jsk R liu s Sie siek O roc u l. B row rn Z R iszki Olejrn Trg Ry bny Gro bl IV rzeże gie Pob Dłu Min ogi det rsk k rsk ul.p ❷ św. Duc h le b ni M lesz z ck let K nic ❶ ri K lebnic D Poc zt Ch tłw łu g ow n e Piw zeż krs L ekty ńsk k Og rn eln C edm roź iewn iejs kie hmi C ❶ ❷ ńsk ❹ le P rzed ❺ miej skie td i Ls O wsi T oru Dofinnsowno ze środków Ministr Kultury i Dziedzictw Nrodowego Podw ik z prtnermi: Żb owocnych poszukiwń życzą: ❸ ruk ick cy R zeźn Tró j Szopy Prz Stąg eln le rn Po w Pod w Og nic z ❶ NOWA MOTŁAWA go gi T rg hmi nic kie Dłu Łw sł ws Szfrni gu u l. Bo z iętoj k ck Tk ry G rb ług Ołowink Mo WĘ TARG GLO WY D rsk zero Podkrm Str gni S w tł Tok ch K ozi św. Du Tobisz Św rt W Mo ie P obr k Złotników zero ❸ js Tn S II Grobl III Świętojńsk k obl zero k tromie ❹ Gr S I TARG DRZEWNY obl k d Po ❺ zk Grod Gr l w ndow Lwendow s cr Pń sk rn G om r t es Lwe k rs ie sk iej iejskie Strom z lsk Kow wle Pod ow zop C nnic Trtczn N Pod ce Ry wle S ch i yli Ktrzynki nki Tjemnice Gdńskich Uliczek. Ścieżki świętych GłównekieMisto rzy Kt sk Pi rp u l. jsk n r l. P K nki D ukie S lrsk Sto Mn n orze K u k ow mk rs so e of Plc Obrońców Poczty Polskiej Motł w u tej we e l. H ptroni medilni: W spo n rnik ow P
2 QUIZ 1. Kogo przedstwi rzeźb umieszczon obok okien drugiego piętr n kmienicy przy ulicy Mrickiej 1?. Mrię b. św. Józef c. rycerz 2. N szczycie (njwyższym punkcie) kmienicy przy ulicy św. Duch 111, w której urodził się Jonn Schopenhuer, znjduje się rzeźb. Jkie zwierzę ukzuje?. żółwi b. lw c. orł 3. Kościół św. Jn otoczony jest ceglnym ogrodzeniem z brmmi. N jednej z nich widć postć świętego. Którego?. św. Jn Chrzciciel trzymjącego krzyż b. św. Józef z młym Jezusem n rękch c. św. Jerzego zbijjącego smok 4. Szpitl św. Duch stoi n obrzeżch Głównego Mist, przyleg do jego strych fortyfikcji. Jkie to fortyfikcje?. wły ziemne b. ceglne mury c. bszt, czyli budowl przypominjąc wieżę 5. Obok Hli Trgowej stoi str bszt. Jest to njwyższ tego rodzju budowl w Gdńsku liczy 36 metrów. Jk się nzyw?. Jcek b. Mrek c. Drek
Ścieżki świętych Główne Misto kludiusz grbowski W trkcie pździernikowego spceru z serii Gdńskich Minitur odwiedzimy njcenniejszą pod względem zbytków dzielnicę Gdńsk. Główne Misto, bo o nim mow, jest co roku odwiedzne przez tysiące turystów i turystek z cłego świt. Grnice tego obszru wyznczją ruchliwe ulice od południ Podwle Przedmiejskie, od zchodu Wły Jgiellońskie i ulic Okopow, od północy Podwle Stromiejskie orz rzek Motłw od wschodu. Zuwżcie, że wszystkie nzwy ulic nwiązują do włów lub ich kopni. To nie przypdek, poniewż przez wiele wieków Główne Misto otoczone było linią murów i włów, które chroniły mieszkńców i mieszknki przed njzdmi wrogich wojsk. Dopiero w wieku XIX i n początku XX zczęto rozbierć stre fortyfikcje, n ich miejscu wytyczono szerokie ulice, które znmy obecnie. W okresie, gdy misto było okrążone umocnienimi, jego sercem był Motłw. Tu znjdowł się port, dzięki któremu mieszkńcy i mieszknki Gdńsk się bogcili. Do mist spływły z cłej Polski towry, głównie zboże, które z pośrednictwem gdńskich kupców było sprzedwne i trfiło do pństw w Europie Zchodniej. Mieszkńcy Głównego Mist korzystli finnsowo n tych trnskcjch, o czym świdczą wspniłe i kosztowne obiekty, które zbudowli od XV do XVII wieku. A jko że w tym okresie wierzono, że pomyślność związn jest z przychylnością boską, z wdzięczności wznoszono okzłe świątynie, których wnętrz zdobiły wykonne z cennych mteriłów ołtrze, chrzcielnice czy żyrndole. To dltego w wielu strych europejskich mistch, tkich jk Gdńsk, możemy oglądć liczne zbytkowe kościoły. Od ptronów i ptronek kościołów brły nzwy ulice. Podczs dzisiejszego Miniturowego spotkni ruszymy szlkiem ulic świętych. ❶ Ul. Mrick 27 Ulic Mrick jest uwżn z jedną z njpiękniejszych w Gdńsku. Wysokie i smukłe kmieniczki ozdobione są rzeźbmi zwierząt, bśniowych stworzeń i mitologicznych bóstw. Do ich wnętrz wchodzi się z przedproży z misternie wykonnymi poręczmi, krtmi i płytmi. Nie m tu dwóch tkich smych domów. N ulicy Mrickiej czs jkby się ztrzymł Kilk wieków temu tkże inne miejsc w Gdńsku wyglądły podobnie. W XIX stuleciu misto zncznie się zmieniło, powstwły nowe ulice, stre były przebudowywne. Wiązło się to ze zwiększonym ruchem drogowym. Aby corz liczniejsze wozy mogły sprwnie przejeżdżć, likwidowno przedproż przed kmienicmi i w ten sposób poszerzno jezdnie. Jednk n ulicy Mrickiej ze względu n jej położenie nie było potrzeby rozbierni przedproży. Usunięto tylko kilk przy kmienicch o numerch 9, 10, 12, 18, 28, 32. Odtworzono je w ltch 1938 1940. W 1945 roku, w trkcie II wojny świtowej, wszystkie kmienice przy ulicy Mrickiej zostły zniszczone. Oclły jedynie ich przedproż. Podczs odbudowy postnowiono zchowć ch- Ul. Mrick
4 rkter ulicy. Domy zostły odbudowne, uszkodzone przedproż nprwione. Ulic nbrł turystycznego chrkteru, stjąc się jedną z trkcji mist. Ulokowno tu liczne sklepy oferujące wyroby i biżuterię z bursztynu orz kwirnie i resturcje. Wrto przyjrzeć się uwżnie poszczególnym kmienicom i przedprożom. Brm Mrick orz kmienice numer 25 i 26 są obecnie siedzibą Muzeum Archeologicznego. Brm nleży do njstrszych budowli w tej części mist. Jest jedną z brm wodnych, czyli tych, które strzegły mist od strony Motłwy. Zostł zbudown w XV wieku. Od strony ulicy zdobi ją herb mist podtrzymywny przez lwy, od strony rzeki widzimy ż trzy herby. Środkowy to herb Polski, po prwej widzimy powtórzony herb mist, po lewej ntomist umieszczony zostł czrny orzeł z koroną n szyi i trzymjący miecz. To herb Prus Królewskich, czyli prowincji (kiedyś Polsk podzielon był n prowincje), w której znjdowł się Gdńsk. Do brmy przyleg kmienic numer 26, nzywn Domem Przyrodników (lbo Domem Towrzystw Przyrodniczego). Budynek wyróżni się rozmirmi jest jednym z njwiększych domów n Głównym Mieście. M nwet włsną, liczącą 36 metrów wieżyczkę. Dom powstł pod koniec XVI wieku. W 1845 roku wszedł w posidnie Towrzystw Przyrodniczego, złożonego w 1743 roku z inicjtywy burmistrz Dniel Grlth. Grlth pochodził z bogtej kupieckiej rodziny i oprócz tego, że pełnił przez wiele lt wżną funkcję w smorządzie, był tkże nukowcem. Szczególnie interesowł się elektrycznością. Towrzystwo Przyrodnicze nie było jedynym przedsięwzięciem, z które możemy być wdzięczni Grlthowi. Wrz z żoną Dorotą Julinną przekzł on dużą sumę pieniędzy, którą wykorzystno n obsdzenie lipmi drogi z Gdńsk do Wrzeszcz. Tk powstł Wielk Alej, znn obecnie jko Alej Zwycięstw, będąc do dziś jedną z njwżniejszych ulic w Gdńsku. Towrzystwo Przyrodnicze początkowo miło siedzibę w Zielonej Brmie. Zjmowło się orgnizcją wykłdów i pokzów, w trkcie których jego członkowie przedstwili wyniki swoich bdń. Gromdzono eksponty i książki, tworząc bibliotekę nukową. Towrzystwo utrzymywło się dzięki dtkom bogtych mieszczn i mieszcznek orz skłdkom członków. Orgnizcję wspierł tkże Rd Mist, nwet król Stnisłw August Ponitowski, który interesowł się dziłlnością Towrzystw. Historię przypominją płyty n przedprożu przy kmienicy numer 26. Wyrzeźbiono n nich personifikcje, czyli symboliczne przedstwieni nuk, którymi zjmowli się członkowie stowrzyszeni. Widzimy ztem: Geogrfię z globusem trzymjącą lunetę, Medycynę, któr dzierży w dłonich czszkę, spogląd n nią z drzew wąż Eskulp (symbol medycyny). N rmieniu Zoologii spoczyw ppug, obok siedzi ntylop. Osttni w rzędzie, Astronomi, trzym cyrkiel, spoglądjąc n znki zodiku: Ryby, Brn, Byk, Bliźnięt, powyżej możemy dostrzec Sturn jedną z plnet w Ukłdzie Słonecznym. Idąc dlej w kierunku kościoł Mrickiego, mijmy kmienicę pod numerem 35. Tkże tu wrto przyjrzeć się płytom n przedprożu. N lewej widzimy Dinę, boginię polowń i księżyc. Płyt zostł odkut już po wojnie, dltego n księżycu, umieszczonym nd postcią bogini, widzimy sttek kosmiczny. W ltch 50. i 60. ubiegłego wieku, kiedy odbudowywno ulicę Mricką, trwł podbój kosmosu. Nukowcom udło się wysłć w przestrzeń pozziemską pierwsze sttki kosmiczne. Jednym z większych osiągnięć było wysłnie n Księżyc przez nukowców rdzieckich Łunochodu, czyli pojzdu, który umożliwił zbdnie jego powierzchni. Artyst, który odkuwł płytę, uwiecznił ten wyczyn i umieścił n płycie z wyobrżeniem Diny mlutki wizerunek pojzdu kosmicznego. Ulic Mrick prowdzi do njwiększego n świecie gotyckiego kościoł zbudownego z cegły. Kościołowi pod wezwniem Wniebowzięci Njświętszej Mrii Pnny ulic zwdzięcz swoją nzwę. Budowl jest niezwykł, o czym świdczy kilk liczb. M długość 105 metrów (w Gdńsku dłuższ jest tylko ktedr w Oliwie). Główn wież m 82 metry (to pond 30 pięter), n jej szczyt prowdzi pond 400 schodów. We wnętrzu może zmieścić się blisko 25 000 osób (gdy budowno świątynię, w cłym Gdńsku nie było tylu mieszkńców i mieszknek!). Oprócz wieży głównej dch zdobi dziewięć wieżyczek, dodjących ogromnej bryle smukłości. Wewnątrz znjduje się trzydzieści kplic i wiele wspniłych zbytków: ołtrze, rzeźby, obrzy, epitfi (pomniki, które upmiętniją zmrłe osoby), chrzcielnic, orgny czy mbon. Do środk prowdzi ż siedem wejść, które ze względu n rozmiry określ się minem brm. Nzwy zwdzięczją swojej loklizcji, mmy więc brmy: Pod Wieżą, Szewską, N Groblę, Mricką, Wysoką (Rdnych), Do Kruchty i Kletniczą. Przed głównym wejściem, Pod Wieżą, umieszczono model kościoł dl osób niewidomych i niedowidzących.
5 ❷ Ul. Świętego Duch 47 Z ulicy Mrickiej przez uliczkę Plebni jedną z njwęższych w Gdńsku, biegnącą pomiędzy kościołem zbudownimi strej plebnii, czyli miejsc, gdzie mieszkją duchowni wychodzimy n ulicę Świętego Duch. Pierwsz wzmink o ulicy pochodzi z 1336 roku. Był jedną z njwżniejszych n Głównym Mieście. Nzwę wzięł od szpitl św. Duch, który się przy niej znjdowł. Szpitl już w 1357 roku zostł przeniesiony dlej, w okolice ulicy Tobisz, le nzw pozostł. Wiele lt później przy ulicy zbudowno świątynię. W 1677 roku do Gdńsk zwitł król Jn III Sobieski wrz z żoną, dziećmi i licznym dworem. Król, jk przewżjąc część jego poddnych, był ktolikiem, ntomist w Gdńsku większość mieszkńców i mieszknek stnowili luternie. Luternizm to odłm chrześcijństw, który wyksztłcił się z Kościoł ktolickiego w 1517 roku. Jego mino pochodzi od nzwisk Mrcin Lutr, który uwżł, że Kościół potrzebuje zmin, gdyż duchowni dopuszczli się różnych ndużyć. Luter zyskł wielu symptyków, zwłszcz n północy Europy, tkże w Gdńsku. Większość gdńszczn i gdńszcznek przyjęło jego nuki. Kościół Mricki njwiększ i njwżniejsz świątyni w mieście pozostwł oficjlnie ktolicki. Jednk nprwdę odbywły się w nim nbożeństw luterńskie. Rd Mist nie zgodził się oddć obiektu ktolikom pomimo ncisku polskich Ul. Świętego Duch włdców. Sobieski chcił, by w Gdńsku było miejsce, gdzie mogłyby się odbywć nbożeństw ktolickie. Dltego w 1678 roku zczęto budowć w obrębie plebnii kościoł Mrickiego świątynię. Pieniądze potrzebne do jej wzniesieni pochodziły od pryms Polski Andrzej Olszowskiego. Pryms zpisł n ten cel dużą sumę 80 000 złotych w swoim testmencie. T kwot okzł się jednk niewystrczjąc i dodtkowe 20 000 ofirowł król. Świątyni otrzymł potrójne wezwnie: św. Duch, św. Andrzej i św. Jn Chrzciciel, jednk przylgnęł do niej inn nzw, upmiętnijąc Sobieskiego: Kplic Królewsk. Jest jedyną n terenie śródmieści brokową świątynią. Brok to styl w rchitekturze i sztuce, który pnowł w wieku XVII. Większość kościołów w Gdńsku jest strsz i zostł zbudown w stylu gotyckim. Kplic wyróżni się kopułą, czyli przykryciem dchu przypominjącym ksztłtem klosz lub misę. Pośród licznych rzeźb widzimy herb królestw podtrzymywny przez nioły, n herbie zś orł symbolizującego Polskę orz Pogoń godło Litwy, którą w tym czsie łączył z Polską uni. N środku umieszczono Jninę herb rodu Sobieskich. Sm kplic znjduje się n piętrze. Duże drzwi, które wydją się wejściem głównym, to tk nprwdę brm umożliwijąc wjzd n dziedziniec plebnii. Do kplicy wchodzi się przez mniejsze drzwi po prwej stronie. Budynek ze względu n urodę określny jest jko perł rchitektury gdńskiej. Przed 1945 roku świątyni był zsłonięt ze wszystkich stron cisną zbudową kmienic. W czsie odbudowy mist postnowiono wyeksponowć piękny zbytek. Wąską uliczkę Grobl poszerzono tk, że od ulicy Szerokiej odsłonięto widok n brokową kplicę, usytuowną przed olbrzymim gotyckim kościołem Mrickim.
6 Przy ulicy świętego Duch oprócz Kplicy Królewskiej stoi wiele kmienic, między innymi te, w których mieszkli Dniel Chodowiecki czy Jonn Schopenhuer i jej syn Artur. Artur Schopenhuer urodził się w 1788 roku w kmienicy pod numerem 114 (obecnie 47). Dzięki temu, że jego rodzin był zmożn, otrzymł strnne wyksztłcenie i podróżowł po Europie. Studiowł w kilku mistch niemieckich i osttecznie zmieszkł we Frnkfurcie nd Menem. Interesowł się filozofią, w 1813 roku zczął pisć. Jego twórczość początkowo nie zyskł wielkiego uznni. Jednk z czsem jego poglądy doceniono i obecnie Schopenhuer uwż się z jednego z njwżniejszych filozofów w dziejch. Mtk Artur tkże przeszł do historii. Jonn Schopenhuer urodził się w 1766 roku w bogtej kupieckiej rodzinie. Zdbno, by dziewczynk odebrł strnną i wszechstronną edukcję. W 1785 roku wyszł z mąż z Henryk Schopenhuer. W 1793 roku Prusy zjęły Gdńsk, wskutek czego misto brdzo podupdło. Henryk i Jonn nie mogli pogodzić się z pnowniem Prus i wyprowdzili się do Hmburg. W 1806 roku, po śmierci męż, Jonn przeniosł się do Weimru. Prowdził slon litercki, w którym dw rzy w tygodniu spotykli się i dyskutowli twórcy. Mił jednk większe mbicje niż bycie dobrą gospodynią. Sm pisł i tworzył. Jej pierwszym dziełem był biogrfi jej przyjciel, filozof i bibliotekrz Crl Ludwig Fernow. Jonn npisł tkże kilk poczytnych powieści, oprócz tego tworzył poezje. Przez cły pobyt w Niemczech tęsknił z rodzinnym mistem. W roku 1829 zmieszkł w Bonn i zczęł pisć wspomnieni z młodzieńczych lt spędzonych w Gdńsku. Zmrł w 1838 roku, po jej śmierci niedokończone dzieło zostło wydne przez jej córkę Adelę. W języku polskim Gdńskie wspomnieni młodości Jonny Schopenhuer opublikowno w 1959 roku i ponownie w 2010. Dniel Chodowiecki urodził się w 1726 roku w kmienicy przy ulicy św. Duch (chociż część bdczy uwż, że dom rodziny Chodowieckich stł nieco dlej, przy ulicy Grobl). Był synem kupc i by nuczyć się zwodu, jko siedemnstoltek przeprowdził się z Gdńsk do Berlin. Jeszcze będąc młym chłopcem, Dniel lubił rysowć. Pierwszych lekcji rysunku udzielł mu ojciec Gotfryd orz ciotk Justyn. W Berlinie Chodowiecki prcowł jko kupiec, le jego prwdziwą psją okzł się sztuk. Postnowił, że będzie zrbił n życie tworząc, choć nie ukończył żdnej szkoły rtystycznej. Dzięki swej prcowitości i wrodzonemu tlentowi Dniel odniósł sukces. Otrzymywł liczne zleceni, mlowł, rysowł i rytowł. W 1797 roku zostł dyrektorem Królewskiej Akdemii Sztuk. Chodowiecki związł się n stłe z Berlinem, tu zmieszkł, złożył rodzinę, zrobił krierę. Jednk rodzinne misto pozostło w jego pmięci. W 1773 roku wyruszył w podróż, by odwiedzić mieszkjące w Gdńsku mtkę i siostry. W czsie wędrówki rtyst prowdził dziennik, w którym opisywł npotkne sytucje i osoby, tkże rysowł. Dziennik ten pokzuje nm, jk wyglądło życie w XVIII-wiecznym Gdńsku i n Pomorzu. Podróżując, Chodowiecki prcowł i zrbił, jego słw był n tyle duż, że otrzymywł wiele zmówień n portrety, z które gdńszcznie hojnie mu płcili. Ulic świętego Duch to nie tylko piękn kplic i słwni ludzie. Mieszkli tu tkże zwykli gdńszcznie i gdńszcznki. W tym miejscu możn też było kupić chleb i mięso. Przez cłe wieki nsze misto przypominło trgowisko w wielu punktch hndlowno różnymi potrzebnymi n co dzień rtykułmi. Pmiątką tego są nzwy: Trg Rybny, Węglowy, Sienny czy Mślny. Część nzw nie przetrwł, n przykłd Trg Prosiąt, Wąchny czy Poziomkowy. Nleży do nich tkże Trg Chlebowy, który znjdowł się włśnie przy ulicy św. Duch n wysokości kościoł Mrickiego, blisko kmienicy, gdzie urodził się Artur Schopenhuer. W soboty hndlowno tu chlebem. Sprzedwć mogli tkże piekrze spoz mist, niezrzeszeni w cechu. Cech to rodzj stowrzyszeni, które tworzyły osoby wykonujące ten sm zwód. Mił n celu dbć o jkość usług i towrów orz pilnowć prw i przywilejów jego członków. Po drugiej stronie Kplicy Królewskiej znjdowły się łwy mięsne. Łwy inczej jtki ciągnęły się pomiędzy ulicą św. Duch Mricką. Skłdły się z czterech rzędów strgnów przedzielonych wąskimi uliczkmi. W kżdym tkim ciągu było 20 stoisk, kżdy ciąg mił też swoją nzwę. Ptrząc od strony Motłwy, mijliśmy strgny: Wodne, Dominikńskie, Żebrcze i Plebńskie. Kżde stoisko zmykne było n noc drewninym bltem, który po otwrciu służył jko ld do sprzedwni mięs. Nd jkością i cenmi towrów czuwły osoby wyznczone przez cech rzeźników. Pierwsz informcj o łwch pochodzi z XIV wieku. Hndlowno tu ż do wieku XIX. Od jtek wzięł nzwę sąsiedni uliczk, łącząc ulice św. Duch i Mricką. Od 1633 roku nosi on mino Krowiej.
7 ❸ Ul. Świętojńsk 50 Przy położonej nieco dlej ulicy Świętojńskiej znjdują się ż dw kościoły. Strszy jest kościół św. Mikołj, ntomist bliżej Motłwy stoi drugi, młodszy, któremu ulic zwdzięcz swą nzwę. Świątyni t nosi podwójne wezwnie: św. Jn Chrzciciel orz św. Jn Ewngelisty. Teren, n którym ją wzniesiono, był podmokły z powodu bliskości rzeki. Pod potężny kościół, który zczęto budowć w XIV wieku, rozbudowywno w XV, położono zbyt słbe fundmenty i obiekt zczął się przechylć w kierunku wschodnim, czyli w stronę Motłwy. Już od XVI wieku przeprowdzno liczne remonty, by świątyni się nie zwlił. Do dziś jednk widoczne jest odchylenie wschodniej ściny o metr, wystrczy spojrzeć n kościół od strony Zułk Zchrisz Zppio. Pokzuje to również zmontowny n ścinie wskźnik. Nie trzeb się obwić o przyszłość budynku, kilk lt temu wzmocniono fundmenty betonem. Kościół św. Jn jest niezwykły tkże ze względu n swoją brdzo ciekwą historię. Świątynię, podobnie jk kościół Mricki, w XVI wieku przejęli luternie. Jednym z pstorów, czyli luterńskich duchownych, w kościele św. Jn był Pul Świetlicki. Świetlicki studiowł w Niemczech: w Lubece, Rostoku i Wittenberdze, nstępnie uzupełnił wyksztłcenie w Holndii. Odbył podróże do Frncji i Anglii, gdzie w Londynie przyjął święceni kpłńskie. Po powrocie do Gdńsk zostł kznodzieją Ul. Świętojńsk przy kplicy św. Anny n Strym Przedmieściu i uczył język polskiego w znjdującym się obok Gimnzjum Akdemickim. Był współzłożycielem Towrzystw Przyrodniczego, którego historię już poznliście, gdy spcerowliśmy ulicą Mricką. Pstorem kościoł św. Jn zostł w 1750 roku i pełnił tę funkcję ż do śmierci w 1756 roku. Brdziej znną osobą związną z kościołem jest jednk ptron zułk, który obieg świątynię. Zchrisz Zppio, bo o nim mow, zsłużył sobie w pełni n to, by mieć w Gdńsku włsną uliczkę. Urodził się około 1620 roku, nie znmy dokłdnej dty ni miejsc. Przybył do Gdńsk już jko zmożny kupiec, tu osidł i złożył rodzinę. Przy kościele świętego Jn pełnił funkcję przewodniczącego rdy. Był odpowiedzilny z finnse i sprwy budowlne. Wrz z żoną Ktrzyną ufundowli wiele sprzętów do świątyni (obrzy, dzwon, żyrndol, chrzcielnicę, lichtrze). Powołł też fundcję, któr mił wspierć ubogich. Rocznie wydwł ż 300 zpomóg. Zchrisz zmrł w 1680 roku i zostł pochowny wrz z żoną i ich jedyną córeczką Adelgundą. Wizerunki cłej rodziny możemy podziwić n epitfium umieszczonym nd kryptą, w której spoczęły ich cił. W kościele świętego Jn znjdują się jeszcze inne bezcenne zbytki, wśród nich wspniły dwunstometrowy ołtrz utorstw znnego rzeźbirz Abrhm vn den Blocke. Ołtrz wykonny jest z kmieni: piskowc i mrmuru. Pokrywją go rzeźby i płskorzeźby opowidjące o życiu Jn Chrzciciel, jednego z ptronów ołtrz. W njwżniejszym miejscu widzimy scenę chrztu Jezus w rzece Jordn, powyżej kznie Jn n pustyni, tkże Slome z głową świętego n tcy. Po bokch ustwiono rzeźby przedstwijące świętych: Jn Chrzciciel, Pwł, Piotr, Jn Ewngelistę, proroków Henoch i Elisz orz Mojżesz trzymjącego tblice z Deklogiem (zbiorem dziesięciu przykzń Bożych). N smym szczycie znjduje się pelikn krmiący włsną krwią pisklęt, co symbolizuje ofirę Chrystus.
8 Nprzeciwko ołtrz umieszczon jest scen, poniewż kościół świętego Jn łączy dwie funkcje n co dzień odbywją się tu koncerty, konferencje, odczyty, przedstwieni, w niedziele o 12.00 odprwin jest msz dl środowisk rtystycznych. Utworzenie Centrum św. Jn wiąże się, tk jk wiele innych historii w Gdńsku, z osttnią wojną świtową. Z kościoł świętego Jn wywieziono wówczs cenne wyposżenie, by je ukryć i uchronić przed zniszczeniem. N miejscu pozostły tylko odpowiednio zbezpieczone ołtrz i nieml równie duży, mierzący 9 metrów, ngrobek Ntniel Schroder. Kościół spłonął w 1945 roku i przez długie lt po wojnie pozostwł w ruinie. Zstnwino się nwet nd jego rozbiórką. Nstępnie powstł ide, by ulokowć tu muzeum rchitektury Gdńsk lbo muzeum scenogrfii. Jednym z pomysłów było tkże odstąpienie budynku filhrmonii. Osttecznie budowlę przekzno Kościołowi ktolickiemu i ówczesny biskup Tdeusz Gocłowski zwrł porozumienie z Ndbłtyckim Centrum Kultury, które otrzymło zdnie odbudowy świątyni i przeznczenie jej n cele kulturlne. ❹ Ul. Grobl IV 8 N rogu ulicy Tobisz i Grobli IV znjduje się niezwykł plcówk Szkoł Podstwow numer 50 imieni Emilii Plter. Niezwykły nie jest numer ni ptronk szkoły, lecz sm budynek. Mieścił się w nim kościół, o którym był już dziś mow. Kościół świętego Duch pierwotnie był niedużą kplicą, zbudowną przy szpitlu dl osób strych i ubogich. Ten njstrszy tego rodzju obiekt w Gdńsku znjdowł się przy ulicy św. Duch, pomiędzy uliczkmi Kozią i Kołodziejską. W 1357 roku szpitl przeniesiono dlej, n ulicę Tobisz. Szpitl i kplic były połączone. W XV wieku budynki zostły tk rozbudowne, że skromn kplic stł się kościołem, ntomist szpitl z powodu złego stnu technicznego postnowiono w XVII wieku rozebrć i zbudowć nowy. Budynek postwiono jednk nie przy smym kościele, lecz po drugiej stronie ulicy. Szpitle w tym okresie brdziej przypominły przytułki, zpewniły opiekę osobom strym i ubogim. Nie wypłcno wtedy rent ni emerytur i jeśli strsz osob nie mił rodziny, to schronieni szukł włśnie w szpitlch. Prwo pobytu trzeb było sobie jednk wykupić, pondto kndydt musił się cieszyć dobrą opinią. W 1545 roku szpitl zpewnił opiekę 28 osobom, w 1681 w nowym już budynku mieszkło 62 pensjonriuszy. W 1797 roku szpitl św. Duch połączono ze szpitlem św. Elżbiety. W 1928 budynek mógł przyjąć 52 osoby. W 1945 uległ powżnym zniszczeniom i zostł Ul. Grobl IV odbudowny jko dom mieszklny. Oclł piękny portl, ozdobiony rzeźbmi dwóch struszków, którzy zgodnie z trdycją noszą imion Jkub i Ann. Widzimy tkże łciński npis: S.SPIRITVS HOSPITALE szpitl św. Duch. Również sm kościół spłonął doszczętnie. Po wojnie odbudowno świątynię, lecz zmieniono jej funkcję. W czsie odbudowy Głównego Mist stwierdzo-
9 no, że dl wygody mieszkńców i mieszknek powinny znleźć się tu szkoły, przedszkol i żłobki. Architekt Lech Kdłubowski (zprojektowł tkże Tetr Wybrzeże i pocztę przy ulicy Długiej) uznł, że dobrym miejscem dl szkoły podstwowej będzie włśnie obszr pomiędzy ulicą Tobisz Strgnirską. Odbudowny kościół św. Duch włączono w kompleks szkoły, urządzjąc w nim slę gimnstyczną. ❺ Plc Dominikński 1 Nzw plcu pochodzi od zkonu dominiknów. Z 10 lt będziemy obchodzić 800 rocznicę przybyci brci do mist. Początkowo zmieszkli w grodzie, przy siedzibie księci Pomorz. Gród znjdowł się n terenie obecnego Zmczysk i mówiliśmy o nim w poprzednim cyklu Gdńskich Minitur. Już rok po przybyciu zkonników, w 1227, książę Świętopełk ofirowł im kościół św. Mikołj. Wcześniej, w 1226 roku, świątyni zostł zniszczon w czsie njzdu Prusów, wrogiego plemieni zmieszkującego lesiste obszry n drugim brzegu Wisły. Mnisi odbudowli kościół, który jednk Plc Dominikński zostł ponownie zniszczony w 1308 roku, kiedy to Gdńsk podbili Krzyżcy. Dominiknie rz jeszcze odbudowli kościół, le w nieco innym miejscu, bliżej ulicy Świętojńskiej, gdzie świątyni znjduje się do dziś. Do kościoł przyległ budynek klsztoru. Niestety w 1813 roku w okresie, gdy Gdńsk w wyniku wojen był dwukrotnie oblegny w jedną z kplic kościoł uderzył bomb, powodując powżny pożr klsztoru. Mnisi schronili się w kmienicch przy ulicy Świętojńskiej. Podupdjący klsztor przejęło pństwo i nkzło rozbiórkę zniszczonego obiektu. N powstłym plcu ćwiczyło wojsko. Pojwił się nwet pomysł, by zbudowć tu koszry, le n szczęście nie zostł zrelizowny. N plcu Dominikńskim stnął budynek potrzebny wszystkim mieszkńcom i mieszknkom Gdńsk. Jk już wspominliśmy, przez długie wieki cłe misto przypominło wielkie trgowisko. Hndel w tkich wrunkch nie był zbyt higieniczny, sprzedwne towry mogły mieć zły wpływ n zdrowie klientów. W XIX wieku włdze Gdńsk postnowiły uporządkowć przestrzeń hndlową, tk jk to czyniono w cłej Europie. W ltch 1894 1896 n plcu po dwnym klsztorze dominiknów, przy kościele św. Mikołj, wzniesiono nowoczesny budynek hli trgowej. Powstło czyste, przestronne miejsce, w którym klienci mogli nbyć świeży towr. Zmknięto pozostłe trgowisk, w tym łwy mięsne przy ulicy św. Duch. Pozostwiono jedynie Trg Rybny. Hl mieścił 188 stoisk hndlowych (w tym 16 rybnych), tkże lokle biurowe, posterunek policji orz tolety. N zewnątrz znlzły się stoisk do hndlu wrzywmi i owocmi, tk zwny zielony rynek. Hl był czynn przez sześć dni w tygodniu. Otwierno ją o 5.00 rno ltem, o 6.00 zimą. Zmykno o 20.00, z przerwą obidową pomiędzy 13.00 17.00. Do wnętrz hli prowdziły cztery duże wejści (ze względu n wielkość możemy nzywć je brmmi) od północy, południ, wschodu i zchodu. Nd brmmi umieszczono herb Gdńsk. Cły budynek zostł ozdobiony wieżyczkmi zwieńczonymi kopulstymi hełmmi. Wrto wejść do środk, żeby zobczyć ciekwą konstrukcję podtrzymującą dch. Spoczyw on n dwóch rzędch potężnych słupów wykonnych z żeliw, czyli metlu skłdjącego się z żelz z dodtkiem węgl. Budynek nie uległ zniszczeniu w trkcie II wojny świtowej i ndl służył jko główne miejskie trgowisko. W ltch 60. ubiegłego wieku zstnwino się nd wyburzeniem obiektu i zbudowniem dużego sklepu smoobsługowego. W tym czsie XIX-wieczn rchitektur nie cieszył się jeszcze uznniem, poniewż nie był uwżn z zbytkową. Wojewódzki konserwtor urtowł obiekt, wpisując go do rejestru zbytków. Hl przeszł gruntowny remont w ltch 2001 2005. Odkryto wówczs pod budynkiem pozostłości pierwszego kościoł św. Mikołj, które zostły wyeksponowne i udostępnione zwiedzjącym. W Hli Trgowej jest obecnie 107 stoisk, czynnych od poniedziłku do piątku w godzinch 9.00 18.00, w soboty 9.00 15.00.
10 Czy wiesz, że: N skwerze pomiędzy ulicą Świętojńską Szeroką stoi rzeźb przedstwijąc księci Świętopełk, który sprowdził dominiknów do Gdńsk. Kościół św. Jn nie jest jedyną krzywą budowlą przy ulicy Świętojńskiej. N rogu z ulicą Lwendową stoi krzyw kmieniczk. Zbudowno ją około 1620 roku i szczęśliwie nie zostł zniszczon w 1945 roku, jest więc jednym z njstrszych domów n terenie Głównego Mist. Mocno odchylon od pionu, przeszł w ltch 1960 1961 remont, który wzmocnił jej konstrukcję. Od strony ulicy Świętojńskiej m piękny kmienny portl, czyli ozdobną oprwę drzwi. Zostł tu przeniesiony z kmienicy przy Długim Trgu 11. Oprócz Gdńsk krzywymi zbytkmi w Polsce mogą się pochwlić Toruń i Ząbkowice Śląskie. Njsłynniejszym tego typu obiektem jest jednk bez wątpieni wież w Pizie we Włoszech, odchylon od pionu ż o 5 metrów. Wież w Ząbkowicch wychylon jest o 2 metry, t w Toruniu zś o 1,5 metr. Zdjęci: Kludiusz Grbowski Redkcj, korekt: Ann Mckiewicz Oprcownie grficzne: Tomsz Pwluczuk Pomysłodwczyni projektu: Młgorzt Kmicińsk Koordyncj projektu: Ann Urbńczyk Bibliogrfi: Encyklopedi Gdńsk, red. B. Śliwiński, Gdńsk 2012. Gdńskie Minitury. Szlkiem kościołów, szpitli i przytułków dwnego Gdńsk, Gdńsk 2015. Ktlog zbytków sztuki Gdńsk Główne Misto, red. B. Roll, I. Strzeleck, Wrszw 2006. Smp J., Misto mgicznych przestrzeni, Gdńsk 2003. Publikcj udostępnin jest n licencji Cretive Commons: Uznnie Autorstw, N Tych Smych Wrunkch 3.0 Polsk. Zezwl się n dowolne wykorzystnie treści pod wrunkiem wskzni utorów/ek Kludiusz Grbowski, Instytut Kultury Miejskiej, jko utorów/ek orz zchowni niniejszej informcji licencyjnej tk długo, jk tylko n utwory zleżne będzie udzieln tk sm licencj. Tekst licencji dostępny jest n stronie http://cretivecommons.org/licenses/by-s/3.0/pl/