Organizacja i Zarządzanie

Kazimierz Piotrkowski Organizacja i Zarządzanie Wydanie II rozszerzone Warszawa 2011

Recenzenci prof. dr hab. Waldemar Bańka prof. dr hab. Henryk Pałaszewski skład i Łamanie mgr. inż Ignacy Nyka PROJEKT OKŁADKI GrafComp, s.c. Copyright by DrukTur sp. z o.o., Warszawa 2006 Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody wydawcy. ALMAMER Szkoła Wyższa 01-201 Warszawa, ul. Wolska 43 www.almamer.pl ISBN 83-60197-22-9 DRUK I OPRAWA Zakład Wydawniczy DrukTur sp. z o.o. 01-201 Warszawa, ul. Wolska 43 tel. 22 321 85 03 www.druktur.pl e-mail: wydawnictwo@druktur.pl

Spis treści Wstęp....................... 7 Rozdział 1 Przedmiot nauki o organizacji i zarządzaniu............ 9 1.1. Celnauki.................... 9 1.2. Przedmiot nauki o organizacji i zarządzaniu......... 9 1.3. Podstawowe pojęcia nauki o organizacji i zarządzaniu...... 12 1.4. Źródła wiedzy o zarządzaniu.............. 15 1.5. Interdyscyplinarność nauki o organizacji i zarządzaniu...... 16 1.6. Metodologia nauk o zarządzaniu............ 17 1.6.1. Istota i pojęcie metodologii badań naukowych....... 17 1.6.2. Metody techniki i narzędzia badawcze.......... 19 Rozdział 2 Zarys rozwoju nauki o organizacji i zarządzaniu........... 23 2.1. Ewolucja teorii organizacji i zarządzania.......... 23 2.2. Główne szkoły: klasyczna, behawioralna ( human relations ), ilościowa (badania operacyjne, teoria decyzji)............ 23 2.3. Wyzwania współczesnego zarządzania........... 33 Rozdział 3 System Werowania organizacją................ 41 3.1. Organizacja jako system............... 41 3.2. Kierownik i jego rola w organizacji............ 48 3.2.1. Rodzaje kierowników oraz ich umiejętności........ 50 3.2.2. Źródła władzy kierowników............ 53 3.3. Model kierowniczy i jego elementy............ 54 3.3.1. Funkcje zarządzania............... 54 3.3.2. Style kierowania................ 56 3.3.3. Techniki zarządzania............... 61

4 Spis treści Rozdział 4 Planowanie jako funkcja kierownicza............. 63 4.1. Istota i znaczenie planowania............ 63 4.2. Formułowanie celów organizacji............ 63 4.3. Rodzaje planów................. 65 4.4. Proces planowania i jego podstawowe etapy....... 68 4.4.1. Szczebel struktury organizacyjnej a hierarchia planów..... 69 4.4.2. Powiązania między funkcją planowania a kontrolą.... 70 4.5. Podstawowe techniki planowania........... 70 Rozdział 5 Skuteczne rozwiązywanie problemów............. 77 5.1. Rozwiązywanie problemów a podejmowanie decyzji....... 77 5.2. Istota problemu.................. 78 5.3. Diagnozowanie i rozwiązywanie problemów......... 79 5.4. Proces rozwiązywania problemów............ 82 5.5. Techniki wykorzystywane w procesie rozwiązywania problemów.. 84 5.6. Twórcze rozwiązywanie problemów............ 87 5.7. Grupowe rozwiązywanie problemów........... 88 Rozdział 6 Podejmowanie decyzji.................. 91 6.1. Decyzje i ich rodzaje................ 91 6.2. Narzędzia podejmowania decyzji............ 95 6.3. Uwamnkowania skuteczności decyzji........... 99 6.4. Partnerstwo w procesach decydowania........... 100 Rozdział 7 Organizowanie działań.................. 103 7.1. Znaczenie funkcji organizowania............ 103 7.2. Podział i projektowanie pracy............. 106 7.3. Dokumentacja organizacyjna.............. 109 7.4. Formalizowanie działań............... 111 Rozdział 8 Struktury organizacyjne.................. 113 8.1. Struktury organizacyjne: istota, relacje, stosunki i więzi organizacyjne. 113 8.2. Typy struktur organizacyjnych............. 114 8.3. Elementy i zasady projektowania oraz budowy struktur organizacyjnych. 122 8.4. Grupy formalne i nieformalne............. 125

Spis treści 5 Rozdział 9 Kadry i gospodarka zasobami ludzkimi............. 131 9.1. Znaczenie zasobów ludzkich w zarządzaniu organizacją...... 131 9.2. Proces kadrowy i planowanie zasobów ludzkich........ 132 9.3. Nabór i dobór pracowników.............. 136 9.4. Wprowadzenie do pracy, szkolenia i doskonalenia, ocena pracowników.. 140 9.5. Wynagradzanie pracowników............. 146 9.6. Awanse, przeniesienia, degradacje, zwolnienia pracowników.... 147 Rozdział 10 Motywowanie do działań................. 149 10.1. Pojęcie i znaczenie motywacji............. 149 10.2. Główne podejścia do motywacji pracowników........ 151 10.3. Teorie motywacji................. 154 10.4. Czynniki motywacyjne............... 159 10.5. Techniki motywacyjne i umiejętność ich stosowania...... 160 10.6. Narzędzia motywowania............... 165 10.7. Uwarunkowania (wytyczne) skutecznej motywacji....... 167 Rozdział 11 Przywództwo w organizacji................ 169 11.1. Definiowanie przywództwa.............. 169 11.2. Kierownik jako przywódca.............. 172 11.3. Cechy przywódcze................ 172 11.4. Zachowania przywódców.............. 174 11.5. Style przywództwa i determinanty ich skuteczności...... 177 11.6. Przywództwo sytuacyjne............... 181 Rozdział 12 Komunikowanie się w organizacji.............. 185 12.1. Istota i znaczenie komunikowania się........... 185 12.2. Proces komunikowania się.............. 187 12.3. Formy komunikacji grupowej i organizacyjnej........ 187 12.4. Style komunikowania się.............. 190 12.5. Przeszkody w komunikowaniu się............ 195 Rozdział 13 Konflikty w organizacji.................. 197 13.1. Istota i rodzaje konfliktów.............. 197 13.2. Przyczyny powstawania konfliktów........... 201 13.3. Dynamika konfliktów............... 203

6 Spis treści 13.4. Pozytywne i negatywne konsekwencje konfliktów....... 205 13.5. Metody i style kierowania konfliktami.......... 209 Rozdział 14 Negocjacje...................... 215 14.1. Istota negocjacji................. 215 14.2. Uwarunkowania negocjacji.............. 216 14.3. Style negocjacji................. 219 14.4. Przygotowanie i przebieg negocjacji........... 224 14.5. Czynniki decydujące o skuteczności negocjacji........ 229 14.5.1. Błędy najczęściej popełniane podczas negocjacji...... 230 14.5.2. Przyczyny porażek podczas negocjacji.......... 230 14.5.3. Cechy dobrego negocjatora............. 231 Rozdział 15 Kierowanie twórczością w organizacji............. 233 15.1. Istota i uwamnkowania innowacji............ 233 15.2. Etapy procesu twórczego.............. 234 15.3. Twórczość indywidualna i osobowość twórcy........ 235 15.4. Sposoby stymulowania twórczości w organizacjach....... 238 15.5. Zmiany w organizacji............... 240 15.5.1. Modele procesu zmiany.............. 241 15.5.2. Opór wobec zmian............... 242 15.5.3. Doskonalenie organizacji............. 244 15.6. Nowoczesne techniki zarządzania zmianą......... 245 Rozdział 16 Kontrola...................... 247 16.1. Istota i znaczenie kontroli w procesie zarządzania....... 247 16.2. Funkcje i rodzaje kontroli.............. 248 16.3. Proces kontroli i jej projektowanie............ 252 16.4. Techniki kontroli menedżerskiej............ 255 16.5. Zasady skutecznej kontroli.............. 261 16.6. Współczesne trendy w zakresie kontroli - controlling...... 263 Rozdział 17 Kultura organizacji oraz etyczna i społeczna problematyka zarządzania... 269 17.1. Kultura organizacji................ 269 17.1.1. Model kultury organizacji............. 270 17.1.2. Problem wykorzystania kultury organizacyjnej w zarządzaniu.. 272 17.1.3. Rola kultur we współczesnym zarządzaniu........ 274

Spis treści 7 17.2. Etyka zarządzania................. 278 17.3. Etyka indywidualna w organizacjach i jej kształtowanie..... 280 17.4. Etyka w kontekście organizacyjnym........... 281 17.4.1. Kierowanie zachowaniem etycznym.......... 282 17.5. Relatywizm moralny................ 282 17.6. Społeczna odpowiedzialność kierowników w procesie zarządzania.. 283 Rozdział 18 Nowoczesne koncepcje zarządzania.............. 287 18.1. Benchmarking.................. 287 18.2. Reengineering.................. 290 18.3. Outsourcing.................. 293 18.4. Justintime................... 296 18.5. Sixsigma................... 298 18.6. Normy ISO.................. 300 18.7. Lean management................ 304 Rozdział 19 Zarządzanie wiedzą w organizacji............... 307 19.1. Wiedza jako przedmiot zarządzania........... 307 19.2. Definicja i typy wiedzy............... 308 19.3. Tworzenie wiedzy................. 312 19.4. Zarządzanie wiedzą................ 313 19.5. Konkurencja oparta na wiedzy............. 316 19.6. Organizacja ucząca się............... 319 Literatura...................... 325 Książki..................... 325 Czasopisma.................... 328 Rysunki i tabele.................... 329 Rysunki..................... 329 Tabele..................... 331

Wstęp Przemiany gospodarcze i wejście Polski w Struktury Unii Europejskiej uświadamiają wagę i znaczenie zarządzania w świetle globalnej konkurencji. Ta nowa sytuacja stwarza konieczność posiadania najnowszej wiedzy dotyczącej teorii i praktyki zarządzania, która może decydować o sukcesie przedsiębiorstwa we współzawodnictwie rynkowym. Dlatego też kierownicy muszą posiadać ogromną wiedzę i umiejętności w zakresie pełnionych przez siebie funkcji kierowniczych, do których zaliczamy przede wszystkim: planowanie, organizowanie, kierowanie ludźmi i kontrolowanie. Wynika z tego praktyczna potrzeba studiowania nauki o organizacji i zarządzaniu przez obecnych i przyszłych menedżerów, w czym pomocne może być niniejsze opracowanie. Podręcznik stanowi rozszerzone kompendium aktualnej i usystematyzowanej wiedzy o zarządzaniu. Przedstawia najważniejsze problemy w pracy współczesnego menedżera, a w szczególności kwestie skuteczności jego działania. Podstawą menedżerskiej skuteczności, rozumianej jako osiąganie założonych celów zarówno w krótkim, jak (przede wszystkim) w długim czasie, jest wiedza o pewnych uniwersalnych wymiarach, metodach i technikach zarządzania. Wiedzę tę trzeba stosować w bardzo różnych organizacjach i w zmieniających się uwarunkowaniach, co stanowi jedno z najważniejszych wyzwań stojących przed menedżerami. Dobór treści oraz układ tematów i zagadnień odwołuje się do najnowszej literatury przedmiotu oraz uwzględnia najnowsze tendencje rozwoju zarządzania. Publikacja napisana jest w konwencji podręcznika akademickiego i może być podstawową pomocą dydaktyczną w nauczaniu przedmiotu organizacja i zarządzanie. Zaprezentowana w niej usystematyzowana wiedza podstawowa została wzbogacona i zilustrowana schematami oraz wykresami. W celu ułatwienia czytelnikowi korzystania z podręcznika przyjęto odpowiednią konstaikcję redakcyjną opracowania. Ważniejsze zdaniem autora zagadnienia,

10 Wstęp czy też definicje wyróżniono i przedstawiono wytłuszczonym drukiem. Poszczególne rozdziały są wydzielonymi tematycznie problemami, co umożliwia ich studiowanie bez konieczności szczegółowej znajomości rozdziałów poprzedzających. Z uwagi na określoną przez wydawcę objętość książki nie wszystkie zagadnienia mogły zostać przedstawione tak szczegółowo, jak było to w zamierzeniu autora. W takich przypadkach sugeruje się studentom sięgnięcie do literatury uzupełniającej.