PROGRAM PROFILAKTYKI W PRZEDSZKOLU NIEPUBLICZNYM U CIOCI GOSI (PROGRAM ZAPOBIEGAJĄCY ZACHOWANIOM AGRESYWNYM U DZIECI) WSTĘP: Środowisko, w którym dorastają nasze dzieci jest coraz bardziej zróżnicowane pod względem społeczno-ekonomicznym, kulturowym i moralnym. Zmieniające się warunki życia: emigracja zarobkowa, bezrobocie, kruchość związków małżeńskich i więzi międzyludzkich, brak właściwych wzorców powoduje, że nawiązywanie poprawnych relacji z innymi staje się problemem. Wzrasta liczba zachowań agresywnych wśród dzieci przedszkolnych. Takie zachowania wśród małych dzieci są prawie zawsze wołaniem o pomoc. Zachowania agresywne stanowią istotny problem nauczycieli, którzy nie zawsze wiedzą jak pomóc wychowankowi w trudnej sytuacji. Biorąc pod uwagę dobro dziecka i konieczność przezwyciężania agresji i wybuchów potrzebne jest stworzenie programu ukazującego sposoby i możliwości redukcji agresywnych zachowań. Bardzo odpowiednim miejscem na takie działania jest przedszkole, gdzie obok rodziny, rozwija się i kształtuje osobowość człowieka. Uczęszczanie do przedszkola ma ogromny wpływ na rozwój psychofizyczny dziecka. To tutaj stwarza się warunki do kształtowania i stosowania zasad zdrowego stylu życia, rozwijania poczucia własnej wartości i zaspokajania poczucia niezależności i samodzielności. Program nasz zawiera oddziaływania profilaktyczne i wychowawcze wspomagające dzieci, rodziców i nauczycieli w wypracowaniu zachowań rozwijających umiejętności radzenia sobie z sytuacjami trudnymi i problemami sprzyjającymi pojawianiu się agresji. Wspólne działania wzmocnią u dzieci poczucie własnej wartości oraz stworzą sytuacje, w których będą one mogły lepiej poznać siebie. I. ZAŁOŻENIA, REALIZACJA PROGRAMU Założenia: 1) Podstawowym założeniem programu jest podniesienie poziomu bezpieczeństwa, poprawa relacji wśród dzieci, zmniejszenie liczby zachowań ujawniających agresję i promowanie bezpiecznego stylu życia. 2) Ważnym zadaniem jest wyposażenie dzieci w umiejętności oraz wzorce osobowe wspomagające pojawienie się pożądanych i akceptowanych społecznie zachowań
3) W procesie oddziaływań profilaktycznych powinien nastąpić wzrost kompetencji dzieci, rodziców i nauczycieli w zakresie poznania sposobów radzenia sobie w sytuacji agresji. Program profilaktyczny jest zgodny z podstawą programową wychowania przedszkolnego i stanowi uzupełnienie Programu Wychowania Przedszkolnego Nasze Przedszkole. Będzie realizowany systematycznie, podczas całego pobytu dziecka w przedszkolu. Przeznaczony jest do realizacji: w czasie pobytu dziecka w przedszkolu oraz podczas kontaktów i spotkań z rodzicami. REALIZACJA PROGRAMU PRZEBIEGA W OPARCIU O NASTĘPUJĄCE REGUŁY: 1. Realizacja treści programu przebiega w sposób dostosowany do poziomu rozwoju psychofizycznego dziecka. 2. Dzieci słuchamy uważnie i pozwalamy im na swobodę wypowiedzi bez krytyki i oceny. 3. Otwieramy się na potrzeby przedszkolaków. 4. Tworzymy atmosferę bezpieczeństwa i zaufania w grupie (dz-dz, dz- N) 5. Uznajemy i tworzymy partnerstwo rodziców w procesie edukacji przedszkolnej dzieci. II) CELE PROGRAMU Cele ogólne: 1. Rozwijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych. 2. Kreowanie postaw zgodnych z pożądanymi społecznie wartościami, normami i wzorcami osobowymi. 3. Poznawanie, stosowanie i doskonalenie technik hamowania własnych negatywnych emocji. Cele szczegółowe: Dziecko: - potrafi opanować złość, - rozpoznaje i dostosowuje swoje reakcje do nastroju innych, - okazuje swoje uczucia, - przestrzega ustalonych reguł zachowania, - nawiązuje nieagresywne kontakty, - podejmuje próby konstruktywnego rozwiązania konfliktów Rodzic: - ma motywację do współpracy wychowawczej z przedszkolem,
- rozwija umiejętności poprawnego komunikowania się z dzieckiem, - wspiera proces zapobiegania zachowaniom agresywnym III) TREŚCI PROGRAMOWE Zachowania agresywne i przemoc często spotykana już w przedszkolu dotyczy nie tylko dzieci starszych, ale i młodszych. Starsi wykorzystują młodszych kolegów do realizacji własnych celów, odrzucają ich, poniżają, upokarzają, by podnieść swoją wartość. Może niestety zaistnieć sytuacja, w której sprawcą staje się sam dorosły, ujawniając agresję i będąc źródłem przemocy wobec dziecka. W literaturze istnieje wiele teorii agresji: 1. Agresja jako instynkt jest to teoria Z. Freuda (1935), który uważa, że człowiek przychodzi na świat z instynktem walki, niezbędnym do przetrwania. Występuje on jako instynkt życia i instynkt śmierci. Instynkt życia pomaga człowiekowi rozwijać się, a energia śmierci działa w kierunku zniszczenia świata lub siebie. Instynkt życia jest systematycznie wykorzystywany, natomiast instynkt śmierci jest generowany i jeżeli nie zostanie w sposób społecznie akceptowany rozładowany, to wybuchnie w postaci zachowań agresywnych. Zwolennicy koncepcji instynktownej są zgodni, że instynkt agresji jest wrodzony i niezmienny, ale zachowania agresywne są podatne na wpływy zewnętrzne i mogą być modyfikowane poprzez modelowanie oraz wychowanie. 2. Agresja jako popęd nabyty - J. C. Dollard (1939) i współpracownicy stwierdzili, że agresja jest reakcją na frustrację. Człowiek zawsze zmierza do jakiegoś celu. W drodze do jego osiągnięcia mogą wystąpić pewne trudności, uniemożliwiające osiągniecie go. Dochodzi do napięcia emocjonalnego i pojawienia się agresji. Siła agresji jest zależna od stopnia frustracji. Akty agresji mogą ulec zmianie pod wpływem kary. Jednak, gdy źródło frustracji jest zbyt silne i reakcja może spotkać się z przewidywaną karą, agresja często ulega przeniesieniu na inny obiekt efekt tzw. kozła ofiarnego (osoba lub grupa o mniejszej zdolności do obrony). 3. Agresja jako zachowanie wyuczone społecznie (nawyk) A. H. Buss (1966) przyjmuje, że agresja to nawyk atakowania i może się stać stałą cechą osobowości jednostki. Są cztery czynniki determinujące agresję: a) częstość i intensywność doznawanych frustracji i przykrości, napaści, które poprzedzają agresję osoba wychowywana w takich warunkach uczy się zachowań agresywnych;
b) rodzaj wzmacniania agresywnego zachowania może mieć charakter nagrody i kary, którą jednostka osiągnie po zachowaniu agresywny; nagrodą będzie sukces, dominacja. Kara może uczyć powstrzymywania jednych zachowań i zastępowania ich innymi, bardziej perfidnymi, c) facylitacja społeczna wzajemny wpływ członków grupy powodujący wzrost określonego zachowania, modelowanie zachowania, również agresywnego, d) temperament utrwalenie się zachowania agresywnego jako sposobu na skuteczność w osiąganiu celu, zautomatyzowanie zachowania. Analizując wymienione koncepcje, można stwierdzić, że agresja jest z jednej strony zjawiskiem naturalnym, przeżywanym powszechnie, choć z różnym natężeniem. Z drugiej strony, forma ujawniania agresji nie zawsze jest akceptowana przez społeczeństwo i można ją poddać transformacji społecznej w celu dokonania zmiany na formę zgodną z przyjętymi zasadami. Formy agresji występujące w przedszkolu: 1) werbalna: przezywanie, skarżenie, wyśmiewanie, złośliwe uwagi, namawianie koleżanek, aby nie bawiły się z daną osobą, obmowa, mówienie nieprawdy i danej osobie 2) Agresja niewerbalna: a) fizyczna bezpośrednie zadawanie bólu innym osobom, np.: bicie, gryzienie, drapanie. Atak nie zawsze jest skierowany na osobę, która wywołała agresję, może wystąpić agresja z przeniesieniem na innego kolegę, kopnięcie psa, podarcie kartki papieru, wyrzucenie zabawki kolegi b) niefizyczna przedrzeźnianie, robienie min, pokazywanie języka. TREŚCI REALIZOWANE W PROGRAMIE Poznawanie siebie: 1) słabe i mocne strony osobowości, 2) analiza i wyrażanie uczuć własnych i uczuć innych osób, 3) współpraca z innymi, 4) kompetencje i odpowiedzialność Rozwijanie poprawnych relacji w rodzinie: 1) relacje zachodzące pomiędzy członkami rodziny,
2) rozwiązywanie konfliktów, 3) budowanie poczucia bezpieczeństwa, przynależności do rodziny. Poznawanie otoczenia: 1) moje miejsce w świecie, w grupie, 2) prawa i obowiązki wobec innych, 3) właściwe postawy wobec ludzi, zwierząt, przedmiotów. Zapobieganie zachowaniom agresywnym: 1) uczucia agresywne i ich poznanie, 2) rozpoznawanie przyczyn agresji, 3) przeciwdziałanie agresji IV) METODY I SPOSOBY REALIZACJI Metody: 1. Słowne - pogadanka, - rozmowa, - opowiadanie nauczyciela, - dyskusja. 2. Eksponujące - odgrywanie ról i scenek, - inscenizacja, - psychodrama. 3. Aktywne - krąg uczestników, - rysunki, - burza mózgów, - uzupełnianie zdań, - gry, zabawy, - psychodrama, - muzyka i piosenka. OPIS METOD AKTYWNYCH 1. Krąg uczestników polega na utworzeniu kręgu. Krąg sprzyja rozwijaniu umiejętności i wyrażania uczuć, słuchania odczuć innych oraz zapamiętywania tego, co zostało powiedziane. Umożliwia nawiązanie dobrego kontaktu
wzrokowego i emocjonalnego. Możliwe jest wprowadzenie elementów kontaktu fizycznego (dotykanie, głaskanie). Daje dzieciom więcej ciepła i ułatwia kontakty. 2. Rysunki jest to metoda bardzo chętnie stosowana przez wszystkie dzieci, szczególnie te najmłodsze. Należy dzieci zachęcać do samodzielnego wykonywania pracy, a następnie do jej doprowadzenie do końca. 3. Burza mózgów metoda polegająca na generowaniu pomysłów, niezależnie od ich jakości i trafności. Ma nauczyć dzieci szacunku dla pomysłów innych a także twórczego rozwiązywania problemów. Pozwala przełamywać schematy myślowe. Pobudza aktywność w zajęciach. Może być stosowana w całej grupie lub podgrupach. Należy przedstawić cel i poprosić o podanie jak największej liczby pomysłów dotyczących rozwiązania określonego problemu. 4. Uzupełnianie zdań celem tej metody jest uzewnętrznianie reakcji, ułatwianie samodzielnej wypowiedzi i porozumienia się z innymi. Dokończenie zdań pozwala dostrzec uczniom podobieństwa i różnice między nimi. 5. Gry i zabawy technika ta jest użyteczna, gdy w grupie panuje duże napięcie utrudniające realizację zadań. 6. Psychodrama polega na odgrywaniu krótkich scenek na wybrane tematy. Powierzając dzieciom role, należy poinformować, że mają odegrać scenkę w sposób zbliżony do własnych zachowań i oczekiwań w danej sytuacji. Trzeba dać czas grupie na przygotowanie się, przekazać więcej informacji o roli. Dzieci powinny mieć swobodę reakcji, ale jeśli to konieczne, należy zastosować STOP, np. : by przedyskutować zaistniałą sytuację. 7. Muzyka, piosenki jest to metoda, którą można zastosować, gdy istnieje potrzeba wyciszenia grupy lub jej pobudzenia ( w zależności od celu stosuje się inny rodzaj muzyki). Dzieci mogą poprzez piosenkę wyrażać swoje uczucia, myśli. Sposoby realizacji: Praca z dziećmi 1. Gry i zabawy jako podstawowa forma działalności. 2. Zajęcia indywidualne w małych zespołach i z całą grupą 3. Wykorzystanie literatury (bajki, wiersze, opowiadania) Współpraca z rodzicami 1. Prowadzenie szkoleń i warsztatów dla rodziców. 2. Zajęcia otwarte z udziałem rodziców w ramach zajęć profilaktycznych. 3. Spotkania indywidualne rodziców z psychologiem, pedagogiem. 4. Spotkania rodziców, dzieci agresorów organizowane w celu wypracowania metod postępowania Współpraca z instytucjami 1. Organizowanie spotkań z przedstawicielami instytucji wspomagających rolę wychowawczą rodziny: Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna, stowarzyszenia Działalność profilaktyczna informacyjna 1. Przygotowanie gazetek informacyjnych, 2. Prezentacja filmów edukacyjnych dla dzieci, rodziców, nauczycieli.
3. Sporządzenie zestawienia lektur obejmujących wydawnictwa dotyczące zachowań agresywnych. 4. Pedagogizacja na zebraniach ogólnych, rozmowy indywidualne. V) SPOSÓB DOKUMENTOWANIA Dokumentacja wdrażania programu będzie mieć odzwierciedlenie: 1) w planach pracy, 2) w dziennikach zajęć przedszkola, 3) w kartach obserwacji dzieci, 4) zeszycie współpracy z rodzicami.