczestnikami zabawy; umożliwiają praktyczne wykorzystanie zdobytych umiejętności i doświadczeń. Zabawy tematyczne, które: pozwalają na odtwarzanie ról społecznych i wcielanie się w role dorosłych; wzmacniają pozytywne zachowania; utrwalają wiedzę na temat poznanych zawodów, miejsc i instytucji, a także zajęć wykonywanych przez różnych ludzi; sprzyjają wyrażaniu emocji i pozwalają na rozładowanie napięcia emocjonalnego; 11

mobilizują do postępowania zgodnie z poznanymi normami społecznymi i zasadami moralnymi. Zabawy prowadzone metodą pedagogiki zabawy, które: oddziałują na sferę emocjonalną dziecka, przy tym dostarczają pozytywnych przeżyć; wyzwalają pozytywne uczucia w stosunku do otoczenia i samego siebie; wzmacniają poczucie zarówno przynależności do grupy, jak i akceptacji i bezpieczeństwa; pobudzają do samodzielnej aktywności. Zabawy manipulacyjne, które: doskonalą sprawność manualną; umożliwiają poznawanie cech przedmiotów, takich jak kształt, wielkości, faktura powierzchni; rozwijają wyobraźnię i inwencję twórczą; kształtują logiczne myślenie; przyzwyczajają do dłuższego skupiania uwagi na wykonywanej czynności. Zabawy badawcze (eksperymenty, obserwacje, doświadczenia), które: doskonalą procesy poznawcze; rozbudzają ciekawość i aktywność poznawczą; kształtują umiejętność celowej obserwacji i wyciągania wniosków z przeprowadzonych doświadczeń; umożliwiają bezpośrednie działania w celu poznawania i porównywania właściwości przedmiotów oraz ich cech jakościowych i ilościowych; sprzyjają poznawaniu świata społecznego, technicznego i przyrodniczego wszystkimi zmysłami; wywołują pozytywne emocje towarzyszące samodzielnemu dokonywaniu odkryć; rozwijają logiczne myślenie podczas wyciągania wniosków z przeprowadzonych obserwacji i ustalania związków przyczynowo-skutkowych; pomagają zauważyć i zrozumieć określone zjawiska, np. zjawisko topnienia śniegu, parowania wody itp. Zabawy konstrukcyjne, które: uczą konstruowania z różnorodnego materiału i zauważania charakterystycznych jego cech, np. budowanie z klocków, składanie z papieru itp.; rozwijają wyobraźnię przestrzenną; umożliwiają nabywanie doświadczeń i zauważanie skutków wykonywanych czynności; uświadamiają, które zmiany są odwracalne, a które pozostają trwałe; zachęcają do projektowania i planowania działania oraz poszukiwania sposobów do rozwiązania danego problemu; kształtują postawy twórcze; przygotowują do życia społecznego poprzez rozwijanie umiejętności współdziałania. Zabawy ruchowe i ćwiczenia gimnastyczne, które: rozwijają sprawność ogólno ruchową; ćwiczą zręczność; doskonalą koordynację wzrokowo-ruchową; 12

utrwalają orientację w schemacie ciała; wyrabiają orientację przestrzenną; wdrażają do uważnego słuchania i wykonywania poleceń; kształtują prawidłową sylwetkę i zapobiegają wadom postawy. Gry dydaktyczne w tym stolikowe gry zręcznościowe i loteryjki, które: uczą przestrzegania ustalonych zasad i obowiązujących reguł; wyrabiają odporność emocjonalną dzieci; rozwijają wyobraźnię; mobilizują do podejmowania wysiłku umysłowego; doskonalą umiejętności liczenia, szeregowania, klasyfikowania; zapoznają ze znaczeniem symboli; uczą rozumienia i odczytywania wybranych treści zapisanych w formie symboli; doskonalą spostrzegawczość wzrokową; ćwiczą koordynację wzrokowo-ruchową. Zabawy dydaktyczne, które: porządkują i utrwalają wiadomości o środowiskach: społecznym, przyrodniczym i technicznym; rozwijają czynności umysłowe potrzebne do tworzenia pojęć; umożliwiają zastosowanie zdobytej wiedzy w praktycznym działaniu; uczą wyodrębniania cech przedmiotów, ich porównywania i grupowania; sprzyjają budowaniu wypowiedzi z logicznym zastosowaniem nowo poznanych słów; pozwalają na wyrażanie myśli, opinii i sądów. Zagadki, które: uczą logicznego myślenia i kojarzenia; doskonalą operacje umysłowe, takie,jak przypominanie, porównywanie oraz dopasowywanie; rozwijają pamięć, uwagę, wyobraźnię, spostrzegawczość; ułatwiają podejmowanie prób abstrahowania i uogólniania; pozwalają na utrwalenie zdobytej wiedzy: nazw oraz cech przedmiotów, osób i czynności. Spacery i wycieczki, które: rozwijają percepcję i wzbogacają doznania estetyczne; umożliwiają prowadzenie obserwacji przyrodniczych; ukazują znaczenie przyrody w życiu człowieka i negatywne skutki niewłaściwego obcowania ludzi z przyrodą, np. zaśmiecanie środowiska; rozbudzają emocjonalny stosunek do przyrody poprzez ukazanie jej znaczenia dla świata ludzi, zwierząt i roślin; umożliwiają zrozumienie konieczności przestrzegania umów; utrwalają znajomość obowiązujących zasad bezpieczeństwa na drodze i stwarzają okazję do bezpośredniej obserwacji, np. ruchu ulicznego i sposobów poruszania się pieszych po wyznaczonych miejscach; umożliwiają poznanie najbliższego otoczenia (np. park, instytucje użyteczności publicznej itp.); zapoznają ze sposobami oznakowań (nazwy ulic, tabliczki instytucji), napisów (nazwy sklepów) i znaków (znaki drogowe); wyzwalają aktywność poznawczą poprzez zadawanie pytań i wymianę spostrzeżeń. 13

Opowiadania i wiersze, które: stanowią przykład bogactwa i piękna języka ojczystego; wzbogacają słownictwo; rozwijają wyobraźnię i pamięć; stwarzają okazję do poznawania różnych sytuacji z życia społecznego, do formułowania ocen i do wyciągania wniosków; przedstawiają prawidłowe, społecznie akceptowane wzory postępowania i zasady moralne; umożliwiają dokonywanie oceny postępowania bohaterów; umożliwiają identyfikowanie się z postaciami stanowiącymi wzór do naśladowania; poszerzają i utrwalają wiadomości o otaczającym świecie; pobudzają do przewidywania tego, co może się zdarzyć; pozwalają budować wypowiedzi na temat usłyszanych przygód ze wskazaniem przyczyn i skutków występujących zdarzeń. Teatrzyki przedstawienia teatralne, które: uczą właściwego zachowania w czasie przedstawień; dostarczają doznań emocjonalnych, rozwijają wyobraźnię; przekazują wzorce postępowania; umożliwiają identyfikowanie się z postaciami stanowiącymi wzór do naśladowania; dostarczają wzorców pięknego języka literackiego i pozytywnych wrażeń z kontaktu z nim; stwarzają okazje do dzielenia się przeżyciami; stanowią inspirację do zabaw tematycznych; sprzyjają poznawaniu własnych możliwości w interpretowaniu treści utworu; pozwalają odczuwać zadowolenie z występu i osiągnięcie sukcesu. Naukę piosenek, które: ćwiczą słuch i pamięć muzyczną poprzez zapamiętywanie melodii; rozwijają aparat głosowy; uczą regulowania oddechu; wdrażają do dbałości o wyrazistość i poprawność artykulacyjną śpiewanego tekstu; sprzyjają rozwojowi prawidłowej wymowy; kształtują muzykalność i rytmiczność; uczą prawidłowej intonacji; doskonalą umiejętność wyodrębniania części piosenek, a także zauważania powtórzeń, podobieństw i kontrastów; poszerzają zasób wiadomości o świecie. Wykonywanie prac plastycznych, które: wyzwalają swobodną ekspresję twórczą; rozwijają wyobraźnię; pozwalają na poznanie indywidualnych możliwości; uczą stosowania nowych technik plastycznych i wykorzystywania ich w swobodnej działalności twórczej; utrwalają znajomość kolorów i różnorodnych form kompozycyjnych; stanowią okazję do wypowiedzi na temat wykonanych prac i wyrażania odczuć z nimi związanych; 14

sprzyjają utrwaleniu zdobytych wiadomości poprzez wyrażenie myśli, przeżyć, uczuć i zdobytych doświadczeń; umożliwiają utrwalenie, uporządkowanie i przedstawienie za pomocą artystycznych środków wyrazu posiadanej wiedzy. Prace zespołowe, które: uczą współpracy i współdziałania w planowaniu i realizowaniu wspólnie wytyczonego celu; przyzwyczajają do podporządkowania się innym i wykonywania przydzielonych zadań; kształtują takie cechy osobowości, jak zdyscyplinowanie i poczucie odpowiedzialności za wspólną pracę; wyrabiają umiejętność panowania nad emocjami. Historyjki obrazkowe, które: pozwalają na odkrywanie zależności występujących między obrazkami; uczą zauważania związków przyczynowo-skutkowych w przedstawionej sytuacji oraz logicznego kojarzenia faktów; rozwijają wyobraźnię i pobudzają do myślenia; przyzwyczają do jasnego formułowania wypowiedzi; zachęcają do wypowiadania się na określony temat. Praca z obrazkiem, która: wyrabia umiejętność skupiania uwagi i doskonali spostrzegawczość wzrokową; umożliwia odnoszenie się do posiadanej wiedzy i doświadczeń; wdraża do stosowania prawidłowych konstrukcji składniowych w budowanych wypowiedziach; uczy tworzenia dłuższych wypowiedzi na określony temat; pozwala na swobodne skojarzenia związane z treścią obrazka; przygotowuje do ukierunkowanych obserwacji. Rozmowy, które: porządkują i podsumowują nabywane wiadomości z zakresu realizowanego tematu; uczą prowadzenia dialogu; kształtują zdolność skupienia uwagi na rozmówcy; przyzwyczajają do uważnego słuchania wypowiedzi innych; umożliwiają wyjaśnienie zaobserwowanych zdarzeń i zjawisk; pomagają w wyjaśnianiu i tworzeniu pojęć ogólnych; stwarzają okazję do zadawania pytań i uzyskiwania na nie odpowiedzi. Pokaz, który: wdraża do prawidłowego wykonywania poszczególnych czynności samoobsługowych higienicznych, porządkowych; sprzyja uczeniu się przez naśladowanie; pozwala zrozumieć sens zachowania kolejności przy wykonywaniu czynności; zachęca do podejmowania prób samodzielnego działania. Spotkania z ciekawymi osobami, które: umożliwiają poznanie charakteru pracy ludzi różnych zawodów, np. ekspedientka, bankier; zapoznają ze sposobami zachowania się w miejscu publicznym; dostarczają informacji o użyteczności różnych zawodów. 15

Sposobów na wprowadzanie i utrwalanie wybranych treści jest bardzo wiele, zawsze jednak powinna być przestrzegana zasada stopniowania trudności. Dzieci trwale zapamiętują, ucząc się wykonywania czynności od prostych do bardziej złożonych, przechodząc od najbliższego do dalszego poznawania. Najlepiej zdobywają i utrwalają nowe umiejętności wtedy, kiedy wykorzystamy ich aktywność, pozwolimy im operować i manipulować przedmiotami, obserwować i doświadczać, poznawać rzeczy i zjawiska wszystkimi zmysłami. Uwagi o realizacji programu Program ma charakter otwarty, można go modyfikować i dostosować do potrzeb i możliwości dzieci, przewidziany jest dla dzieci 3, 4, 5 i 6 letnich. Program jest elastyczny, dostosowany do możliwości, zainteresowań wychowanków oraz umiejętności organizacyjnych nauczycieli. Innowacja ujęta jest w Planie Wychowawczym i Koncepcji Pracy Przedszkola Samorządowego nr 7 w Bełchatowie. Treści programu są zintegrowane z zadaniami wynikającymi z planu pracy wychowawczo dydaktycznej (włączone w tematykę kompleksową). 16

VI. Budowa i układ treści programu dla dzieci od 3 do 6 lat I. Mamy świadomość, co i jak oszczędzamy. Witamy w naszym przedszkolu świnkę Michalinkę oszczędzanie pieniędzy. Grupa Etapy osiągania umiejętności przez dzieci wiekowa 3 - latki DZIECKO: zna sposoby gromadzenia pieniędzy (skarbonka, portfel, konto bankowe), aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, zna zalety oszczędzania, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, uczy się planowania i przemyślanego gospodarowania własnym budżetem (uczy się nie ulegać promocjom, reklamom, nie kupuje rzeczy niepotrzebnych, oszczędza pieniądze), potrafi obserwować, rozwija słuch i wrażliwość muzyczną, rozwija słownictwo czynne, rozumie sens oszczędzania (np. na ulubioną zabawkę), uważnie słucha piosenki. Sposób realizacji Załączniki Zapoznanie ze skarbonką na podstawie piosenki. Scenariusz zajęcia nr 1 Karta pracy nr 1 4 - latki zna sposoby gromadzenia pieniędzy (skarbonka, portfel, konto bankowe), potrafi oszczędzać pieniądze w określonym celu, aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, zna zalety oszczędzania, uczy się planowania i przemyślanego gospodarowania własnym budżetem (uczy się nie ulegać promocjom, reklamom, nie kupuje rzeczy niepotrzebnych, oszczędza pieniądze), potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, zna słowa i melodię piosenki. Zapoznanie ze skarbonką na podstawie piosenki. Scenariusz zajęcia nr 1 Karta pracy nr 1 5, 6 - latki zna sposoby gromadzenia pieniędzy (skarbonka, portfel, konto bankowe), aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, zna zalety oszczędzania, potrafi oszczędzać pieniądze w określonym celu, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, uczy się planowania i przemyślanego gospodarowania własnym budżetem (uczy się nie ulegać promocjom, reklamom, nie kupuje rzeczy niepotrzebnych, oszczędza pieniądze), potrafi obserwować, potrafi odczytywać napisy globalnie (czyta całościowo wyrazy), wie na czym polega oszczędzanie, potrafi na podstawie własnych doświadczeń opowiadać o oszczędzaniu, potrafi samodzielnie i z pomocą nauczyciela skarbonkę, według ustalonego planu działania, utrzymuje swoje miejsce pracy w należytym porządku, potrafi zaśpiewać piosenkę. wykonać Skarbonka zapoznanie ze skarbonką na podstawie piosenki. Skarbonka praca plastyczna według wzoru. Scenariusz zajęcia nr 1 Karta pracy nr 1 17

Wiemy, co możemy oszczędzać żywność, wodę, papier, energię elektryczną itp. 3 - latki DZIECKO: aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, dziecko wie co oszczędzamy, uważnie słucha, rozumie celowość oszczędzania wody, energii elektrycznej i papieru, wie, że należy oszczędzać energię elektryczną poprzez wyłączanie światła, sprzętu elektrycznego, gdy przestaje z niego korzystać, wie, że korzystanie z dóbr materialnych innych osób, np. przejmowanie po rodzeństwie ubrań, zabawek, podręczników, służy oszczędności, ma świadomość, że w ciągu nocy należy używać elektryczności do oświetlenia domu i wie, jak korzystać ze światła (wyłączać światło, kiedy wychodzimy z pokoju), potrafi obserwować. 4 - latki aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie gdzie i jak należy oszczędzać wodę, wie, że korzystanie z dóbr materialnych innych osób, np. przejmowanie po rodzeństwie ubrań, zabawek, podręczników, służy oszczędności, racjonalnie korzysta z wody podczas zabiegów higienicznych, wie, do czego można wykorzystać,,deszczówkę (podlewanie roślin deszczówką), wie, że należy oszczędzać energię elektryczną poprzez wyłączanie światła, sprzętu elektrycznego, gdy przestaje z niego korzystać, ma świadomość, że w ciągu nocy należy używać elektryczności do oświetlenia domu i wie, ak korzystać ze światła (wyłączać światło, kiedy wychodzimy z pokoju), potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, potrafi obserwować. 5, 6 - latki aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, potrafi odczytywać napisy globalnie (czyta całościowo wyrazy), podaje przykłady wykorzystania wody z kranu, oszczędnie gospodarować wodą podczas mycia rąk i zębów w przedszkolu, współdziałać w grupie, wymyślać odgłosy jakie wydaje woda, podaje sposoby wykorzystania wody z kranu, chętnie obserwuje doświadczenie i wyciąga wnioski, wie, jak wygląda wiatrak i do czego jest wykorzystywany, zna różne sposoby oszczędzania energii, wyjaśnia czym jest energia i skąd ją czerpiemy; wymienia źródła energii; kształtuje postawę proekologiczną i zachowania energooszczędne; wie, że prąd jest niebezpieczny dla naszego zdrowia i życia; wymienia urządzenia, które wymagają użycia energii, wie, które przedmioty w wodzie pływają, a które toną, poznaje właściwości różnych substancji w połączeniu z wodą (rozpuszczanie), rozumie konieczność oszczędzania wody ze względu na ochronę środowiska naturalnego, racjonalnie korzysta z wody podczas zabiegów higienicznych, wie, do czego można wykorzystać,,deszczówkę 18 Rozmowa kierowana z całą grupą na podstawie ilustracji. Scenariusz zajęcia nr 2 Opowiadanie Niezwykłe przygody kropelki wody Scenariusz zajęcia nr 2 Oszczędzamy wodę wiersz E. Szymańskiego Dwie umywalnie Scenariusz zajęcia nr 2 Siła wiatru (energia odnawialna) wykonanie wiatraka Scenariusz zajęcia nr 4 Utrwalenie wiadomości o różnych źródłach energii wiersz D. Graj Król i jego elektryczni słudzy Scenariusz zajęcia nr 5 Woda to skarb należy ją szanować zabawy badawcze Karta pracy nr 2 Karta pracy nr 2 Karta pracy nr 2 Karta pracy nr 4 Karta pracy nr 5

(podlewanie roślin deszczówką), wie, że należy oszczędzać energię elektryczną poprzez wyłączanie światła, sprzętu elektrycznego, gdy przestaje z niego korzystać, wie, że korzystanie z dóbr materialnych innych osób, np. przejmowanie po rodzeństwie ubrań, zabawek, podręczników, służy oszczędności, aktywnie uczestniczy w zabawie ruchowej. Scenariusz zajęcia nr 6 Oszczędność zasobów środowiska naturalnego recykling. 3 - latki DZIECKO: aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, wie do czego służą pojemniki ekologiczne, potrafi segregować śmieci, rozumie sens i znaczenie ponownego wykorzystania śmieci zna podstawowe pojęcia z zakresu ekologii i ochrony środowiska, wie o konieczności utrzymania porządku w miejscu zabawy oraz o segregowaniu śmieci w celu ponownego ich przetworzenia, potrafi obserwować. 4 - latki aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, rozpoznaje materiał z jakiego wykonany jest odpad, zna kształt i kolory pojemników do segregacji, segreguje odpady do właściwych pojemników (makulatura, szkło, plastik, metal), zna podstawowe pojęcia z zakresu ekologii i ochrony środowiska, wie o konieczności utrzymania porządku w miejscu zabawy oraz o segregowaniu śmieci w celu ponownego ich przetworzenia, czerpie radość ze wspólnej zabawy, wie, że wszyscy ludzie muszą dbać o środowisko. 5, 6 - latki aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, potrafi odczytywać napisy globalnie (czyta całościowo wyrazy), zna kolory pojemników do segregowania śmieci, wie, dlaczego należy segregować śmieci, rozumie pojęcie: recykling, odpady, rozumie potrzebę systematycznego segregowania śmieci, potrafi posegregować śmieci, potrafi wskazać pomysł na wykorzystanie odpadów, zna podstawowe pojęcia z zakresu ekologii i ochrony środowiska, wie o konieczności utrzymania porządku w miejscu zabawy oraz o segregowaniu śmieci w celu ponownego ich przetworzenia, wie, co oznacza symbol recyklingu i zna oznaczenia pojemników do segregowania odpadów, potrafi samodzielnie wykonać prace plastyczną z odpadów. Wycieczka do pojemników przeznaczonych na segregację śmieci. Scenariusz zajęcia nr 3 Segregacja śmieci w przedszkolu działalność dzieci. Scenariusz zajęcia nr 3 Przedszkolny recykling wiersz I. Sikiryckiego Sznurek Jurka Scenariusz zajęcia nr 3 Karta pracy nr 6 Karta pracy nr 3 Karta pracy nr 3 Karta pracy nr 3 19

II. Odwiedzamy świat pieniędzy Robimy zakupy poznanie różnych sklepów. Grupa Etapy osiągania umiejętności przez dzieci wiekowa 3 - latki DZIECKO: wie, gdzie i w jaki sposób można zrobić zakupy (kiosk, sklep, bazar, internet), potrafi klasyfikować towary ze względu na ich ważność i przeznaczenie, wie, jak należy zachować się w miejscach użyteczności publicznej (sklepy, banki itp.), wie, czym można zapłacić za zakupy (pieniądz, karta, płatności on-line), wie, do czego służy bankomat, kasa fiskalna, bank, paragon, sklep, zna reguły transakcji wymiennej: kupno-sprzedaż, aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, przestrzega zasad bezpiecznego poruszania się na wycieczce, obserwuje sposób dokonywania zakupów, stosuje zwroty grzecznościowe, bogaci słownik czynny (pieniądze, towar, sprzedawca, kasa fiskalna), potrafi obserwować, doskonali umiejętność liczenia na konkretach, przelicza, dokłada, odkłada, liczy w dostępnym zakresie, wie, co to jest konto bankowe, cena. 4 - latki wie, gdzie i w jaki sposób można zrobić zakupy (kiosk, sklep, bazar, internet), potrafi klasyfikować towary ze względu na ich ważność i przeznaczenie, wie, jak należy zachować się w miejscach użyteczności publicznej (sklepy, banki itp.), wie, czym można zapłacić za zakupy (pieniądz, karta, płatności on-line), wie, do czego służy bankomat, kasa fiskalna, bank, paragon, sklep, zna reguły transakcji wymiennej: kupno-sprzedaż, aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, doskonali umiejętność liczenia na konkretach, przelicza, dokłada, odkłada, liczy w dostępnym zakresie, wie, co to jest konto bankowe, cena, obserwuje sposób dokonywania zakupów, stosuje zwroty grzecznościowe, przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas wycieczki. 5, 6 - latki wie, gdzie i w jaki sposób można zrobić zakupy (kiosk, sklep, bazar, internet), potrafi klasyfikować towary ze względu na ich ważność i przeznaczenie, wie, jak należy zachować się w miejscach użyteczności publicznej (sklepy, banki itp.), wie, czym można zapłacić za zakupy (pieniądz, karta, płatności on-line), wie, do czego służy bankomat, kasa fiskalna, bank, paragon, sklep, zna reguły transakcji wymiennej: kupno-sprzedaż, aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, Sposób realizacji Załączniki Wycieczka do sklepu spożywczego. Scenariusz zajęcia nr 1 Wycieczka do sklepu. Scenariusz zajęcia nr 1 Robimy zakupy zabawa dydaktyczna. Scenariusz zajęcia nr 1 Karta pracy nr 1 Karta pracy nr 1 Karta pracy nr 1 20

potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, potrafi odczytywać napisy globalnie (czyta całościowo wyrazy), doskonali umiejętność liczenia na konkretach, przelicza, dokłada, odkłada, liczy w dostępnym zakresie, wie, co to jest konto bankowe, cena, poprawnie liczy do 10 lub w wyższym sobie dostępnym zakresie, ustala wynik dodawania i odejmowania na podstawie manipulowania przedmiotami (żetonami), segreguje przedmioty, zabawki ze względu na posiadaną cechę, rozumie przydatność liczenia (zakupy), wzmacnia wiarę we własne możliwości. Bawimy się w sklep. 3 - latki DZIECKO: wie, gdzie i w jaki sposób można zrobić zakupy (kiosk, sklep, bazar, internet), potrafi klasyfikować towary ze względu na ich ważność i przeznaczenie, wie, jak należy zachować się w miejscach użyteczności publicznej (sklepy, banki itp.), wie, czym można zapłacić za zakupy (pieniądz, karta, płatności on-line), wie, do czego służy bankomat, kasa fiskalna, bank, paragon, sklep, zna reguły transakcji wymiennej: kupno-sprzedaż, aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi czekać na swoją kolej, przestrzega reguł zabawy, stosuje formy grzecznościowe, rozumie sens transakcji kupno-sprzedaż, potrafi obserwować, doskonali umiejętność liczenia na konkretach, przelicza, dokłada, odkłada, liczy w dostępnym zakresie, wie, co to jest konto bankowe, cena. 4 - latki wie, gdzie i w jaki sposób można zrobić zakupy (kiosk, sklep, bazar, internet), potrafi klasyfikować towary ze względu na ich ważność i przeznaczenie, wie, jak należy zachować się w miejscach użyteczności publicznej (sklepy, banki itp.), wie, czym można zapłacić za zakupy (pieniądz, karta, płatności on-line), wie, do czego służy bankomat, kasa fiskalna, bank, paragon, sklep, zna reguły transakcji wymiennej: kupno-sprzedaż, aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, doskonali umiejętność liczenia na konkretach, przelicza, dokłada, odkłada, liczy w dostępnym zakresie, wie, co to jest konto bankowe, cena, przestrzega ustalonych reguł i zasad, jest sprawne i zwinne, poprawnie wykonuje polecenia nauczyciela. 5, 6 - latki wie, gdzie i w jaki sposób można zrobić zakupy (kiosk, sklep, bazar, internet), potrafi klasyfikować towary ze względu na ich ważność i przeznaczenie, wie, jak należy zachować się w miejscach użyteczności Zabawa tematyczna Scenariusz zajęcia nr 2 W hipermarkecie zestaw ćwiczeń gimnastycznych metodą stacyjną. Scenariusz zajęcia nr 2 Zguba opowiadanie R. Piątkowskiej. Karta pracy nr 2 Karta pracy nr 2 21

publicznej (sklepy, banki itp.), wie, czym można zapłacić za zakupy (pieniądz, karta, płatności on-line), wie, do czego służy bankomat, kasa fiskalna, bank, paragon, sklep, zna reguły transakcji wymiennej: kupno-sprzedaż, aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, potrafi odczytywać napisy globalnie (czyta całościowo wyrazy), doskonali umiejętność liczenia na konkretach, przelicza, dokłada, odkłada, liczy w dostępnym zakresie, wie, co to jest konto bankowe, cena, wie jak należy zachowywać się w sklepach marketach, wie, jak zachować się w sytuacji zagrożenia, wie, w jakich sytuacjach i komu można przekazywać,,informacje dotyczące nazwiska i adresu zamieszkania, zna miejsca i osoby, od których można uzyska pomoc, potrafi odpowiadać na zadane pytania i słucha wypowiedzi innych, potrafi wskazać różnicę między małymi sklepikami osiedlowymi, a dużymi marketami, potrafi nazwać przedmioty potrzebne do pracy sprzedawcy, potrafi narysować artykuły wg branży, potrafi reagować na hasło nauczycielki. Reklamy i promocje ich rola w sprzedaży. 3 - latki DZIECKO: aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi współpracować w grupie, zespole, samodzielnie planuje swoją pracę, wie jakie znaczenie ma reklama (telewizja, gazeta itp.,), potrafi obserwować. 4 - latki aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, dostrzega różnorodne środki oddziaływania na odbiorcę zastosowane w rozmaitych reklamach, zna cele reklamy, dostrzega funkcje reklamy w codziennym życiu, ocenia reklamy, uzasadniając swoje zdanie, 5, 6 - latki potrafi pracować w grupie. aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, wie jakie są rodzaje reklamy, potrafi na podstawie własnych spostrzeżeń wymienić ich rodzaje, potrafi samodzielnie w małym zespole stworzyć reklamę dowolnego produktu, zna obraz graficzny głoski r, R. Scenariusz zajęcia nr 2 Projektowanie plakatu reklamy naszego przedszkola. Scenariusz zajęcia nr 3 Wesoła cukierkolandia projektowanie przedmiotów z papierków od cukierków. Scenariusz zajęcia nr 3 Reklama - poznanie obrazu graficznego głoski r i R litery: r i R Scenariusz zajęcia nr 3 Karta pracy nr 2 Karta pracy nr 3 Karta pracy nr 3 Karta pracy nr 3 22

III. Odkrywamy tajemnicę pieniędzy Poznajemy historię pieniędzy. Grupa Etapy osiągania umiejętności przez dzieci wiekowa 3 - latki DZIECKO: aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, zna wygląd waluty Polskiej, umie współpracować w zabawie i czerpie z niej radość, podporządkowuje się regułom zabawy, potrafi obserwować, rozumienie, że ilość pieniędzy jest ograniczona, zna historię monety (pieniędzy), wie skąd się biorą za pracę, zna walutę obowiązującą w Polsce i innych krajach. 4 - latki aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, rozumienie, że ilość pieniędzy jest ograniczona, zna historię monety (pieniędzy), wie skąd się biorą za pracę, zna walutę obowiązującą w Polsce i innych krajach, rozumie pojęcia: nominał, awers, rewers, posługuje się pojęciami: banknot, moneta, wie, dlaczego ludzie posługują się pieniędzmi. 5, 6 - latki aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, potrafi odczytywać napisy globalnie (czyta całościowo wyrazy), rozumienie, że ilość pieniędzy jest ograniczona, zna historię monety (pieniędzy), wie skąd się biorą za pracę, zna walutę obowiązującą w Polsce i innych krajach, wie, jakie są kolejne etapy rozwoju pieniądza, potrafi ułożyć według kolejności historyjkę obrazkową, dostrzega następstwa przyczynowo skutkowe, reaguje na sygnał umowny, rozumie znaczenie słów: barter, płacidło, pieniądz kruszcowy, monety, banknoty, karty płatnicze, dba o dokładność i estetykę pracy plastycznej. Wiemy, jak zarabia się pieniądze. 3 - latki DZIECKO: aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, zna wybrane zawody, rozumie role pracy w życiu człowieka, rozumienie, że ilość pieniędzy jest ograniczona, zna historię monety (pieniędzy), wie skąd się biorą za pracę, wie, że skutkiem pracy jest wynagrodzenie, zna walutę obowiązującą w Polsce i innych krajach, potrafi uważnie słuchać i współpracować w grupie potrafi obserwować, wie, na czym polega praca: rodziców, kasjera, bankiera, sprzedawcy. Sposób realizacji Załączniki Zabawa dydaktyczna. Scenariusz zajęcia nr 1 Piosenka o pieniądzach zapoznanie z walutą obowiązującą w Polsce. Scenariusz zajęcia nr 1 Poznajemy historię pieniędzy rozmowa na podstawie ilustracji. Scenariusz zajęcia nr 1 Rozmowa kierowana z całą grupą. Scenariusz zajęcia nr 2 Karta pracy nr 1 Karta pracy nr 1 Karta pracy nr 1 Karta pracy nr 2 23

4 - latki aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, wie, na czym polega praca: rodziców, kasjera, bankiera, sprzedawcy, rozumienie, że ilość pieniędzy jest ograniczona, zna historię monety (pieniędzy), wie skąd się biorą za pracę, wie, że skutkiem pracy jest wynagrodzenie, zna walutę obowiązującą w Polsce i innych krajach, zna zawody swoich rodziców, wie, jak ważną rolę spełnia praca w życiu każdego człowieka, potrafi zgodnie współpracować w grupie. Wszyscy dla wszystkich zapoznanie z różnymi zawodami na podstawie wiersza J. Tuwima. Scenariusz zajęcia nr 2 Karta pracy nr 2 5, 6 - latki aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, potrafi odczytywać napisy globalnie (czyta całościowo wyrazy), wie, na czym polega praca: rodziców, kasjera, bankiera, sprzedawcy, rozumienie, że ilość pieniędzy jest ograniczona, zna historię monety (pieniędzy), wie skąd się biorą za pracę, zna walutę obowiązującą w Polsce i innych krajach, ma zaspokojoną potrzebę zabawy, ruchu, twórczości, umie współpracować w grupie, potrafi rozwiązywać zagadki, zna zawody wykonywane przez rodziców, rozumie rolę pracy w życiu człowieka, wie, że skutkiem pracy jest wynagrodzenie, wie, że praca jest za pieniądze, ale pieniądze otrzymujemy nie za każdą pracę (wolontariat, obowiązki domowe itp.), prawidłowo rozpoznaje i nazywa akcesoria do różnych zawodów, umie kierować swoim ciałem, rozpoznaje własne emocje, potrafi skupić swoją uwagę. Wiemy, jak zarabia się pieniądze - zawody rodziców. Scenariusz zajęcia nr 2 Karta pracy nr 2 Żegnamy świnkę Michalinkę jedziemy na wakacje, waluty innych krajów. 3 - latki DZIECKO: aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, rozumienie, że ilość pieniędzy jest ograniczona, zna historię monety (pieniędzy), wie skąd się biorą za pracę, zna walutę obowiązującą w Polsce i innych krajach, słucha uważnie poleceń, czeka na swoją kolejność, potrafi poruszać się w kolejce bez potrąceń, rozpoznaje polską walutę wśród innych walut. Zabawy ruchowo - naśladowcze. Scenariusz zajęcia nr 3 Karta pracy nr 3 4 - latki aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, rozumienie, że ilość pieniędzy jest ograniczona, zna historię monety (pieniędzy), wie skąd się biorą za pracę, Waluta innych krajów wycieczka do kantoru. Scenariusz zajęcia nr 3 Karta pracy nr 3 24

zna walutę obowiązującą w Polsce i innych krajach, zna walutę płatniczą obowiązującą w innych krajach, wie, jak należy zachowywać się w miejscach użyteczności publicznej, poznaje zwyczaje panujące w innych krajach (Wielka Brytania), potrafi zgodnie współpracować w grupie. 5, 6 - latki aktywnie uczestniczy w zabawie z innymi dziećmi, potrafi przestrzegać ustalonych norm i reguł, wie co i jak należy oszczędzać, potrafi obserwować, potrafi odczytywać napisy globalnie (czyta całościowo wyrazy), rozumienie, że ilość pieniędzy jest ograniczona, zna historię monety (pieniędzy), wie skąd się biorą za pracę, zna walutę obowiązującą w Polsce i innych krajach, zna słowa piosenki, - poznaje wybrane państwa Unii Europejskiej, ich flagi, niektóre zwyczaje, język, jakim posługują się mieszkańcy tych krajów; - rozpoznaje charakterystyczne budowle, tradycje państw europejskich; - używały zwroty grzecznościowe(dzień dobry, do widzenia) w językach wybranych krajów; - poznaje waluty obowiązujące w odwiedzanych państwach; - rozpoznaje i określa usłyszaną melodię. Żegnamy świnkę Michalinkęjedziemy na wakacje. Scenariusz zajęcia nr 3 Karta pracy nr 3 25

VII. Ewaluacja programu Istotnym elementem w pracy pedagogicznej jest ewaluacja. Współczesne rozumienie ewaluacji to nie tylko kontrola, ocena czy zbieranie danych, to przede wszystkim refleksja własna ukierunkowana na rozwój. Kryterium oceny nie jest stan wiedzy dziecka w danym momencie, ale jego praca, zaangażowanie i postępy. Określenie słabych i mocnych stron ma na celu podwyższenie jakości zajęć, zwiększenie umiejętności pracy z dziećmi i ich lepsze rozumienie. Celem ewaluacji programu Przedszkolak małym przedsiębiorcą jest pozyskanie informacji o poziomie wiedzy i umiejętności w zakresie edukacji matematycznej, ekonomicznej i przedsiębiorczości. Aby przekonać się czy zaproponowany program ma pożądany wpływ na dzieci, konieczne jest przeprowadzenie ewaluacji, tj. działania zmierzającego do stwierdzenia czy zawarte w nim treści są skuteczne i spełniają oczekiwania nauczycieli w pracy dydaktyczno - wychowawczej. Treści programu umieszczane będą w miesięcznych planach pracy dydaktyczno wychowawczej (jeden tydzień w miesiącu) oraz w zapisach dziennych zajęć poszczególnych grup. Chcąc sprawdzić efekty wprowadzonej innowacji na bieżąco będziemy monitorować zaplanowane działania. Dokładnej analizy funkcjonowania programu w codziennej praktyce dokonamy poprzez: obserwację dzieci podczas codziennych zajęć; karty pracy dla dzieci; ankietę ewaluacyjną dla rodziców i nauczycieli; rozmowy indywidualne z rodzicami, dziećmi i nauczycielami; analizę dokumentów (np. plany miesięczne, realizacja podstawy programowej, zapisy w dziennikach). Celem ewaluacji jest uzyskanie informacji zwrotnej na temat funkcjonowania programu w ramach codziennych zajęć z dziećmi. Zebrane informacje posłużą do sporządzenia raportu, porównania zamierzonych celów i osiągniętych rezultatów, a także wyciągnięcia wniosków i zaplanowania ewentualnych działań na przyszłość. Na każdych zajęciach realizowanych w poszczególnych grupach nauczycielki mogą dokonywać bezpośredniej obserwacji dzieci zarówno podczas zabawy, jak i podczas nauki. Na koniec realizacji każdego zagadnienia będą wykonywane podsumowania w formie kart pracy dla dzieci w celu sprawdzenia stopnia opanowania przyswojonych treści, czyli sprawdzenie co dzieci z zajęć zapamiętały i czego się nauczyły. Opracowany program poddawany będzie ciągłej ewaluacji: wyniki analizowane i wykorzystywane do ewentualnego uzupełnienia lub wprowadzenia zmian w programie w celu jego modyfikacji (atrakcyjność zajęć, metody i formy oraz sposoby realizacji prowadzonych zajęć). Analiza i weryfikacja zgromadzonych informacji oraz osiągnięte rezultaty wdrożonej innowacji zostaną przedstawione w formie raportu Dyrektorowi i Radzie Pedagogicznej oraz Rodzicom. Narzędzia ewaluacji: ankiety; karty pracy; karty obserwacji; analiza dokumentów. 26

Wyniki ewaluacji opracowują: dyrektor; wychowawcy; zespół autorski programu. Termin ewaluacji: na koniec roku szkolnego. Wyniki ewaluacji w formie sprawozdań pisemnych będą wykorzystane do sformułowania planów naprawczych, weryfikacji i zmian w planie innowacji. Wgląd do wyników ewaluacji ma: dyrektor przedszkola, rada pedagogiczna, organ prowadzący, rodzice, organ nadzoru pedagogicznego. Mamy nadzieję, iż opracowany program pomoże dzieciom w prosty, zrozumiały i zabawny sposób poznać podstawy edukacji ekonomicznej i przedsiębiorczości. Pomoże rozwinąć umiejętności dziecka pobudzając jego wyobraźnie, ćwicząc pamięć i ucząc logicznego myślenia, a dzięki praktycznym zadaniom, mali przedsiębiorcy nauczą się oszczędzania nie tylko pieniędzy, lecz również zasobów naturalnych. 27

VIII. Bibliografia 1. Gruszczyk Kolczyńska E., Zielińska E. Dziecięca matematyka Książka dla rodziców i nauczycieli; Wyd. WSiP Warszawa 1997 2. Gruszczyk Kolczyńska E., Zielińska E. Dziecięca Matematyka Metodyka i scenariusze zajęć z sześciolatkami w przedszkolu, w szkole i w placówkach integracyjnych; Wyd. WSiP Warszawa 2000 3. Kupisiewicz Cz. Podstawy dydaktyki ogólnej ; PWN, Warszawa 1973 4. Mamo, tato co wy na to? Innowacyjny Program Wychowania Przedszkolnego; Wyd. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Zakład Szkolenia i Doradztwa Ekonomicznego Sp. Z o. o. w Lublinie 2012 5. Okoń W. Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej ; Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 1998 6. Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 23 grudnia 2008 r. (Dz. U. z 2009 r. nr 4, poz. 17). 7. Podstawy pedagogiki przedszkolnej pod red. M. Kwiatkowskiej; WSiP, Warszawa 1985 8. Iwanowska J., Kondracka-Szala M, Stawowczyk-Płaza A., Szymczuk M. Przedsiębiorczy przedszkolak ; Wrocław 2010 9. Tokarska E., Kopała J. Kalendarz przedszkolaka Program Wychowania Przedszkolnego; Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2012 10.Tokarska E., Kopała J. Zanim będę uczniem Program Wychowania Przedszkolnego; Wyd. Edukacja Polska Sp. Z o. o., Warszawa 2009 11. Więckowski R. Pedagogika wczesnoszkolna ; WSiP, Warszawa 1995 Publikacje Internetowe 1. http://pte.lublin.pl/aktualnosci/mamo-tato-co-wy-na-to,10047 2. http://www.wroclaw.pl/informacje-dla-nauczycieli-wychowania-przedszkolnego-przedsiebiorczyprzedszkolak 3. http://wyborcza.pl/1,76842,7372858,jak_wychowac_przedsiebiorcze_dziecko_.html 4. http://www.godmother.pl/blog/tag/przedsiebiorczosc-w-przedszkolu/ 5. http://www.opoka.org.pl/biblioteka/x/xe/gn201119-ee.html 6. http://www.wprost.pl/ar/188210/od-przedszkola-do-miliona/?i=1414 7. http://www.tvp.pl/dla-dzieci/jedynkowe-przedszkole/piosenki/skarbonka-moja/3276689 28

ZAŁĄCZNIKI 29

Karty pracy dla 3 latków Mamy świadomość, co i jak oszczędzamy KARTA PRACY nr 1 Pokoloruj Świnkę Michalinkę 30

KARTA PRACY nr 2 Pokoloruj kropelkę wody 31

KARTA PRACY nr 3 Wskaż za pomocą strzałek, do których pojemników dzieci wrzucą śmieci. 32

Odwiedzamy świat pieniędzy KARTA PRACY nr 1 Jaki to sklep? - pokoloruj obrazek 33

KARTA PRACY nr 2 Nazwij i pokoloruj zabawki 34

KARTA PRACY nr 3 W naszym przedszkolu jest wesoło - dorysuj dziewczynce brakujące elementy twarzy, uśmiech i pokoloruj. 35

Odkrywamy tajemnice pieniędzy KARTA PRACY nr 1 Pokoloruj monetę Ułóż puzzle 36

KARTA PRACY nr 2 Jaki to zawód? - pokoloruj obrazek 37

KARTA PRACY nr 3 Zaznacz polską walutę 38

Karty pracy dla 4 latków KARTA PRACY nr 1 Ułóż puzzle Mamy świadomość, co i jak oszczędzamy 39

KARTA PRACY nr 2 Pokoloruj obrazki. Znaczki na obrazkach przedstawiających oszczędność wody pokoloruj na zielono. Znaczki na obrazkach przedstawiających niegospodarne wykorzystanie wody pokoloruj na czerwono. 40

KARTA PRACY nr 3 Pokoloruj na żółto kosz, do którego wrzucamy metalowe przedmioty. Na zielono kosz, do którego wrzucamy szklane przedmioty. Na niebiesko ten, do którego wrzucamy papier. 41

Odwiedzamy świat pieniędzy KARTA PRACY nr 1 Jakie to sklepy? - połącz obrazki w pary i pokoloruj. 42