TWORZENIE HARCERSKIEJ PRZYGODY

TWORZENIE HARCERSKIEJ PRZYGODY Poradnik o pisaniu programu drużyny. jako aktualizacja poradnika JAK NAPISAĆ DOBRY ROCZNY PROGRAM DRUŻYNY Opracowanie (2012r.): phm. Magdalena Soprych hm. Piotr Wychowaniec Aktualizacja (2015r.): phm. Patrycja Wrzosek

Drodzy drużynowi! Na wstępie wyjaśnienie. Czemu dotychczasowy plan pracy nagle stał się programem. Otóż, kiedy rozmawiamy o metodzie harcerskiej, jednym z jej elementów jest stale doskonalony i stymulujący program. Mylnie przyjęło się sądzić, że program w harcerstwie tworzy tylko Główna Kwatera, Chorągwie i Hufce. Musicie sobie uświadomić, że wspomniany wyżej program tworzony jest przede wszystkim w drużynach. To właśnie drużynowy opracowuje go zgodnie z misją, metodą harcerską, podstawami wychowawczymi. Oczywiście każdy program dostosowany jest do specyfiki poszczególnych metodyk. Stąd właśnie zaproponowana na poziomie całej organizacji zmiana w nazewnictwie, do której warto szybko się przyzwyczaić. Mam nadzieję, że już nie ma potrzeby przekonywać Was, że każde działanie powinno być zaplanowane. Dobrze przygotowany program pozwoli Wam na systematyczne, celowe i świadome działania. Pomoże uniknąć sytuacji, w których zbiórki wymyślane są w ostatniej chwili i udają się co najmniej średnio. Postawione przez Was cele i wynikające z nich zadania będą naprawdę przemyślane, a najbardziej na tym wszystkim skorzystają Wasze zuchy, harcerki i harcerze. Oddajemy w Wasze ręce pewnego rodzaju przewodnik po tajnikach i zakamarkach programowania pracy drużyn i gromad. Mamy nadzieję, że dzięki tym paru prostym wskazówkom, będzie Wam łatwiej poruszać się po programach, których tworzenie zapewne właśnie rozpoczynacie. Powstanie tego króciutkiego poradnika zapewne doprowadzi do sytuacji, w której jakość programowania w naszym hufcu ulegnie znaczącej poprawie. Pamiętajcie jednak, że najlepszy nawet materiał nie zastąpi rozmowy i konsultacji z osobą, która troszkę już się na tym zna i chętnie pomoże. Potraktujcie ten dokument jako schemat i wyznacznik podstawowych elementów, które każdy z Was powinien zawrzeć w PROGRAMIE DRUŻYNY NA KOLEJNY ROK HARCERSKI. hm. Piotr Wychowaniec Poradnik o pisaniu programu drużyny został napisany trzy lata temu. Z myślą o podniesieniu jakości planowanych działań powstała jego nowa, uaktualniona wersja. Poradnik został rozszerzony o treści dotyczące analizy LUKA oraz dokładne wyjaśnienie formułowania celów metodą SMART. Dodatkowo, na końcu poradnika znajdują się przykładowe zadania na ćwiczenie kreatywnego myślenia i propozycje zbiórek dla Rad Drużyn dotyczące pisania programu. Mam nadzieję, że kolejne strony tego dokumentu sprawią, że tworzenie programu będzie efektywne i merytoryczne, a napisane programy przełożą się na jakość realizowanych działań. Powodzenia! phm. Patrycja Wrzosek 2

SPIS TREŚCI I. SENS PLANOWANIA.... 4 II. ELEMENTY PROGRAMU DRUŻYNY (1)... 6 1. STRONA TYTUŁOWA...... 6 2. INFORMACJE O DRUŻYNIE.... 6 3. CHARAKTERYSTYKA KADRY DRUŻYNY... 6 4. CHARAKTERYSTYKA DRUŻYNY.. 7 5. ANALIZA SYTUACJI DRUŻYNY..... 8 6. CELE.. 10 7. ZADANIA I HARMONOGRAM. 13 III. EWALUACJA.. 14 DODATEK 1: Sposoby na ćwiczenie kreatywnego myślenia.. 15 DODATEK 2: Propozycje zbiórek dla Rady Drużyny dotyczące pisania programu... 18 (1) Dla uproszenia w całym dokumencie stosowany jest zapis drużyna, lecz poradnik dotyczy także gromad zuchowych. W większości przypadków używając słowa harcerz w domyśle chodzi również o zucha. 3

I. SENS PLANOWANIA Każdy podejmujący się tworzenia programu powinien odpowiedzieć sobie na pytanie Dlaczego warto planować?. Planowanie pracy drużyny niewątpliwie nie jest najłatwiejszym zadaniem w działaniu drużynowego. Wymaga wprawy, cierpliwości, a przede wszystkim zrozumienia potrzeby planowania. Niemniej jednak dobry program drużyny to wysiłek, który procentuje: ułatwia organizację zbiórek, usprawnia wprowadzanie zmian, umożliwia bardziej przejrzyste podsumowanie roku. Za najważniejsze zalety planowania można uznać: systematyzację oraz hierarchizację pomysłów; delegowanie zadań; oszczędność czasu; przejrzystość przy wyciąganiu wniosków. Dla kogo jest program drużyny? Program drużyny jest dokumentem, który służy nie tylko drużynowemu czy przybocznemu. Musi on zostać dostarczony do komendy hufca /szczepu /namiestnika. Dla tych osób jest to źródło aktualnych informacji o drużynie. Bardzo często stanowi również ważny dokument dla rodziców harcerzy. Można go wykorzystać na spotkaniu rozpoczynającym rok harcerski, aby przedstawić nasze plany na najbliższy czas. Programu często oczekują także dyrektorzy szkół. Tak czy owak, zawsze i przede wszystkim ma on służyć drużynowemu, jako pewnego rodzaju mapa po rocznych działaniach z drużyną. Co dwie głowy to nie jedna czyli kto bierze udział w planowaniu pracy? Za stworzenie programu w pierwszej kolejności odpowiedzialny jest drużynowy. Nie oznacza to jednak, że wszystko musi zrobić sam. W jego tworzenie powinni być zaangażowani przyboczni oraz rada drużyny (w drużynach wędrowniczych cała drużyna). Identyfikacja harcerzy z celami zawartymi w programie może bardzo ułatwić jego realizację. Z tego powodu dobrze jest zapytać członków drużyny o pomysły, potrzeby i oczekiwania, co do działań na kolejny rok. Przed przystąpieniem do planowania pracy drużyny dobrze jest zapoznać się z programem szczepu oraz hufca, które wyznaczą pewne ramy dla programu drużyny. 4

Czynniki decydujące o sukcesie planowania Powodzenie planowania zależy od czterech różnych, czasem nawet sprzecznych elementów. POTRZEBA LUB PROBLEM Program drużyny sprawdza się najlepiej, gdy realizujące go osoby rozumieją i doceniają potrzeby oraz problemy, którymi muszą się zająć. Istotne jest, żeby problemy i potrzeby zostały odpowiednio ocenione. Jakie są ich korzenie, symptomy, skala? Dla kogo właściwie jest to problem? POMYSŁ I WIZJA Aby połączyć wszystkie działania i wysiłki potrzebna jest wizja. To z wizji wywodzą się strategie (długoterminowe), cele i plany działań. Pomysły powinny być wystarczająco jasne, aby pokazać, że realizacja programu przyniesie znaczną i trwałą zmianę. SZANSA DLA REALIZACJI Realizacja programu wymaga aktywnego wsparcia (nie tylko finansowego np. na materiały programowe). Musi ono płynąć od kluczowych osób (komendanta szczepu, namiestnika itp.) i wiązać się z aktywnym uczestnictwem harcerzy w działaniach. ZDOLNOŚCI Programy muszą zachowywać właściwe proporcje między zdolnościami, energią, środkami i organizacją. Nie warto planować na wyrost. Program należy konstruować tak, aby działania mogły zostać zrealizowane, wywrzeć wpływ i przynieść skutki. 5

II. ELEMENTY PROGRAMU DRUŻYNY Każdy program drużyny będzie różnił się wyglądem i treściami w nim zawartymi. Mimo różnorodności tego dokumentu są pewne elementy wspólne, które powinny znaleźć się w każdym programie. Ich lista w kolejności występowania oraz omówienie znajdują się poniżej. 1. STRONA TYTUŁOWA Pierwsza strona programu drużyny daje pole do popisu, powinna być na swój sposób wyjątkowa by pokazać charakter drużyny. Chętniej się zagląda do książki, która ma ciekawą okładkę. Warto wykorzystać tę prostą zasadę, aby milej korzystało się z programu przez cały rok pracy. Strona tytułowa stanowi wizytówkę drużyny. Muszą się znaleźć na niej niezbędne informacje: nazwa dokumentu; rok, który planujemy; pełna nazwa drużyny. Na stronie tytułowej można także umieścić logo drużyny oraz informacje o jednostce nadrzędnej tzn. szczepie/ hufcu. 2. INFORMACJE O DRUŻYNIE To część przeznaczona na elementy organizacyjne t.j.: miejsce odbywania się zbiórek; dzień i godzinę zbiórki jednostkę nadrzędną szczep i/lub hufiec Uwaga! Szczegółowe opisy powinny znaleźć się w dalszej części dokumentu, tutaj należy umieścić jedynie informacje niezbędne, najważniejsze. 3. CHARAKTERYSTYKA KADRY DRUŻYNY W programie drużyny powinny znaleźć się szczegółowe informacje o drużynowym, jako osobie odpowiadającej za drużynę oraz realizację programu. W charakterystyce nie powinno zabraknąć takich danych jak: imię i nazwisko; stopień; 6

wiek; zawód/uczeń/student i miejsce pracy/nauki; ukończone kursy i szkolenia; dane kontaktowe. Uwaga! Podawany w danych kontaktowych adres e-mail powinien być czytelny, rozpoznawalny, tzn. składać się z imienia i nazwiska. Dobrą praktyką jest unikanie pseudonimów, ciągu liczb i znaków, które dla osoby z zewnątrz nic nie znaczą i czasem wyglądają śmiesznie, niepoważnie. W programie dobrze jest umieścić także informacje o przybocznych w podobnej formie jak o drużynowym. Są to przecież bardzo ważne osoby w drużynie, z którymi także można kontaktować się w niektórych sprawach. Dobra rada! Jeżeli w drużynie jest więcej niż jeden przyboczny i obowiązuje ścisły podział zadań w kadrze warto umieścić informacje o tym, kto za co odpowiada. 4. CHARAKTERYSTYKA DRUŻYNY Ta część planu pracy jest bardzo istotna i przydatna także przy kolejnych etapach jego tworzenia. Jej zawartość oraz obszerność zależna jest także od metodyki. Gromady zuchowe ze względu na specyfikę metodyki będą miały rozbudowany np. element dotyczący obrzędowości. Poniższe elementy powinny być stałą częścią wszystkich programów. Obrzędowość - wszystkie elementy obrzędowości, które są istotne dla harcerzy i wyróżniają ich od innych. Charakterystyczne elementy mogą okazać się bardzo pomocne także np. po latach, gdy zajdzie potrzeba odtworzenia elementów obrzędowości. Ciąg wychowawczy to miejsce na zaznaczenie czy drużyna działa w szczepie, w przypadku zuchów do jakiej drużyny przechodzą podopieczni i jak wygląda współpraca z tą drużyną, w przypadku harcerzy czy zmieniają oni drużynę po osiągnięciu odpowiedniego wieku, jeśli tak na jaką, jak wygląda przygotowanie do przekazania. Harcerski System Wychowawczy i Metoda Harcerska opis stosowania HSW w drużynie. Dobrze jest krótko przedstawić jak działają poszczególne elementy. Pozwala to wychwycić luki, bądź problemy ze stosowaniem poszczególnych elementów. 7

ZEWNĘTRZNE (cechy otoczenia) WEWNĘTRZNE (cechy drużyny) Pisanie programu drużyny 2015 5. ANALIZA SYTUACJI DRUŻYNY Najczęściej stosowanym narzędziem pomagającym przeanalizować sytuację drużyny jest analiza SWOT. Poniżej została pokazana jej forma z opisem poszczególnych elementów. POZYTYWNE STRENGTHS - SILNE STRONY NEGATYWNE WEAKNESSES - SŁABE STRONY Wszystko to, co drużyna robi i posiada, co umożliwia jej osiągnięcie sukcesu. Wszystko to, czego drużyna nie posiada i nie robi, co stoi na drodze do jej sukcesu. OPPORTUNITIES SZANSE THREATS ZAGROŻENIA Oznacza to wszelkie sprzyjające sytuacje, które drużyna może wykorzystać w celu osiągnięcia dobrych wyników działalności. Są to zewnętrzne czynniki, które mogą mieć negatywny wpływ na drużynę. Tworząc analizę SWOT należy pamiętać, że każdy z jej elementów jest niezależny. Elementy wewnętrzne wynikają bezpośrednio z drużyny, natomiast elementy zewnętrzne, czyli szanse i zagrożenia to pozytywne i negatywne czynniki z zewnątrz, jakie mogą wpłynąć na drużynę. Otoczeniem drużyny będzie np. szkoła w której działa, miasto, rodzice harcerzy. 8

Analizę sytuacji drużyny można ulepszyć stosując dodatkowe narzędzie - analizę LUKA. Nie jest ona obowiązkowa przy pisaniu programu drużyny, jednak czasem okazuje się pomocna. Analiza LUKA pozwala na dokładniejsze przeanalizowanie negatywnych elementów z analizy SWOT (głównie słabych stron) i wypracowanie pomysłu na ich poprawę. Struktura analizy LUKA znajduje się poniżej. Jak jest? Co zrobić, aby to zmienić? Jak powinno być? KROK 1 KROK 3 KROK 2 To pole na opis wybranych negatywnych cech drużyny bądź czynnika zewnętrznego, który źle na nią wpływa. Na końcu uzupełniane jest to pole. Należy w nim opisać zadania, których realizacja sprawi, że drużyna z sytuacji opisanej w kolumnie po stronie lewej zmieni się na tą przedstawioną w kolumnie po stronie prawej. Tutaj trzeba zastanowić się nad wizją działania drużyny po zmianie/ wyeliminowaniu negatywnych cech/ czynników. Innymi słowy to miejsce na opis sytuacji idealnej po pokonaniu problemu. Uwaga! W analizie LUKA bardzo ważna jest kolejność! Środkowy element tabeli wypełnia się jako ostatni. Przedstawionym sposobem można przeanalizować dowolną liczbę negatywnych czynników, jednak każdy z nich powinien być rozpatrywany osobno. Analiza LUKA najlepiej nadaje się do przeanalizowania słabych stron drużyny. W przypadku zagrożeń można jedynie zastanowić się jak ograniczyć ich wpływ na działanie jednostki, ponieważ to czynniki, na które drużyna nie ma bezpośredniego wpływu. 9

6. CELE Po przeprowadzeniu dokładnej analizy pojawia się jasny obraz pozytywnych i negatywnych cech drużyny. Kolejny etap pisania programu to wyznaczenie celów, jakie chcemy osiągnąć drużyną. Bardzo ważne jest odpowiednie sformułowanie celów. Najpopularniejsza metoda ich konstruowania to SMART, która mówi, że każdy stawiany cel powinien być: S zczegółowy = zawiera konkretny przekaz Trzeba zastanowić się i określić, co dokładnie chce się osiągnąć. Pomoże w tym odpowiedzenie sobie na pytania: - Dlaczego ten cel jest w tym momencie ważny dla drużyny? - Co chcę ostatecznie osiągnąć? - W jaki sposób chcę ten cel osiągnąć? Jeśli cel nie będzie dobrze przemyślany i konkretny, to będzie słabo motywował drużynę i jej kadrę do pracy. Cel nieszczegółowy może spowodować, że nie będzie wiadomo, jak go zrealizować, od czego rozpocząć drogę do jego osiągnięcia. Dobra rada! Mało precyzyjnie określone cele prowadzą do mało satysfakcjonujących wyników, dlatego bardzo istotne jest sformułowanie celu w sposób konkretny, lecz precyzyjny. Przykład: Źle: Dobrze: Przeszkolenie zastępowych. Każdy z zastępowych w drużynie ukończy z wynikiem pozytywnym kurs zastępowych. (2) (2) Pokazany dobry przykład to nie ostateczny cel skonstruowany metodą SMART, a jedynie jego część, która realizuje cechę >> szczegółowy <<. W kolejnych przykładach analogicznie pokazane są fragmenty finalnego celu, które najlepiej kontrastują ze złymi przykładami i dają obraz poprawnej drogi formułowania celów. 10

M ierzalny = można liczbowo lub jakościowo wyrazić jego realizację. Jeśli cel jest mierzalny, w łatwy sposób będzie można sprawdzać postępy sprawdzić, czy praca z drużyną idzie w dobrym kierunku i jak dużo jeszcze zostało do zrobienia, aby zrealizować cel. Przykład: Źle: Dobrze: Zwiększenie liczebności drużyny po naborze. Zorganizowanie naboru, dzięki któremu do drużyny dołączy 15 nowych osób i minimum 10 z nich pozostanie w drużynie do obozu letniego 2016r. A trakcyjny = wzbudza ciekawość i chęć do działania Dobrze zapisany cel po przeczytaniu powinien wzbudzać w kadrze i harcerzach chęć do działania, inspirować do rozwoju i poznawania nowych rzeczy. Cel atrakcyjny to taki, którego realizacji nie możemy się doczekać. Przykład: Źle: Dobrze: Zapoznanie harcerzy z historią ZHP poprzez wspólne czytanie książek na ten temat. Zapoznanie harcerzy z historią ZHP poprzez zorganizowanie spotkania z kombatantem wojennym, który należał do Szarych Szeregów. R ealny = możliwy do osiągnięcia, dostosowany do możliwości drużyny Cel powinien być dla drużyny wyzwaniem. Jeżeli będzie zbyt prosty, jego szybka realizacja nie zmieni zbyt wiele. Jednak nie można stawiać poprzeczki zbyt wysoko. Sytuacja, w której duża ilość pracy włożona w osiągnięcie celu daje minimalne, niezauważalne efekty demotywuje, zniechęca do dalszego działania. Należy znaleźć złoty środek i wyznaczyć cel wymagający wspięcia się na wyżyny możliwości drużyny. Przykład: Źle: Dobrze: Drużyna weźmie udział w 10 wiosennych rajdach harcerskich. Drużyna weźmie udział w 2 rajdach harcerskich (1 zimowym i 1 wiosennym). 11

T erminowy = określony w czasie Stawiany cel zawsze powinien zawierać termin ostateczny, w którym chcemy go osiągnąć. Niech będzie to konkretna data/ miesiąc. Dzięki temu mamy realny obraz tego, ile czasu pozostało drużynie na realizację zadań. Przykład: Źle: Dobrze: Uzupełnienie umundurowania wśród harcerzy w drużynie. Do końca marca 2015r. każdy harcerz w drużynie będzie posiadał kompletne umundurowanie. 6.1. Cele jakościowe Często tworząc cele pojawiają się trudności z zapisaniem ich w sposób mierzalny, ponieważ wiele z nich to cele tzw. jakościowe, czyli takie, które przedstawiają poprawę pewnej cechy, wypracowanie pewnych zachowań. Trudno jest zmierzyć integrację drużyny albo szacunek do kadry. W takim przypadku pomocne jest zastosowanie formuły:... (cel niemierzalny)... TAK, ABY... (efekt osiągnięcia celu)... W ten sposób można doprecyzować jak osiągnięcie celu zostanie sprawdzone. Przykład: Źle: Dobrze: Poprawienie relacji między zastępowymi. Poprawienie relacji między zastępowymi tak, aby do stycznia 2015r. powstał zastęp zastępowych. Dobra rada! Wszystkie wyznaczone cele dobrze jest wypisać i uszeregować tak, aby na początku znalazły się te o najwyższym priorytecie, najistotniejsze. Uwaga! Cel to nie tylko krótkie hasło. To zdanie lub nawet kilka zdań, które jasno określają intencje i myśli oraz są zgodne z zasadą SMART. Uwaga! Dużym błędem jest wymyślanie celów na siłę, by ich liczba ładnie wyglądała w programie, kosztem szczegółowego ich opisania. Nie ma minimalnej ilości celów, jakie powinny znaleźć się w programie, to indywidualne dla każdej drużyny. Cele mają służyć drużynie, jej rozwojowi. Ważna jest ich trafność i jakość, nie liczba. 12

7. ZADANIA I HARMONOGRAM Sformułowanie celów to duży sukces i kamień milowy w tworzeniu programu. Na tym etapie jest już wizja tego, jakie wyzwania stoją przed drużyną w najbliższym czasie oraz jak będzie ona wyglądała po roku pracy. Kolejny etap pozwala na wymyślenie konkretnych zadań, których realizacja zamieni teorię w praktykę i przyniesie pożądany efekt. Ten element programu często traktowany jest przez drużynowych po macoszemu. To niestety duży błąd. W tworzeniu harmonogramu nie chodzi o zapełnienie tabelki z miesiącami. Przed rozłożeniem działań w czasie trzeba dokładnie zastanowić się: - jakie instrumenty metodyczne można wykorzystać, aby osiągnąć założone cele; - jakie próby są i mogą być otwarte; - jakie sprawności zespołowe (zuchy), zadania zespołowe (harcerze), projekty (harcerze starsi), czy znaki służb (wędrownicy) należy zrealizować. Pomocne będzie także poszukanie ciekawych propozycji programowych ZHP, chorągwi czy hufca. Należy również zwrócić uwagę na dobór odpowiednich dla metodyki drużyny form pracy by uniknąć np. czterech zbiórek w miesiącu pod rząd w harcówce To może się znudzić. Dobra rada! Warto podjąć wyzwanie i zaplanować dla drużyny coś naprawdę ekscytującego. Niech kadra zaskakuje swoich harcerzy, a każde spotkanie będzie przygodą! Kiedy zastanowimy się nad instrumentami metodycznymi, propozycjami programowymi, metodyką drużyny i wszystkimi innymi czynnikami, które mogą wpłynąć na program, stworzenie harmonogramu będzie szybkie i przyjemne. Po wielkiej burzy mózgów i stworzeniu pomysłów na działanie trzeba je zebrać w przejrzystą tabelę, rozłożyć w czasie. Harmonogram powinien mieć formę, z której łatwo odczytuje się bieżące działania, cele, osoby odpowiedzialne za przedsięwzięcia. Uwaga! Tworzenie zbiórek, które nic nie wznoszą do drużyny to zbrodnia. Należy tego kategorycznie unikać i dbać o to, by każdemu działaniu przyświecał CEL! Stworzenie harmonogramu to ostatni etap pisania programu. Brawo! Program drużyny gotowy. Teraz czas na działanie. 13

III. EWALUACJA Napisanie programu to dopiero początek działania z drużyną. Od kadry zależy, w jakim stopniu zostanie zrealizowane to, co jest opisane w dokumencie. Program jest dla drużynowego i jego kadry, powinien być dla nich pomocą i fundamentem pracy z drużyną. Co ważne - program nie zostaje zacementowany, w każdym momencie można go zmienić. Mało tego, trzeba go zmieniać! Dlaczego? Tworząc program na cały rok harcerski nie jesteśmy w stanie przewidzieć, co będzie się działo za parę miesięcy. Jeśli chcemy, aby program stale był atrakcyjny dla harcerzy z pomocą przychodzi nam ewaluacja. Co to takiego? ewaluacja - ocena efektywności, skuteczności, oddziaływania, trwałości i zgodności projektu w kontekście założonych celów, porównywanie rezultatów projektu ze wstępnymi zamierzeniami W praktyce oznacza to obserwowanie drużyny i bieżące reagowanie na zmiany w niej zachodzące, zmienianie i dostosowywanie działań do obecnych sytuacji i potrzeb. Ewaluacja jest procesem ciągłym i nie może w związku z tym następować tylko raz - na koniec roku, lub co gorsza - wcale. Najlepiej sprawdza się system, w którym co trzy miesiące rada drużyny zasiądzie nad programem i przeprowadzi przegląd działań zrealizowanych i niezrealizowanych. Wtedy trzeba zastanowić się, czy były one odpowiednio przygotowane i jak wyszły, czy doprowadziły do zrealizowania założonych celów. Następnie należy ustalić, co można z kolejnych etapów programu usunąć lub odłożyć, a co stało się teraz ważne. To też dobra chwila, aby wzajemnie ocenić swoją pracę. Warto od czasu do czasu powiedzieć też sobie kilka miłych słów. Odpowiednio przekazana odrobina krytyki oczywiście na pewno nie zaszkodzi. Form ewaluacji jest wiele. Najlepiej dokonywać ewaluacji programu w sposób dla siebie najwygodniejszy, dający największe pole do popisu. Mogą to być: burza mózgów, wypisanie plusów i minusów, przeanalizowanie i omówienie każdego działania po kolei, dokonanie wywiadu wśród harcerzy / członków szczepu, hufca. 14

DODATEK 1: Sposoby na ćwiczenie kreatywnego myślenia Przed przystąpieniem do pisania programu dobrze jest rozbudzić w sobie twórcze myślenie. Kreatywność można ćwiczyć na wiele sposobów. Poniżej znajdują się propozycje paru z nich. CO JEST POTRZEBNE DO? Uczestnicy siedząc w kole kolejno wymieniają, co jest potrzebne do (np. łowienia ryb, upieczenia ciasta, odkrycia naukowego, zdobycia wysokiej góry). Propozycje nie mogą się powtarzać. CO MOŻNA ZAMKNĄĆ? Uczestnicy siedząc w kole podają odpowiedzi na pytanie zadawane i nieoczekiwanie zmieniane przez prowadzącego. (Np. co można zamknąć, co można policzyć, co może się wyczerpać, czego człowiek ma za dużo/za mało). Prosimy o odpowiedzi zaskakujące. CO ROBI MGŁA? Prowadzący zadaje uczestnikom pytania i zachęca ich do myślenia nieoczywistego i płynnego przy odpowiadaniu na kolejne pytania. Np. Co robi mgła? Co robi śnieg? Co robi muzyka? Co robi wiatr? Co robi słońce? CO MNIE DZIWI? Prowadzący prosi uczestników o napisanie zdania Dziwi mnie, że i dokończenie go na 10 rożnych sposobów. CO JEST INTERESUJĄCEGO W Prowadzący prosi uczestników, aby w grupach zastanowili się i wypisali, co jest interesującego w zwyczajnych rzeczach np. marchewce, suchych liściach, ślimaku, kurzu. WIERSZE Uczestnicy pracując indywidualnie piszą wiersz, którego kolejne wyrazy zaczynają się na podane litery, np. T T T Ś M B Ś J D D M M M TYSIĄC DEFINICJI Ustalamy obiekt, który będziemy wspólnie definiować. Musi być to obiekt ogólnie wszystkim znany np. but, dziecko, szkoła. Następnie uczestnicy tworzą jak najwięcej definicji opisujących daną rzecz w następujący sposób np. But jest to. Ważne jest wypracowanie wielu, różnorodnych definicji, aby ostatecznie wygenerować te najbardziej zaskakujące i oryginalne. 15

NAJKRÓTSZY ŁAŃCUCH Zadaniem uczestników jest zaproponowanie jak najkrótszego łańcucha skojarzeń za pomocą, którego możemy połączyć dwa dowolne słowa. Na przykład jak połączyć Adama Mickiewicza ze spinaczem biurowym? Pomysł: Mickiewicz literatura papier spinacz biurowy. Ćwiczenie można wykonywać wspólnie w jednej grupie, lub wprowadzić element rywalizacji pomiędzy kilkoma grupami. ARCHIWUM Zaczynamy zadając uczestnikom proste pytanie np. o rzeczy białe. Gdy grupa wymieni kilka rzeczy białych, prosimy o przykłady rzeczy białych i jednocześnie miękkich. Kolejno wprowadzamy trzecie kryterium muszą być to dodatkowo rzeczy jadalne. Potem możemy dodać czwarte kryterium (np. muszą być to rzeczy z grupy węglowodanów), kolejno piąte itd. Im więcej kryteriów, tym trudniejsze zadanie wymaga przypominania sobie obiektów wg nietypowego klucza, czyli po ich wcześniejszym zredefiniowaniu. Ćwiczenie możemy modyfikować poprzez wprowadzenie elementu rywalizacji pomiędzy grupami, albo losowości wpisując na pojedynczych kartkach słowa klucze wg których po wylosowaniu będziemy ustalać kategorie. UKRYTA ZASADA Ćwiczenie, które wymaga abstrahowania, a jednocześnie jest krótkim przerywnikiem ruchowym. Grupę dzielimy, na co najmniej dwie podgrupy. Każda z nich ma za zadanie ustawić się w szeregu wg ustalonej przez siebie zasady np. wzrost, wiek, numer buta, imiona alfabetycznie. Pozostali uczestnicy mają za zadanie odgadnąć co to za zasada. Zasady ogranicza tylko nasza wyobraźnia. I DLATEGO ZEBRY SĄ W PASKI Informujemy uczestników, iż znaleziono niedawno niepodważalny dowód, tłumaczący, dlaczego zebry są w paski. Niestety dokument ten jest częściowo spalony zostało tylko ostatnie zdanie: I dlatego zebry są w paski. Zadanie polega na stworzeniu sensownej opowieści, która ma się kończyć określonym wnioskiem. Ważne jest podkreślenie, że nie chodzi o to, żeby wyjaśnienia były zgodne z faktycznym stanem naukowym, ponieważ celem tego ćwiczenia jest pobudzenie wyobraźni. Inne przykładowe tematy do rozwinięcia: I dlatego: powstaje tęcza / pingwiny, chociaż ptaki, nie latają / koguty pieją o świcie 16

POSZUKIWANIE ANALOGII Uczestnicy wypisują na małych kartkach dowolne wyrazy każda osoba jeden wyraz na jednej kartce. Prowadzący zbiera kartki, następnie każdy losuje jedną spośród zebranych kartek. Zadaniem uczestników jest stworzyć analogię pomiędzy słowem uczeń (lub innym wybranym przez prowadzącego), a słowem wylosowanym. Np. Uczeń jest jak kwiat stale się rozwija. RYSOWANIE MARTWYCH METAFOR Prowadzący wybiera kilka martwych metafor lub związków frazeologiczny (np. chart ducha, kobieta z klasą) i przygotowane na małych kartkach rozdaje uczestnikom. Zadaniem uczestników jest zilustrować otrzymane metafory schodząc z poziomu abstrakcji na poziom dosłownego rozumienia. Zadaniem pozostałych uczestników jest odgadnąć, jaki związek frazeologiczny został w ten sposób uwieczniony. KÓŁKA Każdy uczestnik otrzymuje kartkę z okręgami. Zadanie polega na wypełnieniu, obrysowaniu każdego z nich w inny sposób, tak by przedstawiały różne znane przedmioty. Ćwiczenia takie można powielać i urozmaicać. Będziecie trenować Waszą kreatywność zawsze, kiedy będzie tworzyć coś nowego, nieznanego. 17

DODATEK 2: Propozycje zbiórek dla Rady Drużyny dotyczące pisania programu. Warto zadbać o to, by tworzenie programu drużyny odbywało się w sposób ciekawy, sprzyjający twórczemu myśleniu. Zbiórka 1 Pomysł na pierwszą zbiórkę z cyklu zbiórek poświęconych pisaniu programu. Uwaga: Zbiórka przewidziana dla Rady Drużyny złożonej z minimum 8 osób. Miejsce: harcówka Czas trwania: 3h Przebieg: Lp. Temat Szczegółowy opis 1 2 Rozpoczęcie zbiórki Gra w kalambury 3 Analiza SWOT 4 Dyskusja Rozpoczęcie zbiórki w zależności od specyfiki działania Rady Drużyny. Dzielimy Radę Drużyny na 2 zespoły. Gramy w kalambury (1 tura - pokazywanie, 1 tura rysowanie). Gra ma na celu rozbudzenie spostrzegawczości i ćwiczenie umiejętności analizowania. Radę drużyny dzielimy na 4 zespoły. Każdy z nich otrzymuje do opracowania jeden z czterech obszarów analizy SWOT. Po 20 min. łączymy w pary zespoły, które opracowywały część wewnętrzną analizy (S+W) oraz część zewnętrzną (O+T). Grupy wspólnie omawiają i uzupełniają swoje spostrzeżenia. Na koniec wspólnie omawiamy przeprowadzoną analizę. Na podstawie analizy SWOT wybieramy do 5 zagadnień, nad którymi chcemy pracować w drużynie. Na 5 kartkach w różnych kolorach opisujemy wybrane tematy. Następnie na kolejnych 5 kartkach (w tych samych pięciu kolorach) opisujemy wizję tego jak będzie wyglądała drużyna po poprawie. Ważne, aby jedno zagadnienie (przed / po) było opisane na dwóch kartkach tego samego koloru. Czas trwania 10 min. 20 min. 50 min. 15 min. Potrzebne materiały - szary papier (4 szt.) - marker (4 szt.) - 10 kartek (5 kolorów po 2 szt.) 18

5 Analiza LUKA Po dwóch przeciwległych stronach sali, na ścianach wieszamy opisane kartki. Między kartkami tego samego koloru rozwieszamy sznurki. Każdy z Rady Drużyny otrzymuje karteczki samoprzylepne i długopis. Następnie chodzi po sali i doczepia do sznurków swoje pomysły na pracę z danym zagadnieniem. 15 min. - karteczki samoprzyle pne - długopis (15 szt.) 6 Omówienie Drużynowy omawia całą przeprowadzoną analizę i wyciąga wnioski. 10 min. 7 Filmik Drużynowy puszcza swojej Radzie krótki urywek filmu Alicja w krainie czarów, w którym pokazana jest rozmowa Alicji z kotem. Film ma na celu pokazanie sensu planowania. 5 min. - rzutnik - komputer - filmik 8 Formułowanie celów metodą SMART Drużynowy tłumaczy Radzie Drużyny na czym polega metoda SMART. Spośród Rady Drużyny wybieramy 5 osób. Każda z nich otrzymuje jedną literkę (S, M, A, R lub T). Od tej pory staje się ona obrońcą jednej z cech jakie powinien posiadać cel. Wszyscy wspólnie formułują cele na najbliższy rok harcerski. Obrońcy cech pilnują, aby ostateczna wersja treści celów spełniała wymagania ich cechy. (Uwaga! Niech liczba omawianych i poprawianych celów nie będzie większa niż cztery. Resztę celów drużynowy może sformułować samodzielnie lub podczas kolejnej zbiórki z cyklu.) 40 min - 5 kartek z literami: S, M, A, R, T - brystol - marker 9 10 Rozdanie zadań Zakończenie zbiórki Każdy z Rady Drużyny losuje ćwiczenie na kreatywność, które wykona do kolejnej zbiórki Rady Drużyny. Zakończenie zbiórki w zależności od specyfiki działania Rady Drużyny 5 min. 10 min. - kartki z opisem ćwiczeń (15 szt.) 19

Zbiórka 2 Zbiórka nocna, kontynuacja cyklu zbiórek dotyczących pisania programu drużyny. Miejsce: Miasto Kielce, Hufiec Kielce - Południe Czas trwania: zbiórka nocna, od godz. 18:00 dnia I do godz. 12:00 dnia II Przebieg: Lp. Temat Szczegółowy opis 1 2 Rozpoczęcie zbiórki Warsztaty manualne Rozpoczęcie zbiórki w zależności od specyfiki działania Rady Drużyny. Rada Drużyny bierze udział w warsztatach o wybranej tematyce. Celem warsztatów jest rozbudzenie wyobraźni i kreatywności uczestników, więc ważne, aby były to warsztaty artystyczne lub manualne. 3 Przejście do siedziby Hufca Kielce - Południe 4 Przygotowanie i jedzenie kolacji Radę Drużyny dzielimy na 2 zespoły. Jeden z nich robi kanapki i przyozdabia je w ciekawy sposób, drugi szykuje stół i jego wystrój. Ważne jest by przy okazji zwykłych czynności (szykowanie kolacji) ćwiczyć kreatywność. Czas trwania 18:00 18:10 (10 min.) 18:10 19:40 (1h 30h) 19:40 20:15 (35 min.) 20:15 21:15 (1h) Potrzebne materiały!!! REZERWACJA WARSZTATU!!! - składniki do kolacji - elementy wystroju stołu 5 Szukanie sposobów na realizację celów. Wyznacza-nie zadań. Podczas poprzedniej zbiórki zostały sformułowane cele na najbliższy rok harcerski. Teraz szukamy konkretnych zadań by je osiągnąć. Do tego zastosujemy zasadę karteczkową. Duży cel zapisujemy kartce A3. Na kartkach A4 zapisujemy zamierzenia, które składają się na cel ogólny. Następnie do każdego z zamierzeń na kartkach A5 dopisujemy pomysły na zadania, które je zrealizują. Do każdego zadania na małych karteczkach samoprzylepnych dopisujemy pomysły na konkretne formy i tematy. Dzięki takiej metodzie będziemy mieć pewność, że wymyślane przez nas działania są celowe. 21:15 22:45 (1h 30min.) - kartki A3 (5szt.) - kartki A4 (20 szt.) - kartki A5 ( 50 szt.) - karteczki małe ( 2 op.) - markery - długopisy 20

6 Film 7 Sen Chętni mają możliwość obejrzenia filmu. Dobrze jeżeli będzie on przedstawiał historię odpowiadającą danej metodyce (np. dla kadry gromady zuchowej bajka, dla kadry drużyny starszoharcerskiej film przygodowy z zagadką). 22:45 24:00 (1h 15min.) 24:00 8:00 (8h) 8 Pobudka 8:00 9 Śniadanie, toaleta poranna 10 11 12 13 Pobudka kreatywności Tworzenie harmonogramu Wykonujemy 3 wybrane ćwiczenia na rozbudzenie kreatywności. (Dodatek 1) Łączymy 2 brystole w jedną dużą kartę papieru. Dzielimy ją na 12 części - miesiące. W każdym miesiącu wpisujemy wydarzenia szczepowe, hufcowe oraz ogólnozwiązkowe, w których uczestniczyć będzie drużyna. Następnie w każdym polu wypisujemy ilość zbiórek drużyny do przeprowadzenia. Burza mózgów Rada Drużyny wymyśla pomysły na tematy i konwencję zbiórek. Każdy z Rady po kolei stara się dopasować jeden wymyślony temat zbiórki do zadania wypracowanego poprzedniego dnia. Następnie zbieramy wszystkie pomysły w całość, rozmieszczamy w logicznym ciągu w czasie i zapisujemy na harmonogramie 14 Sprzątanie hufca 15 Zakończe-nie zbiórki Zakończenie zbiórki w zależności od specyfiki działania Rady Drużyny 8:00 9:00 (1h) 9:00 9:30 (30 min.) 9:30 10:00 (30 min.) 10:00 10:20 (20 min.) 10:20 11:30 (1h 10min.) 11:30 11:50 (20 min.) 11:50 12:00 (10 min.) - rzutnik - głośniki - laptop - jedzenie - brystol (2 szt.) - szary papier - marker - markery 21