DYNAMIKA GĄSIENICOWEGO ROBOTA INSPEKCYJNEGO

ZASOPISMO INŻYNIRII LĄDOWJ, ŚRODOWISKA I ARITKTURY JOURNAL OF IVIL NGINRING, NVIRONMNT AND ARITTUR JA, t. XXXI, z. 6 (/4), kwiecień-czerwiec 04, s. 49-59 Dariusz SZYBIKI Krzysztof KUR Magdalena MUSZYŃSKA 3 Mirosław SOBASZK 4 DYNAMIKA GĄSINIOWGO ROBOTA INSPKYJNGO W artykule opisano sposób modelowania dynamiki gąsienicowego robota inspekcyjnego. Robot został zbudowany w ramach projektu finansowanego przez Narodowe entrum Nauki i jest przeznaczony do inspekcji rur, kanałów wentylacyjnych,,suchych" jak i zalanych wodą. Robot zbudowany jest modułowo, ma dwie niezależne, wodoszczelne gąsienice. Moduł główny robota stanowi korpus zbudowany ze stopu aluminium. W korpusie znajduje się elektronika sterująca, kamera oraz systemy łączności. Dynamika robota została opisana przy pomocy równań Lagrange a II rodzaju dla układu nieholonomicznego. W celu wyeliminowania mnożników Lagrange'a z równań ruchu posłużono się formalizmem Maggiego. Przeprowadzając analizę dynamiki wzięto pod uwagę takie czynniki jak: poślizg gąsienicy zależny od odkształceń szponów oraz podłoża, siłę oporu hydrodynamicznego, siłę wyporu oraz siłę oporu hydrodynamicznego. Prototyp robota przeszedł pozytywne testy w Miejskim Przedsiębiorstwie Wodociągów i Kanalizacji w Krakowie. Słowa kluczowe: robot gąsienicowy, dynamika, równania Lagrange a, robot inspekcyjny. Wstęp Model fizyczny oraz opis kinetyki robota gąsienicowego są kluczowe w procesie projektowania mechatronicznego [4]. Umożliwiają one przeprowa- Autor do korespondencji/corresponding author: Dariusz Szybicki, Katedra Mechaniki Stosowanej i Robotyki, Politechnika Rzeszowska, al. Powstańców Warszawy 8, 35-959 Rzeszów, e-mail: dszybicki@prz.edu.pl Krzysztof Kurc, Katedra Mechaniki Stosowanej i Robotyki, Politechnika Rzeszowska, al. Powstańców Warszawy 8, 35-959 Rzeszów, e-mail: kkurc@prz.edu.pl 3 Magdalena Muszyńska, Katedra Mechaniki Stosowanej i Robotyki, Politechnika Rzeszowska, al. Powstańców Warszawy 8, 35-959 Rzeszów, e-mail: magdaw@prz.edu.pl 4 Mirosław Sobaszek, Katedra Podstaw lektroniki, Politechnika Rzeszowska, al. Powstańców Warszawy, 35-959 Rzeszów, e-mail: somirek@prz.edu.pl

50 D. Szybicki, K. Kurc, M. Muszyńska, M. Sobaszek dzenie symulacji oraz są niezbędne przy projektowaniu układów sterowania. Sam robot (Rys. ) został zaprojektowany do inspekcji rur oraz kanałów wentylacyjnych, może pracować na głębokości do 30 m pod wodą. Rys.. Prototyp robota inspekcyjnego Fig.. The prototype of inspection robot Opis i modelowanie gąsienicowych układów napędowych jest zadaniem skomplikowanym, gdyż oddziaływają na nie różnego typu czynniki zmienne w czasie. Dynamika robota zostanie opisana przy pomocy równań Lagrange a II rodzaju dla układu nieholonomicznego.. Opis dynamiki robota Do opisu dynamiki użyto równań Lagrange a II rodzaju dla układu nieholonomicznego [, 5]. Układ napędowy analizowanego robota gąsienicowego są to dwa moduły (Rys..) odsunięte od siebie równolegle i połączone ramą.

Dynamika gąsienicowego robota inspekcyjnego 5 Rys.. Model matematyczny robota modułu robota Fig.. The dynamic model of the robot module Siły oraz momenty działające na robota przedstawiono na rys. 3. Na rysunku zaznaczono następujące siły i momenty: P u - siła wynikająca z ciągniętego przewodu; F D - siła oporu hydrodynamicznego; F w - siła wyporu; M n - moment na kole napędowym; M s - moment na silniku; Rys. 3. Siły oraz momenty działające na robota Fig. 3. Forces and torques acting on the robot

5 D. Szybicki, K. Kurc, M. Muszyńska, M. Sobaszek M p - moment oporów poprzecznych; W t, W t - siły oporu toczenia gąsienicy. Siły i momenty działające na robota wyznaczono na podstawie danych literaturowych [],[3]. Współczynniki niezbędne do określenia sił i momentów uzyskano na podstawia symulacji komputerowych i testów wykonanych na prototypie robota. Równania Lagrange a II rodzaju układu nieholonomicznego, mają postać: d dt q T q T Q J T q, () gdzie: q - wektor współrzędnych konfiguracyjnych; ( q, q ) - energia kinetyczna układu; Q - wektor sił konfiguracyjnych; J(q) - jakobian; - wektor mnożników Lagrange a. Należy przyjąć, że energia kinetyczna robota jest sumą energii poszczególnych jego elementów, a więc: = R + M+ M, () gdzie: R - energia kinetyczna ramy robota; M - energia kinetyczna lewego modułu napędowego robota; M - energia kinetyczna prawego modułu napędowego robota. nergia kinetyczna ramy robota jest sumą energii R, wynikającej z ruchu postępowego ramy oraz energii R wynikającej z ruchu obrotowego względem chwilowego środka obrotu O. Na podstawie analizy kinematyki robota energia kinetyczna ramy jest równa: R= mr x +y +z + IRβ. (3) gdzie: m R - masa ramy robota; I R - masowy moment bezwładności ramy robota; β - prędkość kątowa względem chwilowego środka obrotu;

Dynamika gąsienicowego robota inspekcyjnego 53 x, y, z - składowe prędkości środka ramy robota wyznaczone z kinematyki. Kolejny etap obliczeń to wyznaczenie energii kinetycznej pojedynczego modułu napędowego: M= K+ K + K3+ O, (4) gdzie: K - energia kinetyczna koła napędowego gąsienicy; K - energia kinetyczna koła napinającego; K3 - energia kinetyczna koła prowadzącego; O - energia kinetyczna obudowy modułu napędowego. nergię kinetyczną każdego z kół napędowych pojedynczego, modułu można przedstawić jako sumę energii kinetycznej ruchu postępowego, ruchu obrotowego, względem osi obrotu koła oraz ruchu obrotowego względem chwilowego środka obrotu. o zapisano jako: gdzie: K= mkv A + Ixα K+ Izβ, K = mkv B + Ixα K + Izβ, K3= mk3v + Ix3α K3+ Iz3β, (5) mki - masa koła i-tego; Ixi - masowy moment bezwładności koła i-tego względem osi obrotu x; Izi- masowy moment bezwładności koła i-tego względem osi z; Ki - prędkość kątowa koła i-tego w analizowanym module napędowym; V A,V B,V - prędkości charakterystycznych punktów (Rys. 3). nergia kinetyczna obudowy modułu napędowego jest zbiorczym ujęciem energii kinetycznej korpusu napędu, gąsienicy oraz elementów przekładni.

54 D. Szybicki, K. Kurc, M. Muszyńska, M. Sobaszek O= mov O+ IxOα + IzOβ, (6) gdzie: m - masa obudowy modułu napędowego; O IxO - masowy moment bezwładności elementów znajdujących się w ruchu obrotowym; IzO - masowy moment bezwładności modułu napędowego względem osi z. nergia kinetyczna pojedynczego modułu napędowego jest więc równa: M = mkv A + Ixα K+ Izβ + mkv B + Ixα K+ Izβ + mk3v + Ix3α K3+ Iz3β + mov O + IxOα + IzOβ, (7) Po uproszczeniu i odpowiednich podstawieniach otrzymano zależność na energię kinetyczną modułu napędowego: M = mv + Ixα + Izβ. (8) Do tej pory analizowano pojedynczy moduł napędowy i pomijano indeks, oznaczający jego numer. Przechodząc z analizy ogólnej na bardziej szczegółową, ponownie wprowadzono indeks numeru napędu i otrzymano zależności na energię kinetyczną robota: = mr x +y +z + IRβ + m xc-βsinβ + y-βcosβ +z + Ixα +Izβ + m x +βsinβ + y +βcosβ +z + Ixα, (9) Na podstawie analizy kinematyki wiadomo że: rα ( s )+rα ( s ) x = sinβ, ()

Dynamika gąsienicowego robota inspekcyjnego 55 rα ( s )+rα ( s ) y = cosβcosγ, () rα ( s )+rα ( s ) z = sinγ, (3) r ( s ) r ( s), (4) V 0,5 r s, (5) V 0,5 r s, (6) V = x +y +z. (7) Otrzymane wyrażenia podstawiono do równania Lagrange a II-go rodzaju, obliczono pochodne energii kinetycznej po prędkościach konfiguracyjnych, a następnie ich pochodne po czasie. Wyznaczono wyrażenia, będące lewą stroną równań Lagrange a. Wyznaczając prawą stroną równań Lagrange a, skorzystano z równań więzów kinematycznych narzuconych na układ: x rα s sinβ rα s sinβ=0, (8) y rα s cosβcosγ rα s cosβcosγ=0, (9) z rα s sinγ rα s sinγ=0. (0) Ostatecznie otrzymano układ równań opisujących ruch badanego robota:

56 D. Szybicki, K. Kurc, M. Muszyńska, M. Sobaszek m x +mx =λ, R m y +my =λ, R m z +mz =λ, R 3 I β+i β+mβ = M, R z p I α =M ηi+ 0,5P 0,5F 0,5Gsinγ+0,5F sinγ 0,5W r s, x s u D w t I α =M ηi+ 0,5P 0,5F 0,5Gsinγ+0,5F sinγ 0,5W r s. x s u D w t () Gdy do układu równań () dodano równania więzów nieholonomicznych otrzymano układ równań na podstawie których można wyznaczyć sześć współrzędnych uogólnionych: x,y,z,β,α,α oraz trzy mnożniki Lagrange a λ,λ,λ. Uzyskanie rozwiązania tych równań wymaga jednoczesnego wyznaczenia mnożników oraz współrzędnych uogólnionych q r. W celu wyeliminowa- 3 nia mnożników Lagrange a z równań ruchu posłużono się formalizmem Maggiego. Dzięki takiemu podejściu wyrażono sześć prędkości uogólnionych dwoma parametrami kinematycznymi: x α - r -s sinβ r -s sinβ r -s cosβcosγ r -s cosβcosγ y z α = r -s sinγ r -s sinγ β α r -s r -s α 0 0 Wynikające z zastosowanego formalizmu macierz ma więc postać. () q = r(-s ) r -s sinβ r -s cosβcosγ r -s sinγ - 0 r(-s ) r -s sinβ r -s cosβcosγ r -s sinγ 0, (3)

Dynamika gąsienicowego robota inspekcyjnego 57 q d dt q q q Q, (4) gdzie: q - macierz transformacji prędkości uogólnionych na parametry kinematyczne; - energia kinematyczna układu; q - wektor współrzędnych uogólnionych; q - wektor prędkości uogólnionych. Po przekształceniach otrzymano: x m R+m r -s sinβ+y m R+m r -s cosβcosγ+ r(-s ) +z m R+m r -s sinγ-β I R+I z+m +Ixα, (5) oraz x m R+m r -s sinβ+y m R+m r -s cosβcosγ+ r(-s ) +z m R+m r -s sinγ+β I R+I z+m +Ixα. (6) Równania Maggiego, opisujące ruch robota gąsienicowego, są następujące: r α (-s )+α (-s ) sinβ+ R r rα (-s )-rα (-s ) (-s )+α (-s ) cosβ r α (-s )+α (-s ) cosβcosγ- + r rα (-s )-rα (-s ) (-s )+α (-s ) sinβcosγ r (-s )+α (-s ) sinγ m R+m r -s sinγ+ rα (-s )-rα (-s ) r(-s ) - I +I +m +I α R z x m +m r -s sinβ+ =M n+ -0,5Pu -0,5FD -0,5Gsinγ+0,5Fw sinγ-0,5wt r -s +Mp m R+m r -s cosβcosγ+ r(-s ), (7)

58 D. Szybicki, K. Kurc, M. Muszyńska, M. Sobaszek r α (-s )+α (-s ) sinβ+ R r rα (-s )-rα (-s ) (-s )+α (-s ) cosβ r α (-s )+α (-s ) cosβcosγ- + r rα (-s )-rα (-s ) (-s )+α (-s ) sinβcosγ r (-s )+α (-s ) sinγ m R+m r -s sinγ+ rα (-s )-rα (-s ) r(-s ) + I +I +m +I α R z x m +m r -s sinβ+ m R+m r -s cosβcosγ+ r(-s ) =M n + -0,5Pu -0,5FD -0,5Gsinγ+0,5Fw sinγ-0,5wt r -s -Mp, (8) gdzie: r - promień kół napędowych gąsienice; - odległość pomiędzy osiami gąsienic; m - masa modułu gąsienicowego; m R - masa ramy; I R, I z, I x - masowe momenty bezwładności; β - kąt obrotu ramy robota; α - przyspieszenie kątowe koła napędowego gąsienicę ; α - przyspieszenie kątowe koła napędowego gąsienicę ; - prędkość kątowa koła napędowego gąsienicę ; - prędkość kątowa koła napędowego gąsienicę ; s, s - poślizg gąsienicy oraz. Po uporządkowaniu równań (7) i (8) i wstawieniu wszystkich współczynników otrzymano rozwiązanie zadania odwrotnego dynamiki dla analizowanego robota inspekcyjnego. 3. Podsumowanie W artykule przedstawiono opis dynamiki inspekcyjnego robota gąsienicowego. Kinematyka robota była przedmiotem wcześniejszych publikacji wiec ograniczono się tylko do opisu dynamiki. Wartości sił i momentów działających

Dynamika gąsienicowego robota inspekcyjnego 59 na robota wyznaczono na podstawie danych literaturowych oraz symulacji numerycznych. Dynamika została opisana przy pomocy równań Lagrange'a II rodzaju dla układu nieholonomicznego. By wyeliminować mnożniki Lagrange'a z równań ruchu wykorzystany został formalizm Maggiego. Otrzymane rozwiązania zadania odwrotnego oraz prostego dynamiki posłużyły do zbudowania modelu matematycznego zaprojektowanego i zbudowanego robota. Symulacje oraz identyfikacja otrzymanego modelu matematycznego robota będą przedmiotem dalszych publikacji. Literatura [] Burdziński Z.: Teoria ruchu pojazdu gąsienicowego, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 97. [] iszewski M., Buratowski T., Giergiel M., Kurc K., Małka P.: The pipes mobile inspection robots, Polskie Towarzystwo Diagnostyki Technicznej, nr 3 s. 9-5, 0 [3] Dajniak.: iągniki teoria ruchu i konstruowanie, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 985 [4] Giergiel J., endzel Z., Żylski W.: Kinematyka, dynamika i sterowanie mobilnych robotów kołowych w ujęciu mechatronicznym, monografia, Wydz. IMiR, AG Kraków, 000 [5] Giergiel M., Kurc K., Małka P., Buratowski T., Szybicki D.: Kinematics of underwater inspection robot, Pomiary Automatyka Robotyka nr /0, s. -6, 0 DYNAMIS OF INSPTION ROBOT WIT RAWLR DRIV S u m m a r y In this article authors present the problem connected with the dynamics modeling mobile robot with crawler drive. This robot has been designed to enable monitoring and analysis of the technical state of pipes and water tanks. On the crawler module track drive different types of variables interact over time. Description of crawler motion in real conditions, with the uneven ground with variable parameters, it is very complicated and therefore it is necessary to use simplified models. The description of the robot's dynamic based on the energetic method based on Lagrange equation. In order to avoid modeling problems connected with decoupling Lagrange multipliers Maggi equation are used. Keywords: inspection robot, dynamics, underwater robot, robot with crawler drive, Lagrange equation DOI:0.786/rb.04.37 Przesłano do redakcji: 07.07.04 r. Przyjęto do druku: 04.09.04 r.