M. Pałęga Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie przedsiębiorstwa z branży pozostałe przetwarzanie i konserwowanie owoców i warzyw ( PKD 10.39) (Risk management in creating value on example of companies from the other processing and preserving of fruit and vegetables (NACE 10.39)) JEL Classification: A10 Słowa kluczowe: zarządzanie wartością i ryzykiem przedsiębiorstwa, hedging, kontrakty terminowe, financial futures, risk management Streszczenie: Poniższy raport przedstawia jedną z metod zarządzania ryzykiem walutowym w przedsiębiorstwie. Wybrana metoda to zabezpieczenie przed ryzykiem za pomocą strategii hedgingowej (short hedge). Abstract: This report shows one method of currency risk management in the company. The method chosen is a hedge against the risk of a hedging strategy (short hedge). 1
1. Wstęp Analizowane przedsiębiorstwo A prowadzi działalność zakwalifikowaną jako pozostałe przetwarzanie i konserwowanie owoców i warzyw (PKD 10.39) i zajmuje się uprawą oraz sprzedażą pieczarek. W swojej działalności gospodarczej jes wiele rodzajów ryzyka. Ze względu na to, że część przychodów ze sprzedaży stanowią przychody ze sprzedaży poza granicami kraju, w zarządzaniu ryzykiem przedsiębiorstwa należy uwzględnić ryzyko walutowe związane ze zmiennością kursów walutowych. W wyniku niekorzystnych zmian kursów walutowych może nastąpić zmniejszenie należności w transakcjach zagranicznych w przeliczeniu na walutę krajową. 1 Spółka A prowadzi eksport produktów głównie na rynki Unii Europejskiej, dlatego na szczególnej uwagi wymaga ryzyko związane z wahaniami kursu EUR/PLN. Jest to ryzyko transakcyjne, ponieważ ma realny wpływ na strumienie przepływów pieniężnych i to zarówno kapitałowych, jak i bieżących. Przedsiębiorstwo wystawia się na ten rodzaj ryzyka zawsze wtedy, kiedy kupuje/sprzedaje dobra albo usługi w walucie zagranicznej, a do bilansu i na potrzeby własnej rachunkowości wpisują ich wartość w walucie krajowej. 2 Aby zabezpieczyć transakcje przed niechcianymi stratami zaproponowano model zarządzania ryzykiem walutowym za pomocą instrumentów pochodnych, a dokładniej strategii hedgingowej przy użyciu kontraktów terminowych na euro. 2. Opis teoretyczny metody strategia short hedge Kontrakt terminowy, to zobowiązanie dwóch stron kontraktu (długiej i krótkiej) do przeprowadzenie transakcji kupna/sprzedaży pewnej ilości instrumentu podstawowego w ustalonym dniu po określonej cenie lub do dokonania w terminie rozliczenia kontraktu płatności, której wartość zależy od ceny kontraktu oraz wartości indeksu podstawowego, na który wystawiony jest kontrakt. Aby zabezpieczyć się przed wzrostem wartości indeksu 1 T.T. Kaczmarek, Zarządzanie ryzykiem handlowym, finansowym i produkcyjnym, Ośrodek Doradztwa i doskonalenia kadr, Gdańsk 2002, s.37. 22 P. Borkowski, Ryzyko w działalności przedsiębiorstw, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008, s. 85. 2
podstawowego należy zająć długą pozycję w kontrakcie (zakup). Natomiast zajęcie krótkiej pozycji (sprzedaż) kontaktu zabezpiecza przed spadkiem wartości indeksu podstawowego. 3 Hedging jest to zabezpieczenie lub asekuracja własnej pozycji działanie podmiotów rynku wynikające z chęci uniknięcia ciążącego na nich ryzyka. Hedging polega na zajęciu jednocześnie dwóch odwrotnych w stosunku do siebie pozycji - na rynku terminowym i na rynku natychmiastowym, dzięki czemu potencjalne straty wynikające z jednej z nich zostaną w mniejszym lub większym stopniu zrównoważone przez zyski osiągnięte na drugiej pozycji. 4 Zasada jest taka, że kontrakty terminowe, których użyjemy w celu zarządzania ryzykiem, powinny wygenerować zyski wtedy, kiedy na instrumencie bazowym ponosimy stratę. To dlatego należy w kontrakcie zająć pozycję przeciwną do posiadanej w instrumencie bazowym, czyli posiadając pozycję długą w instrumencie bazowym, kontrakty należy sprzedać, a posiadając pozycję krótką w instrumencie bazowym, kontrakty należy zakupić. Hedging, jako strategia zabezpieczania ryzyka jest podstawowym sposobem wykorzystania kontraktów terminowych. Jeżeli firma eksportuje dobra poza granice kraju, to posiada należności w obcej walucie. Jest to pozycja długa - wzrost kursu waluty obcej spowoduje wzrost wartości należności w walucie narodowej. Ryzyko wyraża się w możliwości spadku kursu waluty. Aby zabezpieczyć się przed spadkiem tego kursu należy zająć pozycję krótką na rynku kontraktów terminowych sprzedać kontrakty, których indeksem podstawowym jest dany kurs waluty obcej. W celu określenia liczby kontraktów, jaką musimy zastosować w strategii zabezpieczającej, należy wartość pozycji w instrumencie bazowym podzielić przez nominalną wartość jednego kontraktu. 3 K. Jajuga, T. Jajuga, Inwestycje. Instrumenty finansowe, aktywa niefinansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007. s. 55-58. 4 Regina Anam, Czym jest hedging walutowy, http://kursy-walut.wieszjak.pl/rynek-walutowy/249958,czym-jest-hedgingwalutowy.html, (ostatni dostęp 08-04-2013) 3
3. Praktyczny przykład zastosowania z wykorzystaniem rzeczywistych danych Spółka A eksportuje pieczarki do krajów Unii Europejskiej. Posiada więc należności od odbiorców w walucie euro. Sytuacją niekorzystną jest spadek kursu EUR/PLN należy zastosować strategię hedgingową poprzez sprzedaż kontaktów terminowych na euro w celu zabezpieczenia przed spadkiem walutowych należności. Tabela 1 Standard kontraktów terminowych na kursy waluty euro na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie Instrument bazowy Kurs EUR/PLN Wartość kontraktu 1000 EUR Jednostka notowania Kontrakty są notowane w złotych za 100 jednostek danej waluty (czyli oraz krok notowania 100 EUR) z dokładnością do 0,01 zł Jednocześnie w obrocie znajdują się kontrakty wygasające w czterech terminach wygaśnięcia. Są to cztery najbliższe miesiące z tzw. Miesiące wygaśnięcia Marcowego cyklu wygasania, który obejmuje miesiące: marzec, czerwiec, wrzesień, grudzień. Jedna seria kontraktów pozostaje w obrocie przez 12 miesięcy. kurs średni EUR ustalony przez NBP na fixingu w dniu wygaśnięcia Ostateczny kurs kontraktu pomnożony przez 100. Określany z dokładnością do 0,01 PLN rozliczeniowy (za 100EUR) Źródło: opracowanie na podstawie: Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Standard kontraktów terminowych na kurs EUR, http://pochodne.gpw.pl/?page=standard_kontraktow_terminowych_na_kurs_eur (ostatni dostęp 08-04- 2013) Założenia: Wartość należności walutowych wynosi 250000 euro. Data powstania 08-04-2013r. (założenie hipotetyczne) Termin zapłaty należności wypada w czerwcu. Dzień wygaśnięcia kontraktu jest zgodny z dniem, na który należy się zabezpieczyć. Spółka obawia się spadku kursu EUR/PLN. Bieżący kurs EUR/PLN wynosi 4,1495 [Tabela kursów średnich NBP nr 68/A/NBP/2013 z dnia 2013-04-08]. Kurs otwarcia kontraktu terminowego FEURM13 na GPW w Warszawie wynosi 418,50 [notowanie na dzień 2013-04-08 - http://www.gpw.pl/kontrakty_terminowe]. 4
Liczba kontraktów potrzebnych w transakcji zabezpieczającej (liczba kontraktów sprzedawanych w celu zabezpieczenia długiej pozycji walutowej): 250000euro/1000euro=250 Scenariusz 1 zgodnie z obawami kurs EUR/PLN spada do poziomu 4,0912, po takim kursie notowane są również kontrakty terminowe ze względu na zgodność terminu zapłaty należności z terminem wygaśnięcia kontraktu. Scenariusz 2 kurs EUR/PLN wzrasta do poziomu 4,1902, po takim kursie notowane są również kontrakty terminowe. Wyniki zastosowania strategii w przypadku scenariusza 1 i 2 przedstawia tabela nr 2. Tabela 2 Wynik zastosowania strategii hedgingowej (short hedge) w spółce A w przypadku scenariusza 1 i 2 SCENARIUSZ 1 SCENARIUSZ 2 liczba kontraktów (pozycja krótka) 250 250 kurs EUR/PLN 4,0912 4,1902 notowanie kontaktów terminowych 409,12 419,02 należności walutowe wynik na kontraktach terminowych (4,1012 EUR/PLN - 4,1495EUR/PLN) x 250000 EUR = - 12075 PLN (4,1850EUR/PLN-4,1012EUR/PLN) x 250kontraktów x 1000EUR = 20950PLN (4,1920 EUR/PLN - 4,1495EUR/PLN) x 250000 EUR = 10625 PLN (4,1850EUR/PLN-4,1920EUR/PLN) x 250kontraktów x 1000EUR = -1700PLN razem (-12075)+20950 = 8875PLN 10625-1750=8875PLN Źródło: opracowanie własne na podstawie: K. Mejszutowicz, Podstawy inwestowania w kontakty terminowe i opcje. Przewodnik dla początkujących inwestorów, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Warszawa 2010 Wyniki przedstawione w tabeli 2 pokazują, że zarządzanie ryzykiem walutowym przy zastosowaniu strategii hedgingowej pozawala na zabezpieczenie się przed niekorzystnymi 5
dla firmy zmianami kursu walutowego, a nawet osiągnięcie przy tym dodatkowego zysku. Analiza scenariusza 1 pozwala zauważyć, że gdyby strategia nie została wdrożona przedsiębiorstwo A poniosłoby straty w wysokości 12075zł. Niestety zastosowanie hedgingu w przypadku scenariusza 2 (korzystnej dla przedsiębiorstwa zmiany kursu EUR/PLN) uniemożliwiło osiągnięcie wyższego zysku. Zarządzanie ryzykiem poprzez zastosowanie kontraktów terminowych pozwala zmniejszyć lub wyeliminować stratę, gdy zachodzą niekorzystne zmiany cen instrumentów podstawowych, ale też uniemożliwiają osiągnięcie dodatkowego zysku w sytuacji korzystnych zmian ich ceny. Przedsiębiorstwo prowadzące hedging powinno analizować od strony fundamentalnej i technicznej wykorzystywane instrumenty oraz śledzić sytuację na rynku kasowym i financial futures, aby w przypadku niekorzystnego jego jej rozwoju zmienić strategię hedgingu lub z niego zrezygnować. 5 4. Podsumowanie Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie ma istotny wpływ na wartość firmy. Jest tak dlatego, że gdy firma zarządza swym ryzykiem finansowym, zmniejsza się zmienność wartości firmy lub wartości realnych przepływów pieniężnych przedsiębiorstwa. Wartość firmy jest wrażliwa na ruchy stóp procentowych, kursów wymiany walut lub cen na rynkach towarowych. Z tego powodu tak ważne jest zarządzanie ryzykiem, które wynika ze zmienności tych walorów. 6 O specyfice i zakresie działania ryzyka kursu walutowego decydują : obowiązujący system kursów walutowych, następujące zmiany w czasie oraz rodzaj procedur związanych z zakupami i sprzedażą dóbr na rynku krajowym i zagranicznym. 7 5 W. Dębski, Rynek finansowy i jego mechanizmy. Podstawy teorii i praktyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s.355 6 Charles W. Smithson, Clifford W. Smith, Jr.,D. Sykes Wilford, Zarządanie ryzykiem finansowym, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2000, s. 134 7 T.T. Kaczmarek, Zarządzanie ryzykiem w handlu międzynarodowym, Difin, Warszawa 2012, s.243. 6
Bibliografia: 1. Borkowski Przemysław, Ryzyko w działalności przedsiębiorstw, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008. 2. Charles W. Smithson, Clifford W. Smith, Jr.,D. Sykes Wilford, Zarządanie ryzykiem finansowym, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2000. 3. Dębski Wiesław, Rynek Finansowy i jego mechanizmy. Podstawy teorii i praktyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010. 4. G. Michalski, Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 155. 5. Golawska- Witkowska Gabriela, Rzeczyska Anna, Zalewski Henryk, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Oficyna Wydawnicza BRANTA, Bydgoszcz 2006 6. Holliwel Jon, Ryzyko finansowe. Metody identyfikacji i zarządzania ryzykiem finansowym, LIBER, Warszawa 2001 7. Jajuga Krzysztof, Jajuga Teresa, Inwestycje. Instrumenty finansowe, aktywa niefinasowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007. 8. Kaczmarek Tadeusz Teofil, Ryzyko i zarządzanie ryzykiem. Ujęcie interdyscyplinarne, Difin, Warszawa 2008. 9. Kaczmarek Tadeusz Teofil, Zarządzanie ryzykiem handlowym, finansowym, produkcyjnym, ODDK, Gdańsk 2002. 10. Kaczmarek Tadeusz Teofil, Zarządzanie ryzykiem w handlu międzynarodowym, Difin, Warszawa 2012 11. Kalcowska, Katarzyna, Zarządzanie Ryzykiem Przedsiębiorstwa Na Przykładzie Przedsiębiorstwa Z Branży Tekstylnej (Enterprise Risk Management on the Example of Enterprise from the Textile Industry) (April 2, 2013). Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2245173 12. Kresta A.; Tichy Tomas (2012), International Equity Portfolio Risk Modeling: The Case of the NIG Model and Ordinary Copula Functions, FINANCE A UVER-CZECH JOURNAL OF ECONOMICS AND FINANCE 62, 2, 141-161. 13. Madej, Katarzyna, Risk Management in Creating Value for Companies in the Example of Enterprise from Manufacture Paper and Paper Products. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2246018 14. Mejszutowicz Krzysztof, Podstawy inwestowania w kontrakty terminowe i opcje. Przewodnik dla początkujących inwestorów, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Warszawa 2010. 7
15. Michalski Grzegorz (2007), Portfolio management approach in trade credit decision making, Romanian Journal of Economic Forecasting, 8, 3, 42-53. 16. Michalski Grzegorz (2007), Portfolio Management Approach in Trade Credit Decision Making, Romanian Journal of Economic Forecasting, Vol. 3, pp. 42-53, 2007. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1081269 17. Michalski Grzegorz (2008), Corporate inventory management with value maximization in view, Agricultural Economics-Zemedelska Ekonomika, 54, 5, 187-192. 18. Michalski Grzegorz (2008), Decreasing operating risk in accounts receivable mangement: influence of the factoring on the Enterprise value, [in] Culik, M., Managing and Modelling of Financial Risk, 130-137. 19. Michalski Grzegorz (2008), Operational risk in current assets investment decisions: Portfolio management approach in accounts receivable, Agricultural Economics-Zemedelska Ekonomika, 54, 1, 12-19 20. Michalski Grzegorz (2008), Value-based inventory management, Romanian Journal of Economic Forecasting, 9, 1, 82-90. 21. Michalski Grzegorz (2009), Inventory management optimization as part of operational risk management, Economic Computation and Economic Cybernetics Studies and Research, 43, 4, 213-222. 22. Michalski Grzegorz (2010), Planning optimal from the Enterprise value creation perspective. Levels of operating cash investment, Romanian Journal of Economic Forecasting, vol: 13 iss: 1 pp.198-214. 23. Michalski Grzegorz (2011), Financial Analysis in the Enterprise: A Value-Based Liquidity Frame-work. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1839367, 177-262. 24. Michalski Grzegorz (2012), Financial liquidity management in relation to risk sensitivity: Polish enterprises case, Quantitative Methods in Economics, Vydavatelstvo EKONOM, Bratislava, 141-160. 25. Michalski Grzegorz, Strategie finansowe przedsiębiorstw (Entrepreneurial financial strattegies), oddk, Gdańsk 2009. 26. Michalski, Grzegorz Marek, Factoring and the Firm Value (May 17, 2008). FACTA UNIVERSITATIS Series: Economics and Organization, Vol. 5, No. 1, pp. 31-38, 2008. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1844306 27. Michalski, Grzegorz Marek, Ukierunkowana Na Wzrost Wartości Przedsiębiorstwa Efektywność Inwestycji W Operacyjne Zasoby Gotówki: Powody utrzymywania gotówki w przedsiębiorstwie i ich relacja do ryzyka (Basic Financial Purpose of a Corporation Cash Management is Creation of its Value) (June 22, 2011). Ekonomia Menedżerska, Vol. 8, No. 4, 2011. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1869968 8
28. Michalski, Grzegorz Marek, Value-Based Inventory Management, Value-Based Inventory Management, Journal of Economic Forecasting, 9/1, 82-90, 2008. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1081276 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1081276 29. Michalski, Grzegorz Marek, Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw, (Introduction to Entrepreneurial Financial Management), Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1934041 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1934041 30. Monkiewicz Jan, Gąsiorkiewicz Lech, Zarządzanie ryzykiem działalności organicji, C.H. Beck, Warszawa 2010. 31. Orzeł Jacek, Zarządzanie ryzykiem operacyjnym za pomocą instrumentów pochodnych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012. 32. Polak Petr, Robertson, D. C. and Lind, M. (2011), The New Role of the Corporate Treasurer: Emerging Trends in Response to the Financial Crisis (December 12, 2011). International Research Journal of Finance and Economics, No. 78, Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1971158 33. Polak Petr, Sirpal R., Hamdan M. (2012), Post-Crisis Emerging Role of the Treasurer, European Journal of Scientific Research, 86, 3, 319-339 34. Tuczko Jarosław, Ryzyko bez tajemnic - jak zrozumieć i ocenić firmę, INDOR, Warszawa 2010 35. Regina Anam, http://kursy-walut.wieszjak.pl/rynek-walutowy/249958,czym-jest-hedgingwalutowy.html (ostatni dostęp 08-04-2013) 36. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Kontrakty terminowe, http://www.gpw.pl/kontrakty_terminowe (ostatni dostęp 08-04-2013) 37. Tabela kursów średnich NBP nr 68/A/NBP/2013 z dnia 2013-04-08, http://www.money.pl/pieniadze/nbp/srednie/ (ostatni dostęp 08-04-2013) 38. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Standard kontraktów terminowych na kurs EUR, http://pochodne.gpw.pl/?page=standard_kontraktow_terminowych_na_kurs_eur (ostatni dostęp 08-04-2013) 9