Kontrakty terminowe na WIBOR Notowane na wielu rozwiniętych rynkach kontrakty terminowe na stopy procentowe są niezwykle popularnym instrumentem. Pozwalają one na zawieranie transakcji spekulacyjnych, zabezpieczających i arbitrażowych w oparciu o zmieniające się miary kosztu pieniądza. W Polsce podstawowym wskaźnikiem odzwierciedlającym koszt pieniądza na rynku międzybankowym jest WIBOR (ang. Warsaw Interbank Offered Rate). Jest to średnia stopa procentowa wyrażona w skali roku, po jakiej największe banki skłonne są udzielić depozytów złotowych innym bankom. Stawki referencyjne WIBOR stanowią często stopę bazową dla oprocentowania udzielanych w złotych kredytów, a także emitowanych obligacji o zmiennym oprocentowaniu. Giełda Papierów Wartościowych wykorzystała stawki referencyjne WIBOR (na podstawie umowy i we współpracy z ACI Polska) do stworzenia kontraktów terminowych. Kontrakty terminowe na WIBOR są uzupełnieniem szerokiej oferty Giełdy na rynku instrumentów pochodnych. WIBOR podstawowa miara kosztu pieniądza na rynku międzybankowym Stawki referencyjne WIBOR wyliczane są na fixingach, których organizatorem jest Stowarzyszenie Rynków Finansowych ACI Polska http://www.acipolska.pl/. Fixingi odbywają się codziennie w dni robocze o godzinie 11:00. W fixingach WIBOR obecnie bierze udział 11 najwiekszych banków w Polsce. Fixingi odbywają się zgodnie z Regulaminem stawek referencyjnych WIBID i WIBOR. Sposób wyznaczania stawek, listę uczestników fixingu, zasady kwotowania stawek przez banki określane są przy udziale Rady WIBOR, KNF, Ministerstwa Finansów, NBP oraz banków uczestników fixingu. W skład Rady WIBOR wchodzą przedstawiciele: Stowarzyszenia ACI, KNF, NBP, MF, ZBP, KDPW_CCP oraz GPW. Dzięki nadzorowi najważniejszych instytucji nadzorujących rynek finansowy oraz uczestnictwie w Radzie praktyków obrotu stawki referencyjne WIBOR są powszechnie uznawane na rynku za miarodajny i bezpieczny wskaźnik określajacy koszt pieniądza na rynku międzybankowym w Polsce. Warta podkreślenia jest jedna z najważniejszych zasad obowiązujących uczestników fixingu jest to transakcyjność stawek referencyjnych. Transakcyjność oznacza, ze stawki nie są wyłącznie indykatywne (pokazujące jedynie przewidywania banków, bez żadnych zobowiązań) ale banki zobowiązane są do przyjmowania i udzielania depozytów przez 15 minut po zakończeniu fixingu od innych uczestników fixingu (zgodnie z określonymi limitami). Transakcyjność kwotowań zapobiega możliwościom ustalania poziomu stawek WIBOR na poziomie niezgodnym z obecną sytuacją rynkową. Stawki WIBID i WIBOR są kalkulowane dla 9 terminów odpowiadającym okresom na jakie banki są gotowe udzielić depozytów złotowych innym bankom uczestniczącym w fixingu.
WIBID określa stopę procentową po jakiej banki są skłonne przyjąć depozyt na określony termin, WIBOR określa stopę procentową po jakiej banki są skłonne udzielić depozytów na określony termin. Stawki WIBID i WIBOR poruszają się w tym samym kierunku (równolegle), różnią się od siebie spreadem rynkowym (na fixingu ACI maksymalnie 20-30 punktów bazowych). Stawki referencyjne WIBID i WIBOR określane są zgodnie z konwencją ACT/365 (obowiązują m.in. rzeczywista liczba dni trwania kontraktu, przy założeniu długości roku 365 dni). Tabela 1. Przykładowe wyniki fixingu stawek WIBOR (z 14.10.2013) Termin WIBID WIBOR Godzina Data ON 2,29 2,58 11:00:00 14 OCT 2013 TN 2,29 2,58 11:00:00 14 OCT 2013 SW 2,35 2,55 11:00:00 14 OCT 2013 2W 2,37 2,57 11:00:00 14 OCT 2013 1M 2,40 2,60 11:00:00 14 OCT 2013 3M 2,48 2,68 11:00:00 14 OCT 2013 6M 2,51 2,71 11:00:00 14 OCT 2013 9M 2,53 2,73 11:00:00 14 OCT 2013 1Y 2,55 2,75 11:00:00 14 OCT 2013 Źródło ACI Polska ( http://www.acipolska.pl/ ) WIBOR uznany benchmark na rynku finansowym Największą popularnością na rynku, zarówno pod względem obrotów jak i znaczenia jako benchmark (poziom odniesienia) dla oprocentowania lokat, kredytów, obligacji korporacyjnych oraz kontraktów terminowych, cieszą się stawki WIBOR 1, 3 i 6 miesięcy (odpowiednio: WIBOR 1M, WIBOR 3M, WIBOR 6M). Od czego zależą stopy procentowe Wysokość stawek referencyjnych WIBOR zależy przede wszystkim od podaży i popytu na rynku pieniężnym na depozyty międzybankowe o określonych terminach zapadalności, realizowanej polityki pieniężnej prowadzonej przez RPP, a także oczekiwań rynku co do przyszłych zmian stóp procentowych. Z tego względu największa zmienność poziomów stawek WIBOR występuje w pobliżu terminów ogłaszania poziomów stóp procentowych przez RPP, ważnych danych rynkowych takich jak inflacja, produkcja przemysłowa, stopa bezrobocia (od tych danych zależą przewidywania uczestników obrotu co do kształtowania się stóp procentowych w przyszłości). Największe zmiany poziomów stawek notowane są, gdy ogłoszone poziomy wskaźników różnią się znacząco od przewidywań rynkowych (consensusu rynkowego).
WIBOR instrument bazowy na rynku międzybankowych kontraktów forward Zarówno dla instytucji finansowych jak i wielu innych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą duże znaczenie ma nie tylko wysokość bieżących stóp procentowych określanych przez stawki WIBOR, ale również koszt pieniądza (finansowania), który będzie obowiązywał w przyszłości. Z tego też względu na rynku międzybankowym bardzo często zawierane są transakcje zabezpieczające wysokość przyszłych stóp procentowych za pomocą tzw. kontraktów FRA. Kontrakt FRA (forward rate agreement) jest to umowa (zawierana głównie między bankami) w ramach której, dwie strony kontraktu ustalają wysokość stopy procentowej depozytu (tu: WIBID) lub pożyczki (tu: WIBOR), która będzie obowiązywała w przyszłości (np. za 2 miesiące, 4 miesiące, 12 miesięcy itd.) dla z góry określonego okresu (np. 1, 3 lub 6 miesięcy). To jak istotne dla rynku międzybankowego są stawki referencyjne WIBOR ilustruje poniższa tabela Tabela 2. Średnie dzienne obroty na krajowym rynku pozagiełdowych instrumentów pochodnych w kwietniu 2010 i 2013 r. (w mln USD) źródło NBP Średnie dzienne obroty na rynku międzybankowym FRA to ponad 2 miliardy USD Przykład umowa dotycząca poziomu trzymiesięcznej stawki referencyjnej WIBOR obowiązującej za 9 miesięcy oznaczana jest jako FRA 9X12; umowa dotycząca stawki jednomiesięcznej WIBOR obowiązującej za 3 miesiące to FRA 3X4. Tabela 3. Przykłady i oznaczanie umów FRA na rynku międzybankowym WIBOR Początek okresu obowiązywania umowy Koniec okresu obowiązywania umowy Oznaczenie 1MW za 1 miesiąc za 2 miesiące FRA 1X2 za 3 miesiące za 4 miesiące FRA 3X4 za 5 miesięcy za 6 miesięcy FRA 5X6 3MW za 1 miesiąc za 4 miesiące FRA 1X4 za 9 miesięcy za 12 miesięcy FRA 9X12 za 12 miesięcy za 15 miesięcy FRA 12X15 6MW za 1 miesiąc za 7 miesięcy FRA 1X7 za 9 miesięcy za 15 miesięcy FRA 9X15 za 12 miesięcy za 18 miesięcy FRA 12X18
Kontrakty na WIBOR na Giełdzie W październiku 2013 roku Giełda wprowadziła do obrotu trzy klasy kontraktów terminowych na stopy procentowe (Tabela 2.), dla których instrumentami bazowymi są stawki referencyjne WIBOR 1M, WIBOR 3M oraz WIBOR 6M. Tabela 4. Podstawowe informacje o kontraktach na WIBOR Kontrakty terminowe na WIBOR Stawka referencyjna WIBOR 1M WIBOR 3M WIBOR 6M Wartość nominalna 3.000.000 PLN 1.000.000 PLN 1.000.000 PLN Kurs kontraktu 100,00 minus stopa procentowa Krok notowania 0,01 punktu procentowego Wartość kroku 25 PLN 25 PLN 50 PLN notowania Mnożnik 2.500 PLN 2.500 PLN 5.000 PLN Wartość kontraktu kurs kontraktu pomnożony przez mnożnik 250.000 PLN 250.000 PLN 250.000 PLN 6 najbliższych miesięcy kalandarzowych Miesiące wygasania (dokładnie opisane w Tabeli 3.) 9 najbliższych miesięcy + 4 kolejne miesiące z 6 najbliższych miesięcy + kolejne miesiące z marcowego cyklu marcowego cyklu kwartalnego kwartalnego Dzień wygaśnięcia trzecia środa miesiąca wygaśnięcia danej serii (godzina 11.00) Ostateczny kurs rozliczeniowy Ostateczna cena rozliczeniowa 100,00 minus stawka referencyjna WIBOR z dnia wygaśnięcia danej serii ostateczny kurs kontraktu pomnożony przez mnożnik Wartość kontraktu jest mniejsza od wartości nominalnej kontraktu ze względu na okres, którego dotyczy dany WIBOR (np. WIBOR jednomiesięczny to oprocentowanie lokaty podawane w skali roku, ale obowiązujące tylko przez 1 miesiąc, czyli 1/12 roku. Szersze wyjaśnienie wartości kontraktu znajduje się w dalszej części tego opracowania) Sposób tworzenia nazw skróconych kontraktów terminowych na WIBOR Zasada tworzenia nazwy skróconej kontraktów terminowych na WIBOR jest taka sama jak dla innych kontraktów terminowych notowanych na Giełdzie: F XYZ k rr A następnie wstawiamy oznaczenia dla kontraktów na WIBOR: F- futures (wspólny element dla wszystkich kontraktów terminowych na Giełdzie) XYZ nazwa instrumentu bazowego WIBOR oznaczany jest w następujący sposób: 1MW 1M WIBOR 3MW 3M WIBOR 6MW 6M WIBOR
k symbol (kod) miesiąca wygasania danej serii kontraktu, zgodnie z poniższą tabelą: Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Kod F G H J K M N Q U V X Z rr dwie ostatnie cyfry roku wygasania Np. F1MWZ13 kontrakt na 1M WIBOR, wygasający w grudniu 2013 r. F3MWM14 kontrakt na 3M WIBOR, wygasający w czerwcu 2014 r. F6MWU14 kontrakt na 6M WIBOR, wygasający we wrześniu 2014 r. Stawki referencyjne (1MW, 3MW, 6MW), będące instrumentem bazowym dla kontraktów terminowych, oraz terminy wygasania kontraktów zostały ustalone wspólnie przez Giełdę i banki są to odpowiedniki najbardziej popularnych na rynku międzybankowym kontraktów FRA. Warto zaznaczyć, że w standardzie kontraktów terminowych na WIBOR przyjęto zasadę (w celu umożliwienia prostych dla uczestników obrotu wyliczeń wartości kroku notowania, mnożnika i co za tym idzie wartości kontraktu), że okres obowiązywania stawek referencyjnych WIBOR to odpowiednio: WIBOR 1M 30 dni (1/12 roku = 30/360) WIBOR 3M 90 dni (1/4 roku = 90/360) WIBOR 6M 180 dni (1/2 roku = 180/360) Jest to niedoskonałe przybliżenie do zasady naliczania odsetek przyjętych dla stawek referencyjnych WIBOR (ACT/365). Dla uczestników obrotu, którzy nie wykorzystują kontraktów terminowych na WIBOR łącznie z kontraktami FRA (czyli nie będących uczestnikami rynku międzybankowego) lub nie zabezpieczających kredytów/depozytów opartych o stawki WIBOR o wartości powyżej kilkudziesięciu milionów złotych, nie ma to aż tak dużego znaczenia. Należy jednak o tej różnicy pamiętać. Nie powoduje ona żadnych skutków dla świadomych tego inwestorów, a inwestorzy profesjonalni potrafią tę różnicę niwelować poprzez odpowiednie przeliczanie wartości kontraktów. Dla nas przyjecie zasady, że np. WIBOR 3M obowiązuje przez 1/4 roku jest bardzo wygodne i bezpieczne. Dzięki temu wartość kroku notowania i mnożnik dla danej klasy kontraktów jest dla wszystkich serii taki sam.
Tabela 5. Serie kontraktów wprowadzone do obrotu giełdowego 18.10.2013 r. Wyjaśnienia do Tabeli 5. kolor niebieski pokazuje jak dużo czasu pozostało do wygaśnięcia danej serii kontraktów terminowych (jak długo będzie notowana na Giełdzie). Do końca tego okresu można kupować i sprzedawać ten kontrakt. Koniec belki niebieskiej pokazuje termin wygasania kontraktów (moment od którego obowiązuje ustalona, poprzez zawarcie transakcji na rynku, wartość oprocentowania w następującym okresie 1, 3 lub 6 miesięcy). Belka żółta pokazuje czas obowiązywania stawki WIBOR. Po wygaśnięciu danych serii kontraktów do obrotu giełdowego wprowadzane są serie z kolejnymi terminami wygasania (zgodnie z informacją w Tabeli 4.). Sposób kwotowania (pokazywania kursów) kontraktów terminowych Nowością, którą koniecznie trzeba zapamiętać, przy kontraktach terminowych na WIBOR jest ich odmienny sposób kwotowania wyrażony jako 100 minus oczekiwana stopa procentowa. Wzrost kursu kontraktu (tu: wartość kontraktu zbliża się do 100) oznacza, że inwestorzy oczekują iż w przyszłości stawka WIBOR będzie niższa. Spadek kursu kontraktu świadczy o tym, że uczestnicy rynku wyceniają iż w przyszłości stopy procentowe będą rosły.
Tabela 6. Wartości i kwotowanie kontraktów (przykład) Kontrakt Nominał kontraktu Stawka WIBOR Kurs kontraktu (PLN) 100 - stopa procent. Mnożnik (PLN) Wartość kontraktu (PLN) WIBOR 1M 3 000 000 2,70% 97,30 2 500 243 250 WIBOR 3M 1 000 000 2,80% 97,20 2 500 243 000 WIBOR 6M 1 000 000 2,85% 97,15 5 000 485 750 Stawki referencyjne WIBOR podawane są w procentach w skali roku. WIBOR 1M to stawka oprocentowania lokaty jednomiesięcznej zmiana stawki referencyjnej o 0,6 punktu procentowego (np. 2,7% na 3,3%) to zmiana odsetek za jeden miesiąc w wysokości 1/12 zmiany oprocentowania w skali roku (dla kontraktów na 3MW i 6 MW odpowiednio 1/4 i 1/2 roku). To powoduje, że wartość kontraktu na WIBOR 1M to 1/12 wartości nominalnej kontraktu. Przykład 1. Oprocentowanie jednomiesięcznej lokaty o wartości 12 mln PLN zmienia się z 2,7% na 3,3% (0,6 punktu procentowego) Odsetki za 1 miesiąc przy oprocentowaniu 2,7% w skali roku to: 12.000.000*0,027/12=27.000 PLN Odsetki za 1 miesiąc przy oprocentowaniu 3,3% w skali roku to: 12.000.000*0,033/12=33.000 PLN Różnica w wysokości odsetek to 6.000 PLN (33.000-27.000) 6.000/12.000.000=0,0005 czyli 0,05 punktu procentowego w skali jednego miesiąca. Zmiana oprocentowania o 0,6 punktu procentowego w skali roku to zmiana oprocentowania w skali miesiąca o 0,05 punktu procentowego (1/12 tego co w skali roku). Przykład 2. Oprocentowanie trzymiesięcznej lokaty o wartości 12 mln PLN zmienia się z 2,7% na 3,3% (0,6 punktu procentowego) Odsetki za 3 miesiące przy oprocentowaniu 2,7% w skali roku to (dzielimy przez 4 ponieważ 3 miesiące to 1/4 roku): 12.000.000*0,027/4=81.000 PLN Odsetki za 3 miesiące przy oprocentowaniu 3,3% w skali roku to: 12.000.000*0,033/4=99.000 PLN Różnica w wysokości odsetek to 18.000 PLN (99.000-81.000) 18.000/12.000.000=0,0015 czyli 0,15 punktu procentowego w skali trzech miesięcy. Zmiana oprocentowania o 0,6 punktu procentowego w skali roku to zmiana oprocentowania w okresie 3 miesięcy o 0,15 punktu procentowego (1/4 tego co w skali roku). Przykład 3. Oprocentowanie sześciomiesięcznej lokaty o wartości 12 mln PLN zmienia się z 2,7% na 3,3% (0,6 punktu procentowego) Odsetki za 6 miesiące przy oprocentowaniu 2,7% w skali roku to (dzielimy przez 2 ponieważ 6 miesięcy to 1/2 roku): 12.000.000*0,027/2=162.000 PLN Odsetki za 6 miesięcy przy oprocentowaniu 3,3% w skali roku to:
12.000.000*0,033/2=188.000 PLN Różnica w wysokości odsetek to 36.000 PLN (188.000-162.000) 36.000/12.000.000=0,003 czyli 0,3 punktu procentowego w skali sześciu miesięcy. Zmiana oprocentowania o 0,6 punktu procentowego w skali roku to zmiana oprocentowania w okresie 6 miesięcy o 0,3 punktu procentowego (1/2 tego co w skali roku). Taka sama zasada obowiązuje dla kontraktów terminowych na WIBOR zmiana stawek referencyjnych w skali roku przekłada się na odpowiednio mniejszą wartościowo zmianę odsetek (w skali 1, 3 lub 6 miesięcy). To poziom odsetek w okresach na które obowiązują stawki WIBOR jest tym, co jest istotne dla inwestorów. Wykres 1. Poziomy kursów kontraktów na WIBOR 1M (skala lewa) i odpowiadające im stopy procentowe (skala prawa) notowania giełdowe z 25.10.2013 r. Wykres 2. Poziomy kursów kontraktów na WIBOR 3M (skala lewa) i odpowiadające im stopy procentowe (skala prawa) notowania giełdowe z 25.10.2013 r.
Wykres 3. Poziomy kursów kontraktów na WIBOR 6M (skala lewa) i odpowiadające im stopy procentowe (skala prawa) notowania giełdowe z 25.10.2013 r. Krzywe rentowności Na powyższych 3 wykresach można zaobserwować, że linia czerwona (odpowiadająca stawkom procentowym na coraz bardziej odległe terminy) wznosi się wyraźnie wraz z wydłużeniem terminu obowiązywania odpowiedniej stawki WIBOR (stopa procentowa dla 3MW przewidywana na grudzień 2013 wynosi 2,67%, a przewidywana na połowę 2015 roku stawka 3MW 3,27%). Oznacza to, że uczestnicy obrotu przewidują wzrost poziomu kosztu pieniądza na rynku międzybankowym. Analitycy i dealerzy bankowi mogą zakładać, ze np. RPP zakończy za kilka miesięcy cykl obniżania stawek procentowych a następnie zacznie je podwyższać. Oczywiście te przewidywania nie musza się sprawdzić i inwestorzy zakładający, że stopy procentowe nie będą rosły, maja okazję do zajęcia pozycji, która umożliwi im zarabianie na spadku terminowych stóp procentowych (pozycja długa na kontrakcie terminowym z długim terminem wygasania). Drugą strona transakcji mogą być inwestorzy zakładający mocniejszy wzrost stóp procentowych w przyszłości. Normalna krzywa rentowności Kształt krzywej terminowych stóp procentowych opisany powyżej (czyli rosnące oprocentowanie dla bardziej odległych terminów) nazywany jest normalną krzywą rentowności. Odwrócona krzywa rentowności Przeciwieństwem takiego układu terminowych stóp procentowych jest krzywa rentowności odwrócona, gdzie terminowe stopy procentowe z odległym terminem obowiązywania są niższe niż te z bliższym terminem. Oznacza to, że rynek oczekuje spadku stóp procentowych (przewidywane jest np. obniżanie się inflacji, obniżania stóp procentowych przez RPP, spadek tempa wzrostu gospodarczego ). Jeżeli inwestor na takim rynku ma zdanie przeciwne (zakłada wzrost stóp procentowych) to może zając pozycję krótką na odpowiednim kontrakcie terminowym na WIBOR zarobi na spadku ceny kontraktu terminowego wywołanej wzrostem stóp procentowych (pamiętajmy o sposobie notowania kontraktów: 100 minus odpowiednia stopa procentowa!)
Płaska krzywa rentowności Trzecim typem jest płaska krzywa rentowności stopy procentowe z odległym terminem obowiązywania są bardzo zbliżone do obecnie obowiązujących (przewidywane jest utrzymanie się obecnej sytuacji rynkowej przez kolejne miesiące). Wykres 4. Kształty krzywych rentowności (kierunek zmian wysokości oprocentowania w kolejnych terminach). Kontrakty terminowe, depozyty zabezpieczające Kontrakty terminowe na WIBOR, podobnie jak inne notowane obecnie kontrakty na Giełdzie, są umową między stronami transakcji, dotyczącą kształtowania się wartości instrumentu bazowego w momencie wygasania kontraktu. Inwestor decydujący się na zakup bądź sprzedaż kontraktu jest zobowiązany wpłacić, przed zawarciem transakcji, wymagany przez biuro maklerskie wstępny depozyt zabezpieczający. Tabela 6. Depozyty zabezpieczające dla kontraktów terminowych na WIBOR (dane na podstawie KDPW_CCP http://www.kdpwccp.pl/pl/zarzadzanie/parametry/span/km_zrs.xls z dnia 28.10.2013)
Co wynika z tej tabeli (i informacji na stronie KDPW_CCP)? 1. Depozyt ustalany jest procentowo przez KDPW_CCP 2. Wartość depozytu liczona jest jako iloczyn stawki procentowej i wartości kontraktu 3. Wartość kontraktu to kurs kontraktu pomnożony przez mnożnik 4. Dla różnych klas kontraktów stawki depozytu są różne (zależą np. od zmienności danego instrumentu bazowego). 5. Dźwignia finansowa to iloraz wartości kontraktu w złotych i poziomu depozytu w PLN 6. Im niższy depozyt (ustalany jako % wartości kontraktu) tym wyższa dźwignia finansowa. KDPW_CCP podaje minimalne wartości depozytów zabezpieczających. Domy maklerskie mogą stosować równe lub wyższe stawki depozytów. Depozyty dla pozycji skorelowanych Poziomy depozytów dla pozycji skorelowanych w ramach jednej klasy (czyli np. kupno kontraktu F3MWZ13 i jednoczesna sprzedaż kontraktu F3MWH14) oraz między klasami (czyli np. kupno kontraktu F3MWZ13 i jednoczesna sprzedaż kontraktu F6MWH14) są dużo niższe niż suma depozytów dla każdej z tych pozycji liczona oddzielnie. Wynika to z mniejszego ryzyka takiej skorelowanej pozycji (kursy kontraktów z różnymi terminami wygasania w ramach jednej klasy lub w ramach kontraktów na WIBOR ogółem, stawki referencyjne WIBOR poruszają się przeważnie w tym samym kierunku.). Więcej informacji na temat depozytów dla pozycji skorelowanych można znaleźć na stronie KDPW_CCP: http://www.kdpwccp.pl/pl/zarzadzanie/strony/metodologiaspan.aspx Pozycja skorelowana polega zajęciu przeciwstawnych pozycji (kupna i sprzedaży) w dwóch różnych seriach kontraktów na tę samą (lub inną) stawkę referencyjną WIBOR, których oczekiwane zmiany będą się różnić w przyszłości Przykład 4. Działanie dźwigni finansowej Kontrakt na 1MW, 3MW, 6 MW kurs kontraktu 97,00. Zmiana wartości kontraktu (zysk lub strata posiadacza otwartej pozycji przy zmianie ceny kontraktu o 1%). Obliczyć procentowy zysk posiadacza długiej pozycji w kontraktach terminowych w każdej klasie. Tabela 7. Obliczenia do przykładu 4. (w powiązaniu z Tabelą 6.) Zmiana kursu kontraktu o 1% (z poziomu 97 na czyli 97,97) wydaje się niewielka. Kurs kontraktu obliczany jest jednak jako 100 minus przewidywana stawka referencyjna WIBOR. Z tego wynika, że przewidywana pierwotnie stawka referencyjna WIBOR wynosiła dla każdego kontraktu 3% (100-97). Kurs kontraktu wzrósł z poziomu 97 do 97,97, wynika z tego, że przewidywana stawka WIBOR zmniejszyła się z 3% p.a. na 2,03% p.a. (100-97,97).
Przy obecnym poziomie stóp procentowych tak duża zmiana stawki WIBOR w ciągu jednego dnia jest mało realna. Należy jednak pamiętać, że np. niespodziewana decyzja RPP w sprawie zmiany wysokości podstawowych stóp procentowych może sprawić, że rynek gwałtownie ruszy z miejsca. Wykres 4. Poziom stawek referencyjnych WIBOR 3M w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Wykres 5. Poziom stawek referencyjnych WIBOR 3M w ciągu ostatnich 5 miesięcy
Zasady obrotu kontraktami na WIBOR Obrót kontraktami terminowymi na stawki WIBOR odbywa się codziennie podczas sesji giełdowych w trakcie notowań ciągłych od 9:00 do 17:00. Dla kontraktów na WIBOR nie ma fazy fixingu na zamknięcie i fazy dogrywki. Po zakończeniu sesji następuje rozliczenie otwartych pozycji (mark-to-market) w oparciu o dzienne kursy rozliczeniowe wyliczone dla poszczególnych serii kontraktów. Zasady rozliczeń są analogiczne jak dla innych kontraktów terminowych. Ostateczny kurs rozliczeniowy (OKR) W dniu wygaśnięcia danej serii ustalany jest ostateczny kurs rozliczeniowy, którego wartości wyliczana jest jako 100 minus ogłoszona w tym dniu odpowiednia stawka referencyjna WIBOR. Rozliczenie pozycji w kontraktach następuje poprzez uznanie i obciążenie kont uczestników odpowiednimi sumami pieniężnymi (realizacja zysków i strat). Notowanie serii wygasającej w danym dniu kończy się o godzinie 11.00 (o tej godzinie ogłaszane sa poziomy stawek WIBOR czyli poznajemy OKR). Jak wykorzystać obecność kontraktów terminowych na WIBOR na GPW? Kontrakty terminowe na stopy procentowe mogą być wykorzystywane do: 1. Spekulacji (czyli zarabianiu na wzroście lub spadku kursu kontraktu, 2. Zabezpieczenia ryzyka stopy procentowej (kredytu opartego np. o WIBOR 1M, oraz 3. Transakcji arbitrażowych. Spekulacja Spekulacja kontraktami terminowymi na WIBOR polega na kupnie lub sprzedaży kontraktu, a następnie zamknięciu pozycji transakcją przeciwstawną lub rozliczeniu kontraktu w dniu wygaśnięcia. W zależności od trafności przewidywań inwestor osiąga zysk lub stratę wynikającą z różnicy kursów kontraktów po jakich nastąpiło zamknięcie i otwarcie pozycji. Zarabianie na spadku stóp procentowych Inwestor spodziewający się spadku stawki referencyjnej WIBOR winien kupić kontrakt (tzn. zająć pozycję długą, pamiętamy, że kurs kontraktu to 100 minus przewidywany poziom odpowiedniej stawki WIBOR). Jeśli jego oczekiwania sprawdzą się kurs kontraktu wzrośnie. Zarabianie na spadku stóp procentowych Jeżeli z prognoz inwestora wynika, że stawka WIBOR wzrośnie, wówczas powinien on sprzedać kontrakt (tzn. zająć pozycję krótką). Jeżeli stopy procentowe rzeczywiście wzrosną to kurs kontraktu terminowego spadnie wtedy zarobimy. Jeżeli ruch stóp procentowych nastąpi w kierunku przeciwnym do przewidywań inwestora inwestor poniesie stratę.
Przykład 5. Bieżąca stawka referencyjna WIBOR 3M wynosi 2,80%. W tabeli 8 i 9 zestawiono wyniki spekulacji przy różnych hipotetycznych scenariuszach rynkowych. Transakcja spekulacyjna kupno kontraktu (liczymy na spadek stóp procentowych) Tabela 8. Obliczenie zysków i strat dla długiej pozycji (kupno kontraktu) Transakcja spekulacyjna kupno kontraktu (liczymy na spadek stóp procentowych) Tabela 9. Obliczenie zysków i strat dla krótkiej pozycji (sprzedaż kontraktu) Do transakcji spekulacyjnych zalicza się też zajmowanie pozycji tzw. skorelowanych polegających na zajęciu przeciwstawnych pozycji (kupna i sprzedaży) w dwóch różnych kontraktach na tę samą (lub inną) stawkę referencyjną WIBOR, których oczekiwane zmiany będą się różnić w przyszłości. Zyskowność takich strategii jest niższa niż spekulacji, jednak ryzyko, jak również wymagany depozyt, są dużo mniejsze. Strategie jako sposób spekulowania na stopach procentowych są bardzo popularna na rozwiniętych rynkach i stanowią większość obrotu na giełdach. Zabezpieczanie (zmniejszanie poziomu ryzyka) Kontrakty terminowe na stopy procentowe pozwalają zabezpieczyć się (ang. hedging) przed niekorzystnymi zmianami stóp procentowych w przyszłości, na których ryzyko narażeni są zarówno pożyczkobiorcy jak i pożyczkodawcy.
Przykład 6. Przedsiębiorstwo XYZ zaciągnęło krótkoterminowy kredyt obrotowy (6 miesięcy) na kwotę 10 mln zł oparty o zmienne oprocentowanie równe WIBOR 3M + marża 2% p.a. (w skali roku). Data uruchomienia kredytu (ustalenie wysokości oprocentowania za pierwszy okres odsetkowy) jest zbieżna z datą wygasania kontraktów na WIBOR (trzecia środa miesiąca). W dniu uruchomienia kredytu wartość WIBOR 3M wynosiła 2,80%. Odsetki są płatne co 3 miesiące na koniec okresu odsetkowego w oparciu o aktualne stopy procentowe. Z powyższych informacji wynika, że pierwsza rata odsetkowa (za pierwszy kwartał) jest znana i wynosi: (2,8% + 2%) x 10.000.000 x ¼ roku = 120.000 PLN. Pożyczkobiorca narażony jest jednak na ryzyko wzrostu stóp procentowych za 3 miesiące, czyli w chwili gdy będzie ustalana wysokość kolejnej raty odsetkowej kredytu dla następnego okresu kwartalnego. W tabeli 4 zestawiono przepływy finansowe przy przykładowych scenariuszach rynkowych. Tabela 10. Strategie zabezpieczające
W obu przypadkach zyski z jednego rynku pokrywają straty z drugiego rynku. Ten przykład ma na celu pokazanie idei zabezpieczenia ryzyka wzrostu krótkoterminowych stóp procentowych instrumentem pochodnym poprzez zajęcie pozycji krótkiej w kontraktach terminowych na stawkę WIBOR. W praktyce zyski i straty nie w pełni się pokrywają, co wynika z rozbieżności pomiędzy: - bieżącą stawką WIBOR 3M, a kursem kontraktu terminowego wygasającego za 3 miesiące, po którym zawarto transakcję - faktycznym dniem ustalenia stawki WIBOR, na podstawie której wylicza się oprocentowanie kredytu na następny okres odsetkowy, a dniem wygaśnięcia kontraktu futures - faktyczną liczbą dni w okresie odsetkowym, za który naliczane są odsetki, a liczbą dni na jaki opiewa kontrakt (dla kontraktu na WIBOR 3M jest to zawsze ¼ roku = 90/360) Arbitraż Kontrakty terminowe na stopę procentową wykorzystywane są również przez arbitrażystów, którzy zajmując przeciwstawne pozycje na dwóch lub więcej rynkach niwelują nieefektywność wycen instrumentów finansowych opartych o stawki WIBOR. Najczęściej są to podmioty bankowe, które z uwagi na naturę prowadzonej przez siebie działalności mają dostęp zarówno do rynku pieniężnego (kredyty/depozyty), giełdowego (kontrakty na WIBOR) oraz rynku OTC (kontrakty FRA). Przydatne terminy: Wstępny depozyt zabezpieczający ustalany jest procentowo (dla kontraktów na stawki WIBOR to około 0,3% do około 0,5%) od wartości kontraktu; Wartość kontraktu - wynosi max. 250.000 PLN dla kontraktów na WIBOR 1M i 3M oraz 500.000 PLN dla kontraktów na WIBOR 6M. Wartość kontraktu to kurs kontraktu razy mnożnik. Mnożnik wartość jednego punktu procentowego zmiany ceny kontraktu (2.500 PLN dla 1M i 3M WIBOR oraz 5.000 PLN dla 6M WIBOR) Wartość kontraktu kurs kontraktu pomnożony przez mnożnik. Wartość kontraktu jest mniejsza niż jego wartość nominalna, ponieważ stawki referencyjne WIBOR, dotyczące krótszych okresów (odpowiednio 1, 3 i 6 miesięcy), podawane są w skali roku. Dzień wygaśnięcia ostatni dzień obrotu (trzecia środa miesiąca wygasania kontraktu) Klasa obejmuje wszystkie serie kontraktów terminowych mające ten sam instrument bazowy, np. WIBOR 3M Kontrakt FRA instrument finansowy obracany na rynku międzybankowym, pozwalający na zabezpieczenie się przed przyszłymi, niekorzystnymi zmianami rynkowych stóp procentowych, np. stawek referencyjnych WIBOR, LIBOR, EURIBOR itp. Mark-to-market dzienna wycena rynkowa otwartych pozycji w kontraktach terminowych polegająca na uznaniu bądź obciążeniu rachunku zabezpieczającego, tak aby odzwierciedlić stratę lub zysk inwestora za dany dzień. Kolejne zyski i straty na otwartej pozycji liczone są od nowego poziomu odniesienia (dziennego kursu rozliczeniowego) Dzienny kurs rozliczeniowy obliczany dla serii kontraktów na których zawarto transakcje. Obliczany jako średnia z transakcji i ofert animatorów o godzinie 16:30 każdego dnia. Ostateczny kurs rozliczeniowy kurs po którym seria kontraktu zostanie rozliczona w dniu jej wygasania (obliczany jako 100 minus odpowiedni WIBOR z tego dnia).
Seria kontrakty terminowe charakteryzujące się tym samym instrumentem bazowym, np. WIBOR 3M i tą samą datą wygaśnięcia, np. 18 grudnia 2013 r. Pozycja skorelowana polega na zajęciu przeciwstawnych pozycji (kupna i sprzedaży) w dwóch różnych seriach kontraktów na tę samą (lub inną) stawkę referencyjną WIBOR, których oczekiwane zmiany będą się różnić w przyszłości (będą się zbliżały lub oddalały od siebie).