Budowa i odbudowa zaufania na rynku finansowym Piotr Szpunar Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski
Aktywa instytucji finansowych w Polsce w latach 2000-2008 (w mld zł) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 09.2008 Banki komercyjne 410,5 448,2 443,1 463,3 509,8 552,5 639,7 746,0 880,4 Banki spółdzielcze System finansowy w Polsce (1) 18,0 21,5 23,4 25,7 28,7 33,9 42,1 48,9 54,6 SKOK-i 1,2 1,8 2,5 3,3 4,2 5,3 6,0 7,3 8,8 Zakłady ubezpieczeń Fundusze inwestycyjne Otwarte fundusze emerytalne Podmioty maklerskie 37,9 47,1 57,6 65,7 77,9 89,6 108,6 126,9 132,9* 7,0 12,1 23,0 33,8 37,6 61,6 99,2 133,8 86,5 9,9 19,4 31,6 44,8 62,6 86,1 116,6 140,0 139,7 3,9 2,9 2,8 3,7 5,5 6,9 10,8 11,8 10,4* ŁĄCZNIE 488,4 553,0 584,0 640,3 726,3 835,9 1023,0 1214,8 1313,3 * Dane na koniec czerwca 2008 r. Źródło: NBP, KNF, Analizy Online, KSKOK. 2
System finansowy w Polsce (2) Aktywa systemu finansowego w relacji do PKB w latach 2004-2007 (w %) 2004 2005 2006 2007 Polska 78,6 85,0 96,5 104,0 Czechy 119,3 126,7 125,6 134,2 Węgry 100,0 114,6 128,4 140,6 Słowacja 100,5 110,9 101,5 113,5 Strefa euro 365,7 398,4 416,4 435,8 Źródło: dla strefy euro: EU Banking Structures. Frankfurt October 2008, ECB; dla pozostałych krajów dane udostępnione przez narodowe banki centralne oraz dane GUS. 3
Struktura transakcji o charakterze lokacyjnym na rynku międzybankowym w Polsce i w strefie euro w latach 2004-2007 100 % 80 System finansowy w Polsce (3) 15 12 8 8 9 12 17 15 25 23 27 25 60 40 76 76 75 77 43 45 43 47 20 0 32 32 30 28 2004 2005 2006 2007 2004 2005 2006 2007 Polska Strefa euro Lokaty niezabezpieczone Transakcje warunkowe Swapy walutowe Uwaga: obroty netto na międzybankowym rynku transakcji o charakterze lokacyjnym w Polsce i w strefie euro są równe wartości nominalnej lokat niezabezpieczonych, transakcji warunkowych (repo i SBB) oraz swapów walutowych zawartych jedynie między bankami rezydentami, odpowiednio, Polski i strefy euro. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych NBP, KDPW oraz Euro Money Market Survey 2007. Frankfurt 2007, ECB. Dane dla strefy euro zostały zrewidowane przez ECB. 4
Rola rynku międzybankowego w zarządzaniu płynnością (1) BANK A BANK B kredyt + 100 depozyt +100 KIR NBP Rachunki banków: BANK A BANK B BANK C... Gotówka w obiegu 5
Rola rynku międzybankowego w zarządzaniu płynnością (2) BANK A BANK B kredyt + 100 depozyt + 100 rachunek -100 depozyt 100 rachunek +100 depozyt +100 KIR NBP Rachunki banków: BANK A -100 BANK B +100 BANK C... Gotówka w obiegu 6
Rola rynku międzybankowego w zarządzaniu płynnością (3) BANK A BANK B kredyt + 100 rachunek -100 rachunek +100 depozyt +100 NBP Rachunki banków: BANK A -100 BANK B +100 BANK C... Gotówka w obiegu Efekty: 1. kredyty +100 2. depozyty (i M3) +100 3. pieniądz rezerwowy +0 4. zmiany stanów rachunków banków w banku centralnym 7
100 000 90 000 80 000 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 Źródło: NBP. Wartość gotówki w obiegu 14,40% 14,10% 13,80% 13,50% 13,20% 12,90% 12,60% 12,30% 8 mln zł. gru-06 sty-07 wrz-08 lut-07 mar-07 kwi-07 maj-07 cze-07 lip-07 sie-07 wrz-07 paź-07 lis-07 gru-07 sty-08 lut-08 mar-08 kwi-08 maj-08 cze-08 lip-08 sie-08 paź-08 Pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków) Udział pieniadza gotówkowego w pieniądzu M3
Stopień rozwoju sektora bankowego (banki komercyjne i spółdzielcze) w latach 2005-2007 (w %) Kraj Sektor bankowy w Polsce (1) Aktywa/PKB Kredyty 1 /PKB Depozyty 2 /PKB 2005 2006 2007 2005 2006 2007 2005 2006 2007 Polska 59,6 64,3 68,1 26,3 30,4 36,6 33,5 35,4 35,9 Czechy 3 98,9 97,5 105,4 37,6 43,2 50,3 58,6 60,0 62,8 Węgry 79,7 87,4 96,0 39,3 43,1 47,8 34,0 35,2 34,5 Słowacja 95,4 86,1 89,7 38,0 40,7 44,8 58,1 56,6 57,3 Strefa euro 4 280,4 294,6 318,5 122,3 128,1 135,8 102,0 106,0 112,1 1 Kredyty i pożyczki sektora bankowego dla sektora niefinansowego w walucie krajowej i walutach obcych. 2 Depozyty sektora bankowego od sektora niefinansowego w walucie krajowej i walutach obcych. 3 Dane obejmują również kredyty dla/depozyty od niebankowych instytucji finansowych. 4 Aktywa, kredyty i pożyczki sektora instytucji kredytowych. Źródło: dla strefy euro: EU Banking Structures. Frankfurt October 2008, ECB; dla pozostałych krajów dane udostępnione przez narodowe banki centralne oraz dane GUS. 9
Sektor bankowy w Polsce (2) Aktywa zagraniczne netto sektora bankowego (w mld zł) 40 20 0-20 -40-60 mld zł. -80-100 -120 gru-06 sty-07 lut-07 mar-07 kwi-07 maj-07 cze-07 lip-07 sie-07 wrz-07 paź-07 lis-07 gru-07 sty-08 lut-08 mar-08 kwi-08 maj-08 cze-08 lip-08 sie-08 wrz-08 paź-08 Aktywa zagraniczne netto sektora bankowego Źródło: NBP. 10
Sytuacja na rynkach finansowych (1) Po upadku Lehman Brothers kryzys światowy wpłynął na sytuację na krajowym rynku finansowym Przyczyny: Pogarszająca się sytuacja banków matek polskich banków, Zarządzanie ryzykiem na poziomie grup bankowych, Zarażenie kryzysem od innych krajów regionu (Węgry), Strach przed globalną recesją. 11
Sytuacja na rynkach finansowych (2) Największe zmiany w funkcjonowaniu rynków i instytucji finansowych w Polsce: Zmniejszona zdolność sektora bankowego do zarządzania ryzykiem, Znaczny spadek płynności na rynku, międzybankowym na skutek wzrostu ryzyka na innych rynkach emerging markets, Trudności w pozyskiwaniu i odnawianiu finansowania, Spadki cen akcji na giełdach. 12
Sytuacja na rynkach finansowych (3) Różnica między oprocentowaniem niezabezpieczonych depozytów międzybankowych i stawek OIS 400 350 300 250 Rynek pieniężny Spread 3M WIBOR / 3M OIS Spread 3M EURIBOR / 3M OIS Spread 3M LIBOR / 3M OIS Spread 3M GB LIBOR/ 3M OIS 200 150 100 50 0-50 paź-06 lis-06 gru-06 sty-07 lut-07 mar-07 kwi-07 maj-07 cze-07 lip-07 sie-07 wrz-07 paź-07 lis-07 gru-07 sty-08 lut-08 mar-08 kwi-08 maj-08 cze-08 lip-08 sie-08 wrz-08 paź-08 lis-08 Źródło: NBP. 13
Sytuacja na rynkach finansowych (4) Dzienne obroty netto na rynku niezabezpieczonych depozytów międzybankowych w Polsce 19 17 15 13 11 9 Obroty netto w mld PLN 7 5 2 sty 07 22 sty 07 9 lut 07 1 mar 07 21 mar 07 11 kwi 07 2 maj 07 23 maj 07 13 cze 07 3 lip 07 23 lip 07 10 sie 07 31 sie 07 20 wrz 07 10 paź 07 30 paź 07 20 lis 07 10 gru 07 2 sty 08 22 sty 08 11 lut 08 29 lut 08 20 mar 08 10 kwi 08 30 kwi 08 21 maj 08 11 cze 08 1 lip 08 21 lip 08 8 sie 08 29 sie 08 18 wrz 08 8 paź 08 28 paź 08 18 lis 08 Źródło: NBP Obroty netto w mld PLN Wielom. (Obroty netto w mld PLN) 14
Kondycja polskiego sektora bankowego (1) Trzy kwartały 2007 r. (w mld zł) Trzy kwartały 2008 r. (w mld zł) Zmiana w 2008 (w %) Przychody z tytułu odsetek 31,01 42,95 38,49 Koszty z tytułu odsetek 13,36 20,86 56,26 Wynik z tytułu odsetek 17,65 22,08 25,04 Wynik z tytułu prowizji 8,18 8,55 4,60 Przychody z udziałów i akcji 0,93 1,34 43,88 Wynik operacji finansowych 0,83 0,28-74,63 Wynik z pozycji wymiany 2,81 4,61 63,83 Wynik działalności bankowej 30,72 36,88 20,04 Koszty działania banku 15,41 17,95 16,52 Amortyzacja 1,68 1,71 2,24 Różnica wartości rezerw i aktualizacji 1,30 2,60 100,93 - w tym: odpisy netto na kredyty zagrożone 0,8 1,83 128,84 Zysk brutto 12,89 15,40 19,47 Zysk netto 10,48 12,63 20,51 Źródło: NBP. 15
Kondycja polskiego sektora bankowego (2) Dochodowość sektora bankowego w latach 2003-2008 2,0% 30% 1,8% 27% 1,6% 24% 1,4% 21% 1,2% 18% 1,0% 15% 0,8% 0,6% 0,4% 0,2% 0,0% 3-2003 6-2003 9-2003 12-2003 3-2004 6-2004 9-2004 12-2004 3-2005 6-2005 9-2005 12-2005 3-2006 6-2006 9-2006 12-2006 3-2007 6-2007 9-2007 12-2007 3-2008 6-2008 9-2008 ROA ROE 12% 9% 6% 3% 0% Źródło: NBP. ROA ROE 16
17% 16% 15% 14% 13% 12% 11% 10% 9% 8% Kondycja polskiego sektora bankowego (3) Współczynnik wypłacalności B A S E L 2 6-2008 9-2008 12-2002 3-2003 6-2003 9-2003 12-2003 3-2004 6-2004 9-2004 12-2004 3-2005 6-2005 9-2005 12-2005 3-2006 6-2006 9-2006 12-2006 3-2007 6-2007 9-2007 12-2007 3-2008 Źródło: NBP. 17
Pakiet Zaufania (1) Główne cele pakietu: Umożliwienie bankom pozyskiwania środków złotowych na dłuższe okresy (do 3 miesięcy), Umożliwienie bankom pozyskiwania środków walutowych, Zwiększenie możliwości pozyskania przez banki płynności złotowej poprzez rozszerzenie zabezpieczeń operacji z NBP. 18
Pakiet Zaufania (2) Instrumenty Pakietu Zaufania Operacje zasilające (REPO) o okresie zapadalności do 3 miesięcy Swapy walutowe (USD, EUR, CHF) Depozyty walutowe jako zabezpieczenie kredytu refinansowego 19
Pakiet Zaufania (3) 7 Możliwość arbitrażu na rynku depozytów międzybankowych i bonów skarbowych 6,8 6,6 6,4 6,2 6 5,8 Źródło: NBP. 20 01-09-2008 08-09-2008 15-09-2008 22-09-2008 29-09-2008 06-10-2008 13-10-2008 20-10-2008 27-10-2008 03-11-2008 10-11-2008 17-11-2008 24-11-2008 01-12-2008 91-dniowe REPO 6-dniowe REPO 14-dniowe REPO Rentowność BS- 3M WIBID 3M WIBOR 3M
Pakiet Zaufania (4) Transakcje fx swap: NBP przeprowadza transakcje FX swap: w EUR od 21 października 2008 r. w USD od 28 października 2008 r. w CHF od 17 listopada 2008 r. Okresy zapadalności: głównie 7 dni dla CHF także 84 dni Główny cel: umożliwienie zamknięcia otwartych pozycji FX w warunkach braku płynnego rynku 21
Kiedy nastąpi odbudowanie zaufania na rynku finansowym? Można przypuszczać, że do końca bieżącego roku sytuacja nie ulegnie poprawie, gdyż: Koniec roku zawsze charakteryzuje się niską płynnością na rynku pieniężnym Banki nie są skłonne do składania niezabezpieczonych lokat międzybankowych na koniec roku. Sytuacja na polskim rynku finansowym ulegnie prawdopodobnie poprawie, gdy nastąpi wzrost aktywności na rynkach bazowych: Zmiana na rynkach bazowych będzie możliwa po publikacji zaudytowanych sprawozdań finansowych za 2008 r. Wraz z upływem czasu podmioty funkcjonujące na rynku dostosują się do panującej sytuacji Przyczynią się do tego m.in. rządowe programy pomocy dla banków. 22
Struktura finansowania banków Środki z rynku międzybankowego w relacji do aktywów sektora bankowego w Polsce 7,00% 6,00% 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% gru-06 sty-07 lut-07 mar-07 kwi-07 maj-07 cze-07 lip-07 sie-07 wrz-07 paź-07 lis-07 gru-07 sty-08 lut-08 mar-08 kwi-08 maj-08 cze-08 lip-08 sie-08 wrz-08 paź-08 Źródło: NBP. Złote Waluty obce 23
80% 60% 40% 20% 0% -20% -40% -60% -80% Akcja kredytowa banków Banki mogą znacząco ograniczać akcję kredytową Realizacja Przewidywania Duże przedsiębiorstwa kredyty krótkoterminowe Duże przedsiębiorstwa kredyty długoterminowe Małe i średnie przedsiębiorstwa kredyty krótkoterminowe Małe i średnie przedsiębiorstwa kredyty długoterminowe 80% 60% 40% 20% 0% -20% -40% -60% -80% I.2007 II.2007 III.2007 IV.2007 I.2008 II.2008 III.2008 IV.2008 I.2007 II.2007 III.2007 IV.2007 I.2008 II.2008 III.2008 IV.2008 I.2007 II.2007 III.2007 IV.2007 I.2008 II.2008 III.2008 IV.2008 I.2007 II.2007 III.2007 IV.2007 I.2008 II.2008 III.2008 IV.2008 Źródło: NBP. 24
WNIOSKI 1. Reanimacja rynku międzybankowego ważna dla zarządzania płynnością w bankach i stabilności finansowej. 2. Ze względu na ograniczone finansowanie z tego rynku, nie ma jednak decydującego znaczenia dla akcji kredytowej. 3. Ograniczenie kredytu wynika przede wszystkim z wyższej wyceny ryzyka kredytowego. 4. Akcja kredytowa powinna być wspierana przez adresowane programy rządowe. 25
Dziękuję za uwagę 26