Wstęp Zjednoczona Europa niesie ze sobą wiele nowych możliwości. Ułatwia nie tylko wymianę handlową czy kontakty zawodowe, ale także podróżowanie i nawiązywanie nowych znajomości. Dziś jesteś w Warszawie, a jutro w Londynie, Paryżu czy Amsterdamie. Zdobywasz nowe doświadczenia, poznajesz nowych ludzi, a może właśnie rozpoczynasz interesującą pracę. Zamiast paszportu potrzebna jest Ci tylko znajomość języków obcych. Jak się z pewnością przekonasz, jest to niezbędna inwestycja w przyszłość. Zacznijmy więc od języka, który już wieki temu pozostawił ślady w polszczyźnie Czy wiesz, skąd pochodzą słowa: maszt, szyper lub wrak? Na to i wiele innych pytań znajdziesz odpowiedź w naszym kursie języka niderlandzkiego. Gwarantujemy, że czas przeznaczony na naukę spędzisz w bardzo ciekawy i pożyteczny sposób. Kurs ESKK to fascynująca przygoda z językiem niderlandzkim. Będziemy poruszać ciekawe, współczesne tematy, dzięki czemu osiąganie postępów w nauce przyjdzie Ci lekko i niezauważalnie, bez mozołu kojarzonego z monotonnym wkuwaniem słówek. Opanowanie gramatyki zapewni Ci zestaw różnorodnych ćwiczeń. W ten sposób sam będziesz mógł odkrywać reguły gramatyczne i przekonasz się, jak są one łatwe i proste! W sekcji dotyczącej komunikacji poznasz nowe słownictwo z różnych dziedzin i przećwiczysz wszystkie cztery sprawności językowe czytanie (lezen), słuchanie (luisteren), mówienie (spreken) i pisanie (schrijven). Nauczymy Cię praktycznych wyrażeń z życia codziennego będziesz wiedział, jakim niderlandzkim posługiwać się w pracy, a jakim na spotkaniach towarzyskich. Przedstawimy Ci też kulturę krajów niderlandzkiego obszaru językowego. Zabierzemy Cię w podróż, w trakcie której poznasz Holandię, Belgię i Surinam. Chcemy nauczyć Cię języka niderlandzkiego, abyś mógł w pełni uczestniczyć w świecie, w którym znikają granice dzielące ludzi. Cieszymy się, że i Ty zdecydowałeś się poszerzyć swoje życiowe możliwości. Pomożemy Ci osiągnąć ten cel! Efektywną naukę na naszym kursie gwarantuje stała struktura zeszytów lekcyjnych w każdym zeszycie znajdują się dwie lekcje składające się z powtarzalnych sekcji. Na początku pierwszego zeszytu omówiliśmy dodatkowo alfabet i zasady wymowy. Zanim rozpoczniesz naukę, przestudiuj schemat struktury zeszytu zamieszczony na następnej stronie. Na kursie ESKK sam decydujesz o tym, gdzie i jak często się uczyć. Materiał całego zeszytu zaplanowany jest na miesiąc pracy. Zamieszczony na marginesie symbol filiżanki wskazuje moment, w którym możesz odpocząć od nauki i powrócić do niej później, bez uszczerbku dla spójności procesu uczenia się. Aby zwiększyć skuteczność Twojej nauki, proponujemy, byś materiałowi oddzielonemu symbolem filiżanki poświęcał 30 45 minut. Radzimy także, aby przerwa między kolejnymi sesjami nauki nie była dłuższa niż 2 dni. Jeśli będziesz systematyczny, efekty Twojej pracy będą znacznie lepsze i szybciej osiągniesz zamierzone cele. W samodzielnej nauce pomocny będzie załączony do kursu czerwony filtr. Używaj go tam, gdzie spotkasz tekst na czerwono, np. w komentarzach gramatycznych, niektórych ćwiczeniach lub podczas nauki słówek. Filtrem zasłaniasz wybrane fragmenty, a po udzieleniu samodzielnej odpowiedzi odkrywasz go i sprawdzasz poprawność swoich rozwiązań. Każdemu zeszytowi towarzyszy płyta CD, na której nagrane są fragmenty lekcji oraz wybrane 1 ćwiczenia do pracy domowej i słownik końcowy. Nagrania są w zeszycie oznaczone symbolem słuchawek 1. Towarzysząca im liczba odpowiada numeracji kolejnych fragmentów na płycie. Lektor odczytuje taki symbol jako opname een, twee, drie (nagranie 1, 2, 3 ). Częste słuchanie nagrań i powtarzanie słówek, zwrotów czy pełnych zdań pozwoli Ci na szybkie oswojenie się z brzmieniem dźwięków i intonacją w języku niderlandzkim. 1
Struktura lekcji Cele edukacyjne Om te beginnen Grammatica in het dagelijks leven Uitspraak Communicatie Woordenschat Taalvaardigheden De wereld in het Nederlands Grammatica in het kort Huiswerk Antwoorden Opnamen Woordenboek Zanim rozpoczniesz naukę, sprawdź, jakie umiejętności zdobędziesz po przerobieniu materiału lekcji. Później możesz do nich wrócić i zaznaczyć zagadnienia, które opanowałeś. Każdą lekcję rozpoczynasz rozgrzewką, która płynnie wprowadzi Cię w tematykę lekcji. Prezentuje elementy gramatyki języka niderlandzkiego, na której bazują następne sekcje lekcji. Zawiera nowe zagadnienia i struktury gramatyczne oraz ćwiczenia utrwalające ich znajomość. Podsekcja z informacjami i ćwiczeniami dotyczącymi wymowy. Sekcja poświęcona komunikacji. Wprowadza nowe słownictwo i ćwiczy jego użycie w odpowiednim kontekście. Ćwiczenia rozwijające umiejętności językowe: słuchanie, czytanie, mówienie i pisanie, czyli wykorzystanie poznanych zagadnień w praktyce. Często umiejętności te będą rozwijane razem, np.: słuchanie i mówienie (luisteren en spreken), czytanie i pisanie (lezen en schrijven). W każdej drugiej lekcji zeszytu. Przedstawia kraje niderlandzkiego obszaru językowego i różnorodne aspekty kulturowe niezbędne do świadomego posługiwania się językiem niderlandzkim. Zestawienie gramatyczne podsumowujące informacje gramatyczne wprowadzone w danej lekcji. Praca domowa pozwalająca na sprawdzenie i utrwalenie wiadomości z obu lekcji, do wykonania po przerobieniu zeszytu. Odrobioną pracę domową możesz przesłać swojemu osobistemu nauczycielowi do sprawdzenia. Prace domowe możesz również odrabiać, korzystając z Internetu. Klucz odpowiedzi do ćwiczeń. Zapis nagrań pozwalający na dokładne prześledzenie wypowiedzi i rozmów, które nie są zapisane w lekcji, a znajdują się na towarzyszącej zeszytowi płycie CD. Słownik zawierający nowe słówka znajdujące się w zeszycie, ich tłumaczenie i transkrypcję fonetyczną zapisaną w Międzynarodowym Alfabecie Fonetycznym (IPA). W przypadku rzeczowników podajemy rodzajnik (de lub het), rodzaj (tylko przy rodzajniku de męski [m] lub żeński [v]; rodzajnik het zawsze oznacza rodzaj nijaki), a także liczbę mnogą (niekiedy dwa obowiązujące warianty). Rzeczowniki oznaczone m/v są używane zarówno w rodzaju męskim, jak i żeńskim. W przypadku czasowników zamieszczamy odmianę w czasie przeszłym niedokonanym (dwie formy kolejno dla liczby pojedynczej i mnogiej) i w czasie przeszłym dokonanym (wraz z czasownikiem potrzebnym do utworzenia formy osobowej zijn [z] lub hebben [h]). Ucząc się nowych słów, postaraj się przyswoić wszystkie te informacje leksykalne, mimo że na początku nie będziesz ich wykorzystywał. Przydadzą Ci się one na kolejnych etapach nauki, kiedy poznamy rodzajniki, liczbę mnogą i czasy przeszłe. Na kartach kursu ESKK spotkasz się także z następującymi oznaczeniami ułatwiającymi przyswajanie wiedzy: szare tło wyróżnia nowe zagadnienia gramatyczne i leksykalne! taka ramka prezentuje szczegóły warte zapamiętania Studietip to wskazówki dotyczące technik uczenia się Miniwoordenboek w ramce Miniwoordenboek znajdziesz nowe słówka i wyrażenia niezbędne do opanowania danego fragmentu lekcji Życzymy Ci przyjemnej nauki i satysfakcji z poznawania języka niderlandzkiego na kursie ESKK! 2
Uitspraak Wymowa Alfabet Alfabet Naukę języka niderlandzkiego rozpoczniemy od zapoznania się z alfabetem i wymową poszczególnych głosek. Umiejętność literowania bardzo Ci się przyda na przykład przy podawaniu nazwiska czy też po to, by nie popełniać błędów w zapisywaniu nowych wyrazów. W tabeli poniżej przedstawiamy alfabet niderlandzki i sposób, w jaki czytamy daną literę. Zapis wymowy podajemy w transkrypcji Międzynarodowego Alfabetu Fonetycznego (International Phonetic Alphabet IPA), który szczegółowo poznasz za chwilę. Teraz wysłuchaj nagrania. Staraj się powtarzać za lektorem każdą głoskę. Przeczytaj alfabet kilkakrotnie na głos, tak abyś przyzwyczaił się do nowego brzmienia i bez trudu wymawiał poszczególne litery. 1 A a [a] H h [ha] O o [o] V v [ve] B b [be] I i [i] P p [pe] W w [Ve] C c [se] J j [je] Q q [ky] X x [Áks] D d [de] K k [ka] R r [ër] Y y [ëi] E e [e] L l [ël] S s [ës] Z z [zët] F f [ëf] M m [ëm] T t [te] G g [Âe] N n [ën] U u [y] W języku niderlandzkim wymowa niekiedy różni się od zapisu wyrazów i dźwięków, do których przyzwyczaił nas język polski. Najlepiej zatem uczyć się wymowy, słuchając i wielokrotnie powtarzając nagrane słowa i zdania. W miarę możliwości słuchaj audycji radiowych i telewizyjnych, żeby osłuchać się z językiem niderlandzkim. Jeżeli czasami chciałbyś uczyć się tylko z zeszytu, w nauce poprawnej wymowy pomoże Ci transkrypcja fonetyczna. Dzięki niej będziesz mógł samodzielnie odczytać niderlandzkie wyrazy nie tylko w naszych lekcjach, ale również w różnego rodzaju słownikach. Umiejętność ta przyda Ci się także, jeśli będziesz poznawał inne języki obce. Przejdźmy teraz do nauki. Wysłuchaj kolejnych nagrań, śledząc jednocześnie uważnie zapis wymowy. W tabelach poniżej głoski zapisaliśmy alfabetem IPA. W pierwszej z nich znajdziesz niderlandzkie samogłoski, w drugiej dwugłoski, a w trzeciej spółgłoski. Obok podajemy przykład wyrazu, w którym dany dźwięk występuje, transkrypcję fonetyczną tego wyrazu oraz sposób tworzenia opisywanego dźwięku, często poprzez porównanie do głosek w języku polskim. Poszczególne dźwięki będziemy omawiać i ćwiczyć w sekcji uitspraak (wymowa) znajdującej się w każdej lekcji. Nie musisz się teraz uczyć wszystkich zasad na pamięć, z czasem zaczniesz je stosować intuicyjnie. Jednak zawsze kiedy będziesz mieć wątpliwości związane z wymową, możesz powrócić do prezentowanych tutaj tabel. 3
A oto alfabet fonetyczny IPA z podziałem na samogłoski, dwugłoski i spółgłoski występujące w języku niderlandzkim: 2 [a] maken (robić) ['make] Samogłoski Klinkers Dłuższe od polskiego a ; usta szeroko otwarte. [à] warm (ciepły, ciepło) [Vàrm] Podobne do polskiego a. [e] leren (uczyć się) ['lere] Podobne do polskiego wąskiego e w wyrazie cień, ale wymawiane dłużej. [ë] bel (dzwon) [bël] Podobne do polskiego e. [E] vader (ojciec) ['vader] Nieakcentowane, zanikające e. [i] zien (widzieć) [zin] Krótkie, nieakcentowane i wymawiane jak polskie i. [Á] zitten (siedzieć) ['záte] Dźwięk pośredni pomiędzy polskimi i a y. [o] wonen (mieszkać) ['VonE] Dłuższe od polskiego o ; usta napięte i mocno zaokrąglone. [O] sok (skarpetka) [sok] Podobne do polskiego o. [ ] deur (drzwi) [d r] Dźwięk pośredni pomiędzy polskimi u a e. Usta układamy jak do u i próbujemy wymówić e. [œ] oeuvre (dorobek = wszystkie dzieła artysty) ['œvre] Dźwięk pośredni między polskimi o a e. [u] boek (książka) [buk] Podobne do polskiego u. [y] muur (ściana) [myr] Dźwięk pośredni pomiędzy polskimi u a i. Usta układamy jak do u i próbujemy krótko wymówić i. [Y] bus (autobus) [bys] Podobne do polskiego krótkiego y w wyrazie ryt. 3 [àu] vrouw (kobieta, żona) Dwugłoski (dyftongi) Tweeklanken (diftongen) [vràu] Dźwięk podobny do połączenia polskich a i ł w wyrazie stał. [ëi] reizen (podróżować) ['rëize] Dźwięk podobny do połączenia polskich e i j w wyrazie kolej. [œy] muis (mysz) [mœys] Dźwięk zaczynający się od [œ], a kończący się krótkim [y]. 4 [b] meubel (mebel) ['m bel] Spółgłoski Medeklinkers Podobne do polskiego b. [c] een beetje (trochę) [Em'becE] Odpowiada połączeniu literowemu tj oraz dj (jeśli d występuje na końcu wyrazu lub sylaby). Dźwięk pośredni pomiędzy polskimi cz a ć. 4
[d] maandag (poniedziałek) ['mandàx] Podobne do polskiego d. [f] forel (pstrąg) [fo'rël] Podobne do polskiego f. [G] zakdoek (chusteczka) ['zàgduk] Podobne do polskiego g. [h] hand (ręka) [hànt] Artykulacja tej głoski zależy od samogłoski lub dwugłoski, która po niej następuje; do owej samogłoski lub dwugłoski dodajemy na początku przydech podobnie jak to się robi przy chuchaniu w zimne dłonie. [x] lachen (śmiać się) ['làxe] Podobne do polskiego ch. [Â] gaan (iść) [Âan] Dźwięczny odpowiednik niderlandzkiego [x]. Wymawia się gardłowo, charcząc. [j] jaar (rok) [jar] Podobne do polskiego j. [k] klok (zegar) [klok] Podobne do polskiego k. [l] lente (wiosna) ['lënte] Podobne do polskiego l. [m] moeder (matka) ['muder] Podobne do polskiego m. [n] nacht (noc) [nàxt] Podobne do polskiego n. [ñ] oranje (pomarańczowy) [o'ràñe] Dźwięk wymawiany tak jak w polskim wyrazie zadanie. [N] wang (policzek) [VàN] Dźwięk wymawiany tak jak w polskim wyrazie bank. [p] appel (jabłko) ['àpel] Podobne do polskiego p. [r] ruzie (kłótnia) ['ryzi] Podobne do polskiego r. Niektórzy użytkownicy języka niderlandzkiego wymawiają je na końcu sylaby jako [ ] (podobne do angielskiego r w wymowie północnoamerykańskiej). [s] smaak (gust, smak) [smak] Podobne do polskiego s. [ð] machine (maszyna) [mà'ðine] Podobne do polskiego sz. [t] traan (łza) [tran] Podobne do polskiego t. [v] vader (ojciec) ['vader] Głoska dźwięczna. Dźwięk pośredni pomiędzy polskimi w i f. Przy wymowie górne siekacze dotykają wewnętrznej krawędzi dolnej wargi. [V] water (woda) ['VatEr] Głoska dźwięczna podobna do [v], ale przy wymowie górne siekacze dotykają zewnętrznej krawędzi dolnej wargi. [z] zeven (siedem) ['zeve] Podobne do polskiego z. [þ] jury (jury) ['þyri] Podobne do polskiego ż. 5
Zauważ, że niektóre spółgłoski zmieniają swoją dźwięczność w towarzystwie innych spółgłosek, np. ik ben [ÁG'bën], czy staatshoofden ['statshovde]. Tym procesem rządzą określone reguły, które poznamy na dalszym etapie nauki. Z pewnością w zapisie wymowy przykładowych wyrazów zauważyłeś znak ['], który mówi nam, że następna sylaba jest akcentowana. W transkrypcji spotkasz się również ze znakiem [:], który oznacza, że poprzedzającą go głoskę trzeba wymawiać dłużej niż normalnie, np. w wyrazie team [ti:m] zespół, drużyna. Takie wydłużenie głoski występuje wyłącznie w zapożyczeniach.! 25. litera niderlandzkiego alfabetu, czyli Y, to ciekawy przypadek. W alfabecie czyta się ją jako dwugłoskę [ëi]. Y nie spotkamy w żadnym wyrazie pochodzenia niderlandzkiego, ponieważ odpowiadający jej dyftong zapisuje się jako ei lub ij. Y występuje wyłącznie w zapożyczeniach, ale wtedy wymawiane jest jako [i], np. baby ['bebi] (NIE: ['bebëi]). Literując obce słowo, w którym znajduje się litera Y, nazywamy ją z języka greckiego ypsilon ['YpsilOn]. Dwuznak ij posiada status między samodzielną literą a dwiema odrębnymi literami. Jeśli nazwa własna lub wyraz stojący na początku zdania zaczynają się od ij, cały dwuznak musimy zapisać wielkimi literami, np.: IJsberg is groot. Góra lodowa jest duża. Nadszedł czas, by przećwiczyć to, czego dowiedziałeś się do tej pory. Posłuchaj teraz, jak literuje się wyrazy. Nie zdziw się jednak, że niektóre z nich pochodzą z języka angielskiego; we współczesnym języku niderlandzkim często używane są właśnie angielskie zapożyczenia. 5 Oefening 1 Na początek przeliterujemy skróty z różnych dziedzin życia. Wysłuchaj uważnie nagrania, a następnie powtarzaj za lektorem: Świat polityki CDA VVD PvdA Stacje telewizyjne BVN RTV RTL 6 Oefening 2 A oto inne skróty w języku niderlandzkim. Posłuchaj lektora, a następnie spróbuj podpisać nimi poniższe zdjęcia: 1. 2. 3. sms 4. 5. VS = Verenigde Staten Stany Zjednoczone 6
7 Oefening 3 Spróbuj teraz zapisać kolejne, literowane przez lektora, skróty: 1. tv 2. 3. 4. 5. 6. 8 Gdy będziesz się przedstawiał, możesz usłyszeć następujące pytania: Kunt u dat spellen? [kynt y dàt 'spële] Czy może pan/pani to przeliterować? Hoe schrijf je dat? [hu sxrëif je dàt] Jak to się pisze? 9 Oefening 4 a. W języku niderlandzkim nie występują polskie znaki, dlatego też podajemy tylko podstawowe litery, np. ś zapisujemy jako s, a ż jako z itd. Posłuchaj uważnie, jak lektor literuje polskie imiona i nazwiska, a następnie spróbuj powtórzyć za nim: Adam Nowak [a de a ëm ën o Ve a ka] Mścisław Woźniak [ëm ës se i ës ël a Ve Ve o zët ën i a ka] Bożena Skrzynecka [be o zët e ën a ës ka ër zët 'YpsilOn ën e se ka a] Bartłomiej Pięcioch [be a ër te ël o ëm i e je pe i e se i o se ha] Żaneta Warmińska [zët a ën e te a Ve a ër ëm i ën ës ka a] b. Przykryj transkrypcję przedstawionych powyżej imion i nazwisk czerwonym filtrem i przeliteruj je samodzielnie. Oefening 5 Zapisz teraz, a następnie przeliteruj na głos: swoje imię: imię brata lub siostry: imię przyjaciela lub przyjaciółki: nazwę miejscowości, w której mieszkasz: 7
LES 1 LEKCJA 1 Goedendag! Dzień dobry! Zaznacz, kiedy nauczysz się: podstawowych zwrotów powitania i pożegnania, przedstawiać siebie i innych oraz formułować krótkie wypowiedzi na własny temat, zadawać proste pytania oraz udzielać krótkich odpowiedzi twierdzących, wypełniać krótkie formularze osobowe, nazw krajów. Om te beginnen Na początek 10 Oefening 6 Wysłuchaj trzech dialogów. Spróbuj rozpoznać, kto mówi. Zaznacz, które z podanych osób występują w dialogach. Skoncentruj się tylko na usłyszanych imionach i nazwiskach: Monika Graja Pieter Werkman Theo Treur Nick Peterson Margreet de Winter Fernando Eco Saskia Brouwers Esther Hering 8
Grammatica in het dagelijks leven Gramatyka na co dzień 10 Oefening 7 Wysłuchaj dialogów jeszcze raz, śledząc jednocześnie tekst: 1. A: Goedendag, ik ben Esther Hering. B: En mijn naam is Monika Graja. A: Sorry? B: Graja. Monika Graja. A: Waar komt u vandaan? B: Ik kom uit Polen. Uit Warschau. En u? A: Ik kom uit Nederland. Ik ben uit Rotterdam. [ÂujE(n)'dàx ÁG'bën 'ëstër 'hërán] [ën 'mëinam Ás 'monika 'Âraja] ['sori] ['Âraja 'monika 'Âraja] [Var komt y vàn'dan] [Á'kOm œyt 'pole œyt 'Vàrðàu ën y] [Á'kOm œyt 'nederlànt ÁG'bën œyt rotër'dàm] Dzień dobry, jestem Esther Hering. A ja nazywam się Monika Graja. (dosł.: A moje imię i nazwisko jest Monika Graja.) Przepraszam? Graja. Monika Graja. Skąd pani pochodzi? Pochodzę z Polski. Z Warszawy. A pani? Ja pochodzę z Holandii. Jestem z Rotterdamu. 2. A: Goedemiddag, wat is uw naam? B: Mijn naam is Margreet de Winter. En wat is uw naam? A: Ik ben Fernando Eco. B: Waar komt u vandaan? A: Ik kom uit Spanje. B: Waar woont u? A: Ik woon in Madrid. [ÂujE'mÁdàx Vàt Ás yv nam] [mëi'nam Ás màr'ârede 'VÁntEr ën Vàt Ás yv nam] [ÁG'bën fër'nàndo 'ëko] [Var komt y vàn'dan] [Á'kOm œyt 'spàñe] [Var Vont y] [Ák Von Án màd'rit] Dzień dobry, jak się pani nazywa (dosł.: jakie jest pani imię i nazwisko)? Nazywam się Margreet de Winter. (dosł.: Moje imię i nazwisko jest Margreet de Winter.) A jak się pan nazywa? Jestem Fernando Eco. Skąd pan pochodzi? Pochodzę z Hiszpanii. Gdzie pan mieszka? Mieszkam w Madrycie. 3. A: Hallo! Ik ben Esther. Hoe heet jij? B: Ik ben Nick. Nick Peterson. A: Waar kom je vandaan? B: Uit Engeland. En waar kom jij vandaan? A: Ik kom uit Nederland. Uit Rotterdam. ['hàlo ÁG'bën 'ëstër hu het jëi] [ÁG'bën nik nik 'pitërso] [Var kom je vàn'dan] [œyt 'ënelànt ën Var kom jëi vàn'dan] [Á'kOm œyt 'nederlànt œyt rotër'dàm] Cześć! Jestem Esther. Jak się nazywasz? Jestem Nick. Nick Peterson. Skąd pochodzisz? Z Anglii. A skąd ty pochodzisz? Pochodzę z Holandii. Z Rotterdamu. 11 Zacznijmy od powitania. W zależności od pory dnia mówimy: pomiędzy godziną 7.00 a 12.00 goedendag / goedemorgen [ÂujE(n)'dàx] [ÂujE'mOrÂE] 1 dzień dobry pomiędzy godziną 12.00 a 19.00 goedendag / goedemiddag [ÂujE(n)'dàx] [ÂujE'mÁdàx] dzień dobry pomiędzy godziną 19.00 a 22.00 goedenavond [ÂujE(n)'àvOnt] dobry wieczór Jeśli dobrze znamy naszego rozmówcę, } mówimy po prostu: hallo ['hàlo] hoi [hoj] cześć dag [dàx] 1 Oficjalna wymowa wyrazu składowego goede(n)... w słowach takich jak goedendag czy goedenacht to ['ÂudE(n)...], uchodzi ona jednak za bardzo formalną, a niekiedy i przestarzałą. W języku potocznym goede(n) wymawiamy raczej jako ['ÂujE(n)...].
W kontaktach formalnych, zarówno przy powitaniu, jak i pożegnaniu, również możemy powiedzieć dag, dodając słowo meneer lub mevrouw: Dag meneer/mevrouw! [dàx me'ner me'vràu] Dzień dobry / do widzenia panu/pani! Żegnamy się natomiast w następujący sposób: Tot ziens! [tot'sins] Do widzenia! Dag! [dàx] Do widzenia! / Cześć! Goedenacht! [ÂujE'nàxt] Dobranoc! Welterusten! [VëltE'rYstE] Dobranoc! (idąc spać) Fijne dag! ['fëine dàx] Miłego dnia! Fijne avond! ['fëine 'àvont] Miłego wieczoru! Prettig weekend! ['prëtex 'Vikënt] Miłego weekendu! Oefening 8 Uzupełnij brakujące zwroty powitania i pożegnania stosownie do pory dnia i okazji: 1. 2. 3. D! G o _ e _ d e m o _ r _ g _ e n! 4. 5. H! G _ a _ d! W r n! 12 Oefening 9 Posłuchaj nagrania i zaznacz zwroty, które się w nim pojawiają: 1. Goedemorgen! Goedenavond! 2. Tot ziens! Hoi! 3. Goedemiddag! Dag! 4. Hallo! Goedendag! 5. Goedenacht! Welterusten! Studietip Ucząc się nowych słówek, staraj się zapamiętać ich pisownię. 10
Oefening 10 W podanym poniżej ciągu liter wydziel wyrazy i zdania; zapisz je: goedendagmijnnaamiscarolijnleeuwenikkomuit nederlandikwooninutrechtenwatis uwnaamwaarwoontu Goedendag! 13 Oefening 11 Posłuchaj kolejnych dialogów. Spróbuj przeczytać tekst razem z lektorem: 1. A: Willem Kuyper. ['VÁlëm 'kœyper] Willem Kuyper. B: Nieuwkerk. ['nivkërk] Nieuwkerk. A: Sorry, wat is uw naam? ['sori 'VàtÁs yv nam] Przepraszam, jak się pani nazywa? B: Nieuwkerk, Marga Nieuwkerk. En dat is mevrouw Zand. A: Dag, mevrouw Nieuwkerk. Dag, mevrouw Zand. ['nivkërk 'màrâa 'nivkërk ën dàt Ás me'vràu zànt] [dàx me'vràu 'nivkërk dàx me'vràu 'zànt] Nieuwkerk, Marga Nieuwkerk. A to jest pani Zand. Dzień dobry, pani Nieuwkerk. Dzień dobry, pani Zand. B: Dag, meneer Kuyper. [dàx me'ner 'kœyper] Dzień dobry, panie Kuyper. 2. A: Hallo, ik ben Annette. Hoe heet jij? Cześć, jestem Annette. Jak się nazywasz? B: Hallo, Annette. Ik ben Nick. ['hàlo à'nëte ÁG'bën nik] Cześć, Annette. Jestem Nick. A: Waar kom je vandaan? [Var kom je vàn'dan] Skąd pochodzisz? B: Uit Engeland. [œyt 'ënelànt] Z Anglii? A: Waar woon je? [Var 'VoñE] Gdzie mieszkasz? B: In Londen. Ik woon in Londen. ['hàlo ÁG'bën à'nëte hu het jëi] [Án 'londe Ák Von Án 'londe] W Londynie. Mieszkam w Londynie. 14 Jeżeli zwracamy się bezpośrednio do naszego rozmówcy, to używamy formy u pan, pani, państwo (zaimkiem dzierżawczym od u jest uw). Jest to forma oficjalna i grzecznościowa, którą stosujemy w kontaktach służbowych, w rozmowach w urzędach, w sklepach, wobec osób starszych, nieznajomych itp. Jako uzupełnienia używamy słówka mevrouw lub meneer i nazwiska danej osoby, np.: Waar komt u vandaan, mevrouw Nieuwkerk? Waar komt u vandaan, meneer Kuyper? Skąd pani pochodzi, pani Nieuwkerk? Skąd pan pochodzi, panie Kuyper? 11
W rodzinie, wśród przyjaciół, znajomych, rówieśników czy kolegów z pracy zwracamy się do rozmówcy w 2. osobie liczby pojedynczej je/jij ty (zaimkiem dzierżawczym od je jest je/jouw). Dodajmy, że zaimki jij i jouw to formy akcentowane, stosowane po to, by coś podkreślić lub pokazać kontrast. W kolejnych ćwiczeniach możesz zamiennie używać obu tych form. Zwróć uwagę na podział na zwroty formalne i nieformalne: Formalnie A: Wat is uw naam? Jak się pan nazywa? (dosł.: Jakie jest pana imię i nazwisko?) B: Mijn naam is Willem Kuyper. Nazywam się Willem Kuyper. (dosł.: Moje imię i nazwisko jest Willem Kuyper.) Nieformalnie A: Hoe heet je/jij? Jak się nazywasz? B: Ik heet Annette. Nazywam się Annette. A: Wie ben je/jij? A ty jak masz na imię? (dosł.: Kim ty jesteś?) B: Ik ben Annette (Molen). Jestem Annette (Molen). A: Wat is je/jouw naam? Jak się nazywasz? (dosł.: Jakie jest twoje imię i nazwisko?) B: Mijn naam is Annette Molen. Nazywam się Annette Molen. (dosł.: Moje imię i nazwisko jest Annette Molen.) Oefening 12 Wiesz już, w jaki sposób możesz się zwracać do swojego rozmówcy. Zbierzmy jeszcze raz te informacje. Uzupełnij zaimki je/jij lub u/uw: 1. 2. prywatnie Annette Nick Esther a. Hoe heet? b. Waar kom vandaan? c. Waar woon? meneer Kuyper mevrouw Nieuwkerk a. Wat is naam? b. Waar komt vandaan? c. Waar woont? oficjalnie Oefening 13 Przyporządkuj poniższe zdania do odpowiedniej kolumny w tabeli zgodnie z podanym przykładem: Waar komt u vandaan? Goedendag, meneer Simons. Hallo, Anna! Dag, mevrouw van Rhijn! Hoe heet je? Waar woon je? je u Waar komt u vandaan? 12
Oefening 14 A teraz do podanych pytań dopasuj odpowiedzi: 1. Wat is uw naam? a. Ik kom uit Spanje. En u? 2. Waar kom je vandaan? b. Uit Nederland. 3. Waar woon je? c. Ik ben Monika. 4. Hoe heet je? d. Mijn naam is Steen. Maya Steen. 5. Waar komt u vandaan? e. Ik woon in Amsterdam. 15 Oefening 15 Połącz w pary poniższe zdania, tak aby tworzyły minidialogi: Ik ben Barbara. Ik kom uit Polen. Hallo, Fernando! Ik woon in Warschau. Mijn naam is Nick Peterson. 1. A: Goedendag! B: Hallo, Fernando! 2. A: Waar komt u vandaan? B: 3. A: Hoe heet je? B: 4. A: Mijn naam is van den Berg. En wat is uw naam? B: 5. A: Waar woont u? B: 16 Oefening 16 Przećwiczmy jeszcze formułowanie pytań do podanych odpowiedzi. Wybierz i zapisz właściwą wersję pytania, a następnie posłuchaj nagrania: Waar kom je vandaan? Waar komt u vandaan? Wat is uw naam? Hoe heet je? Waar woon je? 1. A: Hoe heet je? B: Ik ben Saskia. 2. A: B: Mijn naam is Herman Blokker. 3. A: B: Ik kom uit Spanje. En u, mevrouw Rutte? 4. A: B: Ik kom uit Engeland. En jij? 5. A: B: Ik woon in Leiden. 13
17 W języku niderlandzkim bardzo ważna jest kolejność wyrazów w zdaniu. Zapamiętaj, że w zdaniach twierdzących i pytających rozpoczynających się zaimkiem pytającym (np. hoe?, waar?, wat?) czasownik zawsze znajduje się na drugim miejscu, np.: Ik heet Saskia. Hoe heet jij? Ik woon in Londen. Waar woont u? Ik kom uit Polen. Waar kom jij vandaan? Nazywam się Saskia. Jak się nazywasz? Mieszkam w Londynie. Gdzie pan/pani mieszka? Pochodzę z Polski. Skąd pochodzisz? Oefening 17 Kierując się podanym przykładem, uzupełnij poniższą tabelę zdaniami z ćwiczenia 16: Zdania pytające rozpoczynające się zaimkiem pytającym 1. miejsce w zdaniu 2. miejsce w zdaniu czasownik 3. miejsce w zdaniu 1. miejsce w zdaniu Zdania twierdzące 2. miejsce w zdaniu czasownik 3. miejsce w zdaniu 1. Hoe heet je? 1. Ik ben Saskia. 2. 2. 3. 3. 4. 4. 5. 5. 18 Oefening 18 Poznałeś już pierwsze struktury zdaniowe w języku niderlandzkim. Sprawdź swoje wiadomości; spróbuj ułożyć zdania z poniższych wyrazów: 1. heet/je/hoe/? 2. in/ik/londen/woon/. 3. uit/ik/polen/kom/. 4. u/waar/woont/? 5. Els/ben/ik/,/hallo/. Hoe heet je? 19 Oefening 19 A teraz lektor przywita się z Tobą i zada Ci kilka pytań. Posłuchaj nagrania i udziel odpowiedzi, podając stosowne informacje o sobie: 1. Goedendag! Nu jij: (Teraz Ty) 2. Hoe heet je? Nu jij: 3. Sorry, hoe heet je? Nu jij: 4. En waar kom je vandaan? Nu jij: 5. Waar woon je? Nu jij: 6. Sorry, waar woon je? Nu jij: 14
20 Oefening 20 a. Zakryj czerwonym filtrem poniższe pytania i uzupełnij ustnie brakujące pytajniki waar?, hoe?, wat?: waar? hoe? wat? waar? 1. Waar woont u? Ik woon in Groningen. 2. Hoe heet je? Ik ben Monika. 3. Waar kom je vandaan? Uit Nederland. wat? hoe? 4. Waar komt u vandaan? Ik kom uit Polen. 5. Wat is uw naam? Ik ben Adriaan Driehuis. 6. Waar woon je? In Den Haag. waar? b. Jeszcze raz przyjrzyj się zdaniom, które właśnie przećwiczyłeś. Zwróć uwagę na użyte w odpowiedziach przyimki. Oefening 21 Spróbuj teraz uzupełnić następujące odpowiedzi właściwym przyimkiem: 1. Waar kom je vandaan? 2. Waar woon je? Ik kom Polen, Warschau. Ik woon Polen, Zakopane. 21 Na pytanie: Waar kom je vandaan? Skąd pochodzisz? odpowiadamy przyimkiem uit z w połączeniu z nazwą kraju lub miejscowości, np.: Ik kom uit Polen. Pochodzę z Polski. Natomiast pytanie waar? gdzie? wymaga odpowiedzi z przyimkiem in w, jeśli chcemy podać nazwę kraju lub miejscowości, np.: Ik woon in Zakopane. Mieszkam w Zakopanem. 22 Oefening 22 Spróbuj odpowiedzieć na poniższe pytania, używając odpowiednich przyimków. Następnie posłuchaj nagrania: 1. Waar is Eindhoven? In Nederland. 2. Waar komt koffie vandaan? Brazilië. 3. Waar is Japan? Azië. 4. Waar komt u vandaan? Polen. 5. Waar komt meneer Stegeman vandaan? Leeuwarden. 6. Waar is Het Anne Frank Huis? Amsterdam. 15 Het Anne Frank Huis Dom Anny Frank (muzeum w Amsterdamie)
Uitspraak Wymowa W tej części lekcji zajmiemy się niderlandzką wymową. Jednym z trudniejszych jej aspektów jest różnica pomiędzy trzema głoskami: [x], [Â] i [h]. Przypomnijmy i uzupełnijmy informacje z tabeli alfabetu fonetycznego IPA zamieszczonej na początku tego zeszytu. 1. [x] to głoska bezdźwięczna podobna do polskiego ch. W zapisie ortograficznym odpowiada jej: a) litera ch, np. wachten ['VàxtE]; b) litera g na końcu wyrazu i wyrazu składowego w wyrazie złożonym, np. dag [dàx], dagorde ['dàxorde]; c) litera g przed spółgłoską, np. begrijpen [be'xrëipe] oprócz przypadków wymienionych w punktach 2c i 2d. 2. [Â] to dźwięczny odpowiednik głoski [x]. Głoskę tę wymawia się twardo, charcząc. W zapisie ortograficznym odpowiada jej: a) litera g, np. gaan [Âan]; b) połączenie literowe gg wymawiane pojedynczo, np. liggen ['láâe]; c) litera g przed spółgłoskami b i d, np. waagde ['VaÂdE]; d) litera g na początku wyrazu i wyrazu składowego w wyrazie złożonym, także przed spółgłoską, np. grond [ÂrOnt], tuingrond ['tœynâront]. Uwaga: w niektórych częściach Holandii głoski [x] i [Â] są wymawiane tak samo, przy czym w zależności od regionu może to być upodobnienie na rzecz głoski dźwięcznej lub bezdźwięcznej. Artykulacja głoski [h] zależy od samogłoski lub dwugłoski, która po niej następuje. Do owej samogłoski lub dwugłoski dodajemy na początku przydech. Ortograficznym odpowiednikiem [h] jest litera h, np. hebben ['hëbe]. 23 Oefening 23 Posłuchaj lektora i powtórz na głos poniższe pary wyrazów. Postaraj się bardzo mocno akcentować różnice w wymowie [x], [Â] i [h]. Z czasem zaczniesz naturalnie rozróżniać te głoski. Spróbujmy: blaag blagen [blax] ['blaâe] ligt liggen [láxt] ['láâe] haas gaas [has] [Âas] hoed goed [hut] [Âut] beug beugen [b x] ['b ÂE] maag magen [max] ['maâe] heen geen [hen] [Âen] hooi gooi [hoj] [Âoj] draagt dragen [draxt] ['dràâe] vlag vlaggen [vlàx] ['vlàâe] hek gek [hëk] [Âëk] hout goud [hàut] [Âàut] laag lagen [lax] ['laâe] zag zagen [zàx] ['zaâe] held geld [hëlt] [Âëlt] huur guur [hyr] [Âyr]! Korzystaj z ćwiczeń z sekcji Uitspraak (Wymowa) na każdym etapie nauki, aż do momentu, kiedy poczujesz, że Twoja wymowa jest zgodna z nagraniem. W kolejnych zeszytach przećwiczymy wszystkie głoski, które mogą sprawiać Ci problemy. 16
Communicatie Komunikacja W tej części lekcji zajmiemy się ćwiczeniem poznanego materiału i jego praktycznym zastosowaniem oraz poszerzeniem słownictwa. Woordenschat Słownictwo 24 Poznaliśmy już kilka nazw różnych krajów. Teraz pora na następne. Tym razem przy okazji powtórzymy alfabet. W ten sposób nabierzesz również wprawy w literowaniu. Powtarzaj za lektorem: Land Kraj Land Kraj A van Australië Australia M van Marokko Maroko B van Brazilië Brazylia N van Nigeria Nigeria C van China Chiny O van Oman Oman D van Duitsland Niemcy P van Polen Polska E van Engeland Anglia Q van Quatar Katar F van Frankrijk Francja R van Rusland Rosja G van Ghana Ghana S van Spanje Hiszpania H van Holland Holandia T van Tsjechië Czechy I van Italië Włochy U van Uruguay Urugwaj J van Japan Japonia V van Venezuela Wenezuela K van Kroatië Chorwacja W van Wit-Rusland Białoruś L van Litouwen Litwa Z van Zweden Szwecja Z pewnością pamiętasz też, że w alfabecie niderlandzkim występują ponadto litery X i Y. Nie zapomnij również o nich! Oefening 24 Zakryj kolumny z nazwami krajów czerwonym filtrem. Teraz spróbuj nazwać kraje po niderlandzku. Zwróć uwagę na poprawną wymowę. W razie potrzeby posłuchaj nagrania nr 24 jeszcze raz. 25 Oefening 25 Oto relacja z losowania międzynarodowego turnieju piłki nożnej. Posłuchaj nagrania i zaznacz, z jakimi przeciwnikami grają poszczególne kraje: A. Polen tegen Nederland Duitsland Litouwen B. Brazilië tegen Kroatië Ghana Marokko C. Frankrijk tegen Spanje Tsjechië Australië D. Engeland tegen Rusland Wit-Rusland Uruguay E. Australië tegen China Nigeria Nederland F. Italië tegen Frankrijk Ghana Zweden G. Spanje tegen Venezuela Oman Uruguay 17
26 Jeżeli chcemy zapytać kogoś, jaki zna język, mówimy: Welke taal spreekt u? ['VëlkE tal sprekt y] Jakim językiem pan/pani mówi? Welke taal spreek je? ['VëlkE tal sprek je] Jakim językiem mówisz? Na tak postawione pytanie odpowiadamy na przykład: Ik spreek Pools en een beetje Nederlands. [Ák sprek pols ën Em'becE 'nederlànts] Mówię po polsku i trochę po niderlandzku. Oefening 26 Spróbuj teraz przyporządkować do poszczególnych krajów nazwy języków: 27 Oefening 27 A teraz posłuchaj nagrania i sprawdź, czy poprawnie wykonałeś ćwiczenie 26. Powtarzaj za lektorem, zwracając uwagę na wymowę. 28 Potrafisz już przywitać się po niderlandzku, zapytać rozmówcę, jak się nazywa, gdzie mieszka, skąd pochodzi i w jakim języku mówi, a zatem przypomnijmy sobie: Wat is uw naam? Waar woont u? Waar komt u vandaan? Welke taal spreekt u? Jak się pan/pani nazywa? Gdzie pan/pani mieszka? Skąd pan/pani pochodzi? Jakim językiem pan/pani mówi? 18
29 Pora, żeby zapytać naszego rozmówcę o adres i numer telefonu. Najpierw musimy się jednak nauczyć liczyć po niderlandzku. Powtarzaj za lektorem: 0 nul [nyl] 7 zeven ['zeve] 14 veertien ['vertin] 1 een [en] 8 acht [àxt] 15 vijftien ['vëiftin] 2 twee [tve] 9 negen ['neâe] 16 zestien ['zëstin] 3 drie [dri] 10 tien [tin] 17 zeventien ['zeve(n)tin] 4 vier [vir] 11 elf [ëlf] 18 achttien ['àxtin] 5 vijf [vëif] 12 twaalf [tvalf] 19 negentien ['neâe(n)tin] 6 zes [zës] 13 dertien ['dërtin] 20 twintig ['tvántex] Teraz przykryj liczebniki czerwonym filtrem i spróbuj policzyć samodzielnie. 30 Oefening 28 Wysłuchaj kilku numerów telefonów. Ułóż je w kolejności, w której są one wymienione. Spróbuj powtórzyć za lektorem. Jeden z podanych numerów nie pojawia się w nagraniu: Oefening 29 Rozwiąż poniższe zadania. Wyniki zapisz słownie: 1. twee + vijf = zeven 2. elf + negen = 3. negentien acht = 4. drie + twaalf = 5. zeventien vijf = 6. tien + vier = 7. zes + dertien = 8. twee + zestien = 19
Luisteren en spreken Słuchanie i mówienie Poznaliśmy już liczebniki oraz nazwy niektórych państw i języków. Potrafisz również zadać wiele pytań i odpowiednio na nie zareagować. Pora na wykorzystanie tej wiedzy w praktyce. Jakub zgłosił się na kurs języka niderlandzkiego. Jak każdy uczestnik kursu musi podać swoje dane osobowe i wypełnić stosowny kwestionariusz. 31 Oefening 30 Posłuchaj rozmowy Jakuba w biurze organizatora kursu: A: Goedendag. Wat is uw naam? [ÂujE(n)'dàx Vàt Ás yv nam] Dzień dobry. Jak się pan nazywa? B: Mijn naam is Przybylski. [mëi'nam Ás pðy'bylski] Nazywam się Przybylski. A: Sorry? Kunt u dat spellen, alstublieft? ['sori kynt y dàt 'spële àlsty'blift] Słucham? Czy może pan to, proszę, przeliterować? B: P-r-z-y-b-y-l-s-k-i. [pe ër zët 'YpsilOn be 'YpsilOn ël ës ka i] P-r-z-y-b-y-l-s-k-i. A: Uw voornaam, alstublieft. [yv 'vornam àlsty'blift] Pańskie imię poproszę. B: Jakub. ['jakup] Jakub. A: Hoe oud bent u? [hu 'àudbënt y] Ile ma pan lat? B: Ik ben 20. [ÁG'bën 'tvántex] Mam 20 lat. A: Waar woont u? [Var Vont y] Gdzie pan mieszka? B: In Polen. [Ám'polE] W Polsce. A: Hoe heet de stad? [hu het de stàt] Jak nazywa się miasto? B: Poznań. ['poznàñ] Poznań. A: En de straat? [ën de strat] A ulica? B: Mokra 7. ['mokra 'zeve] Mokra 7. A: Wat is uw telefoonnummer? [Vàt Ás yv tele'fonymer] Jaki jest pański numer telefonu? B: 0048 618330925. [nyl nyl vir àxt zës en àxt dri dri nyl 0048 618330925. 'neâe tve vëif] Oefening 31 Zakryj czerwony tekst filtrem i uzupełnij ustnie zamieszczony obok kwestionariusz osobowy Jakuba. Dodatkowo przeliteruj jego imię i nazwisko: Studietip Ucząc się, powtarzaj na głos słówka i całe zdania. Nie bój się mówić sam do siebie. 20
Lezen en schrijven Czytanie i pisanie Oefening 32 A teraz spójrz na poniższą wizytówkę. Korzystając z ćwiczenia 30 i 31, wpisz odpowiednie określenia w luki, a następnie uzupełnij pytania: 32 Oefening 33 Mariëlle i Raul chcą zapisać się do fitness clubu. Posłuchaj nagrania, śledząc jednocześnie teksty. Przeczytaj następnie jeszcze raz podane informacje i uzupełnij kwestionariusze: 1. Mariëlle Storms komt uit Nederland. Ze is twintig. Ze woont in Maastricht, Keizerlaan 14. Haar telefoonnummer is 147258369. 2. Raul Garcia komt uit Spanje, maar hij woont in Nederland. Zijn adres is Groenstraat 7, Venlo. Zijn telefoonnummer is 159260371. Hij is negentien. 21
Oefening 34 Kolejny kwestionariusz uzupełnij informacjami o sobie: 33 Oefening 35 Uzupełnij dialogi podanymi poniżej pytaniami: Waar kom jij vandaan? Welke taal spreekt u? Hoe heet jij? Waar komt u vandaan? Wat is uw naam? Welke taal spreek je? 1. A: Goedendag! Mijn naam is Verhoeven. B: Sorry! Wat is uw naam? A: Verhoeven. Willem Verhoeven. B: A: Uit Nederland. B: A: Nederlands en een beetje Duits. Studietip Sporządź plan nauki. Określ dokładnie, w jakie dni tygodnia i o której godzinie chcesz się uczyć. Pamiętaj, że większe efekty daje nauka mniejszych partii, ale możliwie często. Nie zapominaj też o powtórkach! 2. A: Hallo! Ik ben Anna, en jij? B: Ik ben Sophie. Ik kom uit Frankrijk. A: Uit Polen. B: A: Ik spreek Pools en een beetje Nederlands. 22
Grammatica in het kort Gramatyka w pigułce 1. Miejsce czasownika w zdaniu W języku niderlandzkim bardzo ważna jest kolejność wyrazów w zdaniu. W zdaniach twierdzących i pytających rozpoczynających się zaimkiem pytającym (np. hoe?, wat?, waar?) czasownik zawsze znajduje się na drugim miejscu, np.: Zdanie twierdzące: Ik kom uit Polen. Zdanie pytające z zaimkiem pytającym: Waar komt u vandaan? Pochodzę z Polski. Skąd pan/pani pochodzi? 2. Pytania waar? i waar vandaan? oraz przyimki uit, in w połączeniu z nazwą kraju lub miejscowości Waar kom je vandaan? Skąd pochodzisz? Ik kom uit Engeland. Pochodzę z Anglii. Waar woon je? Gdzie mieszkasz? Ik woon in Apeldoorn. Mieszkam w Apeldoorn. 3. Forma grzecznościowa u pan, pani, państwo Wyraz u jest formą grzecznościową i oznacza pan, pani, państwo. Jako uzupełnienia możemy używać słówka mevrouw pani lub meneer pan i ewentualnie nazwiska danej osoby, np.: Waar woont u, meneer (Vermeulen)? Waar komt u vandaan, mevrouw (Winkelmolen)? Gdzie pan mieszka (panie Vermeulen)? Skąd pani pochodzi (pani Winkelmolen)? 23
LES 2 Mensen leren kennen Poznawanie ludzi Zaznacz, kiedy nauczysz się: formułować pytania rozpoczynające się od czasownika, reagować, jeżeli nie zrozumiesz wypowiedzi, liczyć od 21 do 100, odczytywać ceny towarów. Om te beginnen 34 Oefening 36 a. Na początek wysłuchaj nagrania, w którym przedstawiamy trzy osoby. b. Teraz zaznacz, które informacje o tych osobach są prawdziwe: 1. 2. 3. 24
Grammatica in het dagelijks leven 34 Oefening 37 Wysłuchałeś już wypowiedzi, teraz możesz je odczytać: 1. Dag! Mijn naam is Igor Weinberger. Ik kom uit Rusland, uit Moskou, maar nu woon ik in Nederland, in Breda. Breda ligt in het zuiden. Ik leer Nederlands. Ik spreek drie talen: Russisch, Engels en een beetje Nederlands. 2. Dit is Jan. Hij komt uit Tsjechië. Hij woont nu in Nederland en hij leert Nederlands. Hij begrijpt veel. Is Nederlands moeilijk? Hij zegt: Nee, het is makkelijk. Hij speelt graag voetbal. 3. Claudia is twintig jaar oud. Ze komt uit Rome. Rome ligt in Italië. Claudia is op vakantie in Nederland. Ze lacht vaak. Ze praat ook veel. Ze spreekt Italiaans en Nederlands. Zanim zajmiemy się gramatyką, zapoznaj się z nowymi słówkami. Aby lepiej zapamiętać te słówka, po dwukrotnym przeczytaniu zakryj je czerwonym filtrem i spróbuj powtórzyć. 35 Miniwoordenboek maar [mar] ale nu [ny] teraz graag [Ârax] chętnie vaak [vak] często ook [ok] też veel [vel] dużo moeilijk ['mujlek] trudny (ge)makkelijk [ÂE'màkElEk] łatwy, prosty leven, leefde, leefden, (h) geleefd ['leve 'levde 'levde ÂE'left] żyć, mieszkać praten, praatte, praatten, (h) gepraat ['prate 'prate 'prate ÂE'prat] rozmawiać liggen, lag, lagen, (h) gelegen ['láâe làx 'laâe ÂE'leÂE] leżeć, być położonym leren, leerde, leerden, (h) geleerd ['lere 'lerde 'lerde ÂE'lert] uczyć się begrijpen, begreep, begrepen, (h) begrepen [be'xrëipe be'xrep be'xrepe be'xrepe] rozumieć zeggen, zei, zeiden, (h) gezegd ['zëâe zëi 'zëide ÂE'zëxt] powiedzieć werken, werkte, werkten, (h) gewerkt ['VërkE 'VërktE 'VërktE ÂE'Vërkt] pracować spelen, speelde, speelden, (h) gespeeld ['spele 'spelde 'spelde ÂE'spelt] grać, bawić się lachen, lachte, lachten, (h) gelachen ['làxe 'làxte 'làxte ÂE'làxE] śmiać się voetbal, het ['vudbàl] piłka nożna op vakantie zijn [Opfa'kànsi zëin] być na wakacjach zuiden, het ['zœyde] południe (strona świata) 25
! W języku niderlandzkim czasownik rozumieć tłumaczy się na dwa sposoby: begrijpen (rozumieć, czyli pojmować, np. język, wykład, książkę) i verstaan (rozumieć, czyli dobrze słyszeć, rozpoznawać). Jeśli ktoś mówi niewyraźnie lub za cicho, odpowiadamy wtedy: Ik versta je niet. Nie rozumiem cię. (nie rozpoznaję) ale jeśli ktoś mówi w języku, którego nie znamy, odpowiadamy: Ik begrijp je niet. Nie rozumiem cię. (nie pojmuję) 36 W naszych tekstach i dialogach pojawiło się następujące pytanie o wiek: Hoe oud ben je? [hu 'àudbëñe] Ile masz lat? na które odpowiadamy w taki oto sposób: Ik ben 20 (jaar oud). [ÁG'bën 'tvántex jar àut] Mam 20 lat. W dosłownym tłumaczeniu pytanie to brzmi: Jak jesteś stary?, a odpowiedź na nie: Jestem 20 lat stary. W mowie potocznej pomija się wyrażenie jaar oud i poprzestaje na sformułowaniu Ik ben 20. Kolej na porcję nowych zagadnień gramatycznych. Poznałeś już sporo czasowników. Teraz przyjrzymy się tzw. długim samogłoskom, które występują w języku niderlandzkim. Ich znajomość będzie nam potrzebna, aby móc odmieniać czasowniki w czasie teraźniejszym. Długie samogłoski [aa], [ee], [oo] i [uu] zapisuje się na dwa sposoby: za pomocą dwóch identycznych liter jeśli stoi po nich jedna lub więcej spółgłosek (tzw. sylaba zamknięta), np.: vaak [vak] veel [vel] ook [ok] muur [myr] za pomocą jednej litery jeśli znajdują się na końcu sylaby (tzw. sylaba otwarta)*, np.: pra ten ['prate] le ren ['lere] wo nen ['wone] nu [ny] *Wyjątkiem jest samogłoska e (ze, we, je) jeśli stoi na końcu wyrazu, wymawiamy ją bardzo krótko [E]. Wiesz już, jak stosuje się długie samogłoski. Teraz możesz nauczyć się odmiany czasowników.! W języku niderlandzkim czasowniki w bezokoliczniku zakończone są na -en lub -n, np: lachen śmiać się, leren uczyć się, wonen mieszkać, gaan iść, doen robić. W takiej formie pojawiają się one w każdym słowniku. Odmieniając dany czasownik w czasie teraźniejszym, najpierw określamy temat czasownika, a następnie dodajemy odpowiednią końcówkę w zależności od osoby. W tej lekcji zajmiemy się tylko czasownikami regularnymi, tzn. takimi, które są zakończone na -en. Aby móc odmienić dany czasownik, najpierw trzeba określić jego temat, który można ustalić, postępując zgodnie z następującymi regułami: od formy bezokolicznikowej odejmij końcówkę -en; jeśli w pozostałej części wyrazu znajduje się długa samogłoska zapisana za pomocą jednej litery, trzeba ją podwoić; 26
jeśli na końcu znajdują się dwie takie same spółgłoski, usuń jedną z nich; jeśli na końcu stoi litera z, zamień ją na s; jeśli na końcu stoi litera v, zamień ją na f. 37 Oefening 38 Prześledźmy cały proces odmiany czasowników w czasie teraźniejszym na przykładzie siedmiu różnych czasowników: odejmij -en wonen (mieszkać) liggen (leżeć) werken (pracować) reizen (podróżować) leven (żyć) praten (rozmawiać) voeden (karmić) zmodyfikuj głoskę (jeśli to konieczne) won ligg werk reiz lev prat voed otrzymany temat woon lig werk reis leef praat voed Teraz wystarczy już tylko dodać do tematu odpowiednie końcówki, aby odmienić czasownik przez osoby: wonen praten voeden końcówki ik [Ák] ja woon praat voed je/jij [je jëi] ty woon-t praat voed-t -t u [y] pan, pani, panowie, panie, państwo woon-t praat voed-t -t hij [hëi] on woon-t praat voed-t -t ze/zij [ze zëi] ona woon-t praat voed-t -t het [het] ono woon-t praat voed-t -t we/wij [we wëi] my wonen praten voeden jullie ['jyli] wy wonen praten voeden ze/zij [ze zëi] oni, one wonen praten voeden Jeśli temat czasownika kończy się na -t, w odmianie nie dodajemy dodatkowej końcówki -t. Z kolei temat zakończony na -d otrzymuje tę końcówkę, ale zbitkę dt czytamy jako [t], np.: Je voedt. [je vut] Karmisz. Zauważ, że forma czasownika dla liczby mnogiej jest dokładnie taka sama jak bezokolicznik. Nie trzeba w tym przypadku szukać tematu ani odmieniać czasownika. Prosta jest również forma dla pierwszej osoby liczby pojedynczej to sam temat bez końcówki.! Czasownik komen ['kome] przychodzić, przyjeżdżać, pochodzić jest wyjątkiem; chociaż bezokolicznik posiada długie o [o], to tematem tego wyrazu jest kom [kom] z krótkim o [O]. Postaraj się również zapamiętać, że samogłoska przed ch zawsze jest krótka (także w bezokoliczniku), mimo że znajduje się w sylabie otwartej, np. lachen ['làxe], ik lach [Ák làx]. 27
Oefening 39 Aby utrwalić zaimki osobowe i odmianę czasowników, wykonaj kolejne ćwiczenie. Zakryj napisy czerwonym filtrem i uzupełnij ustnie brakujące zaimki. Kieruj się przy tym formą czasownika: Ik speel graag voetbal. We wonen in Den Haag. 2. 1. Mevrouw Steen, waar werkt u? 3. 4. Hij heet Jelle. 5. Ze leren Nederlands. 6. Ze lacht. Oefening 40 Sprawdź, jak opanowałeś końcówki osobowe czasowników w czasie teraźniejszym. Wybierz poprawną formę: 1. Stefan en Antoon speelt spelen speel voetbal. 2. Waar woont woon wonen u? 3. Claudia lacht lach lachen veel. 4. We leer leert leren Nederlands. 5. Je begrijp begrijpt begrijpen veel. 28
Oefening 41 A teraz zastąp imiona odpowiednim zaimkiem osobowym: 1. Saskia komt uit Nederland. Ze/Zij komt uit Nederland. 2. Robbert en Claudia leren Nederlands. leren Nederlands. 3. Joop zegt: Goedendag!. zegt: Goedendag!. 4. Peter en ik werken veel. werken veel. Oefening 42 Zaznacz krzyżykiem, któremu zaimkowi osobowemu odpowiada podana forma czasownika. Zwróć uwagę, że w niektórych przypadkach należy wskazać kilka zaimków: ik je/jij hij ze/zij (lp.) het u we/wij jullie ze/zij (lm.) begrijpt X kom ligt spelen werken woon 38 Aby w języku niderlandzkim utworzyć pytanie, które w języku polskim zaczyna się od słowa czy, stosujemy szyk przestawny tzw. inwersję, tzn. zamieniamy miejscami podmiot i orzeczenie, np.: Nederlands is makkelijk. Język niderlandzki jest łatwy. Is Nederlands makkelijk? Jullie komen uit Polen. Czy język niderlandzki jest łatwy? Pochodzicie z Polski. Komen jullie uit Polen? Je begrijpt Nederlands. Czy pochodzicie z Polski? Rozumiesz po niderlandzku. Begrijp je Nederlands? Czy rozumiesz po niderlandzku? 29
Na pytania utworzone za pomocą inwersji możemy udzielić tylko odpowiedzi ja/nee tak/nie, np.: A: Komen jullie uit Polen? Czy pochodzicie z Polski? B: Nee. We komen uit Nederland. Nie. Pochodzimy z Holandii. A: Begrijp je Nederlands? Czy rozumiesz po niderlandzku? B: Ja. Ik begrijp Nederlands. Tak. Rozumiem po niderlandzku. Czy zauważyłeś coś szczególnego w pytaniu Begrijp je Nederlands?. Czasownik begrijpen odmieniony w 2. osobie liczby pojedynczej stracił końcówkę, kiedy przesunęliśmy go przed zaimek osobowy je. Takie zjawisko występuje przy inwersji wyłącznie w przypadku 2. osoby liczby pojedynczej. Dzieje się tak nie tylko w pytaniach, ale i zdaniach twierdzących. Jeśli zamiast od podmiotu (rzeczownika lub zaimka osobowego) zdanie twierdzące rozpoczyna się od innej części zdania, wtedy podmiot przesuwamy na trzecie miejsce, a przed nim stawiamy orzeczenie (osobową formę czasownika), np.: (1) Igor (2) komt (3) uit Rusland. Igor pochodzi z Rosji. (1) Nu (2) woont (3) hij (4) in Nederland. Teraz mieszka w Holandii. W przypadku inwersji czasownik z reguły zachowuje swoją formę osobową, z jednym wyjątkiem jeśli jest on odmieniany w 2. osobie liczby pojedynczej, traci końcówkę -t (podobnie jak w pytaniach), np.: Je woont in Rusland. Nu woon je in Rusland. Mieszkasz w Rosji. Teraz mieszkasz w Rosji. 39 Oefening 43 Stosując zasadę inwersji, spróbuj teraz samodzielnie ułożyć pytania do podanych zdań twierdzących: 1. Jullie spreken een beetje Nederlands. Spreken jullie een beetje Nederlands? 2. Je bent uit Brazilië. 3. Hij werkt veel. 4. Ze lacht vaak. Uitspraak Czas na ćwiczenie wymowy. 40 Oefening 44 Posłuchaj nagrania i zwróć uwagę, jak lektor wymawia zaznaczone samogłoski: makkelijk spel ze wil bom pur maak speel zee wiel boom puur maken spelen reizen wie bomen puren poer 30
Przy okazji odmiany czasowników dowiedziałeś się, że w języku niderlandzkim występują krótkie i długie samogłoski (np.: a, e, o) oraz że te ostatnie można zapisywać albo dwiema takimi samymi literami, albo za pomocą tylko jednej litery. Jeśli samogłoska zapisana jest za pomocą jednej litery, trzeba zwrócić uwagę, w jakim miejscu się ona znajduje to pomoże Ci określić, czy należy wymawiać ją jako długą, czy krótką. Przypomnijmy: jeśli samogłoska stoi na końcu sylaby (tzw. sylaba otwarta), wówczas trzeba ją wypowiadać dłużej. Jeżeli zaś po samogłosce stoi jedna lub więcej spółgłosek (tzw. sylaba zamknięta), wtedy wypowiadamy ją krócej. 41 Szczególnym przypadkiem jest samogłoska i. O ile krótkie i [Á] zapisuje się jako pojedynczą literę i, to i długie [i] występuje w pisowni zazwyczaj jako ie zarówno w sylabach zamkniętych, jak i otwartych, np. jullie, wiel. Od tej reguły są wyjątki, np. wyraz Afrika ['àfrika], w którym i zapisujemy jako krótkie, a wymawiamy jako długie. Odrębnym zagadnieniem jest wymowa wyrazów, w których występuje litera u. W zależności od tego, czy jest pojedyncza, czy podwójna i w jakim miejscu się znajduje, przypisujemy jej inny dźwięk ([Y] lub [y]). Z kolei dwuznak oe wymawia się jak polskie u [u]. Różnicę między tymi trzema głoskami przećwiczymy w dalszej części kursu. Postaraj się zapamiętać różnicę pomiędzy trzema rodzajami e: krótkim e (spel [spël]), długim e (spelen ['spele]) i nieakcentowanym, zanikającym e (ze [ze]). To ostatnie słychać wyraźnie przede wszystkim w wyrazach kończących się na e i en (n wówczas nie wymawiamy, np. wyraz Polen czytamy jako ['pole]). Długie e jest jedyną samogłoską w języku niderlandzkim, którą w sylabie otwartej (również na końcu wyrazu) zapisujemy jako dwuznak, aby odróżnić ją od e zanikającego; porównaj: zee [ze] i ze [ze]. Jeśli chodzi o wymowę krótkiego i długiego e, warto zapamiętać jeden ważny wyjątek, który bardzo często występuje w języku niderlandzkim. Jest to wyraz een oznaczający zarówno liczebnik jeden, jak i rodzajnik nieokreślony przed rzeczownikiem. W pierwszym przypadku een wymawiamy zgodnie z pisownią, czyli z długim e [e], natomiast w drugim przypadku e wymawiane jest jako zanikające [E]. Aby nie mylić liczebnika z rodzajnikiem, liczebnik postawiony przed rzeczownikiem zapisujemy z akcentem nad ee. Porównaj: een wiel [En Vil] jakieś koło i één wiel [en Vil] jedno koło. Wbrew pozorom nie wystarczy wydłużyć dźwięku odpowiadającego krótkiej samogłosce, aby uzyskać długą samogłoskę. Różnice w ich wymowie są nieco większe; najlepszym sposobem na nauczenie się ich jest wielokrotne powtarzanie par wyrazów z długimi i krótkimi samogłoskami. Możesz w tym celu wykorzystać nagrania nr 40, 41 i 42. Musisz wiedzieć, że niepoprawne rozróżnienie krótkich i długich samogłosek może zmienić sens wyrazu, np.: boom drzewo i bom bomba. 42 Oefening 45 Posłuchaj lektora i powtórz na głos poniższe pary wyrazów. Postaraj się bardzo mocno akcentować różnice w wymowie krótkich i długich samogłosek. Z czasem zaczniesz naturalnie je rozróżniać. Spróbujmy: [à] [a] [ë] [e] [ë] [E] [Á] [i] [O] [o] bal baal [bàl] [bal] ben been [bën] [ben] ben bennen [bën] ['bëne] lid lied [lát] [lit] dof doof [dof] [dof] kas kaas [kàs] [kas] hel heel [hël] [hel] hel hellen [hël] ['hële] wig wieg [VÁx] [Vix] drop droop [drop] [drop] lag laag [làx] [lax] vel veel [vël] [vel] vel vellen [vël] ['vële] wil wiel [VÁl] [Vil] kol kool [kol] [kol] man maan [màn] [man] wet weet [Vët] [Vet] wet wetten [Vët] ['VëtE] schip schiep [sxáp] [sxip] kon koon [kon] [kon] was waas [Vàs] [Vas] zwem zweem [zvëm] [zvem] zwem zwemmen [zvëm] ['zvëme] zin zien [zán] [zin] lot loot [lot] [lot] 31