Plan prezentacji 1.Koszty istotne 2.Koszty produkcji w krótkim i długim okresie 3.Korzyści skali, zakresu i procesu uczenia się 4. i optymalne decyzje 2
Alokacja kosztów Producent obuwia sportowego planuje rozpoczęcie produkcji obuwia męskiego. Do tej pory produkował obuwie damskie w ilości 8000 par na tydzień. Tygodniowa produkcja par obuwia męskiego wynosi 2400 szt. Ogólne koszty produkcji wynoszą 90 000 dolarów tygodniowo. Ustalona cena obuwia męskiego wynosi 36 dolarów. Jednak całkowity utarg nie pokrywa całkowitych kosztów produkcji. 3 Alokacja kosztów W obliczu ponoszonych strat zarząd ma kilka wariantów: 1. Główny księgowy proponuje podwyŝkę ceny butów do 40 dol. 2. Kierownik działu marketingu zgadza się z podwyŝką ale obawia się spadku sprzedaŝy. 3. Kierownik działu produkcji sugeruje ustalić wielkość produkcji przy minimalnych kosztach bezpośrednich na jednostkę. 4
stanowi podstawę bardzo wielu decyzji menadŝerskich. Dokładna znajomość kosztów jest warunkiem określenia faktycznego poziomu zyskowności przedsiębiorstwa. Decyzje mające na celu maksymalizacje zysku zaleŝą od wyników projekcji kosztów występujących przy innych moŝliwych wielkościach produkcji. MenedŜerowie muszą zwracać szczególną uwagę na wzajemne powiązania między kosztami i wolumenem produkcji. 5 MenedŜerowie podejmują decyzje dokonując wyboru spośród róŝnych wariantów działania zwracając uwagę tylko na występujące między nimi róŝnice utargów i kosztów. Zatem jedynymi istotnymi kosztami są te, które zmieniają się w poszczególnych wariantach. Przy podejmowaniu decyzji menedŝerskich najistotniejsze znacznie mają: koszty alternatywne i koszty stałe. 6
Koszt alternatywny (koszt utraconych moŝliwości) związany jest z podjęciem konkretnej decyzji, jest mierzony wielkością utraconych korzyści, jakie mógłby przynieść najlepszy z alternatywnych wariantów działania. 1. Jaki jest koszt alternatywny podjęcia studiów MBA? 2. Jaki jest koszt alternatywny wykorzystania wolnych mocy produkcyjnych do realizacji dodatkowego zamówienia? 3. Jaki jest koszt alternatywny przeznaczenia ziemi komunalnej pod budowę ogólnodostępnego parkingu? 7 Koszt alternatywny dóbr, usług lub nakładów jest często wyznaczany przez ceny rynkowe przy załoŝeniu, Ŝe takie ceny istnieją. Koncepcja kosztu alternatywnego jest innym sposobem porównania argumentów za i przeciw określonej decyzji. Podstawowa reguła podejmowania optymalnych decyzji: Wybierz dany wariant decyzyjny wtedy i tylko wtedy, gdy dodatkowe korzyści z jego realizacji przekraczają dodatkowe, wynikające z niego koszty (włączając w to koszt alternatywny). 8
W przypadku decyzji podejmowanych przez menedŝerów dane księgowe (dane te zawierające wszystkie przychody i rzeczywiście poniesione wydatki) nie odzwierciedlają w pełni zysku. W takim przypadku ma zastosowanie zysk ekonomiczny, gdzie uwzględnia się wszystkie koszty ekonomiczne, obejmujące koszt alternatywny (koszt kapitału i koszt zarządzania). 9 Podjęcie działalności gospodarczej Oszacowano koszty i przychody przez 3 lata. Zysk księgowy wynosi 74 000. Czy jest to opłacalne? Pozycja Wartość Wynagrodzenie za usługi doradcze 140 000 Inne przychody 12 000 Wynajem biura -36 000 Inne wydatki biurowe -18 000 Płace personelu -24 000 10
Prawidłowa odpowiedź jest zaleŝna od rozpoznania i uwzględnienia wszystkich istotnych kosztów alternatywnych. Zamierza zainwestować 80 000 jako kapitał obrotowy (koszt zainwestowanego kapitału na 8% na 3 lata = 6400) Koszt kapitału ludzkiego (obecny dochód z pracy to 56 000) Zysk ekonomiczny zmniejsza się do 11 600. Wartość dodatnia. Czy zysk ten jest całkowicie pewny? Ryzyko związane z podjęciem własnej działalności. 11 Koszty stałe, czyli koszty, których wysokość nie zmienia się w zaleŝności od przyjętego wariantu działania, nie są dla menedŝera istotne i nie musi ich brać pod uwagę. Przy obliczaniu zysku, jaki zapewniają róŝne warianty, zawsze odejmujemy takie same koszty stałe. Kierownik ds. produkcji musi podjąć decyzję czy w produkcji stosować dotychczasową metodę wytwarzania, czy przestawić się na nową technologię. Nowa technologia wymaga modyfikacji aparatu wytwórczego, jest jednak mniej pracochłonna. Która z metod produkcji jest bardziej opłacalna? Pominięcie przy porównaniu kosztów stałych. 12
Nowa metoda powinna zostać wdroŝona wtedy i tylko wtedy, gdy oszczędności w kosztach osobowych przewyŝszają dodatkowe koszty modernizacji. Wybór rodzajów kosztów, które uznamy za istotne byłby zupełnie inny, gdyby zarząd musiał podjąć decyzję czy kontynuować dotychczasową produkcję czy ją przerwać i zamknąć przedsiębiorstwo. Pomijanie kosztów stałych jest waŝne gdyŝ zmusza menedŝerów do skupienia się na róŝnicach kosztów, które są rzeczywiście istotne dla podejmowanej decyzji. Pomijanie kosztów stałych jest prostsze w teorii niŝ w praktyce. Przypadek kosztów utopionych. 13 Koszty utopione (historyczne) są poniesionym wydatkiem, którego nie moŝna odzyskać. Budowa fabryki mogła się wiązać z duŝym nakładem środków. Jednak przy podejmowaniu obecnych decyzji ten utopiony, historyczny wydatek nie ma Ŝadnego znaczenia. W bardziej ogólnym ujęciu koszty utopione mają pewien wpływ na decyzje inwestycyjne o charakterze sekwencyjnym. Gdy przedsiębiorstwo wydało 20 mln na B+R w celu opracowania nowego produktu. Na opracowanie prototypu trzeba wydać kolejne 10 mln. JednakŜe konkurenci mogą wejść na rynek. Poniesione wydatki (20 mln) naleŝy uznać za koszty utopione a zatem nieistotne przy podejmowanej decyzji. 14
Koszty utopione elektrownie atomowe 15 Nie tylko przedsiębiorstwa prywatne muszą podejmować decyzje, w których występują koszty historyczne. Rząd USA w latach 80. i 90. XX w. wstrzymał finansowanie przedsięwzięć dotyczących: paliwa syntetycznego (wydano na nie 25 mld dol.), budowy 4 elektrowni atomowych w stanie Tennessee (1,85 mld dol.), zakładów przerabiających uran (2,6 mld dol.). Pentagon przerwał prace rozwojowe nad działkiem przeciwlotniczym Sergeant York (1,8 mld dol.) a Kongres wstrzymał finansowanie prac nad bombowcem B- 1A (4,7 mld dol.). 16
Koszty produkcji funkcja kosztów produkcji powinna być zawsze traktowana jako funkcja zakładająca najniŝsze moŝliwe koszty. C = C(Q) Krótki okres to czas, w którym przedsiębiorstwo nie moŝe zmienić wielkości nakładów niektórych czynników produkcji. W długim okresie nakłady wszystkich czynników produkcji moŝna dowolnie zmieniać. 17 W krótkim okresie kapitał jest czynnikiem stałym, jedynym zaś zmiennym czynnikiem pozostaje praca. Oczywiście do kosztów całkowitych zaliczamy: wydatki na pracę, kapitał, materiały i inne czynniki produkcji a takŝe odpowiednie koszty alternatywne. Przykład: firma dokonująca napraw sprzętu elektronicznego. Koszty stałe, zmienne, przeciętny koszt całkowity, przeciętny koszt zmienny, koszt krańcowy wyjaśnić pojęcia. 18
Koszty stałe, zmienne, przeciętny koszt całkowity, przeciętny koszt zmienny, koszt krańcowy wyjaśnić pojęcia. 19 Krzywa krótkookresowych kosztów przeciętnych (SAC) przyjmuje kształt litery U. 20
Jakie czynniki wpływają na wzrost krótkookresowych kosztów krańcowych (SMC) przedsiębiorstwa? Gdy jedynym zmiennym czynnikiem jest praca: SMC = P L /MP L P L - cena dodatkowej jednostki pracy MP L - krańcowy produkt tej pracy ZałóŜmy: płaca 20 dol. za godzinę, krańcowy produkt pracy wynosi 0,5 jednostki za godzinę. Krańcowy koszt pracy firmy wynosi 40 dol. za kolejną wykonaną naprawę. Krańcowy koszt przedsiębiorstwa będzie rósł wraz ze wzrostem ceny bądź spadkiem jest krańcowej produktywności. 21 Jeśli przedsiębiorstwo uŝywa dodatkowej pracy do wytworzenia dodatkowej produkcji, działa wówczas prawo malejących przychodów. Przy stałych nakładach innych czynników wytwórczych dodanie kolejnej porcji czynnika zmiennego wywołuje coraz mniejsze przyrosty produkcji. Oznacza to, Ŝe w pewnym momencie krańcowy produkt pracy zacznie się zmniejszać. W rezultacie koszty krańcowe rosną wraz ze wzrostem produkcji. 22
Kształtowanie się krótkookresowych kosztów przeciętnych. Przy bardzo niskim poziomie produkcji (np. 5000 jednostek) koszty całkowite składają się przede wszystkim z kosztów stałych (koszty zmienne są niskie). SAC są wysokie poniewaŝ koszty całkowite rozkładają się na małą liczbę wyprodukowanych jednostek. Krzywa SAC opada. Przy niewielkich rozmiarach produkcji krzywa SAC leŝy powyŝej krzywej SMC. Tak długo, jak koszt krańcowy dodatkowych jednostek produktu jest niŝszy od kosztu przeciętnego całej dotychczasowej produkcji, wzrost produkcji prowadzi do spadku kosztów przeciętnych. 23 Kształtowanie się krótkookresowych kosztów przeciętnych. Gdy koszty krańcowe będą nadal rosnąć, dojdzie do sytuacji, w której SMC przewyŝszą SAC. W momencie, gdy wytworzenie dodatkowych jednostek stanie się droŝsze niŝ - średnio biorąc produkcja wszystkich dotąd wytworzonych jednostek, koszty przeciętne zaczną rosnąć. Prawidłowość ta wyjaśnia fakt wznoszenia się krzywej SAC oraz potwierdza zaleŝność: krzywa kosztów krańcowych przecina krzywą kosztów przeciętnych w jej minimalnej wartości. 24
Funkcja kosztów analizowanego przedsiębiorstwa moŝe zostać przedstawiona w postaci równania: C = C Koszty stałe i zmienne. 2 ( Q) = 270 + 30 Q + 0,3 Q Koszty przeciętne dane są równaniem: SAC = C ( Q) / Q = 270 / Q + (30 + 0,3 Q) Wraz ze wzrostem produkcji przeciętne koszty stałe stopniowo maleją, natomiast przeciętne koszty zmienne rosną. Wyjaśnia to kształt litery U przyjmowany przez krzywą SAC. 25 W długim okresie przedsiębiorstwo moŝe dowolnie zmieniać nakłady wszystkich czynników produkcji. Wszystkie koszty są kosztami zmiennymi. 1.MoŜliwość zmiany nakładów wszystkich czynników wytwórczych oznacza, Ŝe w długim okresie przedsiębiorstwo produkuje taniej niŝ w krótkim okresie. Zadaniem przedsiębiorstwa jest ciągłe poszukiwanie najtańszej kombinacji czynników wytwórczych. 2.Kształt krzywej kosztów długookresowych (LAC) zaleŝy od charakteru przychodów ze skali produkcji. 26
ZałóŜmy, Ŝe w przedsiębiorstwie występują stałe przychody ze skali produkcji (stałe korzyści skali), niezaleŝnie od wielkości produkcji. Oznacza to, Ŝe jeśli zwiększymy nakłady wszystkich czynników produkcji o 20%, to w takim samym stopniu wzrośnie produkcja. Przy załoŝeniu, Ŝe ceny czynników produkcji pozostają niezmienne, wydatki przedsiębiorstwa na te czynniki wzrastają równieŝ o 20%. Zatem wzrostowi produkcji towarzyszy dokładnie taki sam wzrost kosztów i w rezultacie koszty przeciętne nie zmieniają się. Koszty przeciętne pozostają na stałym poziomie dopóty, dopóki występują stałe przychody (korzyści) ze skali produkcji. 27 Produkcja wykazuje stałe przychody ze skali, zatem długookresowe koszty przeciętne (LAC) są stałe. JednakŜe krótkookresowe koszty przeciętne zaleŝą od wielkości zakładu, a ich wykres przyjmuje kształt litery U. Kiedy zakład juŝ istnieje jedynym zmiennym czynnikiem jest praca. Zmiany nakładów pracy powodują ruch po krzywej SAC. 28
Wymiana międzynarodowa opiera się na wzajemnie korzystnej specjalizacji poszczególnych krajów. WaŜnymi przyczynami wyjaśniającymi róŝnice specjalizacji są m.in.: wyposaŝenie poszczególnych krajów w zasoby naturalne, róŝnice w zasobach pracy, a takŝe w jej wydajności, zróŝnicowane wyposaŝenie w kapitał. Przykład: handel dwoma dobrami: cyfrowe zegarki i farmaceutyki pomiędzy USA i Japonią. Płaca w USA wynosi 15 dol. za godzinę, natomiast w Japonii wynosi 1000 jenów za godzinę. Kurs walutowy wynosi 100 jenów za dolara. 29 Czynniki wpływające na koszty produkcji: wydajność pracy oraz ceny czynników wytwórczych. USA mają przewagę w wydajności produkcji obu dóbr. Japonia jest bardziej konkurencyjna pod względem kosztów produkcji zegarków. Jej źródłem jest fakt, Ŝe Japonia ma przewagę komparatywną. 30
Przychody ze skali są waŝnym czynnikiem decyzji menedŝerskich, gdyŝ od ich charakteru zaleŝy kształt krzywej długookresowych kosztów przeciętnych. Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych w kształcie litery U odzwierciedla rosnące korzyści ze skali przy małej wielkości produkcji oraz zmniejszające się przychody ze skali przy duŝych jej rozmiarach. Jeśli przedsiębiorstwo moŝe wybrać dowolną wielkość zakładu, to jego długookresowe koszty przeciętne odzwierciedla krzywa LAC. 31 32
Na kształt krzywej LAC wpływa kilka czynników: stałe koszty przeciętne (stałe przychody ze skali) występują wówczas gdy proces produkcji moŝna łatwo powielać; spadające koszty przeciętne są spowodowane m.in. przez: metody produkcji masowej charakteryzujące się wysoką kapitałochłonnością, automatyzację, specjalizację pracy, reklamę i metody dystrybucji; spadek kosztów przeciętnych moŝe wynikać z istnienia róŝnych rodzajów kosztów stałych (reklama, promocja, dystrybucja i regulacje państwowe); zwiększające się koszty przeciętne są związane ze sposobem organizacji, kontroli i przepływu informacji oraz z koordynacją i procesem zarządzania. 33 W wielu gałęziach krzywa LAC przyjmuje kształt litery L (rys.b), co jest związane z korzyściami skali przy małym wolumenie, które przeradzają się w stałe korzyści skali, przy większych rozmiarach produkcji. W przypadku niewielkiej liczby produktów występuje stały spadek LAC (rys.c) monopol naturalny. 34
Większość przedsiębiorstw wytwarza róŝnorodna gamę produktów. Często powodem zróŝnicowania struktury produkcji są potencjalne korzyści w postaci obniŝki kosztów w przypadku wytwarzania wielu blisko ze sobą powiązanych wyrobów. W procesie produkcji występują korzyści zakresu (korzyści produkcji łącznej), jeśli łączne koszty wytworzenia róŝnych produktów są niŝsze od sumy kosztów ich wyprodukowania oddzielnie. Miarą tych korzyści jest: C( Q1 ) + C( Q2 ) C( Q1, Q2 ) SC = C( Q ) + C( Q ) 1 2 35 Istnieje wiele źródeł korzyści zakresu: w pojedynczym procesie produkcyjnym moŝna otrzymać kilka róŝnych wyrobów (np. hodowcy bydła sprzedają mięso i skóry); przy produkcji podstawowego wyrobu powstają nieuniknione produkty uboczne, które po niewielkich dostosowaniach mogą być wprowadzone na rynek (np. trociny jako produkt uboczny obróbki drewna); niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych (np. szkoły publiczne udostępniają swoje sale po lekcjach); 36
Istnieje wiele źródeł korzyści zakresu: wiedza techniczna, którą moŝna zastosować do wytwarzania wielu produktów (np. doświadczenie zdobyte przy produkcji napojów gazowanych przyczynia się do uzyskania korzyści w produkcji napojów pokrewnych); wzajemne powiązanie popytu, konsumpcja wielu rodzajów dóbr i usług jest komplementarna (np. przedsiębiorstwo oddające w leasing wyposaŝenie biurowe moŝe oferować serwis posprzedaŝny, kancelarie adwokackie). 37 Przedsiębiorstwa dąŝące do maksymalizacji zysku wciąŝ szukają sposobów obniŝki kosztów. WaŜny czynnik obniŝki kosztów wynika z obserwacji, Ŝe im więcej razy wykonuje się jakąś czynność, tym lepsze osiąga się wyniki. Krzywa uczenia się jest ilustracją odwrotnej zaleŝności między kosztami przeciętnymi a skumulowaną wielkością produkcji. Wraz ze wzrostem skumulowanej produkcji następuje spadek kosztów przeciętnych. 38
Proces uczenia moŝe wynikać z róŝnych źródeł: robotnicy często na początku wykonują swoje zadania wolniej, aŝ do chwili, gdy oswoją się z nowym procesem produkcji; moŝe istnieć kilka sposobów wykonania określonej czynności i potrzeba czasu na wypróbowanie kaŝdego z nich, aby znaleźć najlepszy; menedŝerowie muszą nauczyć się jak ustawić proces produkcji oraz jak zorganizować i zgrać w czasie róŝne czynności produkcyjne; 39 Proces uczenia moŝe wynikać z róŝnych źródeł: potrzeba czasu, aby za pomocą kontroli jakości wykryć potencjalne zagroŝenia w przypadku nakładów i produktów; kadra inŝynierska uczy się w trakcie procesu produkcji, dzięki przeprojektowaniu części produktu moŝe wypracować efektywne oraz tańsze metody produkcji; dostawce, szczególnie w przypadku specjalnie zaprojektowanych podzespołów i części, sami podlegają procesowi uczenia się. 40
(a) Obserwujemy spadek kosztów przeciętnych wraz ze wzrostem produkcji skumulowanej w czasie. (b) RóŜnica między korzyściami skali a efektami uczenia się. 41 Podstawą krzywej uczenia się jest zaleŝność kosztów przeciętnych od skumulowanej produkcji. Przedsiębiorstwo rozpoczyna wytwarzanie od 500 sztuk miesięcznie, to skumulowana wielkość produkcji po roku wynosi 6000 sztuk. Największe moŝliwości obniŝki kosztów występują we wczesnej fazie Ŝycia produktu. Analizy pokazują, Ŝe wraz z kaŝdym podwojeniem skumulowanej wielkości produkcji koszt przeciętny maleje o 20%. Przy większych rozmiarach produkcji krzywa opada coraz wolniej, a w końcu staje się niemal równoległa do osi poziomej, co oznacza, Ŝe moŝliwości dalszej obniŝki kosztów przeciętnych stopniowo się wyczerpują. 42
Optymalne decyzje niezaleŝnie od kształtu jaki przyjmuje krzywa kosztów AC, przedsiębiorstwo maksymalizuje swój zysk, ustalając wolumen produkcji wynoszący Q *, przy którym utarg krańcowy zrównuje się z kosztem krańcowym. 43 Dwa błędy decyzyjne: przedsiębiorstwo moŝe zawsze zwiększyć zysk dzięki korzyściom skali produkcja przy minimalnej efektywnej skali; jeśli obecna wielkość produkcji i cena są niezadawalające, to przedsiębiorstwo powinno podnieść cenę aby zwiększyć zyski. Pytanie: Zarząd ustalił produkcje na poziomie Q. Cena P jest nieco niŝsza od kosztów przeciętnych i przedsiębiorstwo ponosi stratę. Czy podwyŝka ceny pozwoli zwiększyć zyski? 44
Zasada zamknięcia przedsiębiorstwa W krótkim okresie przedsiębiorstwo powinno kontynuować produkcję na poziomie Q* (nawet jeśli ponosi straty) dopóty, dopóki cena przewyŝsza przeciętny koszt zmienny. W długim okresie przedsiębiorstwo powinno przerwać produkcję, jeśli cena spadnie poniŝej kosztu przeciętnego. 45 W przypadku wytwarzania wielu produktów menedŝerowie powinni zwracać szczególną uwagę na koszty istotne. Przedsiębiorstwo wytwarza dwa produkty w jednej fabryce. C = FC + VC 1 + VC 2 Całkowity zysk dany jest równaniem: π = TR VC ) + ( TR VC ) FC ( 1 1 2 2 KaŜdy produkt powinien być wytwarzany wtedy i tylko wtedy, gdy P i > AVC i W długim okresie przedsiębiorstwo powinno kontynuować produkcję wtedy i tylko wtedy, gdy osiąga ono dodatni zysk ekonomiczny. 46
Alokacja kosztów Producent obuwia sportowego planuje rozpoczęcie produkcji obuwia męskiego. Do tej pory produkował obuwie damskie w ilości 8000 par na tydzień. Tygodniowa produkcja par obuwia męskiego wynosi 2400 par Koszty stałe produkcji wynoszą 90 000 dolarów tygodniowo dla obu rodzajów par butów. Ustalona cena obuwia męskiego wynosi 36 dolarów. Czy produkcję męskich butów sportowych naleŝy zwiększyć, zmniejszyć czy moŝe wstrzymać? 47 Alokacja kosztów Koszty stałe produkcji wynoszą 90 000 dolarów tygodniowo dla obu rodzajów par butów. Księgowi przyporządkowali te koszty obu typom obuwia w proporcji odpowiadającej wolumenowi produkcji. Liczba par butów męskich cena Utarg Koszty bezpośrednie Koszty przyporządkowane Koszty przeciętne całkowite 1600 40 64 000 66 400 15 000 50,88 2400 36 86 400 74 400 20 769 39,65 3200 32 102 400 85 600 25 714 34,79 3600 30 108 000 92 400 27 931 33,43 4000 28 112 000 100 000 30 000 32,50 48
Alokacja kosztów Problem polega na alokacji 90 000 dolarów wspólnych kosztów stałych. Ekonomiczne przykazanie nie dokonuje się alokacji kosztów stałych. W przedsiębiorstwie wytwarzającym wiele produktów jedyną poprawną miarą zyskowności określonego produktu jest zawarta w jego cenie nadwyŝka na pokrycie, czyli nadwyŝka ceny nad kosztem jednostkowym lub inaczej mówiąc nadwyŝka utargu nad kosztami zmiennymi. 49 Podsumowanie Koszty są waŝną zmienną w procesie podejmowania decyzji. Dokonując wyboru optymalnego wariantu decyzyjnego naleŝy brać pod uwagę tylko róŝnice utargu i kosztów między poszczególnymi wariantami. Podstawą decyzji podejmowanych przez menedŝerów powinien być zysk ekonomiczny a nie księgowy. Koszty stałe są nieistotne przy analizie róŝnych wariantów decyzyjnych. Kształt krzywej długookresowych kosztów przeciętnych wynika z charakteru przychodów ze skali produkcji (kształt litery U bądź L). 50