Etapy rozwoju ruchowego dziecka Opracowała: Teresa Kusak doradca metodyczny edukacji wczesnoszkolnej CKPiDN w Mielcu
Rozwój motoryczny dziecka Rozwój ruchowy polega na osiąganiu kontroli nad ruchami ciała poprzez skoordynowanie czynności ośrodków nerwowych, nerwów i mięśni. Kontrola ta wywodzi się z rozwoju odruchów i globalnej aktywności, charakterystycznej dla noworodka w chwili urodzenia. W ciągu czterech lub pięciu lat życia osiąga kontrolę w zakresie tzw. dużej motoryki, która dotyczy wielkich powierzchni ciała używanych na przykład przy chodzeniu, bieganiu, skakaniu, pływaniu.
Po piątym roku życia główny kierunek rozwoju obejmuje sferę kontroli bardziej precyzyjnych ruchów angażujących mniejsze grupy mięśni. Biorą one udział w takich czynnościach jak rzucanie i chwytanie piłki, pisanie i posługiwanie się narzędziami. W przypadku normalnego rozwoju ruchowego, gdy nie wystąpią żadne zakłócenia ze strony środowiska ani upośledzenia rozwoju fizycznego bądź umysłowego dziecko sześcioletnie osiąga gotowość do tego, by przystosować się do wymagań szkoły i uczestniczyć zabawowych czynnościach rówieśników.
Od czego zależy rozwój motoryczny: 1. Od dojrzewania struktur układu nerwowego i mięśniowego. Najpierw pojawiają się odruchy, a dopiero później czynności dowolne. Aktywność globalna, występująca zaraz po urodzeniu, przekształca się stopniowo w proste schematy ruchów dowolnych, stanowiące podłoże dla rozwoju sprawności.
Dopóki układ mięśniowy dziecka nie osiągnie odpowiedniego stopnia dojrzałości, dopóty nie będzie ono mogło opanować sprawności ruchowych. Mięśnie prążkowane, które rozwijają się przez całe dzieciństwo kierują ruchami dowolnymi. Dopóki układ nerwowy i mięśnie nie są dobrze rozwinięte, bezskuteczne są próby wyuczenia dziecka sprawności ruchowych.
2. Rozwój ruchowy wykazuje możliwe do przewidzenia sekwencje zmian. Wyróżniamy dwa prawa dotyczące kierunku rozwoju: prawo następstwa cefalokaudalnego - rozwój przebiega wzdłuż ciała, od głowy do stóp. Oznacza to, że postęp w strukturze i funkcji ujawnia się najpierw w okolicach głowy, następnie w obrębie tułowia i wreszcie w okolicach kończyn dolnych; prawo następstwa proksymodystalnego - rozwój postępuje od bliższego do dalszego, a więc od części ciała znajdujących się w pobliżu osi centralnej (kręgosłupa) do dalszej zewnętrznych części ciała.
W obrębie różnych sfer rozwoju ruchowego występują możliwe do przewidzenia stadia. Każde stadium stanowi odrębną całość, choć jednocześnie jest uzależnione od stadium poprzedzającego i ma wpływ na stadium po nim następujące.
3. Można ustalić normy rozwoju ruchowego Rozwój ruchowy przebiega we wczesnym dzieciństwie w sposób możliwy do przewidzenia, zgodny z sekwencjami rozwojowymi. unoszenie głowy (3 m. ż. kontrola symetrycznego ustawienia głowy w przestrzeni) siadanie (8. m. ż. siadanie samodzielne) chodzenie (12. m. ż.) Są określane jako zwrotne punkty rozwojowe czyli kamienie milowe.
Normy dotyczące różnych rodzajów czynności dowolnych są używane przy ocenie rozwoju umysłowego do momentu, kiedy można stosować testy inteligencji oparte na zadaniach werbalnych.
4. Zachodzą różnice w tempie rozwoju motorycznego Rozwój ruchowy w szczegółach różni się u poszczególnych jednostek. Pewne czynniki przyspieszają, inne zaś opóźniają tempo rozwoju ruchowego.
Etapy rozwoju chwytania i manipulacji Manipulacja - zdolność chwytania i operowania przedmiotami ( traktowanie rąk jako narzędzi) oparta jest o ruch chwytny. chwyt dowolny : 4-5 m. dz. usiłuje uchwycić przedmiot np. piłkę, kierując ku niemu obie ręce, nie jest w stanie utrzymać dłużej przedmiotu. chwyt dłoniowy - prosty : ok. 5-6 m. ż. dz. chwyta przedmiot, nakrywając go całą dłonią, kciuk nie bierze udziału.
chwyt nożycowy : 7-8 m. ż. dz. posługuje się kciukiem ( ruchy przywodzenia i odwodzenia ). chwyt pęsetkowy : 9 m. - przeciwstawianie kciuka pozostałym palcom. chwyt szczypcowy : ok. 12 m. - chwyt związany z precyzyjnym trzymaniem małych przedmiotów.
Rzucanie i chwytanie piłki. 2 r. ż. - niektóre dz. toczą, próbują rzucać piłkę. 4 r. ż. niewiele dz. potrafi dobrze rzucać i chwytać. 6 r. ż. - większość dz. umie wykonywać te czynności. Rozwój praksji Dziecko staje się coraz bardziej samodzielne w dziedzinie samoobsługi prostych ruchów narzędziowych.
Poznawanie i wspomaganie rozwoju motorycznego Dzieciństwo określa się jako idealny wiek do nabywania sprawności ruchowych, ponieważ: ciało dzieci jest bardziej giętkie niż ciało dorastającej młodzieży i dorosłych. Dzieci mają mniej ukształtowanych wcześniej sprawności, które mogłyby przeszkadzać w nabyciu nowych umiejętności. Lubią doznawać przygód i chętnie uczą się nowości. Lubią powtarzać ćwiczenia. Mają więcej niż w późniejszych okresach czasu, który mogą przeznaczyć na nabywanie sprawności.
Decydującą rolę w kształtowaniu sprawności motorycznych odgrywają: dojrzałość do uczenia się - gdy uczenie się współwystępuje z gotowością do niego, sprawność jest dużo lepsza, możliwość uczenia się, możliwość ćwiczenia - należy zapewnić dziecku tyle czasu na ćwiczenia, ile jest konieczne do opanowania danej sprawności. Jakość ćwiczeń jest dużo ważniejsza od ich ilości. dobre wzorce - dzieci muszą naśladować dobre modele, aby ukształtować poprawne sprawności,
kierowanie uczeniem się - dzieci potrzebują pokierowania, aby mogły właściwie naśladować model, motywacja - głównymi źródłami motywacji do ćwiczenia sprawności ruchowych są: sama przyjemność wynikająca z aktywności, niezależność, uznanie ze strony grupy rówieśniczej oraz kompensowanie poczucia własnej nieadekwatności, jakie dzieci przeżywają w związku z niepowodzeniami w innych dziedzinach,
każdą sprawność motoryczną trzeba opanowywać osobno - nie ma ogólnej sprawności ręki lub nóg, Każdą sprawność trzeba opanować z osobna, ponieważ różni się ona pod pewnymi względami od pozostałych sprawności, sprawność należy opanowywać pojedynczo - po opanowaniu jednej sprawności można rozpocząć ćwiczenie następnej.
Funkcje sprawności ruchowych Sprawności motoryczne są rodzajem bardzo precyzyjnej koordynacji w której zasadniczą rolę odgrywają mięśnie krótkie. Dobrze wyuczona sprawność przekształca się w nawyk. Po osiągnięciu kontroli nad tzw. dużą motoryką małe dziecko jest gotowe do uczenia się sprawności. Sprawności muszą być wyuczone.
Podział sprawności ze względu na ich funkcje: sprawności samoobsługowe tj. samodzielne ubieranie się, dbanie o własny wygląd i samodzielne mycie się, sprawności społeczne: dziecko musi być zdolne do współdziałania, jeśli zada sobie dużo trudu, aby pomagać w domu, w szkole czy w grupie rówieśniczej, zdobędzie akceptację danej grupy,
sprawności zabawowe - aby znajdować przyjemność w działalności grupy rówieśników dziecko musi opanować: zabawę w piłkę, rysowanie, malowanie, manipulowanie zabawkami, sprawności szkolne - im lepiej dzieci opanują takie sprawności jak: pisanie, lepienie, rysowanie, malowanie, lepienie z gliny tym lepiej będą przystosowane do szkoły i osiągną lepsze rezultaty w nauce.
Znaczenie rozwoju ruchowego Dobry stan zdrowia - zależy od ćwiczenia. Słaba koordynacja motoryczna jest przyczyną niezadowolenia, braku motywacji do ćwiczeń. Kataraktyczna rola ćwiczeń - wyładowanie energii, uwalnia od napięcia związanego z lękiem i frustracją. Wzrasta odporność psychiczna i fizyczna. Niezależność - im więcej umie, tym większa pewność siebie i zadowolenie. Zabawa- kontrola motoryczna umożliwia udział w zajęciach, które sprawiają mu przyjemność i zapewniają rozrywkę nawet, gdy brak mu towarzystwa do zabawy.
Uspołecznienie - prawidłowy rozwój ruchowy dziecka ma wpływ na jego akceptację społeczną i dostarcza mu okazji do nabywania umiejętności społecznych. Lepszy rozwój motoryczny ułatwia dziecku zajmowanie pozycji przywódcy grupy. Pojęcie własnego Ja. Kontrola motoryczna zapewnia poczucie bezpieczeństwa fizycznego, które wkrótce przekształca się w poczucie wewnętrznego bezpieczeństwa, a to z kolei przyczynia się do uogólnionego stanu pewności siebie, mającego wpływ na wszystkie dziedziny zachowania.
Bibliografia: T. Kusak, na podstawie materiałów z zakresu Integracja sensoryczna uzyskanych w ramach studiów podyplomowych Terapia pedagogiczna, Mielec 2009 r.